Quizvraag. Als jij afvalt, waar blijven dan al die verdwenen kilo's?
Dat verbrand je toch gewoon als je afvalt? Ehm, waar gaan dan de kilo's naartoe... Da's een goeie vraag. Ik denk gelijk aan poepen, maar... Lastige, ja. Wat erg! Ik weet het niet. Verdwijnt gewoon. Ontlasting? Waar het naartoe gaat... Zweet? Dat je het wegzweet... Dat verdwijnt gewoon uiteindelijk.
Allemaal fout. Het goede antwoord krijg je straks.
We gaan het in deze video hebben overgewicht. Over overgewicht. De formule tegen overgewicht? Een gezonder eetpatroon plus meer beweging is afvallen. Punt. Maar is het wel zo simpel? Aan de ene kant: zeker. Dit recept voor een gezonde leefstijl werkt. Maar overgewicht is lang niet altijd het resultaat van te weinig discipline of eigen schuld, dikke bult. Het zit vaak veel complexer in elkaar. Ik leg je uit waarom. Waar hebben we het eigenlijk precies over? Over lichaamsvet dat een functie heeft. In de basis het opslaan van voedselreserves. In prehistorische tijden was een goede vetopslag in periodes van voedseltekort een evolutionair voordeel. Maar wat ooit genetisch nuttig was om te overleven, kan in moderne tijden van calorierijk bewerkt voedsel in grote porties juist tegen je werken. En dat zien we. Voor het eerst in de menselijke geschiedenis, die zeker zo'n 200.000 jaar teruggaat, gaan er meer mensen dood aan de gevolgen van teveel eten dan aan honger.
Maar wanneer ben je dan te dik? Daarvoor wordt BMI gebruikt. De Body Mass Index. Dat is de massa van je lijf, dus je gewicht in kilo's, gedeeld door het kwadraat van je lengte. Een BMI tot en met 25 is normaal. Heb je een BMI van 25 tot en met 29, dan heb je overgewicht en bij een BMI van 30 of meer heb je ernstig overgewicht. Obesitas. Dus stel je voor, je bent 1 meter 83, dan doe je dat keer 1,83. En dan deel je je gewicht, bijvoorbeeld 86 kilo, door dat getal. Dan krijg je een BMI van 25,7. Dat is dus randje overgewicht. Belangrijke sidenote. De BMI is heel beperkt als meetmethode voor het individu, want dat zegt bijvoorbeeld helemaal niks over spiermassa. Deze krachtpatser zal weliswaar een hoge BMI hebben, maar een laag vetpercentage. Toch geeft het over het algemeen over hele populaties een goede indicatie voor volwassenen. Wereldwijd hebben zo'n vier op de tien volwassenen overgewicht en zo'n 13 procent obesitas. In Nederland zijn we gemiddeld iets dikker. Belangrijke toevoeging? Die aantallen zijn in de afgelopen halve eeuw zo'n beetje verdrievoudigd. Overgewicht is nu dus een veel groter probleem dan toen. Vanwege de hele rits aan gezondheidsrisico's die overgewicht met zich meebrengt, wordt ook wel gesproken over een chronische pandemie. Dus ja, dat vraagt om een aanpak.
