Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

LOGO'S OMROEPEN - BONT

NOS logo wit

NOS op 3 legt het nieuws aan je uit, in duidelijke taal, zodat je het nieuws beter kunt volgen.

Programmaheaders

Burgerschap, mediawijsheid, welvaart en samenleving

NOS op 3

Programmalogo's

Naar het YouTube-kanaal NOS op 3

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Qatar. Iedereen heeft het erover, maar weet je eigenlijk waar het ligt? 
Ik denk... daar ergens? Ik denk dit. Waarom Qatar? Vraag iets anders. Turkije is hier, Nederland is hier. Volgens mij hieronder. Ik denk hier ergens, in Azië. 
Nee, nee, nee. Allemaal fout. Het ligt hier. Dat is 'm ja.
Het superrijke, maar piepkleine Qatar. Maar echt, piepklein. Zeg maar iets groter dan Noord-Brabant en Gelderland samen. En sinds dit moment...
Het land dat het WK voetbal in 2022 mag organiseren is Qatar.
...raken we er niet over uitgepraat. Er zijn dus al duizenden doden gevallen. Totale onzin. Ga je kijken of ga je niet kijken? Wat is de rol van de KNVB, wat doet de FIFA? Maar wat weten we nou eigenlijk van dit land? Dit is Qatar uitgelegd.

Zes uurtjes vliegen, klokkie twee uur vooruit en je staat hier. In Doha. De hoofdstad van Qatar. Tegenwoordig kennen we Doha zo. Maar nog niet zo lang geleden zag Doha er zo uit. Eén grote zandvlakte. Eeuwenlang is er maar één ding dat een beetje geld opbrengt. Parels. Die duiken ze op uit zee. Het is historisch, zonder dit konden mensen vroeger niet overleven. Zwaar en gevaarlijk werk, vaak gedaan door arme Qatari en tot slaaf gemaakten. Tot de uitvinding van dit. Kunstparels. Dus duiken naar echte parels, dat heeft niet zo'n zin meer.

Het zijn zware tijden voor Qatar, met hongersnood, armoede en veel mensen houden het zelfs voor gezien. Ze vertrekken. Een bevolking van zo'n 30.000 man halveert.
Maar dan... olie. In een klein dorpje genaamd Dukhan ontdekken geologen olie. Eindelijk iets dat goed geld verdient. 
Een paar jaar later, 1971: onafhankelijkheid. We gaan meteen beginnen met het nemen van de nodige stappen om onze Arabische staat aan te sluiten bij de Arabische gemeenschap en bij de Verenigde Naties. En het wordt alleen maar beter. In de jaren 70 vinden ze gas. Veel gas.
Wat ooit werd gezien als waardeloos, is nu een van ’s werelds meest waardevolle goederen. Voor de kust ligt het
South Pars/North Dome, een giga-gasveld. Maar echt, giga. Alleen Rusland en Iran hebben grotere gasvoorraden.
Besef even. Rusland en Iran, die landen zijn huge. En Qatar... niet. Zo'n grote gasvoorraad voor zo'n klein land, da's best bijzonder. Bovendien: door de oorlog in Oekraïne is de gasprijs enorm gestegen. Heb je vast wel gemerkt.

Het is dus cashen voor Qatar. En dat blijft nog wel even zo. Want, de gasreserves van de EU zijn nu nog oké, maar volgende winter moeten we die wel aanvullen. En dan is Qatar onmisbaar. Trouwens, Qatar is geen democratie, het is een absolute monarchie. De emir, een soort koning, bepaalt bijna alles. Ook wat er gebeurt met al dat geld. Die rijkdom verandert Qatar. Je kunt het gewoon zien. Zo groeide de skyline van Doha in de afgelopen twintig jaar. Qatar heeft niet de mankracht om dat zelf te kunnen bouwen. Dat doen migranten uit het buitenland. Vooral uit Azië en Afrika. En die migranten zijn vandaag de dag met zo veel, dat ze de meerderheid vormen in Qatar. En als ik zeg meer, dan bedoel ik ook echt veel meer. Van de bijna drie miljoen mensen is 90 procent arbeidsmigrant. 90 procent. Het overige deel? Qatari. Mijn mensen, Qatari, zijn minder dan tien procent van de bevolking. Zij hebben een welvarend leven. Met gratis zorg, onderwijs en ze betalen geen belasting. Dus als je zo leeft, misschien maak je je dan wat minder druk om democratie.

Maar niet iedereen in Qatar is zo rijk. Gastarbeiders hebben wel allerlei voordelen, maar veel minder dan Qatari. En ook de arbeidsomstandigheden zijn niet altijd goed. Kom ik straks op terug.
Eerst nog even over Qatars inkomsten. De rijkdom van Qatar hangt af van de prijs van olie en gas, en de vraag ernaar. Neemt die vraag af, dan is er nog een plan B. Een soort nationale spaarpot van olie- en gasdollars. De Qatar Investment Authority. En daar zit nogal wat geld in. Hoeveel precies, dat is onduidelijk. Maar het gaat om honderden miljarden. Dat geld gebruikt Qatar om overal ter wereld te investeren. Ze hebben aandelen in Volkswagen, kopen voetbalclub Paris Saint-Germain en het Britse warenhuis Harrods. Allemaal om zich voor te bereiden op de toekomst.

Qatar krijgt steeds meer invloed. En dat is precies wat de emir wil. Er is alleen een probleem: Qatar is klein en kwetsbaar. En buurland Saoedi-Arabië groot en machtig.
Aan die schaduw wil Qatar ontsnappen. Bijvoorbeeld door open te staan voor nieuwe banden. Te beginnen met Iran, de aartsvijand van Saoedi-Arabië.

Ook belangrijk: Qatar bouwt gratis en voor niks een militaire basis voor de VS en Groot-Brittannië. De grootste in het Midden-Oosten. Goede bescherming tegen Saoedi-Arabië. Daarnaast onderhoudt Qatar banden met de moslimbroederschap, Hamas en de Taliban. Groepen die Qatars buurlanden zien als terroristen. Doet Qatar zodat het kan bemiddelen in conflictsituaties. Tussen de VS en de Taliban bijvoorbeeld. Maar 't maakt buurlanden nogal pissig.
Wat ze ook pissig maakt? Al Jazeera. Een internationale nieuwszender betaald door Qatar. De eerste in de regio met een kritische blik. Nou ja, als het niet over Qatar gaat dan. Ze laten tegenstanders van regimes en buurlanden aan het woord. Bijvoorbeeld tijdens de Arabische Lente. Mensen zweren wraak. Het dodelijke nationale optreden wordt internationaal veroordeeld. Het anti-overheidssentiment bouwt op. Waren die buren niet zo blij mee. Ze worden zelfs zo boos op het eigenwijze Qatar dat ze het in 2017 boycotten. Het gaat om Egypte, Saoedi-Arabië, Jemen, de Verenigde Arabische Emiraten en Bahrein. Betekent dat lucht, land en zeeroutes helemaal dichtgaan en dat de handel tussen Qatar en die landen volledig stopt. Een groot probleem als je bijna alles importeert.
We willen dat dit eindigt. Geloof me, we willen dat dit eindigt. 
Drie jaar later wordt de boycot opgeheven, en Qatar overleeft. Sterker nog: het land wordt minder afhankelijk van andere landen aan de Perzische Golf. Binnen vijftien dagen hebben we boerderijen met airconditionng voor de eerste fase van 4000 koeien.

De emir krijgt zijn zin. Hij wil dat de hele wereld Qatar kent. Op allerlei manieren probeert-ie aandacht te trekken. En misschien voel je 'm al. Er is geen beter podium dan het grootste sportevenement ter wereld. Het WK Voetbal in Qatar krijgt inderdaad veel aandacht. Maar of het nou de spotlight is waar de emir op had gehoopt...
Broeders en zusters, sinds we de eer kregen om het WK te organiseren, is Qatar bekritiseerd zoals nog nooit een ander gastland is overkomen.
Er is dus kritiek. Vooral over drie punten:
Corruptie, lhbti-rechten en arbeidsomstandigheden. Niet zo helder qua mensenrechten, dat is niet al te best. Het is een conservatief land. Ja, dat die bouwvakkers niet goed behandeld zijn. Dat geeft je wel zo'n schuldgevoel. Er moet wel actie tegen anti-homolanden komen. Het is echt omgekocht, het is zo corrupt allemaal.
Eén: corruptie. Qatar kan je moeilijk een voetballand noemen. Dus toen dit gebeurde, werd er meteen gefluisterd: ze hebben het gekocht. Zeker is dat veel van de FIFA-leden die mochten stemmen later in verband zijn gebracht met corruptie. Toch is een link met Qatar nooit bewezen.
Twee: lhbti-rechten. Qatar is een islamitisch land met een conservatieve bevolking. Homoseksualiteit is er verboden en er staat op papier zelfs gevangenisstraf op. Dat is een probleem. Lhbti-supporters vragen zich dus niet voor niks af: kan ik wel veilig naar het WK? Ze moeten onze regels accepteren. Vindt u homoseksualiteit verboden? Dat is verboden. Dat is schade in de geest. 
Drie: arbeidsomstandigheden. De stadions voor het WK zijn gebouwd door arbeidsmigranten. Ik zei het al eerder: die zijn in de meerderheid in Qatar. Maar ze hebben weinig rechten. En dat is eigenlijk altijd zo geweest. Weet je nog, die parelduikers uit het begin? Qatar was een van de laatste landen waar slavernij werd afgeschaft. Gebeurde pas in 1952. Daarna wordt het niet veel beter, want migranten die in Qatar komen werken, worden slecht behandeld. 
Ze betalen niet altijd de beloofde loonkosten en opgebouwde toeslagen. Ik ben zelf ook slachtoffer.
De laatste jaren zijn er veel verbeteringen. Als het te warm is, stopt het werk. Maar de arbeidsomstandigheden blijven belabberd. Er zouden veel bouwvakkers zijn omgekomen. Ook bij de bouw van voetbalstadions. En dat maakt deze jolige reclame wel heel pijnlijk...
Het is weer top, het is weer toppie.
Grappig bedoeld, maar het doet natuurlijk meteen denken aan de vele bouwvakkers die bij de bouw van de stadions zijn omgekomen. De supermarktketen voelde dat niet meteen aan. Nu wel. Ze bieden excuses aan en halen de spotjes van de buis.
Zo, ik denk dat we Qatar nu wel op de kaart hebben gezet.
Deze.

Qatar

Qatar is een klein land dat rijk geworden is met olie en gas. De emir, de leider van het land, wil van Qatar een invloedrijk land maken. Daarom investeren ze overal ter wereld. Nu het ze gelukt is het WK binnen te halen, zwelt de kritiek aan, vooral op drie punten: corruptie, lhbti-rechten en arbeidsomstandigheden.

Piepklein, steenrijk en eigenwijs

De Verenigde Naties. Die intergouvernementele organisatie van 193 samenwerkende landen. Je kent ze wel, maar ken je ze ook echt? Tuurlijk. Het begon allemaal in 1945 na de Tweede Wereldoorlog. Met als core business het bewaken van de wereldvrede. Maar in die ruim zeventig jaar is de VN veel meer geworden dan alleen een peacekeeper. De VN is overal en elke dag wel ergens op de één of andere manier in het nieuws. De VN heeft al heel veel bereikt, maar loopt ook tegen muren op. Eerst: wat is de VN nou precies? 
De VN is een internationale duizendpoot met zoals gezegd 193 lidstaten, vijf bestuursorganen, zes officiële talen, twintig gespecialiseerde organisaties en nog een stuk of wat gespecialiseerde programma's. Wat ik zeg, een duizendpoot. Eerst die bestuursorganen. Dat zijn er dus vijf. De algemene vergadering, zeg maar het parlement. De enige plekken waar alle 193 leden bij elkaar komen voor overleg. De Economische en Sociale Raad, die wereldwijd verbetering van de levensstandaard en het beschermen van mensenrechten voorstaat. Het Internationaal Gerechtshof hier bij ons in Den Haag, die zich bezighoudt met rechtsgeschillen tussen staten. Het secretariaat, voor de administratieve rompslomp en de communicatie tussen de bestuursorganen, met aan het hoofd een secretaris-generaal, het gezicht van de VN. En de allerbelangrijkste: de Veiligheidsraad. Het paradepaardje van de internationale vrede. Maar daar valt nog wel een kanttekening bij te plaatsen. Kom ik zo op terug. Eerst de gespecialiseerde organisaties van de VN. Denk bijvoorbeeld aan UNESCO voor onderwijs, wetenschap en cultuur, de Wereldbank voor geld voor ontwikkelingssamenwerking en de Wereldgezondheidsorganisatie voor, jawel, wereldwijde volksgezondheid. 
Bij gespecialiseerde programma's moet je vooral denken aan hulporganisaties zoals Unicef voor kinderen in nood, de UNHCR voor vluchtelingen en het Wereldvoedselprogramma tegen honger. En dus nog heel veel meer, maar nu heb je in ieder geval een beeld van de vele gezichten van de VN. Die hebben ons van alles opgeleverd. Een kleine greep. Wat dacht je van minder oorlogen en doden dankzij diplomatie en vredesmissies. De Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens. Oorlogsmisdadigers zoals Milosevic en Charles Taylor die konden worden berecht. Een wereldwijde standaard voor veilig vliegen. Het uitroeien van ziektes zoals pokken. Het beschermen van werelderfgoed zoals de Galapagoseilanden. Het klimaatakkoord van Parijs en de opvang van vele, vele vluchtelingen wereldwijd, zoals hier in Libanon. En ik kan best nog wel even doorgaan. De Verenigde Naties zijn dus veel meer dan alleen een paar mooie woorden op papier. Maar ja, daar is 'ie, de grote 'maar'. 
De VN heeft ook flinke beperkingen. Neem die Veiligheidsraad, waar wereldvrede gegarandeerd moet worden. De vijf permanente leden van de Veiligheidsraad, China, de VS, Rusland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk hebben elk een heel bijzonder recht, het vetorecht. Daarmee kunnen zij individueel elke VN-resolutie blokkeren. Daardoor zitten sommige conflicten gewoon muur- en muurvast. Denk aan het Israëlisch-Palestijnse conflict of de uitzichtloze situatie in Syrië. Door onenigheid tussen de grootmachten binnen die VN zijn echte oplossingen soms mijlenver weg. En zelfs als de VN op vredesmissie gaat in conflictgebieden, kan het heel lelijk aflopen. Denk aan de massaslachtingen in Rwanda van Hutu's op Tutsi's of de val van Srebrenica en de moord op duizenden moslims. Zeer, zeer pijnlijke dossiers. De VN stond erbij en keek ernaar. Machteloos. En er zijn nog wel meer zwarte bladzijden. Bijvoorbeeld zware misdragingen door VN-militairen in Congo of corruptie bij het olie-voor-voedselprogramma in Irak. Ook is er kritiek op de machtsverhoudingen binnen de VN en de manier waarop het gefinancierd en bestuurd wordt. De macht en de daadkracht van de VN is uiteindelijk soms gewoon heel beperkt. 
Er valt dus meer dan genoeg aan te merken op de VN. Maar vergeet toch vooral ook dat eerdere mooie lijstje niet. Want laten we eens even een gedachte-experimentje doen. Zet deze video 2 minuten op pauze en denk eens na over een wereld zonder zulke internationale samenwerking, waarin iedereen alleen z'n eigen hachje redt. Oké, doe maar even na de video, want we zijn er wel zo'n beetje.

