Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

NOS op 3 legt het nieuws aan je uit, in duidelijke taal, zodat je het nieuws beter kunt volgen.

Programmaheaders

Burgerschap, mediawijsheid, welvaart en samenleving

NOS op 3

Programmalogo's

Naar het YouTube-kanaal NOS op 3

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Het lijkt bijna sciencefiction: een ziek of beschadigd lichaam repareren zonder medicijnen, maar met levende cellen. Stamcellen. En het wordt steeds meer science zonder de fiction. Het lijkt de 'holy grail' voor mensen met chronische of ongeneeslijke ziektes. En soms is dat het ook.
"Het was een ongeneeslijke ziekte, dus de enige mogelijkheid was om een stamceltransplantatie aan te gaan. En nu ik helemaal beter ben, voel ik me beter dan ooit." 
Wat zijn die stamcellen waar we al zo lang over horen en wat kunnen we ermee? Dit is de belofte van stamcellen uitgelegd. Allereerst een klein lesje biologie. Ons lichaam bestaat uit 50 miljard cellen. En al die cellen hebben een specialisatie. Dat kun je zo zien: je spiercellen zorgen ervoor dat je kan bewegen, je zenuwcellen vervoeren informatie van A naar B en je hartcellen zorgen ervoor dat je bloed wordt rondgepompt. Al die miljarden cellen in ons lijf komen voort uit oercellen, ofwel stamcellen. Een stamcel is een ongespecialiseerde basiscel en die kan twee dingen: zichzelf vernieuwen én uitgroeien tot een gespecialiseerde cel, bijvoorbeeld een levercel, een bloedcel of een huidcel. Een stamcel kan dus veel en dat maakt ze zo interessant. Grofweg kun je twee types stamcellen onderscheiden: embryonale en volwassen stamcellen. En die embryonale stamcellen komen uitsluitend uit maximaal vier dagen oude embryo's. Zo kort na de bevruchting heeft een embryo nog geen hartslag en geen geslacht en is het een klein klompje cellen. En de stamcellen in embryo's zijn totipotent, ze kunnen nog alles worden. Het ultieme voorbeeld hiervan is een bevruchte eicel, want daar kan een heel mens uit groeien. Wetenschappers halen embryonale stamcellen uit restembryo's die overblijven na ivf-trajecten en anders worden weggegooid. 
Het tweede type stamcel is een volwassen weefselstamcel. Bijna elk orgaan in je lichaam heeft zijn eigen type stamcel. Die kunnen niet meer alles worden, maar ze zijn wel extreem belangrijk bij het vernieuwen en het herstellen van je lijf. Snijd je bijvoorbeeld in je vinger, dan zorgen je stamcellen ervoor dat er nieuwe huidcellen worden aangemaakt en sommige van dit soort stamcellen zijn constant actief. Bloedcellen bijvoorbeeld. Die worden voortdurend gemaakt uit stamcellen in je beenmerg. Die stamcellen zijn dus van levensbelang. Ze zorgen voor de vernieuwing en herstel van onze weefsels, organen en cellen. Werkt het niet goed, doen de cellen niet wat ze moeten doen, dan word je ziek, zoals Anemone. 

"Ik zat eigenlijk al in mijn bonusjaar, ik zou niet lang meer te leven hebben. De ziekte die ik had is heel erg zeldzaam. Ik had de ziekte CTLA-4 en GLILD en dit houdt in dat de uitknop van mijn witte bloedcellen kapot was, waardoor mijn eigen bloedcellen tegen mijn lichaam gingen vechten en daardoor samenklonterden tot tumoren in mijn longen." "Toen ze erachter kwamen dat haar klachten door een genetische afwijking kwam, zei ze ook bij mij gaan kijken. Misschien is die ook wel aanwezig, en dat bleek zo te zijn." "Vroeger zou ik niet eens kunnen gaan gamen. Dan was ik eigenlijk al te moe geworden van het enthousiasme. Eigenlijk elke dag stond ik ziek op, was ik misselijk en dan was het maar even afwachten of ik me in de loop van de dag beter zou gaan voelen." 

Je weet nu wat stamcellen zijn. Ga ik je nu vertellen hoe ze voor sommige ziektes en aandoeningen de sleutel tot genezing zijn. Stamceltherapie. Bij stamceltherapie transplanteren ze stamcellen. Die komen van een donor, of in heel uitzonderlijke gevallen zijn het de gerepareerde stamcellen van de patiënt zelf. Die nieuwe getransplanteerde cellen nemen in het lichaam de functie van de defecte cellen over. Genezing door cellen dus, zoals bij Anemone is gebeurd. 
"Toen we erachter kwamen wat ik had, was eigenlijk ook duidelijk dat er geen echte medicijnen zijn om echt beter van te worden. Dat je eigenlijk alleen maar in de loop van de jaren achteruit zou gaan. Ja, eigenlijk was toen al wel duidelijk dat ik niet heel lang zou blijven leven. Dus dat we echt wel stappen moesten maken richting een stamceltransplantatie. Daarna begon ik met een andere soort versie van chemo om mijn eigen beenmerg helemaal kapot te maken. Om ruimte te maken voor de gezonde donorstamcellen. Toen kreeg ik de stamcellen toegediend, een soort bloedtransfusie, dus gewoon via een infuus kreeg ik bloed naar binnen en dat waren de stamcellen die mij beter zouden moeten maken. Ik had eigenlijk al vrij snel 100 procent donor cellen in mijn bloed. Dat betekent dat heel mijn bloed bestond uit de bloedcellen van mijn donor. Ik ben nu helemaal genezen. Ik ben eigenlijk nooit echt bezig geweest met mijn toekomst, omdat ik wist dat ik niet oud zou worden. En nu komt alles opeens zo dichtbij, want nu ga ik echt oud worden en nu kan ik er echt aan gaan denken." 
Voor Anemone was een transplantatie dus dé oplossing en het kan ook al de oplossing zijn bij verschillende vormen van bloedkanker, immuunziektes en bij beenmergaandoeningen. Maar hoe geweldig het ook klinkt, je doet niet zomaar even een stamceltransplantatie.
"Bij Anemone was het natuurlijk ook het laatste redmiddel en we hebben dat zolang mogelijk uit kunnen stellen. Ik heb nu nog geen levensbedreigende of limiterende klachten die zij wel had, die haar leven echt moeilijk maakten en ondraaglijk maakten. Ik vind het wel lastig om het hierover te hebben. Ook omdat ik, ja, ik zit ook nog een beetje in het proces van verwerken. Het kan ook zijn dat je gewoon te zwak wordt van de chemo of dat je een infectie krijgt tijdens het proces. Dus hoe langer we het uitstellen, hoe beter. En wie weet zijn er ook in de toekomst wel nieuwe dingen mogelijk." "Het is echt heel bijzonder dat eigenlijk zo'n kleine... Alleen een bloedtransfusie heeft ervoor gezorgd dat ik hier nu helemaal beter zit." 

Stamceltransplantaties worden al tientallen jaren gedaan. Maar om überhaupt kans te maken op zo'n levensreddende transplantatie heb je in de meeste gevallen een donor nodig. De zoektocht naar een donor begint vaak in de familie. De kans dat je een donormatch vindt binnen je familie is maar 30 procent. Het merendeel van de matches vindt dus plaats buiten de familie en dan is de kans op een match maar één op de 50.000. En kijk, bij het aantal aanmeldingen bij de internationale stamcel bank was vorig jaar een flinke dip te zien. Dat komt onder andere omdat wervingsacties niet door konden gaan op scholen en universiteiten door corona. En hier dan? In Nederland verzesvoudigde het aantal stamceldonoren de afgelopen vijf jaar. Dat is mooi, maar als we naar onze ooster- en westerburen kijken, dan hebben we wel nog een slag te slaan. Er zijn dus heel veel donoren nodig. 
"Wat zou je tegen de mensen willen zeggen die nu luisteren en denken van 'Hm, ik heb me nog niet aangemeld.'" "Ik wacht inmiddels nu al twee jaar. Hoe nu verder, want het is toch wel een levensbedreigende ziekte. Het is heel moeilijk om een donor te vinden. Het is een kleine impact om je te registreren. Mensen die het nodig hebben, voor hen is het een grote impact." 

Donoren zijn dus van levensbelang bij stamceltherapie. Maar dat hoeft niet altijd zo te zijn. Wetenschappers van het LUMC kunnen bij baby's die worden geboren zonder immuunsysteem de stamcellen eruit halen, het ontbrekende gen fiksen en een gerepareerde stamcel terugplaatsen. En zo hebben die kindjes een immuunsysteem dat wel werkt. En deze ontwikkelingen zijn pas het begin. De potentie van stamcellen als reparatiekit voor je lichaam is dus enorm en daarom onderzoekt de wetenschap intensief welke rol stamcellen nog meer kunnen spelen bij de genezing van andere ziektes. Stel je voor dat je de kapotte zenuwen van iemand met de ziekte van Parkinson kan genezen, of Alzheimer of diabetes. Dat is de belofte van stamcelonderzoek in de toekomst. Duizenden wetenschappers van over de hele wereld houden zich hier mee bezig. De wetenschap staat op een kantelpunt Door successen komt er steeds meer geld en aandacht voor stamcelonderzoek. Het kabinet trok er onlangs nog 17 miljoen voor uit. Er zijn en worden dus grote stappen gezet, maar er is nog heel veel onderzoek nodig. Maar wat zeker is, is dat die ontwikkelingen in een rap tempo doorgaan.

Hoe kunnen stamcellen mensen genezen?

Stamcellen kunnen levensreddend zijn voor ernstig zieke mensen. Elke cel in ons lichaam heeft een specialisatie, bijvoorbeeld een levercel of een bloedcel. Een stamcel heeft die specialisatie nog niet en kan dus uitgroeien tot allerlei verschillende cellen. Bij stamceltherapie worden stamcellen van een donor via een transfusie in het lichaam van de patiënt gebracht. Die cellen nemen in het lichaam de functie van de defecte cellen over.