Wat ik in de intro al zei: Het is in principe een kwestie van een gezonder eetpatroon en meer beweging, want meer calorieën verbranden dan innemen? Geheid dat je afvalt. Maar te dik zijn is zoveel meer dan alleen een gebrek aan beweging en gezonde voeding. Behandelingen die zich alleen maar op deze twee richten, mislukken ook vaak. Daarom moeten we ook naar andere factoren kijken. Hoogleraar obesitas en stresshormonen Liesbeth van Rossum vat ze samen, te beginnen met: "...deze heerlijke stroopwafel met een lekker knapperig korstje." Deze. Denk maar eens goed aan de geur, aan de smaak, aan die eerste hap. De zoete mix van stroop en die krokante wafel... Proef je het al? "Proeft u het allemaal? Op dit moment, dames en heren, bent u hongerhormonen aan het aanmaken." Klopt. Onbewust stuurt jouw psyche bij het denken aan die lekkere stroopwafel allerlei signalen naar beneden, waardoor bijvoorbeeld jouw insuline omhoog en je suiker omlaag gaat. Resultaat: "Je krijgt trek in zoetigheid. Straks bij de receptie, als daar stroopwafels staan of andere zoete dingen, maar er staat ook een salade ernaast, dan bent u veel meer geneigd om dat zoete product te nemen dan die salade, terwijl u best weet dat dat veel gezonder is. U zou de salade moeten kiezen, maar uw lichaam stuurt u de andere kant op." Dat dus. Dit is één voorbeeld waarop jouw brein van invloed is op jouw hormoonhuishouding. Maar andersom stuurt jouw buik ook allerlei signalen naar je hersenen toe. Bijvoorbeeld voor een 'ik heb honger' of een 'ik zit vol'-gevoel. Bij de één treedt veel sneller een gevoel van verzadiging op dan bij de ander. Hoe dat bij jou zit, komt voor een deel simpelweg door je DNA. Het genenpakket dat je van je ouders kreeg. Ja, aanleg voor overgewicht is erfelijk. Dus bij geboorte is je gewicht voor een deel al bepaald. Andere factoren die jouw hormoonhuishouding en je gewicht verder beïnvloeden zijn de eetcultuur waarin je opgroeit, waarin bijvoorbeeld veel eten symbool staat voor gastvrijheid en gezelligheid of slaaptekort, waardoor de hoeveelheid hongerhormonen in het bloed stijgt. Je darmflora is van invloed. Darmbacteriën bepalen deels hoeveel energie we uit ons eten opnemen. Stress verhoogt de cortisolwaarden in je bloed, waardoor sommige mensen meer gaan snacken. Bepaalde medicijnen leiden tot overgewicht of staan afvallen in de weg. Té fanatiek diëten werkt soms juist averechts doordat het de hormoonhuishouding in de war schopt. En de aanwezigheid van zogeheten bruin vet speelt een belangrijke rol. Dat is gunstig vet dat calorieën juist verbrandt in plaats van opslaat. Ging dit allemaal iets te snel? Snap ik. De rede van hoogleraar Van Rossum duurt ook niet voor niets 40 minuten. Kijk hem gerust in zijn geheel. Kern van het verhaal is dat alleen de boodschap 'verbetert je leefstijl, eet minder, beweeg meer' niet werkt in de wetenschap dat zoveel meer onderliggende factoren een rol spelen. En dan is er nog één factor, misschien wel de belangrijkste.
Preventie, want voorkomen is beter dan genezen. Was getekend, de Rotterdamse filosoof Desiderius Erasmus. Jawel. En dan komen we toch weer terug bij de simpele waarheid. Minder eten, meer bewegen. Dat probleem bij de wortel aanpakken is een politiek verhaal. Voor Nederland moet het Nationaal Preventie Akkoord het verschil gaan maken. Daarin staan allerlei plannen om het aantal volwassenen in Nederland met overgewicht terug te dringen van meer dan de helft nu tot maximaal 38 procent in 2040. Bijvoorbeeld, minimaal 2500 sportclubs die hun leden gezondere voeding gaan aanbieden in de kantines. En nog een heleboel meer. Terug naar het begin.
Die quizvraag. Waar blijven al die kilo's als je afvalt? Het goede antwoord: je ademt het uit. Dat wist ik echt niet! Echt waar? Dat is echt superraar. De calorieën die we verbranden worden omgezet in koolstofdioxide en verlaten uiteindelijk bij elke uitademing jouw lichaam. De vraag is: hebben we in 2040 dusdanig veel kilo's uitgeademd dat we als samenleving een stuk gezonder zijn? Dat is afwachten. Het is in elk geval een wezenlijk gezondheidsprobleem dat wordt aangepakt, maar waarbij we dus veel verder moeten kijken dan naar een salade of de sportschool.
Ik denk dat we heel voorzichtig moeten zijn met vooral het stigma, want mensen hebben het vaak al heel zwaar, letterlijk, met obesitas. Vooral ook hoe wij als maatschappij met een beschuldigend vingertje wijzen van 'je hebt het allemaal zelf gedaan'. En er zijn zoveel maatschappelijke en biologische factoren die bijdragen. Ik denk dat stigma toch wel heel schadelijk kan zijn.