Wat doen de Verenigde Naties?

De Verenigde Naties (VN) is een organisatie waarin 193 landen samenwerken. Hun belangrijkste missie is het bewaken van de wereldvrede. Verder houden ze zich bezig met onderwijs, wetenschap en cultuur (UNESCO), ontwikkelingshulp en hulp aan vluchtelingen. Ook het Internationaal Gerechtshof in Den Haag is onderdeel van de VN.

193 samenwerkende landen

Dit is een video over tinnitus. Oorsuizen. Maar no worries. Die piep, ruis, brom of wat je dan ook hoort laten we in deze video niet horen. Neem van ons maar aan hoe irritant dat is. En belangrijker nog: die geluiden kunnen een trigger zijn voor mensen die al tinnitus hebben. Want dat zijn er nogal wat. Zo'n twee miljoen Nederlanders hebben er in een vorm last van. En hoor jij daarbij of maak je je zorgen? Weet dan ook: heel veel mensen vinden een manier om te leven met dat ál-tijd aanwezige geluid. Ook al denk jij op sommige momenten dat dat nooit gaat lukken.

'De vierde dag na het concert werd ik letterlijk midden in de nacht wakker met een geluid dat ik hoorde. Eigenlijk had ik pas twee dagen daarna weer door dat het in m'n oren zat, dus dat ik een piep had. Dat was ook echt heel eng. Vooral omdat je niet weet hoe lang het gaat duren en wat het is.' 
Omdat tinnitus vaak niet is op te lossen, slaan hoor-experts alarm. Grijp in, zeggen ze. Anders vrezen ze voor een tinnitus-vloedgolf. Vooral onder jonge mensen en kinderen. Want nu al heeft 1 op de 10 van hen hoorschade. Dit is tinnitus uitgelegd.

Je kent het gevoel wel: je lievelingsband of -dj staat op het podium. En dan na lang wachten... De eerste tonen komen binnen. Via je borstkas, via de grond en in je oren. En lang niet iedereen heeft deze in. Flash forward naar de volgende dag. Je wordt wakkker met een piep in je oren en denkt: poh wat een lekker feestje. Óf... gehoorschade. Gelukkig trekt die piep bij de meeste mensen weer weg, of wordt-ie minder. Om dat te begrijpen, leg ik eerst uit hoe je gehoor überhaupt werkt.

Kom effe dichterbij! M'n oor in. Nah, beetje goor. Kijk effe mee naar dít oor: We hebben dit orgaan om geluid te kunnen horen. Dat geluid is eigenlijk trillende lucht die binnenkomt in je gehoorgang en tegen je trommelvlies botst. Dat geeft die trillingen ook weer door, via de trillende gehoorbeentjes in het middenoor, aan je binnenoor, ook wel het slakkenhuis. Met daarin superslimme haartjes, die de binnengekomen trillingen omzetten in elektrische pulsjes. Ook die reizen weer verder. Via je gehoorzenuw naar je hersenen. Allemaal in een split second. Vooral die microscopisch kleine haartjes zijn superkwetsbaar. Door bijvoorbeeld lawaai, ziekten, infecties of ouderdom kunnen ze afbreken.
En helaas: herstellen kan niet. Maar gelukkig gaan ze niet zomaar kapot. Een trein die heel kort met harde piepende geluiden een station binnenkomt zal geen schade geven. Maar die koptelefoon waardoor jij misschien wel dagelijks muziek luistert, moet niet op standje maximaal staan. En ook niet onbelangrijk: als je hier drie volle dagen zonder oordoppen vooraan staat, loop je echt wel risico.

De Wereldgezondheidsorganisatie adviseert dat geluid gemiddeld genomen niet harder is dan 100dB. Maar het punt is: dat staat nergens vastgelegd in een wet. Clubs mogen ook zélf hun volume meten - en een aantal van hen zei een paar jaar geleden wij houden ons aan gemiddeld 103dB. En even voor je beeld: dat is dus zo hard als een dik hardcore- of technofeest. Daar komt nog bij: ze gaan er bij die 103dB dan vanuit dat je oordoppen draagt. En als je dat niet doet, zijn die dB's dus schadelijker. Ik dacht eerst ook: 103 is toch niet zo veel meer dan 100 dB? Tot ik er even indook. Als je naast een speaker van 100dB nog een speaker van 100dB zet, heb je niet ineens 200dB. Dan heb je 103dB. Iedere keer dat een geluidsbron verdubbelt, komt er ongeveer 3dB bij. Die drie dB-tjes, die kunnen dus een intens verschil zijn voor je oren. 
Het overschrijden van die decibelgrens betekent niet meteen gehoorschade. Die haartjes in je oren zijn weliswaar kwetsbaar, maar gelukkig ook erg veerkrachtig. Maar als ze dus wél beschadigen, gebeurt dit: De haartjes kunnen geluidstrillingen van buitenaf niet meer doorgeven aan je hersenen. Dus die denken: huh, er komt geen geluid binnen. Je hersenen gaan dan overcompenseren en zelf 'geluid' maken als 't ware. En dat is vaak een hoge piep, omdat de haarcellen die dat soort tonen doorgeven, vooraan in het slakkenhuis zitten. Die raken bij hard geluid dus het eerst beschadigd. De piep die je dan hoort bestaat dus alleen voor jou. En die kan weggaan, maar dat betekent niet dat er geen schade achterblijft. Als jij bijvoorbeeld 6000 haartjes in je oren hebt zitten, kunnen er door dat ene avondje stappen 50 kapotgaan.
Je raadt het al: week in week uit in té hard geluid, dan blijven er steeds minder gezonde haartjes over. Maar er kunnen er ook in één keer heel veel tegelijk beschadigen.

Hoe dan ook: hoe meer beschadigde haartjes, hoe groter de kans op tinnitus.
'Vier jaar geleden heb ik tinnitus opgelopen bij een concert in de AFAS Live. Halverwege het concert ging de gitaar 'off grid', zoals ze dat noemen. Dus dat de gitaar echt een onwijze knal maakte door heel de zaal. En dat iedereen dan ook gelijk met z'n handen in z'n oren zit van: wat gebeurt hier? Dat was echt een heel naar geluid. Wel last van gehad die avond van m'n oren. Dat het echt prikte.
En dat ik nog wat geluiden hoorde. Maar ik dacht eigenlijk: Gaat wel weer over. De vierde dag na het concert, toen werd ik letterlijk midden in de nacht wakker met het geluid wat ik hoorde. En eigenlijk had ik pas twee dagen daarna door dat het in m'n oren zat. Dus dat ik echt een piep had. Dat was ook echt heel eng, vooral omdat je niet weet hoe lang het gaat duren en wat het is. Ik had natuurlijk heel veel zitten googelen, heel veel lezen. En zag best wel wat horrorverhalen over wat dat mentaal met je kan doen. Raakte ik wel een beetje in paniek.'

Je hoort zometeen ook hoe Ronald omgaat met zijn tinnitus. Die hij dus kreeg hij door hard geluid, wat bij de meeste mensen het geval is. Maar een heel belangrijk punt hier: Er hoeft geen schade aan die haartjes te zijn om tóch oorsuizen te hebben. Een andere belangrijke oorzaak is: stress, bijvoorbeeld in een burn-out. Huh, hoe kan stress nou voor een piep zorgen? Je bent dan minder weerbaar. Merk jij misschien ook weleens, als je bijvoorbeeld van die aften in je mond hebt of als je ziek wordt na een stressvolle periode. Dat werkt door in je hele lichaam, dus ook in je hersenen. Die raken ontregeld en geven signalen minder goed door. En dat kan dus ook gebeuren met die signalen van je oor naar je hersenen. Bijvoorbeeld als je een keer een piep hoort, na een feestje, maar het kan ook zomaar ontstaan. Dat hebben we allemaal weleens en kan echt geen kwaad. Maar als jij al niet goed in je vel zit, kun je in een soort vicieuze cirkel belanden.

Stel je hoort die piep, en denkt: oh nee, nu heb ik tinnitus. Bijvoorbeeld doordat je vrienden hebt die het hebben. Maar je hersenen denken dan: oké, dit is kennelijk belangrijk voor jou, ik ga dat geluid blijven produceren. Gevolg? Je blijft er aandacht aan besteden en je hersenen blijven denken dat jij dat geluid belangrijk vindt. Oorsuizen kan zo steeds erger worden. Tinnitus is dus niet per se altijd hoorschade. Waarbij we wel willen benadrukken: ben je een keer gestrest en hoor je iets? Dan wordt dat echt niet altijd oorsuizen. Probeer er niet teveel aandacht aan te besteden en maak je vooral niet al te druk. Waar je na dit hele verhaal misschien op hoopt: Zijn er oplossingen? Ja en nee. De haartjes in je oren en die overactieve reactie in je hersenen fiksen lukt waarschijnlijk niet. Maar met therapie kun je echt een heel eind komen, vertellen deskundigen ons. Zo kun je bijvoorbeeld onderzoeken wat die stressreactie bij jou triggert en daar de oorzaak weghalen. Zodat je hersenen niet gaan compenseren met geluid. Andere behandelingen, zoals elektrische stimulatie in je oor, worden nog onderzocht. Maar of dat voor iedereen een oplossing biedt, is nog maar de vraag.

Nog even terug naar Ronald, met ook een hoopvolle afsluiter. 'Toen heb ik mezelf eigenlijk een beetje herpakt door wel dingen te proberen. En dat noem ik een beetje re-integreren. Ik werk bijvoorbeeld in Rotterdam. Ik ga elke dag met de metro. Van de een op de andere dag dat ik dit had kon ik het geluid van de metrodeuren die dichtslaan niet eens handelen. Dat deed zo'n pijn en kwam zo binnen. Dat zijn wel echt heftige dingen wat je mentaal ook een beetje op maakt. En eigenlijk door een beetje te proberen, telkens weer een stapje vooruit te gaan, daarom noem ik het re-integreren, lukte het wel om dat steeds beter op te pakken. Toen heb ik mezelf eigenlijk een beetje herpakt door wel dingen te proberen, voordat ik weer een beetje mezelf was en de oude was daarin. Ik ben heel erg blij dat die piep niet meer m'n leven beheerst zoals die dat in de eerste periode wel deed. Ik kan gewoon werken. Ik kan leuke dingen doen. Ik denk altijd goed na van: hier doe ik m'n oordoppen in. Die piep die is er nog steeds. Altijd. 24/7. Maar je leert het op gegeven moment los te laten, dat het meer naar de achtergrond gaat. Tenminste ik, in mijn geval.'

En dat laatste is ook de reden voor ons om voorzichtig zijn met het laten zien en horen van voorbeelden. De echt extreme gevallen zijn er gelukkig maar weinig. Maar voor mensen die tinnitus hebben, kan het horen van zulke verhalen wel hun klachten verergeren. Terwijl tinnitus dus vaak, net als die brommende koelkast die je na een tijdje ook niet meer hoort, in veruit de meeste gevallen op de achtergrond verdwijnt. Voorkomen is eigenlijk de enige echt goede optie. En daarom wil de Tweede Kamer dus actie. Zoals een halfjaarlijkse gehoortest, de volumeknop op feesten omlaag en meer preventie. Dankjewel weer voor het kijken en tot de volgende!

Wat is tinnitus?

Bij tinnitus, ook wel oorsuizen genoemd, hoor je altijd een piep, ruis of brom. Als de trilhaartjes in je oren beschadigd zijn door te hard geluid, kunnen ze geen geluid meer doorgeven. Je hersenen gaan deze stilte overcompenseren door zelf ‘geluid’ te maken.

Schade aan je gehoor na te hard geluid

Kijk, kijk, kijk, dat is een brandgans. En dat, dat is een boerenzwaluw. Die is hier van april tot oktober en in de winter vliegt-ie naar het zuiden van Afrika. En dit? Dit zijn Siberische rotganzen.
Vijfduizend kilometer hebben ze er al op zitten. Eindbestemming: het waddengebied en de Zeeuwse Delta. Om te overwinteren. Want...
Nee, nee, nee, nee, oh shit. Hij heeft gepoept. Want het kan maar zo dat die rotgans, dat die vogelgriep bij zich heeft. En als dat zo is en zijn poep komt hier terecht. Dan heb je een probleem.

Nee maar effe serieus, we moeten het echt even hebben over de vogelgriep. Want waarschijnlijk ben je het al wel ergens tegengekomen...
Dit weekend zijn ruim 120.000 kippen geruimd. 28.000 vleeskuikens, 102.000 vleeskuikens, 67.000 kippen worden geruimd.

Wat is er aan de hand? Waarom worden al die dieren afgemaakt? En waarom krijg ik hier corona-flashbacks van? Dit is de vogelgriep in vogelvlucht.

Allereerst: wat is vogelgriep? Nou, de naam zegt het al: vogelgriep is een virus dat van oorsprong voorkomt bij wilde vogels. Denk aan eenden, ganzen en zwanen. En dat is eigenlijk niet zo erg. Want dat is wat ze noemen: een laag pathogene variant. En vogels worden daar helemaal niet ziek van. Tot 1996. Want toen ging het virus opeens muteren in pluimvee. En een muterend virus, waar hebben we dat eerder gehoord? 'De nieuwe mutatie.' 'Britse mutatie...' ‘…door de mutatie.' 'Iemand trekt plotseling een andere jas aan en dan herken je 'm niet meer.'
Waar waren we? 1996. In een Chinees pluimveebedrijf muteert het virus tot een hoog pathogene, een ziekmakende variant en springt in Azië over van pluimveebedrijf naar pluimveebedrijf.
En een paar jaar later, in 2003, gebeurt zoiets ook in Nederland.
'Goedenavond. De pluimveebedrijven in de Gelderse Vallei waar mogelijk vogelpest is uitgebroken, worden vanaf morgen geruimd.'
Als een laag-pathogene variant hier muteert tot een hoog-pathogene en ontzettend veel schade aanricht. Er worden uiteindelijk dertig miljoen kippen en ander pluimvee afgemaakt. Ook, wat je tegenwoordig nog steeds hoort: preventief.
'We hadden geen idee. Vogelgriep hadden we al vijftig jaar, bij wijze van spreken, niet gehad. Dus we wisten echt niet wat ons overkwam.'
Nog iets later springt die ziekmakende variant in Azië over van pluimvee naar wilde vogels. En vanaf dan gaat het eigenlijk de wereld over. En in 2016 komt het ook Nederland binnen. En met die variant, daar hebben we op dit moment nog steeds mee te maken.