Wondercellen voor chronisch of ongeneeslijk zieke mensen

Het geweld in Israël en de Palestijnse gebieden, een onderwerp dat vaak felle reacties oproept en waar grote verdeeldheid over is, wat het moeilijk maakt daar iets over te vertellen. Toch ga ik het doen. De geschiedenis in dit gebied kent veel spanningen en oorlogen en recent laait het geweld weer op. Daarbij speelde deze straat in Jeruzalem een rol, waar vier Palestijnse families uit hun huis zouden worden gezet. Het geweld nam snel toe. In verschillende steden wordt op straat gevochten en over en weer worden bommen of raketten afgeschoten. Wij leggen je uit waarom het geweld in Israël en de Palestijnse gebieden nu opnieuw is geëscaleerd. 
Wie dit geweld wil begrijpen, moet eerst mee terug in de tijd. Belangrijk daarbij: Het is onmogelijk om in tien minuten de volledige geschiedenis te vertellen. Voor nu gaan we eerst naar 14 mei 1948, sindsdien voor Israëliërs een feestdag, maar voor Palestijnen een zwarte dag. Dat zit zo. Op die datum stichtten Joden de staat Israël. In dit gebied. Dat is tot dan het Brits mandaatgebied Palestina. De Britten maken daar dus de dienst uit en beloofden al langer dat de Joden zich daar mochten vestigen, een eigen staat. Iets wat de Arabische inwoners overigens ook werd beloofd. De belofte aan de Joden stond vast in de Balfour-declaratie van 1917, waarna mondjesmaat Joden naar Palestina vertrokken. De stroomversnelling kwam na de Tweede Wereldoorlog, nadat nazi-Duitsland 6 miljoen Joden systematisch tijdens de Holocaust had vermoord. Israël zou een plek moeten worden waar Joden veilig zijn en dat vonden niet alleen de Britten, dat vond vrijwel de hele westerse wereld. De Joden zien het als een terechte invulling van een lang gekoesterde wens voor hun eigen staat. Het is dezelfde plek als waar het jodendom duizenden jaren geleden ontstond en waarvandaan Joden werden verjaagd. Maar in het gebied wonen Arabische inwoners en vechten Joodse en Arabische milities over wie waar mag wonen. Ook al voordat de staat Israël werd uitgeroepen. Uiteindelijk werden voor en na de oprichting tot 1949 ruim 750.000 Arabische inwoners verdreven, of ze sloegen zelf op de vlucht. Sommigen van hen vluchtten naar buurlanden, anderen komen bijvoorbeeld in de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever terecht. Ze belanden onder andere in vluchtelingenkampen. De Palestijnen noemen deze periode de nakba, de catastrofe. 
Oké, het gaat dus om dit stuk land dat in 1949 zo is verdeeld. Het gebied heeft enorme betekenis voor verschillende religies. Vooral de stad Jeruzalem. Die is uiterst heilig. Met als belangrijk middelpunt het oude ommuurde centrum, de oude stad. In het jodendom en de islam is de Tempelberg die daar staat van grote betekenis. Het is de plek waar Abraham een altaar gebouwd zou hebben om zijn zoon Izaak aan God te offeren en waar later twee Joodse tempels zijn gebouwd en vernietigd. Moslims geloven dat de profeet Mohammed hier naar de hemel ging. Later werd hier de Al-Aqsamoskee neergezet, één van de heiligste plekken binnen de islam. En voor christenen is Jeruzalem de stad waar Jezus sterft aan het kruis en opstaat uit de dood. Op de plek waar dat zou zijn gebeurd staat de Heilige Grafkerk. Omdat Jeruzalem voor zoveel mensen zo belangrijk is, is er bij het stichten van de staat Israël speciale aandacht voor de stad. Na het eind van de oorlog in 1949 is de stad opgesplitst in Oost- en West-Jeruzalem. Oost voor Jordanië en de Palestijnse Arabieren, West voor de Israëliërs. Er volgen jaren van oorlog en geweld die zeker belangrijk zijn en waar cruciale gebeurtenissen in plaatsvinden. Maar zoals gezegd, het is onmogelijk om alles te vertellen. Wat wel belangrijk is om de situatie van nu te begrijpen, is de Zesdaagse Oorlog in 1967, een oorlog tussen Israël en Arabische buurlanden. Israël bezet dan ook onder andere Oost-Jeruzalem, de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook. Sindsdien beschouwt Israël niet alleen West-Jeruzalem, maar ook Oost-Jeruzalem als Israëlisch grondgebied. Een groot deel van de internationale gemeenschap en de Palestijnen zelf zijn daartegen. Volgens het internationaal recht is het bezet Palestijns gebied. "De acties van Israëlische veiligheidstroepen zijn totaal onacceptabel." 
Er komen steeds meer Joden wonen in Oost-Jeruzalem, terwijl het dus wordt gezien als bezet Palestijns gebied. De Israëliërs die daar komen wonen, worden daarom kolonisten genoemd. 
Dus heel kort samengevat: al eeuwen gaat het eigenlijk om de vraag: Van wie is welke grond in dit gebied? Een beladen vraag die voor spanningen blijft zorgen. Een paar jaar geleden bijvoorbeeld, toen de voormalige Amerikaanse president Trump de Amerikaanse ambassade van Tel Aviv naar Jeruzalem verplaatste. "We erkennen eindelijk dat wat voor de hand ligt. Dat Jeruzalem de hoofdstad van Israël is." Het versterkte de Israëlische claim dat heel Jeruzalem van hen is. Trumps besluit stuitte internationaal op veel verzet. 
"Dit is een betreurenswaardig besluit dat Frankrijk niet goedkeurt. Het gaat in tegen het internationale recht en tegen resoluties van de VN-Veiligheidsraad." 

En recent veroorzaakte een rapport van mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch ophef. Zij concludeerde dat Israël een apartheidsbeleid voerde voor Palestijnse inwoners, waar Israël meteen fel op reageerde. De regering noemt het onwaar en het ondermijnt het bestaansrecht van Israël als staat voor het Joodse volk, zei een minister. 
Nu je dit allemaal weet, terug naar nu. Ook begin mei is Jeruzalem weer het centrum van geweld. Specifieker, de wijk Sheikh Jarrah in Oost-Jeruzalem, waar vier Palestijnse families dus uit hun huis dreigen te worden gezet. In deze wijk wonen vooral Palestijnen. Want weet je nog, die 750.000 vluchtelingen die in 1948 hun huis uit moesten? Een klein deel van hen kreeg hier een woning. "Dit is mijn grootvaders huis. Ik ben hier geboren. Hier speelde ik met de buren, mar nu wonen er Israëlische kolonisten naast ons. We moeten op zoek naar een nieuw huis. Dat is niet makkelijk." 
De situatie in deze wijk staat niet op zichzelf. Sinds de oprichting van de staat Israël worden Palestijnse gezinnen vaker gedwongen uit hun huis gezet om plaats te maken voor Israëlische kolonisten. "Ze moeten weg. 'Wat vindt u daarvan?' Geweldig. Het werd eens tijd." 

Israëliërs spannen rechtszaken aan tegen Palestijnse bewoners met de claim dat de grond volgens de wet van hen is. Zit zo. Volgens de Israëlische wet hebben Joden het recht om grondgebied dat ooit gedocumenteerd Joods was terug te krijgen. Maar omdat Oost-Jeruzalem dus bezet gebied is, vindt de internationale gemeenschap dat Israël niet méér Israëli's in dat deel van de stad mag vestigen. Bovendien, Palestijnen kunnen geen aanspraak maken op een vergelijkbare wet. Zij kunnen hun oorspronkelijke huizen van vóór 1948 in Israëlisch gebied niet opeisen. De Verenigde Staten, de Europese Unie en de Verenigde Naties roepen Israël op te stoppen met de huisuitzettingen, maar daar geeft Israël tot nu toe nog geen gehoor aan. Deze zaak speelt in een tijd dat het überhaupt onrustig is in Israël en de Palestijnse gebieden, een paar dingen spelen daarbij een rol. Tijdens de ramadan is de sfeer vaker gespannen tussen Israëliërs en Palestijnen en door de coronapandemie hebben mensen het moeilijk gehad, onder andere door beperkende maatregelen. Volgens de Israëlische politie om te voorkomen dat er veel mensen zouden samenkomen in coronatijd, zetten ze hekken rondom de Damascuspoort, voor moslims een belangrijke ontmoetingsplek tijdens de ramadan. Dat besluit zorgde voor spanningen. Al jaren probeert Israël zijn greep op Oost-Jeruzalem te versterken en de ruimte voor Palestijnen in te perken. En dan is er nog het opkomend rechts-extremisme in Israël, bijvoorbeeld van het joodse Lehava, een groep die zich ook nu nadrukkelijker mengt in de onrust van de afgelopen weken en provoceert. Wat op de achtergrond ook nog meespeelt: dat de Palestijnse president Abbas de eerste verkiezingen in 15 jaar uitstelde. Hij zegt: Israël laat geen verkiezingen toe in Oost-Jeruzalem, dus ik stel ze uit. Maar Israël heeft er nog geen besluit over genomen. 
"In deze moeilijke situatie hebben we besloten de verkiezingen uit te stellen tot ook de Palestijnen in Jeruzalem hun stem mogen uitbrengen." 

Palestijnen verwijten Abbas dat hij alles uitstelt omdat hij er zelf niet goed voorstaat in de peilingen. En ze vinden dat hij te veel naar Israël luistert en een corrupt bewind voert. Dit alles zorgt voor een mix van woede, frustratie en oplopende spanningen. Zo ook tijdens het laatste vrijdaggebed van de ramadan. Nadat Palestijnen stenen en molotovcocktails gooiden, kwamen Israëlische agenten in de Al-Aqsamoskee en gebruikten daar geweld. Honderden Palestijnen en zo'n twintig Israëlische agenten raakten toen gewond. Het geweld escaleert. Hamas schiet raketten af op Israël. "We zaten in een schuilkelder toen er een bom ontplofte. Het was heel beangstigend." 

En Israël bombardeert gericht doelen in de Gazastrook, vaak met een waarschuwing vooraf. Aan beide kanten vallen slachtoffers. Tot nu toe zijn dat er meer aan Palestijnse zijde. Volgens experts komt dat vooral doordat Israël in de gewapende strijd technologisch superieur is aan zijn tegenstander. Zij hebben bijvoorbeeld een luchtverdedigingssysteem en veel geavanceerder militair materieel. Er zijn grote zorgen dat de gewapende strijd nog lang zal duren. Hoe dit verder gaat, is afwachten. Wij houden het in ieder geval voor je in de gaten.

Het geweld in Israël en de Palestijnse gebieden uitgelegd

Het geweld in Israël en de Palestijnse gebieden escaleert. Van straatgevechten tot raketbeschietingen en bombardementen. NOS op 3 legt je beknopt uit waarom het geweld juist nu weer is opgelaaid.
Deze video is gepubliceerd in mei 2021. Door de snel ontwikkelende actualiteit kan de beschikbare kennis sindsdien zijn veranderd.