Maar hoe komt zo'n virus dan de kippenstallen binnen? Nou, gaat zo:
Die vogelgriep die komt mee met besmette trekvogels die hier komen overwinteren. En dat ze hierheen komen, dat is op zich geen ramp. Dat is gewoon wat vogels doen. Maar wat vogels ook doen is: poepen. Kijk, vogelpoep is niet alleen vies en slecht voor de lak van je auto, als het komt van een besmette vogel dan kan het ook virusdeeltjes bevatten. En als zo'n besmette vogel dan ook nog eens gaat poepen boven een pluimveebedrijf, dan, ja.

'Nouja, ik zag net een gans vliegen en dat zijn wel heel gevaarlijke dieren want die zijn heel snel besmet.'
'Ik ben Pieter Wiltenburg, ik woon in Hekendorp. We hebben 121.000 kippen, voor de leg.' 'Dan zie je al die zieke dieren en denk je toch: 'het zal toch niet, het zal toch niet', en dan ga je nog verder de stal in en oh, nou en ik huilen in die stal, tranen. En op een gegeven moment... Wel verschrikkelijk, het ergste dat een pluimveehouder kan overkomen.

En er zijn veel potentiële slachtoffers hoor, want we hebben alleen al in Nederland 100 miljoen kippen. Honderd miljoen!
En oh ja... Je weet inmiddels dat vogelgriep in stallen terechtkomt door vogelpoep. Maar hoe precies weet je nooit. Een vogel zou in theorie recht boven de stal zijn poep kunnen droppen, maar het komt ook binnen door bijvoorbeeld laarzen van mensen, voertuigen, ongedierte, stof. Het kan echt overal op zitten. In één gram poep kunnen zo'n 100 miljoen virusdeeltjes zitten. Dus je hebt echt maar een speldenpuntje nodig om een vogel te besmetten.
'Nouja, als je bijvoorbeeld een zandkorreltje hebt ofzo, die is niet zo heel groot. En een kip dat is een alleseter en die eet dat zandkorreltje op en er zit een virusdeeltje op, dat is het eigenlijk ook al klaar.'
En daarnaast kan het virus in de winter ook nog eens langer overleven dan in de zomer, omdat het lekker gaat op koude temperaturen.

En wat je ook niet wil, is dat het virus overspringt van vogels op zoogdieren. Dat gebeurt gelukkig niet vaak, maar er zijn wel voorbeelden bekend van vossen, zeehonden en otters met vogelgriep. Waarschijnlijk omdat ze een geïnfecteerde vogel hebben gegeten. Ik hoor je denken: en mensen dan? Nou, ja, er zijn ook mensen die vogelgriep hebben gekregen omdat ze bij besmette dieren in de buurt zijn geweest, maar die zijn bij deze variant echt maar op één hand te tellen.
Bovendien, mensen worden meestal gelukkig niet zo ziek van vogelgriep en we geven het ook niet makkelijk door. Maar met een paar mutaties zou dat kunnen veranderen. Vooral als die vogelgriep samengaat met ander soort griepen en het overgaat van mens op mens. En als dat op wereldwijde schaal gebeurt dan heb je een... pandemie. Dat zagen we bijvoorbeeld in 2009 met de Mexicaanse griep. Dat was een mix van varkens-, vogel- en mensengriep waar vooral mensen jonger dan 65 jaar last van hadden.

Terug naar nu. Op dit moment zijn er een paar maatregelen tegen de verspreiding van vogelgriep. Er is een ophokplicht. Dat betekent dat dieren niet naar buiten mogen. Er gelden strenge hygiënevoorschriften. En het is verplicht om verdachte gevallen te melden, zodat er snel ingegrepen kan worden. En ingrijpen betekent in de meeste gevallen gewoon het doden van de dieren. En dat is niet het enige. Als jij als bedrijf vogelgriep hebt dan gaat de Nederlandse Voedsel- en
Warenautoriteit, de NVWA, kijken of de dieren van bedrijven binnen één kilometer van
jou ook preventief afgemaakt moeten worden. Vroeger ging dat trouwens anders. Toen werden de dieren die binnen een straal van één kilometer zaten standaard afgemaakt. Nu wordt het per case bekeken. Binnen een straal van drie kilometer komt de NVWA monsters nemen van de dieren. Die worden dan getest op besmettingen. Binnen een straal van tien kilometer wordt een vervoersverbod opgelegd voor pluimvee, andere dieren, mest en eieren.
Nu zou je kunnen denken: Als we al zo lang vogelgriep hebben, waarom is er dan geen andere oplossing? Waarom blijven we al die dieren afmaken? Kan dit niet anders? Er zijn experts die zeggen: als we zo door blijven gaan, dan komen we nooit van de vogelgriep af: 'Ik denk dat zolang als er intensieve pluimveehouderij is, dat we niet van ziekmakende vogelgriep afkomen. 

Het is wel zo dat in Nederland de pluimveedichtheid zo'n zes keer hoger is dan het Europese gemiddelde. Dus er is best wel veel ruimte om af te slanken. Hier zijn zeker niet alle experts het mee eens. En pluimveehouders hopen op iets anders: vaccinatie. 'Ja, we hopen dat er snel een vaccin komt. Liever vandaag dan morgen.' Want er zijn vaccins tegen vogelgriep, maar die worden hier in Europa eigenlijk niet gebruikt. Komt door het Europese non-vaccinatiebeleid. Want de gedachte is: door niet te vaccineren, kun je snel en gemakkelijk zien waar er uitbraken zijn. En daarnaast, een vaccin is niet voor eeuwig effectief. En waar je ook nog eens tegenaan loopt is dat niet alle landen producten van gevaccineerde dieren accepteren. En da's best wel een ding. Want drie vierde van al onze pluimveeproducten wordt geëxporteerd naar het buitenland. 

D'r komen spannende tijden aan en het is maar net de vraag wat de winter gaat brengen. En die spanning voel jij misschien niet. Maar Pieter voelt 'm zeker. 'Dan komen de meeste uitbraken en het begint nu ook al heel erg te worden en het is niet nog niet eens echt koud.'

Wat is vogelgriep?

Vogelgriep is een virus dat van oorsprong voorkomt bij wilde vogels. Als besmette trekvogels naar Nederland komen, kan het virus via vogelpoep bij kippen in kippenstallen terechtkomen. Als dit gebeurt, worden alle kippen op die boerderij geruimd: afgemaakt.

Probleem voor pluimveehouders

Nooit, maar dan ook nooit meer de wereld buiten de gevangenis zien.
'Een levenslange gevangenisstraf.' 'Levenslang.'

De zwaarste straf die we in Nederland kennen. En die is nog nooit zó vaak opgelegd als dit jaar: maar liefst acht keer. De laatsten die erbij zijn gekomen? Vier mannen in het enorme liquidatieproces Eris, rondom motorclub Caloh Wagoh. De moorden die zij pleegden waren gewetenloos en zeer gewelddadig, zei de rechter. Zo werd op de openbare weg soms in het bijzijn van getuigen gebruik gemaakt van automatische wapens waarbij meerdere kogels van dichtbij onder meer in het hoofd werden afgevuurd.
En toch... Het is uniek dat in één zaak zo veel verdachten terechtstaan en dat de rechter ook zulke hoge straffen oplegt. Daar komt ook nog eens bij, in Nederland is levenslang langer dan in veel andere Europese landen.
Hoe kan het dat er steeds meer mensen levenslang vastzitten? En waarom gaat dat misschien wel veranderen? Dit is levenslang uitgelegd.

Goed, de straf levenslang.
Dat betekent dat zo lang als je leeft, je niet meer buiten de muren van de gevangenis komt. Klinkt logisch. Maar dat Nederland daar zo mee omgaat is bijzonder. Kom ik straks nog even op terug. Alle levenslang gestraften zitten vast voor één of meerdere moorden. Sommigen bijvoorbeeld ook voor moord met een terroristisch motief. Zoals Mohammed B., de moordenaar van Theo van Gogh, en Gökmen T., die in 2019 vier mensen vermoordde bij een tramaanslag.

Op dit moment zitten in Nederland 56 mensen levenslang vast van wie er vijftien nog wachten op een definitief oordeel. Bijvoorbeeld ook die vier bij het Eris-proces. En daar blijft het waarschijnlijk niet bij. Want er lopen ook nog zaken waarin levenslang is geëist. Zoals tegen Delano G. En Kamil E. voor de moord op Peter R. de Vries. Tegen Ridouan Taghi en nog vier anderen in het Marengo-proces en tegen drie verdachten in het MH17-proces. 
Steeds vaker oordeelt de rechter: levenslang. Kijk maar. Rond 2000 zaten er nog tien mannen vast. Dit jaar zijn dat er al minstens vier keer zo veel. Trouwens, de enige vrouw die sinds de Tweede
Wereldoorlog levenslang kreeg, was kinderverpleegkundige Lucia de B. in 2003. Zij werd veroordeeld voor vijf kindermoorden en twee pogingen tot moord op ziekenhuispatiënten. Maar in 2009 bleek dat zij ten onrechte was veroordeeld en werd ze vrijgesproken. 'Er is geen spoor van bewijs gevonden. Dat was de uitspraak.' 'Ik moet het echt allemaal laten bezinken.'

Hoe kan het dat het er nu zoveel zijn? Er worden in elk geval niet méér moorden gepleegd in Nederland. Dat aantal is in twintig jaar ongeveer gehalveerd. Of de moorden die worden gepleegd ook gewelddadiger zijn, dat is niet onderzocht. Wat we bijvoorbeeld wél weten: Rechters straffen gemiddeld 11 procent zwaarder dan twintig jaar geleden. Vooral seksuele en geweldsmisdrijven worden harder aangepakt. De straffen hiervoor waren in 2018 ongeveer 65 procent hoger dan in 1998.
Hoe dat komt?
Eén van de redenen: rechters lijken te reageren op de maatschappelijke roep om zwaarder te straffen. Denk bijvoorbeeld aan de rechtszaak tegen Volkert van der Graaf, de moordenaar van Pim Fortuyn. In 2003 eist het Openbaar Ministerie levenslang tegen Van der Graaf, maar dat krijgt-ie niet.
'...veroordeelt hem tot een gevangenisstraf voor de duur van 18 jaar.' 'Ik ben ervan overtuigd dat als er een lid van het koninklijk huis was omgebracht dat dat dan wel levenslang was geweest. Uitermate teleurstellend wat dat betreft.'

Het maatschappelijke sentiment speelt dus een rol, maar de politie is ook een stuk slimmer geworden in het oprollen van moordcommando's. Ze halen de laatste jaren bergen bewijs uit onderschepte berichten, waardoor meerdere mensen tegelijk kunnen worden veroordeeld. Het lukte de politie om een versleutelde chatdienst voor criminelen te kraken. En op die manier konden ze meer dan 260.000 berichten inzien. Criminelen dachten vrijuit te kunnen communiceren zonder dat wij deze communicatie zouden kunnen onderscheppen. Of straffen in deze zaken ook hoger liggen, weten we niet, maar feit is wel dat door deze nieuwe opsporingstechnieken het vaker lukt om niet alleen moordenaars maar ook de opdrachtgevers in liquidatiezaken te veroordelen.

Ik zei het net al even: Hoe Nederland omgaat met levenslang is uitzonderlijk. Het is namelijk één van de weinige Europese landen waar levenslang meestal ook écht levenslang is. In Noorwegen bijvoorbeeld bestaat deze straf niet eens. En in Duitsland beoordelen rechters na 15 jaar of iemand weer klaar is om terug te keren naar de maatschappij. En ook in België werkt het zo. Trouwens, sommige landen hebben wel een soort back-upsysteem waardoor in extreme gevallen mensen langer opgesloten kunnen worden. Zoals Noorwegen: na de aanslagen van 2011 wilden de Noren Anders Breivik voorgoed achter slot en grendel krijgen. Hij doodde 77 mensen bij een aanslag op een zomerkamp op het eiland Utøya en in een regeringswijk in Oslo. Zolang hij een gevaar voor de samenleving is, kan zijn maximale straf van 21 jaar iedere vijf jaar worden verlengd.

Terug naar Nederland. Wij delen vanaf 1870 levenslange gevangenisstraffen uit als vervanging voor de doodstraf, die toen werd afgeschaft. De eerste honderd jaar betekende die straf nog niet écht levenslang. Daarna wordt het geleidelijk strenger. En vanaf 2004 gaat de knop echt om. Toenmalig minister Piet Hein Donner van Justitie zegt dan dat levenslang ook écht levenslang moet zijn. Niemand komt meer eerder vrij. Maar dat leidt tot kritiek. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens verbiedt inhumane, uitzichtloze straffen. Alle Europese landen moeten een systeem in hun wet hebben waarbij levenslanggestraften uitzicht hebben op vrijlating. Ook Nederland moet anders omgaan met levenslang. Gevolg?
Nederlandse rechters worden terughoudender in het opleggen van levenslang.

'Het systeem waarop we levenslang hebben ingericht, daarvan hebben rechters gezegd: dat deugt niet. Dus als ik niks doe dan wordt het een soort museumstuk dat nooit meer gebruikt wordt en dan zitten mensen dus niet lang genoeg vast.' En dus stelde Dijkhoff vanaf 2017 een adviescollege in dat moet kijken of iemand die levenslang is veroordeeld na 25 jaar terug kan keren naar de samenleving. Uiteindelijk beslist een staatssecretaris of minister of iemand na meerdere keren en jaren op verlof gratie krijgt. De straf wordt dan dus kwijtgescholden.
Op papier voldoet Nederland daarmee aan de Europese regels. Maar in de praktijk brandt een minister zich hier liever niet aan. Je zult maar degene zijn die de moordenaar van Theo van Gogh weer vrijlaat, of Willem Holleeder of terrorist Gökmen T. Gebeurt dus ook bijna nooit.
Eén van de uitzonderingen komt in januari 2021. Toenmalig minister Sander Dekker komt er dan echt niet meer onderuit. Met tegenzin en voor het eerst in jaren verleent hij gratie aan Cevdet Y. Bijna veertig jaar geleden kreeg hij levenslang voor het doodschieten van zes mensen in café 't Koetsiertje in Delft.
'Toen zaten er twee jongens te kaarten waarvan die een na verloop van vijf minuten opstond en zomaar een klant uit de zaak doodschoot, midden in zijn gezicht.'
Uiteindelijk krijgt Cevdet Y. gratie, na een advies van de rechter. Onder meer omdat straffen niet langer nodig is en hij klaar is om terug te keren in de maatschappij. Een paar maanden later kreeg ook een ander levenslang veroordeelde gratie: Loi Wah C. Hij zat uiteindelijk 33 jaar vast voor vier moorden. En één van de voorwaarden van zijn vrijlating is dat hij moet vertrekken naar zijn geboorteland China.