Een langlopend conflict

Japan, tien jaar geleden. Eén van de krachtigste aardbevingen ooit gemeten. "De zwaarste aardbeving in 140 jaar." Een alles vernietigende tsunami en een kernramp. In totaal komen zeker 18.000 mensen om en het is de duurste natuurramp ever. "Chaos neemt bezit van het geordende land." En het is wachten op de volgende mega-aardbeving. Maar waar? In de Amerikaanse staat Californië bovenop de wereldberoemde San Andreas-breuk, zetten ze zich schrap voor the next big one. Ook Hollywood weet het zeker: de volgende mega-aardbeving is in Californië. Maar laat je niks wijsmaken. De echte klapper komt ergens anders. In deze video blikken we terug op de mega-aardbeving in Japan en kijken we vooruit naar de volgende. Want de vraag is niet of die komt, maar wanneer. 
Eerst even een korte opfriscursus aardbevingen. De aardkorst is verdeeld in vakken, aardplaten, en tussen die platen zitten scheuren. Vergelijk het met de naden van een bal. Maar omdat het binnenste van de aarde gloeiend heet is, bewegen die platen, als een soort lopende band bij de kassa, heel langzaam met een paar centimeter per jaar. Maar als de druk te hoog wordt, dan krijg je aardbevingen. De hoeveelheid energie die daarbij vrijkomt wordt uitgedrukt met de momentmagnitudeschaal. Dat is dat getalletje wat je er altijd bijkrijgt. Het lijken wel rapportcijfers, maar zo werkt het niet. Eén heel punt omhoog op de schaal betekent een toename van een factor 30. Dus een aardbeving met een kracht van 7,0 is 30 keer heviger dan eentje van 6,0 en eentje van 8,0 dus al 900 keer. Voorbeeld: Oost-Turkije, januari 2020. Een aardbeving van 6,8. Er vielen tientallen doden en honderden gebouwen werden verwoest. Vergelijk dat met de aardbeving in Nepal in 2015 met een kracht van 7,8. Daar vielen duizenden doden en honderdduizenden huizen werden met de grond gelijk gemaakt. Een verschil van één punt op de schaal. Maar het kan nog veel harder. Een aardbeving van negen of meer, 27.000 keer zo hevig als eentje van zes. Daarbij verbleekt zelfs Nepal. Ik heb het over mega-aardbevingen.
Zoals in Japan, tien jaar geleden. Magnitude: 9,0, een mega-aardbeving in zee, zo krachtig dat ze 'm konden voelen tot in Bejing, Taiwan en Kamtsjatka. Ter vergelijking: stel, het epicentrum, de plek van de aardbeving, was hier. Dan trilde het tot aan Moskou, Reykjavik en Casablanca. Japans grootste eiland Honshu is toen in één klap 2,5 meter opgeschoven naar het oosten. Met enorme schade aan gebouwen, infrastructuur, elektriciteit. Er waren lekkages, branden, explosies, etcetera. "Echt verschrikkelijk wat er gebeurt." De beving was nog niet eens de grootste ramp, wat daarop volgde wel. Een muur van water tussen de 10 en 20 meter hoog. Een tsunami... "...die voortraasde en alles op zijn weg verwoestte."
Ook de kerncentrale Fukushima, met een nucleaire ramp tot gevolg. Het was een soort 'perfect storm'. Alleen niet door lucht, maar door aarde, vuur en dus vooral water. En niet alleen Japan. De tsunami stak binnen 24 uur de hele Stille Oceaan over. Ofja, stil... Dit was aan de overkant, achtduizend kilometer verderop. De westkust van Amerika. Onthouden dit even. 
Eerst even terug naar Japan nog, want er was zowaar ook 'goed' nieuws. Honderden miljarden schade en duizenden doden. Maar het had nog heel veel erger gekund als de Japanners niet zo goed waren voorbereid met aardbevingsbestendige gebouwen, alertsystemen, survival kits, highspeedtreinen door sensoren meteen op de rem, evacuatieplannen, rampoefeningen, lessen op scholen et cetera. En dit gigantische ondergrondse waterafvoersysteem in Tokio. 
Japanners weten al duizenden jaren dat ze op een tikkende tijdbom zitten. Een stukje historisch besef. Tsunami is niet voor niets een Japans woord. OK, maar Japan is dus net geweest. Waar is de volgende mega-aardbeving? Sowieso in dit gebied rondom de Stille Oceaan. De 'Ring of Fire', met de meest onrustige aardplaten ter wereld en 90% van alle aardbevingen. Ook bovenop de Ring of Fire: de San Andreas-breuk in Californië. Maar wat ik in de intro al zei, vergeet Hollywood. Een mega-aardbeving van 9 of meer in Los Angeles of San Francisco is uitgesloten. Hoe we dat weten? Bij de San Andreas-breuk schuiven twee platen in tegengestelde richting langs elkaar heen, een zogeheten transversale beweging. Dat geeft zware aardbevingen en dat weten ze daar als geen ander. De bekendste is die in San Francisco in 1906: 7,8. En bijvoorbeeld twee jaar geleden nog, een stuk verderop: 7,1. Een hele hoop kracht. En toch is uitgerekend dat de 'Big One' die California wacht een magnitude kan hebben van maximaal 8,2. Vergis je niet, California zal schudden als nooit tevoren en de schade is niet te overzien. Maar bij een mega-aardbeving zijn twee langs elkaar schuivende platen zoals bij San Andreas niet genoeg. Een kracht van 9 of meer kan alleen vrijkomen als de ene plaat onder de andere duikt. Subductie heet dat. Daar komt nog veel meer energie bij vrij. 
Terug naar de Ring of Fire. Sinds de metingen in 1900 begonnen, zijn er slechts vijf van die mega-aardbevingen geweest van 9 of meer. Allemaal in zo'n subductiezone, zoals dus in Japan in 2011. Maar ook Sumatra in 2004 en in de vorige eeuw Kamtsjatka, Alaska en de zwaarste ooit gemeten, Chili in 1960. Daarnaast krijgen ook Nieuw-Zeeland en Mexico met regelmaat flinke klappen van 8 of meer. Valt je iets op? Er is één zone waar het al eeuwenlang angstvallig stil is. De Cascadia Subduction Zone. Daar is het wachten op de Really Big One. De Cascadia Subduction Zone is zo'n 1100 kilometer lang en ligt hier, iets ten noorden van de San Andreas-breuk. Steden als Portland, Seattle en Vancouver zitten daardoor op een nog veel grotere tijdbom dan LA en San Francisco. Alleen weten ze dat nog niet zo lang. Sinds hier Europeanen aankwamen, zo'n 250 jaar geleden, zijn er nooit noemenswaardige aardbevingen geweest. Maar voordat hier überhaupt steden waren, woonden er al wel mensen. Onder de oorspronkelijke inheemse bewoners gingen verhalen rond over een schuddende aarde en een enorme vloedgolf ergens rond het jaar 1700. Maar die werden afgedaan als indianenverhalen. Pas vanaf de jaren 80 beginnen de wetenschappelijke puzzelstukjes in elkaar te vallen. Zoals hier in dit spookbos. Aan de jaarringen viel af te lezen dat deze bomen massaal tegelijk zijn gestorven, ergens rond het jaar 1700. "Gestorven door een zoutwatervergiftiging." Maar belangrijker nog, geologen zijn gaan graven om de grondlaag te analyseren. Ze ontdekten over de hele lengte langs de Amerikaanse noordwestkust hetzelfde vreemde, afwijkende zandlaagje. "Een laagje van 10 centimeter aan fijne gekorreld zand. Wat dat zand hier doet? Het is achtergelaten door een tsunami. Een reeks aan golven van een tsunami door een grote aardbeving." En die was te herleiden tot het jaar 1700. Maar het laatste ontbrekende puzzelstukje kwam uit Japan. Met hun historisch besef. Sinds het jaar 600 houden de Japanners alle aardbevingen en tsunami's bij, tot op de dag en zelfs het tijdstip nauwkeurig. Maar nu komt 'ie. In die 1400 jaar geschiedenis was er één mysterieuze spooktsunami die de Japanners niet konden verklaren. Er was geen aardbeving, maar wel een enorme vloedgolf. Op 26 januari om negen uur 's avonds in 1700. Weet je nog dat die tsunami tien jaar geleden de hele oceaan overstak? Precies dat gebeurde toen ook. Alleen dan de andere kant op. Met die kennis doken geologen dieper de Amerikaanse grond in, tot tienduizend jaar terug in die tijd en in totaal troffen ze 41 van die zandlaagjes aan. Rekenen we even mee? 10.000 delen door 41 is gemiddeld elke 243 jaar een mega-aardbeving. Maar de laatste keer was dus 321 jaar geleden. Je zal er maar wonen. De mega-aardbeving, die in principe elk moment kan komen, kan een magnitude hebben tot wel 9,2. Dat is dus 30 keer zo zwaar als de zwaarst mogelijke aardbeving boven de San Andreas-breuk. En in zee. Ze kunnen daar dus rekenen op een tsunami van Japanse proporties of groter. Maar de Amerikanen zijn niet zo goed voorbereid. Driekwart van de gebouwen, ook scholen en ziekenhuizen, zal instorten. Bruggen, sporen, vliegvelden: vernietigd. Branden, explosies, overstromingen, dambreuken, olielekkages, chemische stoffen, geen drinkwater, elektriciteit et cetera. 7 miljoen mensen lopen direct gevaar. Maar wanneer precies, dat weet niemand. Zo ver is de wetenschap nog niet. Dat legt hoogleraar seismologie Arwen Deuss goed uit bij de Universiteit van Nederland, aan de hand van een... "Jullie hebben allemaal wel eens met een liniaal gespeeld denk ik." Liniaal. Lang verhaal kort, terwijl Japan nog herstelt van de vorige, ligt de volgende Really Big One op de loer. Ergens op deze ring, in deze zones, die vooral hier onder hoogspanning staat. De vraag blijft: wanneer.

Wanneer komt de volgende mega-aardbeving?

Tien jaar geleden werd Japan opgeschrikt door een hevige aardbeving gevolgd door een verwoestende tsunami. Het is zeker dat er een volgende krachtige aardbeving gaat komen, ook weer veroorzaakt door subductie: de ene aardplaat duikt onder de andere. Waarschijnlijk zal dit zijn in de buurt van Amerikaanse steden als Portland, Seattle en Vancouver. Zij liggen op de ‘Ring van Vuur’, waar breuklijnen lopen, en het is daar alweer een lange tijd rustig geweest.

Na Japan waarschijnlijk bovenop de ‘Ring van Vuur’ in Amerika

Rotterdam, zeventig jaar geleden. In de haven komen de eerste schepen met Molukkers aan, 3578 militairen die in Indonesië onder de Nederlandse vlag hebben gevochten en hun gezinnen. In totaal 12.500 mensen komen tijdelijk naar Nederland. "Hier geen golvend landschap met door de zon beschenen sawas, hier alleen maar vlak laagland onder laaghangende, grauwe regenwolken." Maar tijdelijk werd definitief. Er wonen nu ruim 70.000 Molukkers in Nederland. De eerste generatie, hun kinderen, hun kleinkinderen en de kinderen van de kleinkinderen. En met een bijzondere status. Er zijn namelijk verspreid over Nederland Molukse wijken. Gebouwd voor Molukkers, de enige bevolkingsgroep in Nederland die zoiets heeft. En daar kom je niet zomaar tussen. "U wil geen, laten we zeggen, niet-Molukse Nederlanders in de wijk? Die zijn er inmiddels wel, maar ze zijn wel getrouwd met een Molukker of Molukse. Dan mag het wel? Ja." Maar tussen deze schepen en deze wijken zit een bijzonder verhaal met ook donkere bladzijden. Molukkers kennen die geschiedenis wel, maar veel anderen vaak niet of vaag. Die hele zeventig jaar geschiedenis in een paar minuten kan eigenlijk niet. Toch weet je na deze video een stuk meer. 
"Zo vergeet je ook niet waar je vandaan komt." Met wat hulp van Ruth. "Ik ben Ruth, ik ben derde generatie van de Molukse gemeenschap en mijn opa en oma kwamen in de jaren vijftig naar Nederland en mijn opa was een KNIL-militair." Dit zijn de Molukkers in Nederland. 
Om het verhaal te kunnen snappen moet je vooral ook de rol van Nederland kennen in de geschiedenis van wat nu Indonesië heet. Een geschiedenis van koloniale bezetting, extreem geweld, de Tweede Wereldoorlog en de jaren daarna van de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd. Nederland staat er niet goed op. Niet voor niets maakte koning Willem-Alexander, weliswaar driekwart eeuw na de onafhankelijkheid, officieel excuses namens de Nederlandse staat aan Indonesië. "Spijt en excuses voor het excessieve geweld van de Nederlanders in die jaren." Over die jaren maakten we eerder al deze explainer.
Maar de rol van de Molukkers, da's een verhaal apart. En daar pakken we 'm op. 
Nederland heeft in de koloniale tijd een lange geschiedenis met deze eilanden binnen de Indonesische archipel, de Molukken. Ze waren erg belangrijk voor de VOC vanwege onder andere de handel in specerijen. Door de aanwezigheid van de Nederlanders werden ook allerlei gebruiken overgenomen, bijvoorbeeld religieus. Ongeveer de helft van de Molukkers is protestants. In de Tweede Wereldoorlog volgt de Japanse bezetting. Na de Japanse capitulatie wil Nederland zijn koloniale macht herstellen. Maar Indonesië wil onafhankelijkheid. In die strijd vechten Molukse beroepsmilitairen onder Nederlandse vlag in het koloniale leger, het KNIL, tegen Indonesië. Nederland verliest die strijd en geeft de soevereiniteit over. Een deel van de Molukkers wil niet opgaan in Indonesië en roept in 1950 een eigen onafhankelijke staat uit, de Republiek der Zuid-Molukken, RMS. Tussen de Molukse militairen en de Indonesiërs neemt de spanning toe, het wordt steeds moeilijker om de laatste Molukse militairen in Indonesië te demobiliseren, op te heffen als strijdkrachten. Ze willen niet overstappen naar het Indonesische leger, maar ze kunnen ook niet terug naar huis. Uiteindelijk geeft Nederland ze de opdracht om maar voor een poos naar hier te komen. Echt een keus was er niet. En dat is dit moment 70 jaar geleden. 12.500 Molukkers komen aan in Nederland om hier tijdelijk te verblijven. Met tegenzin, ook van Nederland. Ze worden direct uit hun dienst ontslagen en ze worden ondergebracht in zogeheten woonoorden, kampen. Ook in voormalig concentratiekampen, zoals in Westerbork en Vught. De omstandigheden in deze woonoorden zijn zwaar. Grote families in kleine ruimtes en weinig gemakken en geïsoleerd in een kamp. Tijdelijk verblijf betekent ook geen integratie of inburgering en geen werk. Als groep blijven de Molukkers daardoor buiten de Nederlandse samenleving staan. Ze voelen zich ontheemd. Ze zijn geen Indonesiër en geen Nederlander. En dan te bedenken: "De Molukker heeft zoveel jaren voor de Nederlanders gevochten. Gedood, gestorven, voor de Nederlanders, voor de Nederlandse vlag. En wat doen zij voor ons? Ze zijn rijk geworden van de Molukken. Ik vind dat Nederland ons heeft bedrogen. 