Gedetineerden kunnen dus gratie vragen bij de minister, maar het ook echt krijgen is zeldzaam. En dus moet er iets veranderen, zeggen critici. Niet de minister maar rechters moeten beslissen over vrijlating. Ook de nieuwe minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind vindt dat. Hij wil de wet veranderen. 'Het kan te politiek worden. Ik vind dat je dat moet willen voorkomen. En daarom zeg ik: leg het neer bij deskundigen.'
Een speciale rechtbank gaat dan over vervroegde vrijlating. De levenslang gestrafte moet dan wel minstens dertig jaar zitten, anders zou levenslang korter kunnen duren dan de langste tijdelijke straf.
Een paar voorwaarden. De gevangene moet een positieve ontwikkelingen hebben doorgemaakt en er mag geen risico zijn op herhaling. Het zou een keerpunt in het Nederlandse recht zijn.

Wat vind jij?
Betekent levenslang dat iemand nooit en te nimmer meer buiten mag komen? Of moet iemand na een bepaalde tijd weer een tweede kans krijgen?

Moet levenslang ook echt levenslang zijn?

De straf levenslang betekent in Nederland dat iemand in principe de rest van zijn leven in de gevangenis zit. Na minstens 25 jaar cel kan er gekeken worden of iemand weer terug kan keren naar de samenleving, maar dit gebeurt niet vaak.

De zwaarste straf in Nederland

Nederland behoort tot de absolute wereldtop.
Kijk maar naar onze dijken meesterschilders, voetballers, maar vooral ook naar onze boeren. Nederland is dan wel niet zo groot. We zijn groots in vee... en veedichtheid. Want als er één ding is waar Nederland goed in is, is het landbouw. Na de VS zijn we de grootste voedselexporteur ter wereld. Best knap voor zo'n klein landje. Maar die landbouwgrootsheid leidt nu tot stikstofcrisis. En tot boze en bange boeren.
‘Stik in je stikstof.’ ‘Emotioneel.’ ‘Ik ben er wel een beetje verdrietig van.’ ‘Dit is onhaalbaar.’ ‘Dit is onrealistisch.’ ‘Als wij weg zijn, komen we niet meer terug.’ 

Dit is Nederland, landbouwsupermacht, uitgelegd.

Ik begin met wat cijfers. Want waar moet je aan denken, als 't gaat over landbouw? Allereerst, dat is meer dan alleen de veehouderij. Je hebt ook nog de akker- en tuinbouw bijvoorbeeld. De totale verdiensten in die landbouwsector? Dat was in 2020 71 miljard euro.
Maar wat we hier produceren, blijft niet allemaal hier. Zo'n 60 procent is voor de export - vooral Europa in. Alleen zij exporteren meer dan wij. Terwijl 'wij' 237 keer in de VS passen. Maar, in de Nederlandse exportcijfers tellen ook zogenaamde 'doorvoergoederen' mee. Producten die in Rotterdam aankomen en bijna direct weer doorgaan. Bijvoorbeeld bananen en avocado's. Maar alsnog: ook met die doorvoer eraf komt nog steeds ruim 70 procent van onze landbouwexport echt van Nederlandse bodem. En dat is vooral vlees en zuivel. Dat betekent dat je, naast 17 miljoen medebewoners, Nederland ook deelt met onder meer 3,9 miljoen koeien en 11,4 miljoen varkens.

Al het vee in Nederland bij elkaar heet de veestapel. En van álle EU-landen heeft Nederland in totaal de meeste geiten, schapen, varkens en koeien per vierkante kilometer. Vergelijk je ons met bijvoorbeeld België, qua landoppervlak ongeveer hetzelfde dan hebben wij er hier bijna twee keer zo veel. En kort gezegd: de mest en urine die die dieren produceren zorgt voor stikstofuitstoot.
In de buurt van sommige beschermde natuurgebieden is die uitstoot zó hoog, dat het kabinet nu moet ingrijpen. De stikstofuitstoot moet omlaag. En daarom staat in kabinetsplannen dat de veestapel kleiner moet. Met dit als resultaat.

Om te begrijpen hoe we überhaupt aan zo'n grote veestapel zijn gekomen, neem ik je even een stukje mee terug in de tijd. Want 'het boeren' is volledig verweven met de Nederlandse geschiedenis. Ons land is namelijk zeer geschikt voor de landbouw. Het is plat én we zijn Neder-land, laag land. Overal is water. Dat betekent: vruchtbare grond en lekker voor de handel. Hoewel wij niet het énige land in Europa zijn met een lekkere ligging, gingen wij wel een heel stuk sneller vorige eeuw van dit...

Zo bewerken sinds eeuwen, overal ter wereld, boeren hun akkers. Voedsel, de meest elementaire behoefte van de mens.

Naar dit...

Die ontwikkeling begon rond 1880. Toen Nederland, ten opzichte van andere landen, een tactische keuze maakte.
 De Verenigde Staten zijn dan dé grote graanleverancier voor Europa. Maar veel Europese landen willen hun eigen graanproductie beschermen en sluiten de grenzen voor goedkoop Amerikaans graan. Nederland niet. Wij gooiden de grenzen juist open. Door grote gewassen zoals graan te importeren, kon Nederland zich focussen op specialisatie. In bijvoorbeeld veehouderij, tuinbouw en aardappelen. 

Dan, fast forward. Naar ná 1945. Nederland ligt na vijf oorlogsjaren in puin en heeft honger. Mede doordat buitenlands graan amper het land in komt.
Onder anderen deze guy komt met een plan om Nederland er weer bovenop te helpen. Hij dacht: wie niet sterk is moet slim zijn. Er moest voedsel komen. Veel voedsel. Dat is A: goed tegen de honger. Maar B: vooral heel goed voor de economie.
Mansholts plan is: we gaan landbouw-exporteren.

Vanaf eind jaren '40 zet de overheid in op efficiëntie en modernisering om dat mogelijk te maken. Dus er gaat geld naar boerenbedrijven, en alle ballen gaan op onderzoek en innovatie. Hét toverwoord is: schaalvergroting. In de jaren 50 en 60 groeien boerderijen en gaat de productie drastisch omhoog. Dat kwam door allerlei factoren. Zoals de komst van machines. En dat gebeurde eigenlijk op heel veel plekken. De Nederlandse welvaart neemt toe: de lonen stijgen in alle sectoren.

Boeren is hard werken, en als je een vette boterham kunt verdienen buiten de landbouw, is dat aantrekkelijk. De boeren die stopten, verkochten hun grond aan anderen, die zo weer groter werden.

Oké: arbeid is dus duur - en machines zijn goedkoop en efficiënt. Mits je die op grote schaal gebruikt. Dus op die manier komt de mechanisatie en modernisering van de landbouw in een stroomversnelling terecht.
En misschien is het je weleens opgevallen: van boven ziet Nederland er zó uit. Bijna als een strak geblokt tafelkleed. Dat komt door de ruilverkaveling die met de schaalvergroting op gang komt.  Boeren hebben allemaal kleine stukjes land en gingen onderling wisselen, zodat er grotere stukken land ontstonden die efficiënter te bewerken waren.
Vanaf de jaren 60 zie je dus steeds vaker dit:

Alleen volledige automatisering kan tot grote productie leiden. 
Op een lopende band wordt het voer langs de legbatterijen geleid. De werkdag van een kip duurt hier achttien uur.
Als boer heb je eigenlijk twee keuzes: meedoen en dus: groeien, of kappen. Want ontwikkel je niet mee, dan kun je ook niet concurreren. Overigens, schaalvergroting gebeurt in heel veel sectoren. Kruideniertjes bestaan nu bijvoorbeeld ook niet meer, dat zijn supermarkten.

Als je dat weet, klinkt het dus ook minder gek dat het aantal boeren grofweg elke twintig jaar met de helft daalt. Terwijl de sector niet krimpt. Kijk maar wat er in dezelfde jaren met de veestapel is gebeurd: De landbouw gaat door het dak. Mede ook door die Mansholt dus. Hij nam trouwens in 1962 zijn plannen mee naar de voorloper van de Europese Unie, waar werd nagedacht over een gemeenschappelijk Europees landbouwbeleid. Ze besloten daar dat Europese landen graanvervangers zoals soja zonder importheffingen kunnen kopen.
En let wel: van soja maak je krachtig veevoer, waar je dikker vee van krijgt. En raad eens waar dat Europa binnenkomt? Jep. Rotterdam. Ideaal voor Nederlandse boeren dus. Het effect: de veehouderij groeit door en door.

En dit zijn allemaal factoren die eraan hebben bijgedragen dat Nederland een agrarische supermacht werd. Onze boeren horen bij de slimste, efficiëntste van de wereld. We importeren hier veel veevoer en exporteren veel agrarische producten.
Maar... wat blijft hier liggen? Jep, de keerzijde van het agrarisch succes. Die intensieve landbouw is niet goed voor het milieu. Naast voorloper in de wereldwijde landbouw, werd Nederland door de jaren heen ook een mega poep- en plasfabriek. Mede daarom belanden te veel schadelijke stikstofverbindingen in de natuur. 
Doordat bepaalde planten daar heel goed op gaan, verdwijnen andere plantensoorten juist. En ook de dieren die daarvan leven. De natuur lijdt eronder.

Kijk maar. Wat betreft stikstofuitstoot doet het kleine dichtbelandbouwde Nederland het dus slecht, vergeleken met andere landen. En terwijl de stikstofcrisis nog niet zo heel oud is, weten de politiek, de banken en de industrie al heel lang dat mest een probleem is. Het ministerie van Landbouw waarschuwde er al voor in de jaren 60.
En twintig jaar later nog steeds.

De directe aanleiding is het grote mestoverschot in de intensieve veehouderij. Er zijn miljoenen tonnen mest te veel. Omdat de mest schadelijke stoffen bevat, is het een milieuprobleem van de eerste orde.
Maar niemand - en vooral de politiek niet - zei: het wordt te veel zo. En daarom groeide de agro-sector gewoon door. Met name ook omdat met de groeiende welvaart en globalisering de vraag naar landbouwproducten enorm blijft: melk, vlees, enzovoorts, is niet aan te slepen.
Tegelijkertijd groeit ook het milieubewustzijn in de wereld en daarmee de druk op de landbouw.

En de Europése milieuregels worden steeds strenger. De regering vroeg om dierwelzijn, boeren hebben geïnvesteerd in dierwelzijn. De regering stelde milieu-eisen, boeren investeerden en voldeden aan milieu-eisen.

Daardoor zijn we wel gegroeid. Want bij elke investering die we deden, zeiden de banken: 'Prima, maar dan ga je tien koeien meer melken.' En nu zegt de regering: ga maar halveren.
We zijn naar een klif gedreven en nu? Wat moeten we nu?

Boeren investeren flink in hun bedrijf om de boel bij te kunnen benen. Neem bijvoorbeeld de 'emmissie-arme vloer'. Die moesten sommige boeren in hun stal leggen. Is beter voor het milieu. En ze kregen er weliswaar subsidie voor, maar moesten toch ook een heel groot deel zelf betalen. Maar nu blijkt die vloer niet goed genoeg.

‘Drie jaar geleden is deze stal nieuw gebouwd.
We hebben toen meteen gekozen voor een emissie-arme vloer. Dat was toen goedgekeurd. En drie jaar later hoor je toch dat ie niet voldoet. Wanneer is het wel goed?
Je denkt overal aan te voldoen en voor de toekomst klaar te zijn. Maar dat blijkt toch weer niet zo te zijn.’

In 2019 verandert opeens alles: de stikstofcrisis. 
‘Dit is een crisis voor ons land van een ongekende omvang. Ik heb 'm in mijn negen jaar in deze baan, in deze heftigheid niet eerder meegemaakt.’
De Raad van State, de hoogste rechter die de overheid controleert, oordeelt dat het Nederlandse stikstofbeleid niet deugt.
De Raad van State vindt dat de overheid kwetsbare natuurgebieden niet voldoende beschermt tegen stikstof. Die uitspraak betekent: de stikstofuitstoot in moet in Nederland drastisch omlaag. 
En de ogen zijn vooral gericht op de boeren. Want uit berekeningen van het RIVM blijkt dat 40 procent van de neerslag op kwetsbare natuurgebieden met te veel stikstof van de landbouw komt. De andere 40 procent komt uit het buitenland, en de rest van industrie en verkeer.

De boeren zijn woest. Een deel van hen zet vraagtekens bij de berekeningen en vindt dat andere sectoren onterecht minder hard worden aangepakt. En ze vinden het oneerlijk dat zij nu opeens drastisch worden aangepakt.
Om brandjes te blussen. Die wij dan in de praktijk een plek moeten geven.

Als de doelen die door de politiek zijn gesteld hetzelfde blijven, betekent dat onherroepelijk dat sommige boerenbedrijven zullen verdwijnen. Hoe dat er precies uit gaat zien, ligt bij de provincies. Want zij hebben namelijk de taak gekregen om dit probleem aan te pakken. Voor sommige boeren betekent dat dat na generaties boeren ze hun land en levensstijl kwijtraken. Maar de politiek houdt voet bij stuk. 
Dat het uiteindelijk tot een reductie van de veestapel zal leiden, dat is evident. En nu zijn we hier beland.
‘Wij zijn hier nu de lul!’
Althans, dit is wat nu het beeld bepaalt. Maar niet alle boeren reageren hetzelfde. Er zijn er ook die willen nadenken over een oplossing en gewoon perspectief willen voor hetgeen waar zij generaties lang voor hebben gewerkt, ook voor de toekomstige generaties. Hoe dan ook, over dit complexe onderwerp is het laatste woord nog niet gezegd.

Hoe is Nederland groots in landbouw geworden?

Nederland is op de Verenigde Staten na de grootste voedselexporteur ter wereld. Dit is het resultaat van tactische keuzes, zoals specialisatie, schaalvergroting en ruilverkaveling, en goede omstandigheden, zoals een vlak, vruchtbaar landschap met overal water.
Maar dit heeft een keerzijde: stikstof.

Vruchtbare grond, specialisatie en ruilverkaveling

Ik ben Marie Blommaart en ik ben geboren in 1921.
Dus ben ik 101 jaar oud.
Wow, zal ik het vanaf hier dan maar even overnemen? Ja, prima!
Dankuwel voor deze intro!
Marie hoort bij een bijzonder gezelschap.
Bij de ongeveer 2600 mensen in Nederland die zichzelf 100-plusser mogen noemen. Of met een veel, veel mooier woord: 'eeuweling'.
En die bijzondere club van 100 wordt groter. Er zijn al 400 eeuwelingen meer dan vijf jaar geleden en in het jaar 2030 zijn dat er waarschijnlijk 3500.

Wat is hun geheim? Dat gaat Marie je vertellen.
Ik beweeg heel veel, ik doe zelf mijn tuin. Ik doe nog yoga. Ik heb, al zeg ik het zelf, vrij veel vrienden.
En we kijken naar vijf bijzondere plekken op de wereld waar ze wel weten hoe je heel oud wordt.

Hier, hier, hier, hier en hier hebben ze de 100 halen tot kunst verheven. Negen geheimen om 100 te worden, ontdekten onderzoekers. En die ga ik je vertellen. Dus, dit is de 100 halen, uitgelegd.

We worden sowieso steeds ouder. Kijk maar. In 1950 werden Nederlanders gemiddeld nog begin 70. Tegenwoordig begin 80. En vrouwen houden het langer vol dan de mannen. Zoals altijd.
We worden ouder door veel betere leef- en werkomstandigheden. En de moderne geneeskunde doet een hoop. Geldt wereldwijd.
In 1800 mocht je in je handjes knijpen als je de 30 haalde. Halverwege vorige eeuw lag de wereldwijde levensverwachting nog ergens in de 40. Nu is dat ongeveer 70.
Overal steeg de levensverwachting, maar natuurlijk zijn er grote verschillen. In ontwikkelingslanden praat je in termen van oud worden over zestigers, en in rijke landen over tachtigers.
Zelfs vitale negentigers zijn daar geen grote uitzondering.

Over 50 jaar groeien hier andere boomsoorten. Dan zal ik hier niet meer zijn.

De eeuwelingen zijn wél uitzonderlijk. Op een totale wereldbevolking van... Goed... van die 8 miljard mensen zijn volgens de laatste schatting zo'n 573.000 eeuwelingen. Dus wereldwijd grofweg slechts 1 op de 14.000 mensen. Met een paar opvallende uitschieters. Die vijf zogeheten 'Blue Zones'. Dit zijn de gebieden waar opvallend veel 100-plussers wonen. Dat zijn Sardinië, Okinawa, Loma Linda, Nicoya en Ikaria. In deze studie keken de onderzoekers naar wat deze plekken gemeen hebben en wat mogelijk hun succes verklaart.
Komt straks.
En nee, een goed genenpakket hoort daar niet bij. In een Deens onderzoek vergeleken ze 3000 tweelingen. De conclusie was: slechts 20 procent van je levensverwachting wordt bepaald door je dna. Die andere 80 procent, veel belangrijker voor het ouder worden, door je levensstijl.

Ok, die zones. Komen ze.
1. Sardinië. Op dit Italiaanse eiland wonen relatief de meeste mannelijke eeuwelingen ter wereld. Een gemeenschap van herders, met dagelijkse bergwandelingen van een kilometer of 10. Goed voor de hart- en bloedvaten en het opbouwen van spieren en botten. Het schijnt dat in dat dorp de mensen meer dan 100 jaar worden. Daar wonen mensen die nóg ouder zijn dan 100. Je mag hier niet toeteren, want er zijn hier heel veel 100-jarigen.
*toet*
Combineer dat met een ultragezond dieet en je wordt misschien wel centocinquanta. Centocinquanta? 150 hahaha.
En o ja, dagelijks een bescheiden wijntje.

2. Okinawa. Op dit Japanse eiland wonen de oudste vrouwen ter wereld. Zogeheten moai zijn hier heel belangrijk. Levenslange kleine vriendenkringen van 4 of 5 personen, die elkaar helpen om gezond te leven en elkaar ondersteunen op sociaal, financieel en spiritueel vlak.
Ik ben lid van drie moai. Mijn oudste moai gaat al 50 jaar terug. En het oude mantra van: Hara Hachi Bu. Dat betekent stoppen met eten als je nog niet vol zit.

3. Loma Linda. Een protestants-christelijke gemeenschap net buiten Los Angeles, de Adventisten. Hier worden ze gemiddeld 10 jaar ouder dan de rest van de VS. Ze eten hier vegan. Ze leven in een kleine gemeenschap met een heel regelmatig levenspatroon. En een gedeeld spiritueel doel. In God vertrouwen en eerlijk zijn, dat helpt.

4. Nicoya. Op dit Costa Ricaanse schiereiland hebben ze een 'plan de vida', een doel in het leven. Ze verstaan de kunst van het lachen, lekker blijven bewegen en geloof en familie zijn superbelangrijk hier.
Hoeveel kleinkinderen heeft u?
- Geen idee!
Ik heb kleinkinderen en achterkleinkinderen.
En o ja, verrassing: een kerngezond dieet met veel tropisch fruit, rijk aan anti-oxidanten.

En tot slot 5. Ikaria. Goeie oud-word-truc op dit Griekse eilandje: middagdutjes, en als je weer wakker wordt, verbouw je je eigen voedsel.  Groente, fruit, volkoren. En: zelf vis vangen. Geen stress, frisse lucht, goed gezelschap...
Het eten? De wijn is het beste onderdeel!

Voordat we hun geheim ontrafelen, ben ik eerst eigenlijk wel benieuwd naar Marie. Vertel. Wat is uw geheim? Positief blijven! Een mensenleven is iets van, ja hoe zeg ik dat, pieken en dalen. Je hebt altijd tegenwind. En daarom moet je positief blijven. Heel veel is er gebeurd... Mijn ouders zijn verongelukt, ik heb een zoon, die is vermist, al jaren, een zoon overleden... Dat zijn dingen, die hakken er wel in. En dan mag je best in de put zitten. Maar... ik heb wel verdriet. Maar ik ben niet ongelukkig. Dan denk ik toch: ik leef wel, hè! Leef dan ook!

En dan nu de levensstijl-tips van de blauwe zones.
We hebben er al een paar verklapt toen we de blauwe zones afgingen, maar volgens de onderzoekers zijn er negen specifieke levenslessen die ze met elkaar gemeen hebben.

1. Natuurlijk bewegen.
En dan niet 'je moet natuurlijk bewégen', nee... beweeg natuurlijk. Dus in je dagelijks leven, met normale dingen.
Geen sportschool of marathon, maar bewegen zonder erbij na te denken. Zoals je eigen tuintje verbouwen. Na 63 jaar huwelijk doen Gabriele Mereu en zijn vrouw Ermelinda nog altijd samen hun moestuin. En niet bij elk huishoudelijk klusje een apparaat het werk laten doen. Ik heb ook een hulp in huis. Maar soms dan denk ik, ik ga de ramen lappen. Niet voor die ramen, maar dat je weer eens lekker beweegt.

2. Een doel hebben in het leven. De Nicoyanen noemen het dus 'plan de vida', de Okinawanen 'ikigai'. Vrij vertaald: 'Waarom ik 's ochtend wakker word'. Geen grootse carrièreplannen of Olympisch goud. Nee, de kleine dingen op dagelijkse basis. Elke donderdag hebben we karaoke-avond. Zou een paar jaar extra moeten opleveren.

3. Ontstress. Makkelijker gezegd dan gedaan, maar... Relax! Ontspan. Rust uit. Mediteer. Stress leidt tot chronische ontstekingen en die zijn gerelateerd aan alle ouderdomsziektes.

4. De 80 procent-regel. Dat is die Hara Hachi Bu. Tip: stop met eten als je ongeveer 80 procent vol zit. Alle blauwe zones hebben met elkaar gemeen dat ze hun maal met aandacht eten op gezette tijden, en niet naar binnen schrokken vlak voor het slapen.
Nou, toen we jong waren, hebben we vanzelf minder gegeten. Want er was gewoon weinig te eten!

5. Eet plantaardig. Inkoppertje dit maar eh, pssst: een plantaardig dieet is veel gezonder. De mensen op Ikaria eten nauwelijks vlees. Hun dieet is bijna volledig plantaardig. 
Heel veel groenten, die weeg ik af. En altijd verschillende groenten. Ja, dat doe ik wel.
Snappen ze in alle blauwe zones.
Wat opvalt bij alle vijf, overal op het dagelijkse menu: bonen.

6. Wijn. Maar dan wel één, max twee glaasjes per dag.
En niet stiekem voor twaalven beginnen. En ook niet de boel opsparen, zodat je in het weekend lekker los kan. Gewoon even proosten einde middag, in goed gezelschap. Doen ze in de blauwe zones overal, behalve de Adventisten, heeft met het geloof te maken.

7. Ergens bij horen. Toneelclub, en de boekenclub. Op 5 van de 263 geïnterviewde eeuwelingen in dit onderzoek na behoort iedereen tot een soort 'community'. Vaak in combinatie met een geloof. Je leven lang regelmatig samenkomen met gelijkgestemden geeft je jaren extra.

8. Familie. Je geliefden heel erg dicht bij je houden. Ik heb vijftien klein- en achterkleinkinderen. In alle blauwe zones staat familie op één. Dus ook grootouders gewoon in huis. Eén levenspartner, investeren in kinderen. Het helpt allemaal. Jose viert vandaag dat hij 106 is geworden. Zijn familie is zijn steun en toeverlaat. 

En last but not least, nummertje 9, vrienden. Ik heb, al zeg ik het zelf, vrij veel vrienden. Natuurlijk een goede vriendenkring en genoeg sociale contacten die jou dan wel stimuleren tot gezond gedrag, want studies laten zien dat slechte gewoontes als roken en over-eten in zekere zin besmettelijk zijn.
Een hechte groep vrienden met gezond gedrag, zoals de moai op Okinawa, helpt jou de 100 te halen.

Het is fascinerend dat ze zoveel investeren in hun sociale leven. Zelfs op zo'n hoge leeftijd. In de woorden van onderzoeker Dan Buettner:
Voor een lange levensduur bestaat geen simpel snel antwoord, een pil of wat dan ook. Maar besef dat je vrienden langetermijn-avonturen zijn.  En om die reden misschien wel de belangrijkste factor voor meer jaren in je leven, en meer leven in je jaren, dankjewel.

Nou, doe er je voordeel mee. Wat dit onderzoek vooral duidelijk wil maken is dat de 100 halen niet zozeer een individuele klus is, maar vooral iets is wat je samen moet doen. Je kan zelf beter eten en meer bewegen. Maar je omgeving is daarin heel belangrijk.

Die Blue Zones-lessen zijn wereldwijd enthousiast ontvangen. Het boek dat erover werd geschreven, werd een bestseller. En het wordt in de praktijk gebracht. Maar er is ook wel wat kritiek hoor, op dit onderzoek. Zo konden niet overal de echte leeftijden van de onderzochte mensen worden geverifieerd. En het Blue Zones-dieet is volgens critici meer gebaseerd op aannames dan op keiharde wetenschap. Dus adviseren wij ook altijd een heel klein korreltje zout bij het ontbijt... Flaaauw.

Hoe word je honderd?

De gemiddelde levensverwachting van mensen stijgt. Toch is 100 worden best bijzonder. De plaatsen waar bovengemiddeld veel honderdplussers wonen, worden zogenaamde ‘Blue Zones’ genoemd. Na onderzoek blijkt dat mensen daar blijven bewegen, weinig stressen, veelal plantaardig eten en goede banden hebben met vrienden en familie.

Bewegen, gezond eten en andere tips uit de ‘Blue Zones’