"Ik moet hier echt van huilen. Dit is dus familie van mij. Het doet me echt wel goed dat ik dat dan weer zie. Ja, wat ik van het filmpje voel, is heel veel pijn. Ze vertellen over hun komst en aankomst in Nederland. Hoe dat was voor hen. Ze kwamen in barakken terecht. En ja, het was natuurlijk koud. Het zijn houten barakken. Je hebt ongedierte, kakkerlakken die daar rondlopen. Je woont met z'n allen op een kluitje en altijd in hun achterhoofd hebben ze gehouden: 'Ja, we gaan terug', en dat hebben ze ook altijd gedacht. En ondertussen, ja, 70 jaar verder. Dat is dan wel een dikke teleurstelling als je verwachtingen anders zijn." 
Terug naar toen. Wat rest is een hele bevolkingsgroep vol boosheid en verdriet, die de hoop op een eigen thuisland ziet vervliegen, terwijl de droom om terug te keren blijft. "Deze kist is nooit meer open geweest sinds hij hier in 1951 aankwam, want hij ging ervan uit dat het maar een tijdelijk verblijf was." 
Maar een tijdelijk verblijf werd langzaam een definitief verblijf, want ze kunnen nog altijd niet terug omdat de RMS, de Molukse republiek, nog steeds niet vrij is. Dus wat nu? Die woonoorden konden door de slechte omstandigheden echt niet meer. De Nederlandse regering besluit Molukse wijken te bouwen, dichterbij werkgelegenheid, maar waar ze wel bij elkaar kunnen wonen. Omdat de Molukkers dat willen en voor het behoud van hun identiteit en cultuur. In totaal worden tot in de jaren 70 in zo'n zestig gemeenten van die wijken gebouwd. Van klein tot groot. Vaak aan de rand van een stad of dorp. De wijken groeien uit tot een soort eigen Molukse eilanden binnen de Nederlandse samenleving. Opener dan de woonoorden, maar nog steeds geïsoleerd. Ook autoriteiten en politie komen er niet zomaar. En zo krijgt de Molukse gemeenschap een bijzondere positie in Nederland. Die gedeelde geschiedenis, identiteit en omgeving verklaart die hechte Molukse cultuur, tot aan generaties daarna. 
"Eigenlijk alle blauwe huizen die je hier ziet, daar wonen de Molukse mensen. Typisch aan een Molukse wijk is eigenlijk saamhorigheid. De deur staat altijd voor iedereen open. Dan kom je eigenlijk altijd wel bij elkaar over de vloer. Het voelt als familie eigenlijk. Je ziet iedereen altijd, je groet iedereen altijd. Als je hier binnenrijdt dan zie je al die kleuren natuurlijk. Dat zijn onze vier kleuren van de vlag. Met heel veel trots laten we die altijd zien om toch verbonden te blijven. Zo vergeet je ook niet waar je vandaan komt en zo vergeet je ook niet wat je geschiedenis is." 
Even terug naar de jaren 60, 70 nog. Terwijl Molukkers worden overgeplaatst naar die wijken, groeit onder de tweede generatie het ongenoegen over het uitblijven van steun aan de RMS. Zij vinden dat hun vaders zijn belazerd door de Nederlandse overheid. En als in 1966 Indonesië de Molukse leider Soumokil executeert, is de maat vol. Geradicaliseerde jonge Molukkers, opgegroeid in de kampen, zetten met veel geweld de Molukse zaak op de kaart en bij die confrontaties vallen meerdere doden. 
Een tijdlijn. Het begint met een brandstichting in de Indonesische ambassade in Den Haag. Dan volgt de bezetting van de ambtswoning van de Indonesische ambassadeur in Wassenaar. Er is een plan om koningin Juliana te gijzelen, maar dat wordt verijdeld. Er is een treinkaping bij Wijster en het Indonesisch consulaat in Amsterdam wordt bezet. In 1977 volgt de bezetting van een basisschool in Bovensmilde en vindt de beruchte treinkaping plaats bij De Punt, waarbij het leger wordt ingezet en dat eindigt in een bloedbad. En als laatste is er nog de bezetting van het provinciehuis in Assen. Maar al dat geweld brengt niemand iets goeds, zien ook veel Molukkers. Vanaf eind jaren 70 richten ze zich meer op rechten en vrijheden en kleinschalige ontwikkelingshulp op de Molukken zelf. Ondanks de nog altijd levende droom over een terugkeer, groeit het besef dat hun toekomst en die van hun kinderen in Nederland ligt. En er verandert meer. Er komen verbeteringen in de wijken en met de jaren komt het uiteindelijk toch van integratie. Een aantal wijken verdwijnt ook. Langzaam hielden Molukse organisaties op te bestaan en Molukkers verlieten de wijken ook voor werk, studie of om een gezin te stichten. De laatste jaren zien we juist weer een herwaardering van de wijken als plekken waar de Molukse identiteit en geschiedenis is verankerd. De Molukse gemeenschap en Nederland komen nader tot elkaar. Belangrijk daarbij is de zogeheten gezamenlijke verklaring uit 1986. Deze overeenkomst betekende een jaarlijkse uitkering voor de eerste generatie, de komst van een Moluks museum, een banenplan voor jonge Molukkers en geld voor het opknappen van de Molukse wijken. En respect en dank voor wat de eerste generatie voor Nederland heeft betekend - "voor de Nederlandse vlag" - en de jongste generaties gewoon een plek in Nederland hebben. 

"De droom van mijn grootouders om toch nog naar huis te gaan, voor hen naar huis, is voor mij denk ik wel wat anders geworden na zoveel generaties, omdat... Ik ken niks anders dan hier, dan mijn leven in Nederland." 

Dit is in het kort het verhaal van de Molukkers, tot de dag van vandaag, waar we zien dat de open wonden van toen iets meer lijken te veranderen in littekens. Tot zover.

Hoe de Molukkers naar Nederland kwamen en bleven

In de jaren 70 kwamen mensen van de Molukken die in Indonesië als beroepsmilitair voor Nederland gevochten hadden naar Nederland. In eerste instantie in afwachting van een eigen onafhankelijke Molukse staat, maar die kwam nooit. Eerst werden ze gehuisvest in woonoorden, daarna werden er speciale Molukse wijken gebouwd.

Molukse militairen vochten in Indonesië onder de Nederlandse vlag

Oké, test: noem een soa. De eerste die in je opkomt. En, waar dacht je aan? Syfilis, herpes, chlamydia, schaamluis of toch schurft, gonorroe, hepatitis B of hiv. De usual suspects. Sowieso dat je niet meteen dacht aan HPV, het humaan papillomavirus, de grote onbekende. Juist daarom moeten we het er even over hebben, want HPV is een soa die kan leiden tot kanker. Maar het risico daarop kun je flink verkleinen. Dit moet je weten over HPV. 

Dat kan je dus krijgen door seks, maar de ene soa is de andere niet. HPV is heel besmettelijk. Het virus zit in, op of rond je vagina of je penis. Als je seks hebt, kan je het ook makkelijk op je huid, je handen of in je mond krijgen. Als je seks hebt met een condoom, verklein je de kans op besmetting met 70 procent. Maar dat betekent dus ook dat zelfs met veilige seks je een flinke kans hebt om het over te dragen. HPV is zelfs de enige soa die je kan krijgen door het delen van dezelfde handdoek. Infecties met HPV komen dan ook vaak voor. Schrik niet, acht à negen op de tien mensen raken eens in hun leven besmet met HPV. Dat is vrijwel iedereen die seksueel actief is. De meesten krijgen het rond hun twintigste. Het goede nieuws: in verreweg de meeste gevallen is zo'n infectie hartstikke onschuldig. Je lichaam ruimt het zelf op, zonder dat je het zelfs in de gaten hebt, maar je kan ook pech hebben. Van de meer dan 170 HPV-varianten doen de meeste niks. Maar van sommigen krijg je genitale wratten. Per jaar hebben zo'n 16.000 vrouwen en 21.000 mannen daar last van. Die kunnen leiden tot jeuk, pijn of een branderig gevoel. Dat wil je natuurlijk niet, maar ze zijn vrij onschuldig en gaan bijna altijd vanzelf over. 

Maar je kan ook écht pech hebben, want er zijn ook 13 zogeheten hoog-risicovarianten van HPV die kanker kunnen veroorzaken. Veruit de meest voorkomende: baarmoederhalskanker. Nou ben ik niet de aangewezen persoon om het over baarmoeders te hebben, maar Serena Verbon wel. Zij maakte drie jaar geleden een paar spannende momenten mee en was daar heel open over in deze video. Vandaag ga ik een beetje een gevoelig onderwerp aansnijden, dat gaat over mijn baarmoeder, maar niet alleen mijn baarmoeder. Ik wil het ook over jullie baarmoeders hebben. Mijn baarmoeder dus. Er was wat mee aan de hand de laatste tijd. Beetje flauwe cliffhanger dit. Maar Serena gaat je zo vertellen wat precies. Voordat we persoonlijk worden, eerst nog even wat kille cijfers. Jaarlijks ondergaan in Nederland 5.500 vrouwen een behandeling voor een voorstadium van baarmoederhalskanker. Ongeveer 830 vrouwen krijgen het daadwerkelijk en 220 overlijden daaraan. Maar niet alleen je baarmoederhals. Nog eens 170 vrouwen krijgen een andere vorm van kanker door HPV. Van hen komen elk jaar ongeveer 100 te overlijden. Het virus kan namelijk ook kanker veroorzaken in je slokdarm, je mond, je anus, je vagina, maar ook je penis. Ja, mannen. Ik heb het ook tegen ons. Jaarlijks krijgen ook bijna 500 mannen een vorm van HPV-kanker. En 200 overlijden eraan. 

Maar er is ook goed nieuws te melden. Er zijn vaccins die tegen ongeveer driekwart van alle baarmoederhalskankers beschermen. Dat maakt de kans op kanker dus veel kleiner. Daarom zitten de vaccins sinds 2009 in het Rijksvaccinatieprogramma. Meisjes kunnen zich in het jaar dat ze 13 worden laten inenten tegen HPV. Omdat het vaccin het meest effectief is voordat je seksueel actief bent. En steeds meer meisjes doen dat ook. "Ik vind het wel belangrijk." Dat aantal stijgt zelfs spectaculair, van de helft in 2017 tot bijna driekwart vorig jaar. En die jongens dan? Die krijgen vanaf 2021 ook een uitnodiging voor een HPV-vaccin dat je beschermt tegen penis-, anus-, mond- en keelkanker. 
Goed nieuws. Maar ondanks dat het vaccin de kans op kanker verkleint, sluit het die niet helemaal uit. Daarom is er meer nodig, want er bestaat dus altijd een kans dat je het virus hebt en jouw lichaam het niet zelf opruimt. Je kan het dus al goed jaren ongemerkt met je meedragen. En zit het virus in jouw DNA, dan kunnen afwijkende cellen ontstaan. Vooral dus in de baarmoederhals. De kans dat een infectie na vele jaren ook echt leidt tot baarmoederhalskanker is kleiner dan 1 procent. Dat klinkt als weinig, maar reden genoeg voor het RIVM om vrouwen vanaf hun dertigste elke vijf jaar uit te nodigen voor een bevolkingsonderzoek waarin je je gratis kunt laten onderzoeken met een uitstrijkje. 

Serena, jouw beurt. Een uitstrijkje. Als je dat nog nooit hebt gedaan, het is eigenlijk misschien een beetje awkward. Je kleedt je uit aan de onderkant. Je gaat liggen, je spreidt je benen wijd. Je krijgt er een eendenbek in, een soort van tang die zo gaat en dan een beetje open. En daar gaan ze met een heel lang wattenstaafje langs je baarmoederhals. Dat gaan ze dan controleren en dan kijken of je een bepaalde 'pap' hebt. Serena heeft het over 'pap'. Da's een beetje een gek woord, maar het is gewoon een afkorting voor papilloma. Er zijn vijf categorieën van afwijkende cellen door HPV, van pap 1, alles ziet er normaal uit, niks mis met jouw cellen, tot pap 5, je hebt sterk afwijkende cellen die dus mogelijk kunnen wijzen op kanker en dus gradaties daartussenin. Serena had pap 3, afwijkende cellen. En toen moest ze in het ziekenhuis nog een stapje verder dan een uitstrijkje. Ze moest een biopt laten nemen. Dus dan nemen ze echt een soort van hapje uit je baarmoedermond. Dat is echt een vreselijke ervaring, met 5 man sterk stonden ze naar m'n poen te koekeloeren. Dat voelde wel naar aan. Ik moest gewoon zo hard huilen. En nu ook, als ik erover praat, denk ik: ughh.

Die emotionele rollercoaster duurde twee weken, tot ze de uitslag kreeg. Die was gelukkig goed. Ik was echt heel blij en heel opgelucht. Wat ik jullie ook heel erg op het hart wil drukken is dat het dus ontzettend belangrijk is dat het gewoon allemaal goed gemonitord wordt. Als jij 30 bent en je hebt die oproep gehad van Volksgezondheid, ga alsjeblieft naar de huisarts, ga dat uitstrijkje doen. Je zal maar net bij die ene kleine procent horen waarbij het niet goed is. En dan kan je je wel voor je kop slaan, terwijl je er wel wat aan had kunnen doen. En daar gaat het helaas nog regelmatig mis. Elk jaar overlijden er in Nederland tientallen vrouwen doordat ze niet hebben meegedaan aan het bevolkingsonderzoek, dat niet verplicht is. Het worden er ook steeds minder. Eerst gaven nog zeven op de tien vrouwen gehoor aan die oproep. Nu is dat nog maar zes op de tien. En na Serena's verhaal weten we waarom. Maar doe het dus vooral wel. Better safe than sorry. En zie je er nou heel erg tegenop om naar het ziekenhuis te gaan? Je kan ook een thuistest doen, als het helpt. Het kan ook voor je dertigste, want ook voor die tijd kan het virus toeslaan. 

Hpv dus. We denken er dus minder snel aan dan aan de welbekende soa's, zoals chlamydia, syfilis of hiv. Maar ten onrechte dus. Misschien vind je deze video wat ongemakkelijk of confronterend? Geen paniek, er is nu eigenlijk niets anders dan voordat je deze video zag. We hebben je alleen effe bijgepraat.

Wat is HPV?

Het humaan papillomavirus, afgekort als HPV, is seksueel overdraagbaar en kan baarmoederhalskanker veroorzaken. Ook mannen kunnen een vorm van kanker krijgen die veroorzaakt wordt door dit virus.