Stel je voor dat elke dag dat je naar school gaat, je een klasgenoot minder hebt. Je klasgenoten worden op een aparte school gezet en later verdwijnen ze helemaal. Je ziet ze nooit meer terug. Net ging het over je klasgenoten, maar stel je voor dat jou iets overkomt. Dat je niet meer met het openbaar vervoer mag vanwege je geloof of huidskleur. Dan maar lopend naar de bios. Een filmpje pakken gaat hem ook niet worden. Toegang verboden, staat op de voorkant van het gebouw. En ook op andere openbare plekken mag je niet meer komen, zoals dit park. Stap voor stap word je steeds meer verbannen uit het normale leven. Je moet zelfs je fiets inleveren, mag na acht uur 's avonds niet meer de straat op en mag alleen nog maar omgaan met mensen van je eigen soort. Uiteindelijk wordt uitsluiten zelfs uitmoorden, wat tijdens de Tweede Wereldoorlog gebeurde. De Holocaust, de massamoord op bijna zes miljoen Europese Joden. 
Maar wat weten jullie daar nou van? 'Holocaust? Ik weet niet eens wat het is eigenlijk.' 'Het is natuurlijk niet echt bij ons nu nog heel relevant.' In deze video leg ik je uit wat je moet weten over de Holocaust. Hebben we het eigenlijk wel op tijd door als het weer mis dreigt te gaan? 'Ja, in China waren concentratiekampen waar Oeigoeren, dat zijn een soort ras van moslims.' 'Dat lijkt eigenlijk al op de Holocaust.' 
De Tweede Wereldoorlog in Nederland van 1940 tot 1945. Dat is niet eens zo heel lang geleden. En toch verschijnen er al tientallen jaren een soort paniekberichten in de media dat jongeren de Holocaust zijn vergeten. Wij hebben op de redactie berichten bekeken uit de afgelopen 25 jaar en dan kom je dit soort koppen tegen. De helft van de jeugd kent de Holocaust niet. Veel jongeren hebben nog nooit van de Holocaust gehoord en overlevenden van Auschwitz strijden tegen geheugenverlies van jongeren. Of het echt zo slecht gesteld is met jullie, dat hoor je zo. Maar eerst even wat uitleg over de Holocaust en dat is ook interessant als je wel goed hebt opgelet tijdens geschiedenis. 
Dit is voormalig Kamp Amersfoort, één van de plekken in Nederland vanaf waar de Holocaust werd uitgevoerd. Hier zaten 47.000 mensen gevangen en deze voetafdrukken doen daar nog aan herinneren. En daar staan de laarzen van de commandant. Mensen werden hier mishandeld, uitgehongerd, mensen moesten dwangarbeid verrichten en mensen werden vermoord. Totale vernietiging van alle Joden was namelijk het doel van Hitler en die betekenis, totale vernietiging, is ook terug te vinden in het woord Holocaust. Dat komt namelijk van het Oudgriekse holókauston, en dat betekent helemaal verbrand. Goed om gelijk hier even bij te zeggen is dat er ook andere slachtoffers waren van Hitler en zijn nazi-aanhangers, bijvoorbeeld Sinti en Roma, homo's, gehandicapten en communisten. Maar met de term Holocaust bedoelen we vooral de massamoord op bijna 6 miljoen Europese Joden. Je vraagt je misschien af waar die Jodenhaat vandaan komt. Al in de middeleeuwen krijgen de Joden van veel dingen de schuld. En als Duitsland de Eerste Wereldoorlog verliest, is dat niet anders. Als Hitler er begin jaren 30 aan de macht komt, is er dus al veel antisemitisme in Duitsland en Hitler wakkert dat alleen maar verder aan. Deze schietbaan is met de hand uitgegraven door voornamelijk Joodse gevangenen en daar aan het eind werden mensen doodgeschoten, geëxecuteerd. Wanneer Hitler besloot dat alle Europese Joden doodmoesten is niet helemaal duidelijk. Maar 20 januari 1942 is een belangrijke dag. Op die dag was namelijk de Wannseeconferentie en daar is nu een film over uit. 
Op die dag spreken hoge nazi-ambtenaren af in een villa aan de Wannsee, vlakbij Berlijn, om de Holocaust te plannen. De uitkomst: in vernietigingskampen zal een deel van de Joden zich doodwerken en de anderen worden vergast. Vanuit Kamp Amersfoort wordt naar schatting driekwart van de gevangenen als vee naar andere kampen vervoerd en Kamp Westerbork in Drenthe is het meest berucht. Ruim honderdduizend Nederlandse Joden worden naar concentratie- en vernietigingskampen in Duitsland en Tsjechië gebracht, maar ook naar Polen. Daar staat kamp Auschwitz en Ernst Verduin overleefde dat kamp. 
Je komt dan in Auschwitz-Birkenau aan. Je wordt de trein uitgejaagd. Wat op dat moment het belangrijkste was dat door me heen ging, was afscheid nemen van mijn zus. Je komt eruit, je komt er aan. En nou ja, dit was het dan zo'n beetje, dat gevoel heb je dan. Ernst was 16 toen hij in Auschwitz zat. Vorig jaar, in 2021, overleed hij op 94-jarige leeftijd. 
Na de oorlog wordt voor veel mensen pas duidelijk dat in de kampen mensen op grote schaal werden vermoord. De Duitse uitspraak 'Wir haben es nicht gewusst' is daardoor berucht. Nu vertel ik je over de Holocaust, maar je hoort er natuurlijk ook over tijdens Geschiedenis en in films of in musea, zoals hier bij voormalig Kamp Amersfoort. Maar vroeger kreeg je zulke verhalen ook te horen via familieleden of overlevenden. Alleen dat wordt steeds minder, aangezien de oorlog steeds verder achter ons komt te liggen. Dus weten jullie nu eigenlijk nog wel genoeg over de Holocaust? 
We hebben een vragenlijst uitgezet op Insta en zo'n 2.000 jongeren hebben die helemaal of voor een deel ingevuld. En daaruit blijkt dat bijna iedereen het belangrijk vindt om over de Holocaust te leren. En ruim 90 procent weet ook wat de Holocaust is. En dat moet best een geruststelling zijn voor die volwassenen die al tientallen jaren roepen dat jullie er niks meer van snappen. En het valt inderdaad ook wel mee, zegt Holocaust-expert Mark van Berkel van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. "Jongeren weten aan de ene kant best veel over die geschiedenis." 'Dat heeft te maken met de Tweede Wereldoorlog, de Joden enzo, en Duitsland.' 'Dat er 6 miljoen Joden zijn overleden.' 'Naar concentratiekampen en vernietigingskampen, dat ze daar zijn vermoord.' Zij herkennen ook een aantal belangrijke termen, zoals de term Holocaust of de term genocide. Dat komt omdat ze heel veel horen in het onderwijs over de geschiedenis van de jodenvervolging. 'Daar weet ik veel van, we hadden een geschiedenisproject daarover.' 'Toevallig een toets over gehad gisteren.' Alleen wat we wel zien is dat leerling of jongeren wel een aantal dingen weten over die geschiedenis, maar ze begrijpen de achtergronden niet goed. En als we dus vragen: waarom waren Joden eigenlijk het primaire slachtoffer van de Holocaust, dan kunnen jongeren dat niet altijd goed uitleggen. En daar zou in dat onderwijs denk ik ook wel meer aandacht aan moeten worden besteed, aan de wortels van antisemitisme, jodenhaat, aan de nazi-ideologie en hoe dat zeg maar stap voor stap heeft geleid tot zoiets verschrikkelijks als de Holocaust. Zodat je op tijd dit soort dingen kan herkennen als het weer gebeurt en ertegen in opstand kan komen. Precies. 
Volgens de expert van net is het dus belangrijk om je historische kennis een beetje op orde te hebben, zodat je dingen die nu gebeuren beter kan begrijpen. Maar over wat voor dingen hebben we het dan? Dit zei de regisseur van de film over de Wannseeconferentie. Ik geloof dat de geschiedenis zich kan herhalen. Tijdens het filmen moest ik denken aan de oorlog in Joegoslavië. Dat ging natuurlijk niet om massavernietiging van mensen. Maar ook toen ging het om uitsluiting van mensen die uitloopt op willekeur, haat en moord. En zoiets begint altijd klein. En ook jullie moesten bij de Holocaust denken aan recente gebeurtenissen in het nieuws. 'Ja, ik denk, haat tegen mensen die gay zijn.' 'Oorlog nu in Rusland en Oekraïne.' Waarom? 'Denk aan de Holocaust, niet dat er 6 miljoen Joden.... Ik wist niet eens wat de Holocaust was, maar wel met oorlog een beetje, doet het me wel denken.' 'Er gaan veel mensen dood. Ja, precies. Dat is ook in de Tweede Wereldoorlog gebeurd.' 'Ik denk dan meteen aan China.' 'China, over de Oeigoeren. Ja, de Oeigoeren.' 'Omdat die opgesloten worden in kampen. En de joden werden dat ook.' 
Op welke manier is het logisch dat jongeren de vergelijking maken met bijvoorbeeld Oekraïne of de Oeigoeren in China? Je kunt bepaalde gebeurtenissen zeker vergelijken. Dus als we kijken naar Oekraïne of naar de Oeigoeren, dan zijn er zeker elementen die ook tijdens de Holocaust gebeurd zijn, tijdens de Tweede Wereldoorlog gebeurd zijn, bijvoorbeeld het uitsluiten van mensen of het mensen in kampen zetten of zeggen dat mensen zich ergens anders moeten vestigen. Zo zijn er een aantal stadia of een aantal processen waaraan je kunt zien: dit gaat niet de goeie kant op. 
Dus wat weten jullie nou over de Holocaust? Nou, best wel wat dus. En hopelijk na het zien van deze video wat meer.

Wat was de Holocaust?

Al in de jaren 30 is er veel Jodenhaat in Duitsland. Hitler wakkert dit verder aan. In de Tweede Wereldoorlog komen de nazi’s met een plan om alle Europese Joden te doden. Joodse mensen worden naar concentratiekampen gebracht. Uiteindelijk worden bijna 6 miljoen Joden vermoord. Hebben we het door als het opnieuw mis dreigt te gaan?

Jodenhaat leidt tot massamoord op bijna 6 miljoen Europese Joden

Stel je voor dat Hitler nu had geleefd en hier in Nederland de macht had. 'Je hebt altijd van die gekke mensen eigenlijk.' 'Ik denk dat het best heftig kan worden.' Ik denk, een dictatuur natuurlijk.' Dat hij hier in de straten van Amsterdam met optochten, parades en speciale activiteiten voor scholieren zijn verjaardag vierde. Net zoals hij vorige eeuw deed in Berlijn. Hoe weet jij dan zo zeker dat jij hier niet tussen had gestaan? In deze video leg ik je uit hoe Hitler aan de macht kwam en onderzoeken we de vraag of zoiets weer zou kunnen gebeuren.
 
Je hebt het natuurlijk over Adolf Hitler tijdens Geschiedenis op school. De leider van de nazipartij en de man die de Tweede Wereldoorlog begon. Hij was hoofdverantwoordelijk voor de Holocaust, de massamoord op bijna 6 miljoen Europese Joden. En ook op dit ding is Hitler nog springlevend. Bijna tweeduizend jongeren vulden een vragenlijst van ons in op Insta. Daaruit blijkt dat 65 procent wel eens memes of gifjes over de Tweede Wereldoorlog toegestuurd krijgt, of die zelf stuurt in appgroepen met vrienden of klasgenoten. 'Van alles, van hakenkruizen tot aan foto's met Hitler erop.' 'Met die snor enzo, zulke dingen.' 'Ik weet niet, best wel erge stickers eigenlijk.' In plaats van comfortzone hebben ze kampfertzone. 'Beetje zogenaamd Duits, I guess. En dan een foto van Adolf Hitler.' 'Ja, het is niet echt bepaald grappig, maar soms geeft het wel een klein glimlachje.' 

En niet alleen jullie verwijzen nog vaak naar de Tweede Wereldoorlog. Dat gebeurt ook in de politiek. Zo was er vorig jaar ophef over een poster waarin Forum voor Democratie een verband legt tussen de Duitse bezetting en de coronaregels. En dit zei de dochter van oud-coronaminister Hugo de Jonge in het Jeugdjournaal. "Door de brievenbus krijg je soms dreigbrieven en in mijn dm krijg ik soms berichten als 'Kijk uit voor je vader, hij is gevaarlijk, hij gaat jou en je gezin wat aandoen.' Of plaatjes, dat mijn vader is omgetoverd tot Hitler die ze dan naar mij sturen. Dan denk ik wel, jullie kennen mijn vader niet echt hoor." Dat krijg je van volwassen mensen dan? Dat lijkt me als familie ook gewoon heftig. Dat is niet leuk. "Dat is het ook."

Op 4 mei herdenken we de mensen die slachtoffer werden van Hitlers oorlog. Hitler, een man die tot verschrikkelijke dingen in staat was en op andere manieren nog steeds een rol speelt in het leven van nu. Maar wie was hij eigenlijk? Wie was Adolf Hitler? Om daar antwoord op te geven, beginnen we met Hitler zijn jeugd. Hitler komt uit Oostenrijk en werd geboren op 20 april 1889. Hij had een goede band met zijn moeder, maar veel ruzie met zijn vader en allebei overlijden ze terwijl Hitler nog best jong is. Op school heeft Hitler niet echt vrienden en haalt hij slechte cijfers. Hij besluit te stoppen met school en na een tijdje thuiszitten wil hij kunstschilder worden in Wenen. Alleen: de kunstacademie wil hem niet hebben. Weer een mislukking dus. Door de Eerste Wereldoorlog, van 1914 tot 1918, krijgt Hitler een nieuw doel in zijn leven. Hij gaat het leger in en we weten allemaal hoe die oorlog afloopt. Duitsland verliest en die nederlaag is voor veel Duitsers en Hitler maar moeilijk te accepteren. Na de Eerste Wereldoorlog wordt de situatie in Duitsland er alleen maar slechter op. Oorlogsschulden, een wereldwijde economische crisis. Werkeloosheid, kabinetten die elke keer vallen en iedere keer weer nieuwe verkiezingen. En van deze situatie profiteert Hitler. Hij gaat de politiek in en zegt dat hij de boel kan fiksen. Hij krijgt veel aanhangers en zijn nazipartij, de NSDAP, wordt in 1933 de grootste partij van Duitsland. Maar Hitler wil alle macht. Hij verbiedt de andere politieke partijen en de belangrijkste personen daarvan worden opgepakt. Dictator Hitler. Uiteindelijk verovert Hitler grote delen van Europa, waaronder ook Nederland. In 1945 worden de nazi's verslagen en pleegt Hitler zelfmoord in zijn bunker in Berlijn.
 
Hitler kwam aan de macht met veel steun, ook van jonge mensen zoals jij. Hoe kreeg hij dat voor elkaar? Het was in Duitsland niet vanzelfsprekend om tegen Hitler te zijn, vertelt Herman. Hij ging naar school in de tijd van Hitler. 
"Er werd ons geleerd hoe we moesten schieten. Ik was toen nog geen tien jaar oud. Ik wilde meemarcheren. Het was een beetje soldaatje spelen." Hoe weet jij zo zeker dat jij niet voor Hitler zou vallen als je in die tijd had geleefd? 'Nou, dat weet ik niet.' 'De waarden die ik heb, komen niet overeen met iemand die zoiets zou doen. Dus ik zou dat nooit doen.' 'Het werkt ook een beetje met de mensen om je heen. Als zij al allemaal voor vallen, dan wordt het heel lastig dat jij er niet voor valt.' 'Eigenlijk zie ik dat nu ook wel een beetje gebeuren met Thierry Baudet moet ik eerlijk zeggen. Die speelt ook wel heel erg in op jongeren, ook met die coronacampagne. Ik val daar niet voor, want ik val ook niet voor Thierry.'

Hitler wist jongeren als geen ander te bespelen door gebruik te maken van media. Vandaag de dag zouden we hem waarschijnlijk iets als een politieke influencer hebben genoemd en hij had zelfs een speciale minister om zo goed mogelijk te kunnen influencen. De nazi-minister van propaganda: Joseph Goebbels. Iemand die alles weet over hoe Hitler media gebruikte om te influencen, is onderzoeker Erik Somers. Hij werkte tien jaar lang aan een boek over Hitler. "Hij probeerde altijd met jongeren op de foto te komen en vaak ook kleine kinderen. Dat doet het goed, als je met jonge kinderen op een foto staat, dan toon je je van een hele menselijke kant. Hij voerde ook symbolen in. Het hakenkruis is een heel duidelijk symbool. Je hebt alleen maar een teken nodig om te zien waar je voor staat. Vlagvertoon, maar ook uniformen. En zo deed hij dat ook met de jongeren, met de jeugd. Hij bepaalde dat er een jongerenorganisatie moest komen die helemaal in de nationaalsocialistische sfeer doordrenkt was. De Hitlerjugend. Dat werd de Hitlerjugend."
 
Doordat Hitler aan de macht kwam en de Tweede Wereldoorlog begon, vielen er wereldwijd ongeveer 55 miljoen doden. Voor de slachtoffers staat hier op de Dam het Nationaal Monument in Amsterdam, de Nationale Herdenkingsplek. Na de Tweede Wereldoorlog was de hele wereld het erover eens dat zoiets nooit meer mag gebeuren. Maar hoe realistisch is dat? Zou Hitler nu weer hier aan de macht kunnen komen? Zo'n twintig procent van de mensen in onze vragenlijst denkt dat dit kan. En een groot deel van jullie twijfelt. 'Ja, ik zou er niet raar van staan te kijken als het weer zou gebeuren, met Poetin ofzo.' 'Ik zie dat niet zo snel gebeuren. Maar zijn doel is natuurlijk Oekraïne nu. Maar Oekraïne zit nu niet bij de NAVO. Nederland wel en heel veel andere landen. En wanneer de NAVO wordt aangevallen, dan heb je natuurlijk ook Amerika op je kop.' 'Ik denk dat de mindset van heel veel mensen gewoon anders is. En als er wel zoiets heel dichtbij komt, dat we dan met z'n allen gewoon gaan opstaan om dat tegen te houden.' 