Veroorzaker van baarmoederhalskanker

De Brexit, het voelt een beetje als de Soldaat van Oranje van de Europese politiek. "We vertrekken echt op 31 oktober." Elke keer als je dacht:
'Nu zijn die onderhandelingen echt klaar', kwam er toch weer een verlenging. Maar 4,5 jaar na dít referendum is Brexit eindelijk rond. "Dit is een deal." We krijgen een andere relatie met onze Britse buren. Wil je er bijvoorbeeld werken, dan moet je voortaan een visum aanvragen. Bestellen in Britse webshops kan nog gewoon, maar bij 22 euro of meer ga je extra belasting betalen en vanaf 150 euro invoerrechten. En wil je als student op Erasmus-uitwisseling? Dan heb je pech, want die stopt. Het zijn de gevolgen van ingewikkelde onderhandelingen. En om te begrijpen waar die lastige scheiding vandaan komt, leggen we in deze video uit hoe moeilijk het huwelijk tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk altijd al is geweest. 

De Britten. Ze zijn één van onze belangrijkste handelspartners. 150.000 Nederlanders wonen en werken er. We halen er onze haring vandaan. Een deel van onze goudvoorraad ligt er en ooit hadden ze zelfs een Nederlandse koning. Maar voor de band met de Europese Unie moeten we even terug naar Den Haag. Vlak na de Tweede Wereldoorlog, waar ironisch genoeg de Brit Winston Churchill oproept tot "De unie van Europa." Deze zes landen maken daar een begin mee door de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal. Die organisatie bepaalt voortaan de prijs en productie van kolen en staal en niet de landen zelf. Het uitgangspunt: Als je hun economieën vervlecht, dan kunnen ze eigenlijk geen nieuwe oorlogen meer tegen elkaar beginnen. 
"Voor Nederland tekende minister Stikker. Voor Frankrijk de man naar wie het plan genoemd is, minister Schuman." Maar de Britten worden geen lid. Zij willen dan al hun eigen beslissingen nemen. En dat heeft alles te maken met hoe ze zelf uit de Tweede Wereldoorlog kwamen. Als overwinnaars, terwijl andere Europese landen na een lange bezetting letterlijk in puin lagen. Daardoor voelt het belang van samenwerken en daarmee macht overdragen voor de Britten net iets minder urgent dan voor bijvoorbeeld Duitsland of Frankrijk. En een andere reden: de grootsheid van het Britse Rijk. Zo groot, dat de zon er nooit ondergaat. Na de oorlog gaat het van dit... Naar dit. Maar in de hoofden van veel Britten blijft het land een grootmacht. En wie de baas is geweest in zoveel landen, laat een ander niet de baas spelen over je eigen land. 
Toch komen ze daar later op terug. Want terwijl er op het Europese vasteland dankzij die samenwerking en de gemeenschappelijke markt een economisch wonder plaatsvindt, gaat het slecht met de Britse economie. "Er is geen toekomst voor de Britse industrie zonder de gemeenschappelijke markt." En dus, na ruim 300 uur vergaderen in het Britse parlement, is het in 1973 alsnog zover. De Britten worden met frisse tegenzin lid van inmiddels de Europese Economische Gemeenschap. Het huwelijk begint eigenlijk al stroef en de twijfel blijft, dus komt er in 1975 al na twee jaar een eerste referendum over dat lidmaatschap. "Britain shall remain a member of the European community." 
De Britten blijven en doen dat vooral vanwege de handel. Maar die Europese samenwerking gaat niet alleen over handel en ondanks Brits verzet wordt de samenwerking alleen maar hechter. Met het Verdrag van Maastricht bijvoorbeeld. De Europese Unie wordt er officieel geboren, er komt vrij verkeer van personen en het gebruik van deze munt wordt afgesproken. Maar de Britten doen niet met alles mee. Ze houden bijvoorbeeld hun pond. Dat huwelijk wordt er niet beter op en deze man loopt daar flink in te stoken. Boris Johnson werkt dan nog als EU-correspondent in Brussel voor de Britse Daily Telegraph. Hij schrijft pagina's vol over de nutteloze Brusselse bureaucratie en hoe de Britten daar onder lijden. En hij is niet de enige. De Europese Unie ligt continu onder vuur van een deel van de Britse pers en politiek. En door veel immigranten uit de EU neemt de druk op de Britse zorg en huizenmarkt toe. En ook daar krijgt de EU dan weer de schuld van. Het beeld bij veel mensen in het Verenigd Koninkrijk: Gaat er iets goed, dan komt het door de Britten en gaat er iets slecht, dan is het de schuld van Brussel. 

Net als in een slecht huwelijk kom je op een gegeven moment voor de keuze: blijven we samen of gaan we uit elkaar? Dat moment komt in 2016 en daar duikt ook Boris Johnson weer op. De Britse trots, jarenlange afkeer van de EU, hoop op een betere toekomst en de belofte om 350 miljoen pond per week aan de gezondheidszorg te geven als de Britten uit de EU gaan, komen samen in het stemhokje. "Een onafhankelijk Verenigd Koninkrijk." En als je dacht dat die relatie lastig was, wacht maar tot je de scheiding ziet. 47 jaar hebben de Britten en de EU samengewerkt. En ook al was het een lastig huwelijk, ze zijn nu eenmaal met elkaar vervlochten en dat moet nu allemaal weer uit elkaar worden getrokken. "Brexit is Brexit." Daarmee beginnen de onderhandelingen over de Brexit. En die gaan eigenlijk in twee fases. Eerste fase: Hoe gaan we uit elkaar? En tweede fase: Hoe gaan we daarna als goede buren verder? Eerst stap 1. Want er wonen nog gewoon EU-burgers in het Verenigd Koninkrijk en er wonen Britten in de Europese Unie. Wat moet er met hen gebeuren? Welke rechten hebben ze nog? En hoe zit het met de grenzen? Bijvoorbeeld die lastige, met Noord-Ierland? Of: wie betaalt eigenlijk de rekening van die scheiding? Kortom, hoe zorg je dat je netjes uit elkaar gaat? Na jaren onderhandelen, nieuwe afspraken maken, deadlines en uitstel is het op 31 januari 2020 echt zo ver. 

Maar, zoals dat na een relatie ook wel eens gaat, je ziet elkaar soms nog. En zeker als je ex naast je blijft wonen. Dus volgt stap twee. Hoe gaan we als goede buren verder? En vooral: Welke afspraken maken we over de handel? En dat is ingewikkeld, want voor het eerst in de geschiedenis komt er een handelsakkoord dat handelen niet makkelijker maakt dan voorheen, maar juist moeilijker. De Britten willen nu meer zelfstandigheid. Zelf de regels kiezen en tegelijkertijd willen ze toegang tot die grote Europese markt waar de EU de regels bepaalt. Omgekeerd speelt dat probleem bij de visserij.  Europese landen willen in Britse wateren kunnen vissen. "Met de regels en de regelgeving wat uiteindelijk nu komt, wordt het ons wel steeds lastiger gemaakt." "Er zijn hier te veel buitenlandse boten die vissen in onze wateren." Maar daar willen de Britten dan juist weer zelf de regels maken en beslissingen nemen. En dat is eigenlijk waar zowel het moeizame huwelijk als de moeizame onderhandelingen de hele tijd om draaien. De balans tussen samenwerken met de Europese Unie en toch de controle houden over het eigen land. Ze kunnen niet met, maar ook niet helemaal zonder die EU. 

Het duurt dan ook tot acht dagen voor de deadline van 31 december 2020 voordat er een deal is. "Op de valreep toch een Brexitdeal." En met die deal is de scheiding officieel rond. Zijn daarmee dan eindelijk alle relatieproblemen voorbij? Dat valt nog te bezien. Zelfs met het dikke pak papier is nog niet alles geregeld. Maar volgens Boris Johnson blijven we in elk geval vrienden.

De Brexit is rond

Na lange onderhandelingen is het zover: het Verenigd Koninkrijk is uit de Europese Unie gestapt, waar ze in 1973 met frisse tegenzin lid van werden. Nu heb je een paspoort nodig als je naar Groot-Brittannië wil. Ook is handel moeilijker.

De moeilijkste scheiding ooit in de EU

Kerstbomen, die haal je vaak op een plek zoals deze, maar die kerstbomentraditie, die gaat al eeuwen terug. Helemaal naar de Germanen. Die vierden op de kortste dag van het jaar het Midwinterfeest. Om de korte donkere dagen te verjagen en om nieuw leven te vieren. Dennenbomen kregen tijdens de viering een bijzondere rol omdat ze ook tijdens die donkere en lange winter groen bleven. Maar het duurde nog zeker tot de 19de eeuw voor wij ze voor het eerst in huis haalden. Volgehangen met echte kaarsen. Levensgevaarlijk. Tot zover de traditie. 

Maar wat is nou eigenlijk een kerstboom? Klinkt simpel, maar in tegenstelling tot wat kerstliedjes doen vermoeden... Is de kerstboom geen dennenboom, maar een spar. De spar die wij kennen heeft een piramide-achtige vorm, is ongeveer twee meter hoog en staat in huis ter decoratie. Maar een spar kan nog veel meer. In de natuur wordt hij wel 35 meter hoog en heeft hij een dikke stam. En dat hout, vurenhout, gebruiken we voor meubels en huizen. 
Terug naar jouw kerstboom, want er is niet één soort spar, maar er zijn tientallen soorten, maar welke spar als kerstboom wordt ingezet, verschilt per land. In Nederland hebben we bijvoorbeeld de Omorika en de Fraseri, maar twee topfavorieten blijven toch wel de Fijnspar en de Nordmann. En dat is niet zomaar. De fijnspar is dé klassieker onder de kerstbomen. Ze zijn donkergroen, hebben die typische kerstbomen geur en zijn ook nog eens goedkoop. Maar hij verliest snel zijn naalden. En dat is nou net een matige combi met de stoffen vloerbedekking die vroeger zo populair was. En dus won eind jaren tachtig, begin jaren negentig de Nordmann aan terrein. Die groeit langzamer, is dus ook duurder, maar wel naaldvaster. En dat betekent minder stofzuigen. 

Oké, die bomen, die koop je bijvoorbeeld bij een tuincentrum, zoals waar we net waren, maar die komen natuurlijk ergens vandaan. En dat is bijvoorbeeld hier, bij een kerstbomenkweker. Maar zelfs voordat ze hier zijn, hebben ze er al een heel leven opzitten. We nemen je even mee door de jeugd van jouw kerstboom en we beginnen bij het begin: de zaadjes. En in geval van die geliefde Nordmann komen die uit Georgië. De meeste kerstboomzaden komen uit het zuidoosten van Europa, die van de Nordmann dus uit Georgië. Op de berghellingen daar staan namelijk mooie exemplaren die tegen een stootje kunnen. Plantenkwekers uit bijvoorbeeld Duitsland of Denemarken kopen die zaadjes, planten ze en laten ze groeien tot ze een jaar of drie, vier zijn. Dan is het nog maar een peuterboompje van zo'n 30 à 50 centimeter. Na die eerste drie, vier jaar verhuist die boom naar een tweede kweker. Dat heeft te maken met ruimte en dus geld. Die eerste kweker zet de boompjes zo'n tien centimeter uit elkaar. Dat is namelijk meer dan genoeg voor zo'n peuterboompje. Maar na een aantal jaar heeft hij meer ruimte nodig om te groeien en vooral ook andere zorg. Het is als kweker dan efficiënter om je in één van twee te specialiseren. En dus belanden die bomen van kweker nummer één bij kweker nummer twee. Een groot deel van die Nederlandse kerstbomen komt uit Denemarken, Duitsland of de Belgische Ardennen. In Nederland vind je de meeste kwekers in Gelderland, Overijssel, Drenthe en hier in Brabant. De bodem bestaat hier namelijk uit zand en dat is een goede ondergrond voor die bomen. Bij die tweede kweker staan de bomen ongeveer een meter uit elkaar. Ze krijgen voeding, water en een paar keer per jaar een knipbeurt, voor die mooie piramidevorm. Na drie jaar, als ze ongeveer zeven jaar oud zijn, gaan de eerste bomen uit de grond. Die zijn dan tussen de 1.25 en anderhalve meter hoog. Het verwijderen van de eerste lading bomen zorgt er meteen voor dat die andere bomen meer ruimte hebben om te groeien. Een jaar later gaat dan de volgende lading uit de grond. Het jaar daarop de volgende, tot na zes jaar het hele veld leeg is. Een kerstboom van 2 meter is dus al zeker 10 jaar oud en staat hier dus al zeven jaar. 