Volgens Hitlerdeskundige Erik, die je net ook al zag, is de kans klein dat iemand als Hitler hier in Nederland nu weer aan de macht komt en dat ook blijft. "Daarvoor is de traditie van onze democratie te sterk geworteld in onze samenleving. En daar zien we ook het belang van in. Maar het is wel iets wat voortdurend onderhouden moet worden." 
Op 4 mei houdt onder meer de koning hier twee minuten stilte. En misschien denk jij dan ook wel aan de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog of aan de slachtoffers van andere oorlogen daarna.

Zou jij voor Hitler vallen?

Hitler was de leider van de nazipartij in Duitsland. Hij begon de Tweede Wereldoorlog en wilde ook de Nederlandse jeugd voor zich winnen. Hij organiseerde onder andere feestelijke parades en speciale activiteiten voor scholieren.

Hoe Hitler jongeren bespeelde met propaganda en media

Deze bunker was ooit een streng bewaard geheim. Een ondergronds commandocentrum, waar mensen wekenlang moesten overleven als een alles vernietigende atoombom zou vallen. Een atoombom van de Russen. Stel het je even voor. Alles bovengronds is weggevaagd en je moet hier met een klein clubje Nederland draaiende houden. Gelukkig viel de bom hier nooit, bleef de Derde Wereldoorlog uit en kunnen we die periode nu de Koude Oorlog noemen, die nooit echt oplaaide. Sindsdien zijn in Nederland veel van dit soort bunkers leeggehaald, maar de Zweden stoffen ze juist weer af. 
"Alle schuilkelders in Zweden worden op dit moment gecontroleerd en dat is veel werk. Zweden heeft tienduizenden van dit soort kelders." 
En ook in Oekraïne zetten ze zich schrap. De spanning met Rusland is terug. Deze man speelt daarin een hoofdrol en heeft zo zijn eigen perspectief op hoe de verhoudingen in Oost-Europa moeten liggen. Kijk mee door de ogen van Vladimir Poetin. 
Om Poetins blik van nu te begrijpen moet je het verleden van Rusland leren kennen en we beginnen voor nu even bij de Koude Oorlog, de periode waarin deze bunker actief was en waarin de kaart van Europa er, vlak na de Tweede Wereldoorlog, heel anders uitzag. Dat continent was in twee stukken verdeeld door grootmachten Amerika en de Sovjet-Unie, met aan de ene kant het kapitalistische Westen dat miljarden Amerikaanse dollars ontvangt voor succesvol economisch herstel. 'Ons dagelijks brood is van de bon af'. En daarnaast wordt het onderdeel van een machtig militair bondgenootschap, de NAVO. En aan de andere kant het communistische oosten, waar Oost-Europese landen onder controle staan van de Sovjet-Unie en communistische partijen de baas zijn. Ook in het oosten komt er een militair bondgenootschap, het Warschaupact. Beiden hebben ze een grote krijgsmacht, grote hoeveelheden kernwapens en zijn ze doodsbang voor elkaar. Niet voor niks bouwen ze op grote schaal dit soort bunkers. 
Een man die de Koude Oorlog heel actief meemaakt, is Vladimir Vladimirovitsj Poetin. Hij werkt in die periode in Oost-Duitsland bij de KGB, de staatsveiligheidsdienst van de Sovjet-Unie. Die unie houdt het eind jaren tachtig economisch niet meer vol en valt uiteen in vijftien landen, waarbij de Russische Federatie de grootste wordt. En waarvan Poetin later president wordt. En die heeft een duidelijke mening over de geschiedenis.  
De Unie valt uit elkaar, maar ook het machtige Sovjetleger. Dat gaat deels in de uitverkoop, net als veel staatsbedrijven. Het kapitalisme wint en één beeld vat dit het best samen. Gorbatsjov, de oud-leider van de communistische Sovjet-Unie, speelt uiteindelijk mee in een reclame voor Pizzahut. In het westen vieren ze het uiteenvallen van de Sovjet-Unie als een overwinning en hopen ze dat Rusland, dat eerst nog in een diepe economische crisis zit, uiteindelijk een beetje westers wordt. Veel Oost-Europese landen die vroeger gelieerd waren aan of onderdeel waren van de Sovjet-Unie, doen dat ook en worden lid van de NAVO of de Europese Unie. De eerste gebroken belofte van het Westen volgens Poetin. Want volgens hem is er na de Koude Oorlog beloofd dat de NAVO-grens geen millimeter naar het oosten op zou schuiven. Westerse landen hebben heel andere herinneringen aan wat er toen is besproken. Tweede irritatiepunt: een NAVO-raketschild in Oost-Europa. Een peperduur en ingewikkeld systeem in Roemenië en Polen dat vijandelijke raketten moet onderscheppen. Een gebrek aan vertrouwen volgens Rusland, dat het raketevenwicht in gevaar zou kunnen brengen. En de derde irritatie: Oekraïne, waar de EU een samenwerkingsverdrag of associatieverdrag mee sloot en waar Europese politici zich tijdens protesten lieten horen.  
Het zijn drie voorbeelden van gebeurtenissen die de balans tussen Rusland en het Westen volgens Poetin verstoren en die raken aan wat Poetin ziet als zijn achtertuin. Die tuin van Poetin heeft ook een naam, de Russkiy Mir, oftewel de Russische wereld. Daaronder vallen volgens Poetin alle mensen die Russisch spreken of zich Rus voelen en dat zijn er nogal wat. Omdat heel veel gebieden vroeger onder Russische heerschappij vielen, zoals in de tijd van de Sovjet-Unie, maar ook in de tsarentijd en de eeuwen daarvoor. Een van die gebieden is Oekraïne. Op deze kaart zie je hoeveel procent van de inwoners zich identificeert als Russisch. In het oosten gaat het om hoge percentages en op de Krim zelfs om de meerderheid van de bevolking. Al die gebieden hoorden ooit bij de Sovjet-Unie, maar waren ook onderdeel van wat eind achttiende eeuw Novorossiya werd genoemd, in feite een kolonie van het toenmalige Russische Rijk. Vanaf dan gaan veel Russen er wonen, waardoor veel mensen nu zich er nog altijd Rus voelen. Een belangrijk stuk geschiedenis volgens Poetin, die er uitgebreid naar verwijst in een essay dat hij deze zomer publiceerde en waarin hij schrijft dat de inwoners van Oekraïne en Rusland in feite één volk zijn. Als de spanningen tussen pro-Europese en pro-Russische groepen toeneemt op de Krim, meent Poetin zijn volk te moeten beschermen. En dus grijpt hij in. 
"Intussen laait de strijd in Oost-Oekraïne en dus ook de emoties daar weer flink op." 
En door Rusland gesteunde separatisten beginnen een gewapende strijd tegen de Oekraïense regering. Het gevolg is een oorlog met alle ellende die erbij hoort. Duizenden doden en tienduizenden gewonden. De neergeschoten MH17, meer dan een miljoen mensen op de vlucht. 
"Kalina houdt haar hart vast voor zoontje Ruslan, elke ochtend als hij weer alleen naar school loopt. De mensen hier wonen letterlijk aan de frontlinies en nog steeds wordt er vrijwel dagelijks geschoten." 
Net als Kalina en haar familie zijn mensen moe van de oorlog, want zowel aan deze kant van de frontlinie als aan de andere kant, slechts enkele kilometers verderop, leven mensen al bijna 8 jaar in constante angst. 
Lang verandert er weinig aan de situatie daar, tot afgelopen november. Als er honderdduizend Russische militairen zich verzamelen aan de grens met Oekraïne. De dreiging is terug. Maar ook in andere landen, omdat Rusland met onderzeeërs langs de kust vaart, met vliegtuigen overvliegt of militairen aan de grenzen staan, waardoor het Westen wel met Poetin moet praten. En Poetin heeft zijn eisenlijstje alvast op de site van het Kremlin gezet, dus da's makkelijk. Eén: alle NAVO-troepen moeten weg uit Oost-Europa. Twee: Oekraïne mag nooit bij de NAVO en drie: het Westen moet de Russische invloedssferen erkennen. Eisen waar ze zich in Oost-Europa grote zorgen om maken en waar het Westen met afkeur naar kijkt omdat ze de gedachten van invloedssferen iets uit de Koude Oorlog vinden. Plus ze vinden dat landen zelf gaan over hun eigen keuze.  
Vindt Poetin trouwens hypocriet, met het oog op de invasies in Irak, Libië en Afghanistan, waar westerse troepen binnenvielen zonder dat die landen er zelf op zaten te wachten. De kans dat Poetin z'n hele wensenlijstje voor mekaar krijgt is erg klein, maar één ding heeft hij alvast binnen. Want net als vroeger, de tijd dat dit soort bunkers werden bevolkt, worden de Russen bloedserieus genomen en zitten ze als een van de machtigste partijen ter wereld aan tafel.

Hoe Poetin de wereld ziet

De spanningen tussen Rusland en het Westen zijn terug. Vooral in Oekraïne is dit te merken. Om te begrijpen waarom Poetin vindt dat sommige landen bij Rusland horen en niet bij het Westen, moet je naar de geschiedenis kijken, onder andere naar de Koude Oorlog.

Spanningen tussen Rusland en het Westen

We beginnen bij het begin, maar echt het begin: het klimaatverleden. Welkom in de wereld van paleoklimatologie, de studie van klimaatveranderingen in het verleden met behulp van wat de wetenschap in de aardbodem vindt. Gegevens uit miljoenen jaren oude fossielen, sedimenten op land en op de zeebodem en minuscule luchtbelletjes in ijskappen. Die vertellen ons de verhalen over hoe het klimaat in het verre verleden veranderde. Prehistorische bodemschatten. Figuurlijk dan. Ik hoor sommigen van jullie denken: Je zegt het zelf, het klimaat verandert altijd al. Dus waarom maken we ons dan eigenlijk zo druk? Nou, juist vanwege die kennis over het verleden. Vrienden en vriendinnen, dat ga ik jullie uitleggen. Aan de hand van 'informatie vergaard uit jarenlange eenvoudige koolstofdatering'. Hé, Rachel, wel op blijven letten en jij ook. Want om dit goed te kunnen begrijpen, is je besef van tijd essentieel. Als het gaat over klimaatverandering wordt vaak genoemd hoeveel warmer het is geworden sinds de industriële revolutie, zo rond 1850, en waar we eind deze eeuw naartoe bewegen. En als jij nou denkt: zo, da's lang geleden. Of: dat is nog ver weg? Op de geologische tijdschaal, de totale geschiedenis van de aarde, is dat minder dan één keer knipperen met je ogen. Dus laten we even heel ver uitzoomen. De aarde is al 4,5 miljard jaar oud, verdeeld over tijdperken van vele miljoenen jaren, met tussendoor heel veel klimaatveranderingen. Dit is die tijdlijn van het ontstaan van de aarde, het tijdperk het Hadeïcum, tot het nu, het Holoceen. Het is een beetje een ingewikkeld plaatje, dus om het begrijpelijk te maken, gaan we hem even kantelen. Want die tijdperken vormen letterlijk die bodem waar paleoklimatologen naar kijken. In de diepste, onderste lagen vinden ze bijvoorbeeld fossielen van prehistorische pissebedden en andere vage wezens. In de lagen daarboven vinden ze weer dino botten en planten uit die tijd en in de bovenste, meest recente lagen ligt het weer bezaaid met zoogdieren en dus 'informatie uit eenvoudige koolstofdatering'. Deze paleoklimatoloog gaat je uitleggen hoe.
Dit is een boorkern uit de Middellandse Zee van ongeveer 20 à 25 duizend jaar tot het heden. Waar je bovenop kijkt is recent, dat is wat op de zeebodem zien. En dit is wat er verticaal onder zat. Deze kernen zetten we om in monsters. Als we die crushen en zeven, dan kunnen we daar uiteindelijk microfossielen uithalen. En afhankelijk van de soort die we vinden, kunnen wij iets zeggen over de temperatuur rond die tijd of het zoutgehalte. Wij reconstrueren dus temperatuur en CO2. Door het opnemen van CO2 krijgt die microfossiel een bepaalde waarde, afhankelijk van de CO2 in het water. En daarmee kunnen we dus reconstrueren wat de CO2 was in het water door de microfossielen te meten. En daarmee weten we ook wat de atmosferische CO2 was rond die tijd. In mijn onderzoek kijken we naar een periode in het verleden tussen ongeveer 17 en 15 miljoen jaar geleden. In die periode waren de omstandigheden wat betreft het klimaat in het algemeen, maar de CO2 en temperatuur waren vrij gelijk aan wat we verwachten in de komende decennia, dus zo 2040, 2050. Als ik in mijn onderzoek beter ga begrijpen hoe de CO2 en de temperatuur varieert afhankelijk van mekaar, maar ook wat voor invloed dat had op bijvoorbeeld de zeespiegelstijging, dan kunnen we die informatie weer gebruiken om wat te zeggen over de toekomst en de klimaatverandering die wij in de komende jaren gaan krijgen. 
Fascinerend, toch? Al sinds het ontstaan van de aarde is het klimaat heel vaak en sterk veranderd door allerlei natuurkrachten, van extreem heet in het vroegste tijdperk tijdens de vorming van de aarde, met oceanen van lava, tot extreem koud, met zelfs een volledig door ijs bedekte planeet en alles daartussenin. Maar ook op de aarde, zoals wij 'm kennen, als deze blauwe knikker, is het klimaat al meerdere malen drastisch veranderd. Met daarna steeds weer een nieuw geologisch tijdperk. En bij dat switchen tussen de tijdperken zijn er grote biologische veranderingen. Soorten die uitsterven en ook nieuwe die er juist bijkomen. Ik zou hier nog uren over door kunnen praten, maar ik licht twee klimaatveranderingen uit het verleden even uit in het bijzonder, met een reden. De eerste een enorme meteoriet. Of beter, de Chicxulub-planetoïde. Die veroorzaakte de sprong van het Mesozoïcum, de 150 miljoen jaar waarin deze vrienden op aarde rondliepen, naar het volgende tijdperk, het Cenozoïcum. De meteoriet van 11 kilometer breed stortte zo'n 65 miljoen jaar geleden met tientallen kilometers per seconde op aarde neer in wat nu Mexico is. Niet eens de inslag, maar wel de abrupte klimaatverandering die daarop volgde, de inslagwinter, nekte de dino's. De enorme hoeveelheid stof en as die in de atmosfeer werd geslingerd, blokkeerde langere tijd het zonlicht. De aarde koelde af. Planten groeiden niet meer en we weten hoe het met onze vrienden is afgelopen. Want ligt de ene grondlaag nog bezaaid met dinobotten, in de grondlaag daarboven... Niks meer. 
Dan de tweede, de sprong van het Paleoceen- naar het Eoceentijdperk. Het PETM. Een kleine 10 miljoen jaar later, toen het klimaat opnieuw in rap tempo veranderde. Het was toen al een stuk warmer op aarde dan nu, maar in slechts een paar duizend jaar kwam daar nog eens gemiddeld zo'n 6 graden bij. Zo warm, Groenland was ook daadwerkelijk een groen land met tropische regenwouden, krokodillen en zelfs de eerste apensoorten. Geen ijs en een zeespiegel die 60 meter hoger stond dan nu. De oorzaak: een zeer snelle stijging van de CO2-hoeveelheid in de atmosfeer. Over de bron van die CO2 is de wetenschap nog niet helemaal uit, maar een deel is te verklaren door een grote hoeveelheid broeikasgassen uit de zeebodem en Groenland. Toen dat stuk land wegdreef van het Europese continent, scheurde daar de aarde open. Door die extreme vulkanische activiteit kwam er een bom aan broeikasgassen vrij en dat zorgde voor een kettingreactie. Fun fact, even tussendoor: uit al die vulkanen daar is later uiteindelijk ook IJsland ontstaan. Maar laat IJsland nu vooral groen zijn en Groenland vooral ijs. Of ja, nog wel dan, maar dat terzijde. Punt is, na het PETM zag de aarde er opeens overal totaal anders uit. Andere planten, dieren, een hoger zeeniveau, verzuring van de oceanen. Snap je waar ik heen wil? Eerst nog even de laatste paar miljoen jaar in dit geschiedenisboek van de aarde. Het pleistoceen, met daarin meerdere ijstijden waarin het kon vriezen en dooien. En opnieuw en opnieuw en opnieuw en opnieuw. Sterker nog, wij zitten nu nog steeds in de cyclus van wel of geen ijstijd. Het is een natuurlijke cyclus, met dus een zekere regelmaat. Dat heeft te maken met de stand van de aarde ten opzichte van de zon, z'n tilt, de afstand tot en haar baan rond de zon. Maar waarom vertel ik dit? Over een terugtrekkende ijsgrens doet de aarde normaal gesproken zo'n 10.000 jaar. Wat zich nu voltrekt is niet het gevolg van die cyclus waar ik het net over had. Het tempo waarin de ijskappen nu smelten, terwijl de temperatuur nu eigenlijk constant zou moeten zijn, is echt next level. En de zee straks ook. En dat komt dus bewezen door ons, de mens. Door het verbranden van kolen, olie en gas. Die zijn ontstaan door het miljoenen jarenlang platdrukken van de bodem met oud levend materiaal. Vandaar dus ook fossiele brandstoffen. En op dat zwarte goud hebben wij onze beschaving gebouwd. Over prehistorische bodemschatten gesproken. Maar dan nu letterlijk. De afgelopen miljoen jaar volgde het CO2-gehalte in de atmosfeer het ritme van die ijstijden. En kijk nou eens naar dit lijntje, dat zijn wij. En vergelijk dat eens met die natuurlijke regelmaat van de miljoen jaar daarvoor. In andere woorden: dat lijntje is het klimaatprobleem. 
En nu komt alles samen. Want wat hebben wij nou te maken met enorme natuurkrachten als een reusachtige meteoriet of een opengescheurde aardplaat vol lava? Nou, wij, de mens, zitten daar wat betreft impact ergens tussenin. Wij zijn zo'n enorme natuurkracht door die fossiele verbranding. Misschien niet met de impact van één enorme vuurbal, laten we onszelf niet overschatten, maar met 7,9 miljard kleine vonkjes ligt ons tempo van opwarming wel tien keer hoger dan tijdens het PETM. Dus laten we onszelf vooral ook niet onderschatten. Feitje: wij stoten als mensen nu ongeveer 50 keer meer uit dan alle vulkanen op aarde bij elkaar opgeteld op dit moment. Er is zelfs al een naam bedacht voor het nieuwe geologische tijdperk dat zou zijn aangebroken. Het Antropoceen, het tijdperk van de mens.