Je snapt nu wel, tien jaar aan 'tender, love and care', dat is allemaal niet gratis. Maar de prijs van die bomen, die verschilt nogal. Je hebt instapmodellen van één euro, maar ook showbomen van 90 euro. Waarom is de één zoveel duurder dan de ander? Ten eerste, en deze is best logisch: Hoe ouder en dus hoe groter die boom, hoe langer die op het veld heeft gestaan en dus ook hoe meer jij ervoor betaalt. En ten tweede: de natuur. Bij droogte of bij wind kan een oogst mislukken of minder mooie bomen opleveren. De natuur bepaalt dus voor een deel de wetten van vraag en aanbod en daarmee dus ook de prijs. Behalve in Denemarken, begin deze eeuw. Daar was sprake van een heus kerstbomenkartel. Kwekers spraken samen een prijs af, zodat de hoeveelheid bomen op de Deense markt de prijs niet zou drukken. Maar in de kerstbomenhandel is ook normale concurrentie. Zo bieden sommige winkels ze aan voor stuntprijzen zodat jij, eenmaal in hun winkel, met meer dan alleen die kerstboom naar huis gaat. En daarom is een kerstboom op de hoek vaak duurder dan een kerstboom van een grote keten.

Hier komt jouw kerstboom vandaan

In veel Nederlandse huishoudens staat rondom de kerstdagen een boom in huis. Dit is terug te voeren op een Germaanse traditie. Onze huidige bomen worden gekweekt in Duitsland, Denemarken, België of in eigen land, de meeste van zaadjes uit Georgië. Na ongeveer 7 tot 10 jaar groei en verzorging is de spar klaar om verkocht te worden als kerstboom.

Sparrenboom van zo’n 7 jaar oud met wortels in Georgië

Of je nu gelovig bent of niet, je kent het verhaal van de Ark van Noach uit de Bijbel, de Koran of de Tenach of uit Hollywood. 
Korte versie: Vanwege een naderende zondvloed bouwt Noach op last van God een enorme boot met daarop plek voor alle soorten dieren, van elk een mannetje en een vrouwtje, want: nageslacht. De wereld overstroomt. Maar Noach en zijn hele dierentuin zetten als enige overlevenden weer voet op het droge. 
Deze video gaat over de Ark van Noach, maar net even anders. Deze ark ligt namelijk verstopt, diep in de ijskoude permafrost van Spitsbergen. Los van een stel ijsberen zitten hier geen dieren, maar miljoenen plantzaadjes en enorm veel data. Sinds een jaar ook software. Leg ik je uit. 
Dit is de bevroren kluis van de wereld. Of eigenlijk twee kluizen, Die plantzaadjes liggen hier in de Global Seed Vault (Wereldzadenbank). En al die data ligt letterlijk op een steenworp afstand in de Artic World Archive (Arctisch Wereldarchief). Voordat ik verder inga op wat er in die kluizen zit, eerst hun locatie. Spitsbergen ligt op nog geen duizend kilometer van de Noordpool en wordt ook wel de veiligste plek op aarde genoemd, mijlen ver van de bewoonde wereld. En er is hier geen tektonische activiteit, dus geen vulkanen of aardbevingen. De kluizen liggen diep in de bergen. Mocht die zondvloed echt een keertje komen, liggen ze veilig meer dan honderd meter boven de zeespiegel. En, heel belangrijk: het is er koud. IJskoud, omringd door permafrost, de permanent bevroren grond van Spitsbergen, één grote natuurlijke vrieskist. En het is er politiek stabiel als onderdeel van Noorwegen, de bemiddelaar op het wereldtoneel als het gaat om vredesonderhandelingen. Tel daar het Verdrag van Spitsbergen bij op, waarin het officieel werd gedemilitariseerd, en je hebt zo'n beetje de veiligste, best beschermde plek ter wereld. De perfecte ark. Dus mocht er ergens op aarde een meteoriet inslaan, ergens een supervulkaan uitbarsten of zelfs een nucleaire oorlog uitbreken, op Spitsbergen zit je best goed als je iets veilig in een kluis wil opbergen.
 Bijvoorbeeld plantzaadjes. Want daar begon het mee in 2008, met de opening van de Global Seed Vault, die eruitziet als de schuilplaats van één of andere Bondschurk. Dat moesten een paar YouTubers eerder al met hun eigen ogen zien. Dus misschien kan je deze plek al, maar ik kan je vast wat vertellen wat je nog niet weet. Want wat hier gebeurt, is van levensbelang voor de komende generaties. De inhoud van deze kluis moet namelijk voorkomen dat we in de toekomst honger gaan lijden. Eerst even een misverstand de wereld uit, want hoe spannend zo'n apocalyps ook klinkt... Het ligt wel wat genuanceerder. Kijk, een zadenbank op zichzelf is niet zo bijzonder. Elk land in de wereld heeft er één. Een unieke zadencollectie van verschillende groenten, fruit en gewassen, maar dat is best kwetsbaar. Kijk maar naar Rwanda, Irak en Afghanistan, waar volledige zadenbanken door oorlog zijn verwoest. Dus beter maak je een reservekopietje. En dat is vooral het nut van de Global Seed Vault. Je moet het zien als één groot backupsysteem. Kijk naar Aleppo, waar tijdens de Syrische burgeroorlog een unieke zadenbank kapot werd gebombardeerd. Maar Aleppo had wel die backup en al die zaadjes bestaan dus nog. Even samenvattend: het klopt dat de wereldzadenbank al deze collecties beschermt tegen oorlogen en rampen, maar meer als vangnet voor regionale gevaren. Niet in termen van het 'einde der tijden', waarin er één persoon is, een beetje à la Will Smith in de film I Am Legend, die de hele wereld moet gaan redden door op Spitsbergen wat zaadjes op te halen. Een prachtig filmscript, zeker, maar niet reëel. 
Het echte belang van zo'n backup is een stuk minder Hollywood en wél realistisch. In één woord: biodiversiteit. Hoeveel verschillende soorten er zijn. Door de eetbehoeften van homo sapiens, dat zijn wij, is het met die biodiversiteit in de plantenwereld bijzonder droevig gesteld. En zonder die diversiteit komt de landbouw en dus de wereldvoedselvoorziening in gevaar. Heftig, maar waar. We zijn wereldwijd massaal dezelfde soort gewassen gaan verbouwen. Afgelopen decennia zijn talloze unieke soorten verdwenen. Alle graan, rijst en mais die wij nu eten lijken heel erg op elkaar. Met een mooi woord genetische uniformiteit. Op korte termijn niet zo erg, want hiermee zorgen we wel voor een heel efficiënt en voedzaam menu voor zoveel mogelijk mensen. Handig in de strijd tegen honger, maar op de langere termijn schuilt er juist een groot risico in de uniformiteit, omdat alles zo op elkaar lijkt. Stel, er komt één nieuw soort ziekteverwekker, bijvoorbeeld een nieuwe luizensoort of één of andere agressieve schimmel die precies net heel erg lekker hard gaat op al die gewassen. Dan kan die in één klap op meerdere continenten enorme schade aanrichten en in het ergste geval zelfs hongersnoden veroorzaken. Daarom is die biodiversiteit zo belangrijk. En dan kom je dus hier uit, want hier wordt die gewaarborgd. Die miljoenen zaadjes die hier liggen opgeslagen, hebben juist een enorme variëteit aan genetische eigenschappen. En daarmee kun je door zaadveredeling, het kruisen van zaadjes, nieuwe soorten ontwikkelen die wél resistent zijn tegen een nieuwe ziekteverwekker. 
"Dan heeft hij de helft van de eigenschappen van deze plant en de helft van de eigenschappen van die plant. Dus dan moeten ze nu alvast resistenties gaan zoeken, want anders hebben ze over een paar jaar echt een probleem. Dan komen die luizen en die schimmels overal voor." 
Buiten jouw zicht gebeurt dat ook al constant. Zaadveredelaars passen voortdurend zaadjes aan, zodat ze overleven en wij dus kunnen eten. Ook heel belangrijk in de context van klimaatverandering, waardoor onze huidige gewassen het in de toekomst moeilijker gaan krijgen. Daarom dus die Global Seed Vault, als backup voor de voedselvoorziening van de toekomst. 
En zo kan je nog meer bewaren in de permafrost. Data. En zo geschiedde. Drie jaar geleden werd er op een steenworp afstand nog een kluis geopend in een oude, gesloten kolenmijn, de Arctic World Archive. Toevallig of niet, twee keer met het woord ark erin. Het idee is hetzelfde, maar hier geen plantzaadjes, maar in principe alles wat je digitaal op zou willen slaan. En waar die zadenbank een soort diplomatieke mini-VN is voor plantzaadjes, is dit gewoon een dienst waar je tegen betaling iets in een kluis kunt stoppen, voor bijvoorbeeld regeringen, bedrijven of voor jou, als je wil. Inmiddels ligt er al een indrukwekkend digitaal archief. Zo liggen hier backups van de manuscripten van de bibliotheek van het Vaticaan, de uitgeschreven politieke geschiedenis van een aantal landen, uiterst gedetailleerde digitale kopieën van meesterwerken, bijvoorbeeld van Rembrandt, wetenschappelijke doorbraken, culturele schatten en allerlei belangrijke informatie van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA, om maar wat te noemen. En sinds een jaar gebeurt er nog iets bijzonders. 
Namelijk de opslag van opensource software. Dat is software waarvan de broncode openbaar is, zodat ontwikkelaars die achterliggende code kunnen bekijken en aanpassen voor programma's. Het bedrijf GitHub van Microsoft huisvest veel projecten voor open source software en besloot die vorig jaar op Spitsbergen op te slaan. Dat doen ze door een snapshot te maken van alle actieve en een aantal slapende repositories, waarbij de keuze wordt gebaseerd op het aantal dependencies. De snapshot bevat de head van de standaard branch van elke repository, maar dan wel min de binaries die groter zijn dan 100 KB en alle bestanden worden opgeslagen in één enkel TAR-bestand. 
Oké, ik ga niet doen alsof ik ook maar enig idee heb wat ik net zei. Maar de betere nerd wordt hier blij van. Julia van GitHub kan het beter zelf uitleggen. 

“In die kluis ligt de software waar jij in je dagelijkse leven mee te maken hebt. Een paar voorbeelden zijn Linux, Android, Bitcoin. Eén van mijn favorieten is de code die wetenschappers gebruikten om de foto van een zwart gat samen te stellen. De wereld kreeg deze prachtige foto in 2019 te zien en dat ligt nu opgeslagen in de Arctic Code Vault voor de komende duizend jaar.” Interessant. 
En wat ook interessant is, is dat ze al die ingewikkelde programmeertaal hebben vastgelegd in QR-coding. En dat snapt iedereen met een camera op zijn telefoon, zelfs ik. Ook bijzonder: die QR-codes worden zowaar niet digitaal, maar analoog opgeslagen. Heel oldskool op film van een of ander supermateriaal, zodat je het nog beter en langer kunt bewaren dan op één of andere harde schijf, namelijk op basis van zilverhalogenide en polyester in een speciale cartridge. Zo zou het sowieso honderden jaren en in de permafrost van Spitsbergen misschien wel duizenden jaren mee moeten gaan, zodat toekomstige generaties er in principe mee aan de slag zouden kunnen. Kicken toch? Maar oké, nu even het nut. Wat heb je over 10, 100 of 1000 jaar aan oude software? Julia? 
"Een interessante vraag, want we hebben geen idee hoe de toekomst eruit ziet over duizend jaar. Misschien zijn ze op technologisch vlak veel verder dan we nu zijn. Maar misschien gebeurt er wel iets waardoor dat niet zo is. Dan zou deze arctische kluis een springplank kunnen zijn om de beschaving op te starten, vanuit een technologisch oogpunt. Er zit een handleiding bij die de mensen over duizend jaar kan leren hoe ze weer software maken." 
Dus dat. Vanwege die miljoenen plantzaadjes en die enorme bak met data, veilig onder een dikke laag permafrost, kan je Spitsbergen dus prima de bevroren kluis van de wereld noemen. En draagt het met recht de bijnaam de Ark van Noach. Want net als in het echte verhaal met de dieren, stellen hier de plantjes de biodiversiteit veilig en hebben ook de komende generaties als het goed is genoeg te eten. Is ook best een Hollywoodfilm waard.

De bevroren kluis van de wereld op Spitsbergen

Diep in de ijskoude permafrost van Spitsbergen liggen twee grote kluizen. Met daarin opgeslagen: zaden, die toekomstige generaties kunnen redden, en heel veel data.

Plantenzaden en software veilig opgeborgen in de permafrost

Hoe zit het nou met Nederland en die 6 eilanden duizenden kilometers verderop? Dit is het Caribisch deel van het Koninkrijk uitgelegd. 