Klimaatverandering: het klimaat in het verleden

Door grondonderzoek te doen, weten onderzoekers wat de temperatuur op aarde miljoenen jaren terug was. Hierdoor weten we ook dat de aarde warmere periodes en ijstijden gehad heeft. Dit is een natuurlijke cyclus. Maar de huidige stijging is veel extremer dan de natuurlijke regelmaat van de miljoen jaar hiervoor.

De bodem vertelt ons hoe warm het miljoenen jaren geleden was

Het klimaatheden. Hoe staat het klimaat er nu voor? Dat zetten we af tegen wat is afgesproken in het klimaatakkoord van Parijs. En dat is om voor 2050 de stijging van de gemiddelde wereldtemperatuur te beperken tot ruim onder de 2 graden Celsius. Liefst zelfs niet meer dan 1,5 graad. Wordt het warmer dan dat? Dan heeft dat rampzalige gevolgen voor mens en dier. Kom ik op terug. 
Nu is het gemiddeld 1,1 graden warmer op aarde dan voor de industriële revolutie. Hoe we dat nu al merken hoor je zo van NOS-weerman en meteoroloog Gerrit. Eerst de vraag: hoe zijn we hier beland? Het is eigenlijk heel simpel. Doordat we meer CO2 de lucht in pompen en er minder CO2 uithalen. Door verbranding van die fossiele brandstoffen dus. En ontbossing. Ik begin even bij die laatste. Het broeikasgas CO2, koolstofdioxide, is voor bomen wat zuurstof is voor ons. Bomen en planten ademen dus bij wijze van spreken CO2 in. Maar, komt 'ie. Zo'n 10.000 jaar geleden was 57 procent van het bewoonbare landoppervlak op aarde bedekt met bossen. De rest bestond uit grasland of struikgewas en een procentje zoetwater in meren en rivieren. Maar voor onze voedselvoorziening werd landbouw steeds belangrijker. Bossen moesten daarvoor wijken. De aarde heeft daardoor nu een ander gezicht, net als de biodiversiteit. Voorbeeldje. Neem je het totale gewicht van alle landdieren op aarde, dan is 30 procent daarvan mens, 67 procent vee en 3 procent wilde dieren. 10.000 jaar geleden was dat nog 99,95 procent wild. 70 procent van al die wildpopulaties verdween in de afgelopen 50 jaar. Inmiddels is de helft van al het beschikbare land voor de landbouw, en dan vooral voor de veeteelt. Van al die bossen is nu nog twee derde over, een gebied ter grootte van twee keer de Verenigde Staten ging verloren en de helft daarvan, dus een VS aan bos, alleen al sinds begin vorige eeuw. Dat draagt flink bij aan het huidige klimaatprobleem, omdat dus veel minder bomen CO2 uit de lucht filteren.
 Dan die andere. Fossiele verbranding. Begon in Engeland met de ontdekking van steenkool als brandstof, begin industriële revolutie. Dat verspreidde zich als een olievlek over Europa en de VS. En over olie gesproken, dat werd 100 jaar later ontdekt en bleek nog meer energie op te leveren. Tel daar later ook nog gas bij op en je hebt de economische voorspoed van Europa, de VS en later ook Aziatische landen te pakken. Door die industriële revolutie explodeerde de wereldbevolking, zeker als je dat afzet tegen de afgelopen 10.000 jaar. Maar, effe inzoomen. Na de Tweede Wereldoorlog ging het echt hard. Meer dan een verdrievoudiging sindsdien. We zijn gewoon met veel meer en daardoor zagen we ook dit gebeuren met onze consumptie van die fossiele brandstoffen. OK, en waar komt die uitstoot dan vandaan? Zoals je ziet vooral van de industrie, de landbouw, gebouwen en transport. En waar gebeurt dat? Er zijn een paar grootverbruikers die er met kop en schouders bovenuit steken, te verdelen in deze drie grote blokken, te beginnen met China. Dan volgt de VS en daarna komt Europa. En Nederland? Nou, dit kleine blokje, dat zijn wij. Ongeveer 900 terawattuur. Nou, valt eigenlijk best mee toch? Mmm. Bekijk je het per inwoner, dan liggen de verhoudingen ineens heel anders en blijken wij een grootverbruiker. Ook bijvoorbeeld vergeleken met Frankrijk, dat grotendeels draait op kernenergie, dat bijna geen CO2 uitstoot. En kijk gerust even naar de rest. Zet 'm anders effe op pauze. Maar het gaat er natuurlijk ook om wat er in het verleden al was uitgestoten, want daar hebben rijke landen hun rijkdom grotendeels aan te danken. Dan krijg je dit beeld. India en China komen eigenlijk pas net kijken. Historisch gezien zijn vooral de VS en Europa verreweg het meest verantwoordelijk voor het hoge CO2-gehalte in de atmosfeer en dus die 1,1 graden opwarming. Wat we daar nu al van merken? Hier volgt het klimaatbericht met klimaatman Gerrit Hiemstra. 
Normaal breng ik het weer, maar vandaag het klimaat, het gemiddelde over langere tijd. Gemiddeld is het al ruim een graad warmer, in Nederland zelfs al twee graden. En van de wereldwijd warmste 20 jaar ooit gemeten waren er 19 in deze eeuw. Door de opwarming verdampt er meer water en zit er veel meer vocht in de atmosfeer. En op sommige plaatsen is het daardoor ook juist veel droger, terwijl het op andere plekken juist steeds extremer wordt. Vooral de hoeveelheid regen die naar beneden komt, denk bijvoorbeeld aan alle overstromingen wereldwijd. Zoals ook in Limburg, waar deze foto vandaan komt. En natuurbranden zijn er ook, zoals in Australië en Siberië. Ook dat is iets wat vaker voorkomt en waar het echt hard gaat, dat is de Noordpool. Daar is het gemiddeld zelfs al 3 tot 5 graden warmer dan voor 1850. En daardoor smelt het ijs daar in rap tempo. Hier zie je dat in 34 jaar tijd de oppervlakte oud ijs flink is afgenomen. Hoe witter, hoe ouder. Daar zie je 1984 en dit is de situatie in 2018. En ook het landijs op Groenland en Antarctica smelt, waardoor de wereldwijde zeespiegel verder stijgt, zelfs harder dan eerder verwacht, zo meldt het KNMI. Nou, kijken we ook nog even naar het klimaat van morgen. 
Dank je wel Gerrit. Daarover straks meer. Maar we zitten niet stil. Op veel fronten werd het al veel groener en energiebesparender. Denk aan het sluiten van kolencentrales, veel zuinigere of zelfs elektrische auto's, alternatieven voor vlees of het steeds vaker opwekken van stroom met steeds goedkopere wind- en zonne-energie en meer innovatie en bewustwording in het algemeen. Toch kan die bewustwording niet zomaar. Nederland legde 25 jaar geleden als een van de eerste Europese landen een basis voor klimaatbeleid. "Het klimaat gaat veranderen en de gevolgen zijn gevaarlijk." Maar we waren zeker niet de eersten die doorhadden dat er een klimaatprobleem aan zat te komen. De olie-industrie zelf wist het toen al donders goed en is zelfs al meer dan 50 jaar op de hoogte van de schadelijke gevolgen van hun eigen product, fossiele brandstoffen. Onder meer onze eigen Koninklijke Shell en het Franse Total, lieten daar eind jaren zestig al wetenschappelijk onderzoek naar doen. En toen werden ook al de vermoedelijk gevolgen voor het broeikaseffect genoemd. In de jaren tachtig wisten ze het zeker en in 1991 maakten ze deze bedrijfsfilm. 
Maar ondanks dat ging de olie-industrie vooral door met waar het mee bezig was en werkte ook actief klimaatbeleid tegen. 
En wij? Als land scoren we geen voldoende. Ook al liepen we in de jaren negentig nog aardig voorop, van dat beginnende klimaatbeleid is in de jaren daarna weinig meer over. Jarenlang bungelde Nederland onderaan de Europese lijstjes, vooral als het ging om duurzame energie. Inmiddels is er een inhaalslag gaande, vooral door windenergie op zee. Wat betreft CO2-uitstoot staat Nederland nu ergens in de middenmoot. Sinds 1990 is die met 25 procent gedaald. Maar de doelen die we onszelf hebben gesteld, die lijken niet te worden gehaald. En zonder in details te treden geldt dat voor heel veel meer landen. Ondanks gemaakte afspraken, al vanaf 1997 met het eerste klimaatverdrag om uitstoot terug te dringen, het Kyoto-protocol. Kwam niet heel veel van terecht. In 2006 schudde de Amerikaanse oud-presidentskandidaat Al Gore iedereen weer even wakker met zijn film An Inconvenient Truth.
Maar daarna, ondanks torenhoge verwachtingen, kwam er ook weinig concreets uit de klimaattop in Kopenhagen, 2009. 
Maar toen... Parijs, 2015. Daar zou het echt gebeuren.  
En het gebeurt ook. Harde afspraken om ruim onder die twee graden te blijven. Maar critici wijzen op de tekortkomingen. De luchtvaart en de scheepvaart blijven buiten schot. Afspraken zijn niet bindend en landen liggen zwaar achter op koers van hun eigen doelstellingen. De uitstoot is alleen maar verder gestegen en rijke landen blijven meer investeren in fossiele brandstoffen dan in duurzame energie. De VS stapten zelfs even helemaal uit het akkoord van Parijs. Dus er is nog een hoop nodig om dit ingewikkelde vraagstuk op te lossen. Ideetje? Wat als we nou eens massaal gaan thuiswerken, fabrieken minder laten draaien en de meeste vliegtuigen aan de grond houden? Dat hebben we vorig jaar toch al gedaan? Ohja, klopt. En wat heeft dat opgeleverd? 7 procent minder uitstoot dan het jaar daarvoor. Inmiddels ronkt die motor weer volop en is de uitstoot weer terug op het oude niveau.

Klimaatverandering: het klimaat nu

De gemiddelde temperatuur is 1,1 graden warmer dan voor de industriële revolutie. Dat komt onder andere doordat we door verbranding van fossiele brandstoffen meer CO2 de lucht in pompen, terwijl er minder bomen zijn die het weer kunnen opslaan. Klimaatbeleid moet zorgen voor het verminderen van uitstoot, maar niet elk land haalt die doelstellingen.

De invloed van de mens

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

NOS op 3

Type videos