Om de actualiteit te snappen moet je de geschiedenis kennen tussen dit deel... en dit deel van het koninkrijk. Het gaat om de zes eilanden Aruba, Bonaire en Curaçao - ABC - en Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten - SSS. Allemaal horen ze bij de eilandengroep de Antillen, onderverdeeld in de Grote Antillen met grote eilanden als Cuba en Jamaica en de Kleine Antillen, bestaande uit duizenden kleinere eilandjes met daarbovenin de SSS-eilanden en aan het einde van de staart, voor de kust van Venezuela, de ABC-eilanden. OK. En hoe werd dit ooit onderdeel van het Koninkrijk der Nederlanden? Daarvoor gaan we terug naar de Tachtigjarige Oorlog, begin 17e eeuw. Die oorlog tegen de Spaanse overheerser voerde Nederland niet alleen in Europa, maar ook overzees. Het Nederlandse bedrijf de West-Indische Compagnie, de tegenhanger van de Verenigde Oost-Indische Compagnie, verovert in de jaren 30 van de 17e eeuw ook Aruba, Bonaire en Curaçao op de Spanjaarden en neemt ook Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten in. Vooral Curaçao is belangrijk voor Nederland. Met zijn uitstekende haven krijgt Nederland in het Caribisch gebied een sleutelpositie in de internationale handel én de lucratieve en dubieuze kaapvaart. Eigenlijk een soort gedoogde piraterij onder de Nederlandse vlag. Denk aan Piet Hein. Zijn naam is klein, maar zijn daden benne groot. Hij heeft gewonnen, gewonnen, de zilvervloot. 

Maar dit alles heeft een schaduwkant. De zwarte bladzijde uit de Nederlandse geschiedenis, want die kaapvaart en de handel in specerijen en grondstoffen leveren veel op. Maar de handel in mensen nog veel meer. Nederlanders brengen tot slaaf gemaakte Afrikanen naar Curaçao en verhandelen en verschepen ze weer naar bestemmingen in Midden- en Zuid-Amerika. Een klein deel blijft op Curaçao, van wie de afstammelingen nu de meerderheid vormen op het eiland. Als eind 18e eeuw de WIC failliet gaat, veranderen de eilanden van privaat bezit van een bedrijf in officiële Nederlandse koloniën waar de slavenhandel doorgaat. Het duurt tot 1 juli 1863 tot ook Nederland als één van de laatste landen in Europa stopt met slavernij, wat elk jaar op 1 juli wordt herdacht. In de jaren daarna zakt de economie van Curaçao in, maar veert weer helemaal op als begin 20e eeuw buurland Venezuela stuit op enorme oliereserves. Het Brits-Nederlandse oliebedrijf Shell speelt daar direct op in door een olieraffinaderij op Curaçao te vestigen, dat het eiland vooral in de jaren 40 en 50 heel veel oplevert. Zo meer daarover. 
Eerst de naoorlogse dekolonisatie. De Europese grootmachten zijn door de Tweede Wereldoorlog compleet uitgeput en verliezen de macht over hun overzeese koloniën. Ook Nederland. Na acht jaar onderhandelen krijgen de zes eilanden in 1954 politieke autonomie, vastgelegd in het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden. Voortaan vormen de zes eilanden binnen het Koninkrijk samen één nieuw land, de Nederlandse Antillen. Even een paar feitjes. Samen zouden de eilanden ongeveer het IJsselmeer kunnen vullen. Bij elkaar opgeteld wonen op de eilanden 330.000 mensen, vergelijkbaar met de stad Utrecht, en ongeveer de helft daarvan woont op Curaçao. En er wonen ook nog 150.000 Antillianen hier in Nederland. De Nederlandse Antillen lijken wel een soort van dertiende provincie als je het zo ziet, maar staatkundig ligt het allemaal heel anders. De Nederlandse Antillen zijn autonoom, wat dus betekent dat ze zelf hun eigen regels en wetten bepalen. 

"Het statuut verankert de zelfstandigheid van Suriname en de Nederlandse Antillen binnen het verband van het Koninkrijk." 

Geen directe Nederlandse bemoeienis meer dus, op de eilanden. Of, nou ja... Als het in de jaren zestig met de economie bergafwaarts gaat en op 30 mei 1969, bekend als Trinta di Mei, hevige rellen uitbreken op Curaçao, verandert dat. Een staking van onderbetaalde werknemers van Shell mondt uit in een grote opstand van de achtergestelde zwarte bevolking. Nederlandse mariniers worden ingevlogen om op het eiland de orde te herstellen. 
"Zij patrouilleren nu ook in dit deel van Willemstad, dat eruitziet alsof er een oorlog heeft gewoed." Economisch blijkt Curaçao Nederland toch wel echt nodig te hebben. Curaçao blijft weliswaar autonoom, maar op meerdere fronten worden de banden wel weer aangehaald. Bijvoorbeeld wat betreft samenwerking met Defensie, of in de vorm van het studiebeurzenbeleid vanuit Nederland, dat jonge Antillianen kansen biedt en nieuw opgerichte politieke partijen op Curaçao varen vanaf dan een andere koers. 
"Het wachten is nu op de vorming van een nieuwe regering, die zal moeten trachten de vooral op 30 mei aan het licht getreden tegenstellingen op de Antillen op te heffen." 

In de jaren daarna verandert er staatkundig nog meer in het koninkrijk. In 1986 krijgt Aruba een zogeheten status aparte en wordt binnen het koninkrijk een eigen land. En dan maken we een sprongetje naar 2004. In dat jaar kiezen ook Curaçao en Sint-Maarten voor het Aruba-scenario en vanaf 2010 zijn ook zij zelfstandige landen binnen het Koninkrijk met nauwe banden met Nederland. Die andere drie, de kleinere eilanden Bonaire, Sint Eustatius en Saba, de BES-eilanden, worden geen zelfstandige landen, maar bijzondere gemeenten. Zij zijn vanaf dan dus echt onderdeel van Nederland, niet alleen van het Koninkrijk, maar ook staatkundig. Geleidelijk wordt daar ook de Nederlandse wet ingevoerd en de bewoners stemmen dus ook voor de Tweede Kamer en zelfs het Europees Parlement. Sinds 2010 bestaan de Nederlandse Antillen dus niet meer. En dan zijn we bij de huidige status van het Caribische deel van het Koninkrijk der Nederlanden beland, dat nu dus uit vier landen bestaat: Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten. Dat is allemaal aangepast in het Statuut. 

Maar wat betekent die relatie dan voor nu? Dat de bijzondere gemeenten Bonaire, Sint Eustatius en Saba als officieel stukje Nederland, recht hebben op Nederlandse financiële staatssteun. En dat geldt niet automatisch voor Aruba, Sint-Maarten en Curaçao. Omdat dat autonome landen zijn. Dus wat dan? Nou, in dat statuut waar ik het over had, is afgesproken dat we elkaar onderling moeten helpen als dat nodig is. Staatssecretaris Knops van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties vindt dat dan ook vanzelfsprekend, maar hij zegt ook: voor wat, hoort wat. 

"Tegelijkertijd vragen we ook van de landen in het belang van hun eigen inwoners om de komende jaren een aantal hervormingen door te voeren, omdat structureel de inkomsten niet in evenwicht zijn met de uitgaven." 
En dat levert dus getouwtrek op. Want moet Nederland over z'n hart strijken en sneller over de brug komen met de acute hulp die nu nodig is op Curaçao, wil het eiland niet compleet instorten? Gilberto vindt van wel. Hij startte een petitie voor meer solidariteit vanuit Nederland. "Zeker in tijden van crisis is solidariteit erg hoognodig. Zeker op kleine eilanden die zo fragiel zijn. Wij hebben echt drastisch hulp nodig, nu, en niet volgende week of volgende maand. Help us." 

Of is het logisch dat Nederland daar de nodige eisen tegenover stelt, met als doel om in de toekomst Curaçao economisch stabieler te maken? "Dat is toch niet onredelijk?" Je weet nu in ieder geval voortaan hoe de lijnen lopen tussen Nederland en het Caribische deel van het Koninkrijk. In de toekomst gaan we je nog veel vaker wegwijs maken in moeilijke onderwerpen.

Wat is de band tussen Nederland en de eilanden in de Caribische regio?

Het Koninkrijk der Nederlanden is groter dan alleen ons kikkerlandje aan de Noordzee. De ABC-eilanden en de SSS-eilanden, onderdeel van eilandengroep de Antillen in het Caribisch gebied, horen bij het koninkrijk. De WIC veroverde deze eilanden in de 17e eeuw.

De bijzondere status van Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten

Dit is geen drugs of medicijn tegen corona. Nee, daar gaat deze video niet over. Het is een ander soort pil die je pas moet nemen als de overheid het zegt. Waarom? Leg ik je straks uit. Maar het heeft alles te maken met het onderwerp van deze video: kernenergie, want daar gaat het weer over. 
"Gisteren bleek dat het kabinet atoomstroom als een serieuze uitweg ziet om het akkoord van Parijs wonderwel alsnog te gaan halen." Wat zijn de voors en tegens en hebben we kernenergie nodig? 
Eerst superkort: Hoe werkt kernenergie? Als je een atoom neemt van de radioactieve stof uranium en je splitst die door er neutronen tegenaan te schieten, dan komt daar heel veel energie bij vrij in de vorm van warmte. En die warmte wordt dan weer gebruikt om stoom te maken en die drijft een turbine aan en dat maakt stroom. Ik zei al, dit is korter dan kort. Maar goed, dat proces gebeurt in dit soort centrales. Vanaf de jaren 50 werd het gezien als dé oplossing voor alle energieproblemen, bijvoorbeeld voor die van de oliecrisis in 1973. Toen stond de energievoorziening in Nederland behoorlijk onder druk, maar in de jaren erna kwam er ook veel kritiek en protest, vooral vanwege het radioactieve afval. Dat zit zo: na het opwekken van energie in een centrale blijft er hoogradioactief afval over en dat betekent dat er veel gevaarlijke straling vanaf komt. En tegen dat soort straling is maar weinig bestand. Bij mensen kan het algauw cellen beschadigen of je krijgt er kanker van. Beter berg je dat afval dus goed op. Maar da's lastig, kom ik later op terug. 

De weerstand tegen kernenergie wordt nog veel groter als in 1986 de grootste kernramp ooit plaatsvindt in Tsjernobyl. In die Oekraïense stad ontplofte toen een reactor tijdens een test. De intense straling die na de explosie vrijkwam, zorgde naar schatting voor duizenden doden. In het rampjaar was zelfs in Nederland een verhoogde straling meetbaar en wij hadden zelf op dat moment twee centrales voor het opwekken van energie. In Borssele en in Dodewaard. Daarnaast zijn er ook reactoren voor het maken van medische middelen, maar daar gaat het in deze video niet over. De centrale in Dodewaard is inmiddels gesloten en ingekapseld om de straling tegen te houden, maar wordt pas gesloopt in 2045 als de radioactiviteit laag genoeg is. In Borssele stoomt de centrale nog rustig door. In principe tot 2033. Dan is 'ie afgeschreven. Hij voorziet op dit moment in ongeveer 3 procent van het totale Nederlandse energieverbruik en ook die zorgt voor kernafval. Dat slaat Nederland hier op. In Borssele, in een grote bovengrondse oranje bunker. Maar die oplossing is tijdelijk, voor zo'n 100 jaar. Uiteindelijk wordt het afval waarschijnlijk opgeslagen diep onder de grond, de eindberging. In Finland doen ze het al. Daar graven ze meterslange mijnschachten in diepe grondlagen om daar het afval te bewaren tot in de lengte der dagen. Ziet er zo uit. 
Terug naar de energie. Mede door de ramp in Tsjernobyl en het afvalvraagstuk koos de Nederlandse politiek niet langer voor kernenergie. Kwam nog eens bij dat we een flinke bel met gas vonden in Groningen, dus we hadden het ook niet echt meer nodig. Dat dachten ze toen. Andere landen hebben wél ingezet op kernenergie of doen dat nog. Frankrijk bijvoorbeeld heeft 19 kerncentrales die zorgen voor zo'n 75 procent van alle energie in het land, al schroeven ze dat de komende jaren wel terug. Duitsland is daar al langer mee bezig. Eén voor één sluiten zij alle centrales. China doet juist het tegenovergestelde. Daar staan meerdere nieuwe centrales gepland. 
Hoe landen in de kernenergiediscussie staan, verschilt dus behoorlijk. En dat brengt ons bij de voors en tegens. Wat vóór kernenergie spreekt, is dat het bijna geen CO2 uitstoot. Daarnaast zijn de centrales ook nog eens compact en dat kun je niet altijd zeggen over wind- of zonneparken. Het is ook betrouwbaarder en ook dat is bij zonne- en windenergie niet altijd het geval. Bijvoorbeeld als de zon niet schijnt of de wind niet waait. Tegenargumenten: dat eerdergenoemde afval blijft duizenden jaren radioactief. Daar moet je dus een veilige plek voor vinden, waarover je ook nog eens aan toekomstige generaties moet communiceren dat er gevaarlijk spul ligt. En wie weet hoe ze dan communiceren. Komt nog eens bij dat een investering in een kerncentrale flink duur is. Het kost jaren tijd om een vergunning te krijgen en ook de bouw van zo'n superveilige centrale kost miljarden. 

En wat betreft de veiligheid? Experts zeggen dat een tweede Tsjernobyl eigenlijk ondenkbaar is. Dat komt vooral doordat de techniek en de beveiliging sterk verbeterd is. En een kernongeluk, zelfs in Fukushima, waar het misging door een tsunami bij een centrale in 2011, lijkt ook een unieke situatie te zijn. Maar Nederland neemt het zekere voor het onzekere. 1,2 miljoen Nederlandse huishoudens kregen een pakketje opgestuurd met tien pillen. Jodiumpillen. Nederlanders die minder dan 100 kilometer van een kerncentrale wonen, krijgen ze tot hun achttiende of als ze zwanger worden. Voor die groep verkleint zo'n pil namelijk de kans op schildklierkanker mocht er een kernongeluk gebeuren. Ondanks de kleine kans erop, is lang niet iedereen in Nederland gerust. We spraken eerder met Josh, die best dichtbij zo'n centrale woont.
"Als deze centrale ontploft, ja, dan heb ik gewoon niks meer. Dus daar zit echt de core in, met alle nucleaire troep, daar schijnen scheurtjes in te zetten. Hoe ouder dat ding wordt, des te meer scheurtjes erbij komen. 
Vraag blijft: is kernenergie de oplossing voor het behalen van onze klimaatdoelstellingen? Even een opfrisser. Inmiddels is de overtuiging dat fossiele brandstof als kolen, gas en olie niet de toekomst heeft vanwege een hoge CO2-uitstoot. En dat draagt bij aan de opwarming van de aarde. Daarom wil de overheid in 2030 de helft minder CO2 uitstoten ten opzichte van 1990 en in 2050 zelfs 95 procent minder. Maar hoe dan? Ja, dat is vooral een politieke keuze. Het huidige beleid zet vooral in op zonne- en windenergie. Nederland wil in 2030 minstens 11,5 miljoen huishoudens voorzien van zonne- en windenergie op land. Om dat te regelen worden nu al weilanden en daken volgezet met zonnepanelen en maken gemeentes allerlei plannen voor de bouw van windmolens. Eind september nog werd het grootste windmolenpark op land geopend, maar de deur naar kernenergie staat ook weer op een kier. 
"Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat liet onderzoeken of het inderdaad duurder is dan bijvoorbeeld wind- en zonne-energie. Uit het onderzoek blijkt van niet." 
Op dat rapport is ook alweer kritiek. Het zou namelijk de kosten en baten van de zonnepanelen en windmolens van gisteren vergelijken met de kerncentrales van morgen. De rapporten over kernenergie blijven zich opstapelen en politiek is het bespreekbaar om meer centrales te gaan bouwen. Zoals gezegd een dure grap. En daarom zijn er geen commerciële partijen die zich op dit moment aan de bouw van een kerncentrale durven te wagen. Te duur en een risicovolle investering, als je niet weet wat de overheid er over een aantal jaar van vindt. 
Slotsom: kernenergie staat weer op de agenda, maar eerder met potlood dan met een dikke zwarte stift. Ja, het speelt waarschijnlijk nog wel even en het is een politieke keuze om er wel of niet op in te zetten. Wordt het vooral wind en zon, kern, een mix? Of toch een andere vorm van energie?

Kunnen we zonder kernenergie?

Om aan de eisen van het klimaatakkoord van Parijs te voldoen, zoekt Nederland manieren om energie op te wekken met weinig CO2-uitstoot. Kernenergie is één van die manieren, die ook nog eens weinig ruimte in beslag neemt. Het nadeel is dat er radioactief afval overblijft. Verder is er kans op een kernramp als er iets misgaat met een reactor.

Compacte energiebron zonder CO2-uitstoot, maar met radioactief afval

Hoe win je de Amerikaanse verkiezingen?

In de Amerikaanse verkiezingen gaat de strijd vrijwel altijd tussen twee grote partijen: de Democraten en de Republikeinen. Joe Biden, de kandidaat voor de Democraten, gaat de strijd aan met Donald Trump, de huidige Republikeinse president. Bij de Amerikaanse verkiezingen gaat het er niet om wie de meeste stemmen verzamelt in het hele land, maar wie de meeste kiesmannen verzamelt.

Het systeem van de kiesmannen

Quizvraag. Als jij afvalt, waar blijven dan al die verdwenen kilo's? 
Dat verbrand je toch gewoon als je afvalt? Ehm, waar gaan dan de kilo's naartoe... Da's een goeie vraag. Ik denk gelijk aan poepen, maar... Lastige, ja. Wat erg! Ik weet het niet. Verdwijnt gewoon. Ontlasting? Waar het naartoe gaat... Zweet? Dat je het wegzweet... Dat verdwijnt gewoon uiteindelijk. 
Allemaal fout. Het goede antwoord krijg je straks. 
We gaan het in deze video hebben overgewicht. Over overgewicht. De formule tegen overgewicht? Een gezonder eetpatroon plus meer beweging is afvallen. Punt. Maar is het wel zo simpel? Aan de ene kant: zeker. Dit recept voor een gezonde leefstijl werkt. Maar overgewicht is lang niet altijd het resultaat van te weinig discipline of eigen schuld, dikke bult. Het zit vaak veel complexer in elkaar. Ik leg je uit waarom. Waar hebben we het eigenlijk precies over? Over lichaamsvet dat een functie heeft. In de basis het opslaan van voedselreserves. In prehistorische tijden was een goede vetopslag in periodes van voedseltekort een evolutionair voordeel. Maar wat ooit genetisch nuttig was om te overleven, kan in moderne tijden van calorierijk bewerkt voedsel in grote porties juist tegen je werken. En dat zien we. Voor het eerst in de menselijke geschiedenis, die zeker zo'n 200.000 jaar teruggaat, gaan er meer mensen dood aan de gevolgen van teveel eten dan aan honger. 
Maar wanneer ben je dan te dik? Daarvoor wordt BMI gebruikt. De Body Mass Index. Dat is de massa van je lijf, dus je gewicht in kilo's, gedeeld door het kwadraat van je lengte. Een BMI tot en met 25 is normaal. Heb je een BMI van 25 tot en met 29, dan heb je overgewicht en bij een BMI van 30 of meer heb je ernstig overgewicht. Obesitas. Dus stel je voor, je bent 1 meter 83, dan doe je dat keer 1,83. En dan deel je je gewicht, bijvoorbeeld 86 kilo, door dat getal. Dan krijg je een BMI van 25,7. Dat is dus randje overgewicht. Belangrijke sidenote. De BMI is heel beperkt als meetmethode voor het individu, want dat zegt bijvoorbeeld helemaal niks over spiermassa. Deze krachtpatser zal weliswaar een hoge BMI hebben, maar een laag vetpercentage. Toch geeft het over het algemeen over hele populaties een goede indicatie voor volwassenen. Wereldwijd hebben zo'n vier op de tien volwassenen overgewicht en zo'n 13 procent obesitas. In Nederland zijn we gemiddeld iets dikker. Belangrijke toevoeging? Die aantallen zijn in de afgelopen halve eeuw zo'n beetje verdrievoudigd. Overgewicht is nu dus een veel groter probleem dan toen. Vanwege de hele rits aan gezondheidsrisico's die overgewicht met zich meebrengt, wordt ook wel gesproken over een chronische pandemie. Dus ja, dat vraagt om een aanpak.
 
Wat ik in de intro al zei: Het is in principe een kwestie van een gezonder eetpatroon en meer beweging, want meer calorieën verbranden dan innemen? Geheid dat je afvalt. Maar te dik zijn is zoveel meer dan alleen een gebrek aan beweging en gezonde voeding. Behandelingen die zich alleen maar op deze twee richten, mislukken ook vaak. Daarom moeten we ook naar andere factoren kijken. Hoogleraar obesitas en stresshormonen Liesbeth van Rossum vat ze samen, te beginnen met: "...deze heerlijke stroopwafel met een lekker knapperig korstje." Deze. Denk maar eens goed aan de geur, aan de smaak, aan die eerste hap. De zoete mix van stroop en die krokante wafel... Proef je het al? "Proeft u het allemaal? Op dit moment, dames en heren, bent u hongerhormonen aan het aanmaken." Klopt. Onbewust stuurt jouw psyche bij het denken aan die lekkere stroopwafel allerlei signalen naar beneden, waardoor bijvoorbeeld jouw insuline omhoog en je suiker omlaag gaat. Resultaat: "Je krijgt trek in zoetigheid. Straks bij de receptie, als daar stroopwafels staan of andere zoete dingen, maar er staat ook een salade ernaast, dan bent u veel meer geneigd om dat zoete product te nemen dan die salade, terwijl u best weet dat dat veel gezonder is. U zou de salade moeten kiezen, maar uw lichaam stuurt u de andere kant op." Dat dus. Dit is één voorbeeld waarop jouw brein van invloed is op jouw hormoonhuishouding. Maar andersom stuurt jouw buik ook allerlei signalen naar je hersenen toe. Bijvoorbeeld voor een 'ik heb honger' of een 'ik zit vol'-gevoel. Bij de één treedt veel sneller een gevoel van verzadiging op dan bij de ander. Hoe dat bij jou zit, komt voor een deel simpelweg door je DNA. Het genenpakket dat je van je ouders kreeg. Ja, aanleg voor overgewicht is erfelijk. Dus bij geboorte is je gewicht voor een deel al bepaald. Andere factoren die jouw hormoonhuishouding en je gewicht verder beïnvloeden zijn de eetcultuur waarin je opgroeit, waarin bijvoorbeeld veel eten symbool staat voor gastvrijheid en gezelligheid of slaaptekort, waardoor de hoeveelheid hongerhormonen in het bloed stijgt. Je darmflora is van invloed. Darmbacteriën bepalen deels hoeveel energie we uit ons eten opnemen. Stress verhoogt de cortisolwaarden in je bloed, waardoor sommige mensen meer gaan snacken. Bepaalde medicijnen leiden tot overgewicht of staan afvallen in de weg. Té fanatiek diëten werkt soms juist averechts doordat het de hormoonhuishouding in de war schopt. En de aanwezigheid van zogeheten bruin vet speelt een belangrijke rol. Dat is gunstig vet dat calorieën juist verbrandt in plaats van opslaat. Ging dit allemaal iets te snel? Snap ik. De rede van hoogleraar Van Rossum duurt ook niet voor niets 40 minuten. Kijk hem gerust in zijn geheel. Kern van het verhaal is dat alleen de boodschap 'verbetert je leefstijl, eet minder, beweeg meer' niet werkt in de wetenschap dat zoveel meer onderliggende factoren een rol spelen. En dan is er nog één factor, misschien wel de belangrijkste.
 
Preventie, want voorkomen is beter dan genezen. Was getekend, de Rotterdamse filosoof Desiderius Erasmus. Jawel. En dan komen we toch weer terug bij de simpele waarheid. Minder eten, meer bewegen. Dat probleem bij de wortel aanpakken is een politiek verhaal. Voor Nederland moet het Nationaal Preventie Akkoord het verschil gaan maken. Daarin staan allerlei plannen om het aantal volwassenen in Nederland met overgewicht terug te dringen van meer dan de helft nu tot maximaal 38 procent in 2040. Bijvoorbeeld, minimaal 2500 sportclubs die hun leden gezondere voeding gaan aanbieden in de kantines. En nog een heleboel meer. Terug naar het begin. 
Die quizvraag. Waar blijven al die kilo's als je afvalt? Het goede antwoord: je ademt het uit. Dat wist ik echt niet! Echt waar? Dat is echt superraar. De calorieën die we verbranden worden omgezet in koolstofdioxide en verlaten uiteindelijk bij elke uitademing jouw lichaam. De vraag is: hebben we in 2040 dusdanig veel kilo's uitgeademd dat we als samenleving een stuk gezonder zijn? Dat is afwachten. Het is in elk geval een wezenlijk gezondheidsprobleem dat wordt aangepakt, maar waarbij we dus veel verder moeten kijken dan naar een salade of de sportschool. 
Ik denk dat we heel voorzichtig moeten zijn met vooral het stigma, want mensen hebben het vaak al heel zwaar, letterlijk, met obesitas. Vooral ook hoe wij als maatschappij met een beschuldigend vingertje wijzen van 'je hebt het allemaal zelf gedaan'. En er zijn zoveel maatschappelijke en biologische factoren die bijdragen. Ik denk dat stigma toch wel heel schadelijk kan zijn.

Wat zijn de oorzaken van overgewicht?

Simpel gezegd: als je te veel eet krijg je overgewicht, met een gezonder eetpatroon en meer beweging zal je afvallen. Overgewicht is echter lang niet altijd het resultaat van te weinig discipline of eigen schuld.

DNA, opvoeding, stress en medicijnen worden vaak vergeten

ijsjes 

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

NOS op 3

Type videos