Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

LOGO'S OMROEPEN - BONT

NOS logo wit

NOS op 3 legt het nieuws aan je uit, in duidelijke taal, zodat je het nieuws beter kunt volgen.

Programmaheaders

Burgerschap, mediawijsheid, welvaart en samenleving

NOS op 3

Programmalogo's

Naar het YouTube-kanaal NOS op 3

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

In de vorige video legden we uit waarom we het virus vooral moeten vertragen. Flatten the curve. 
In deze video focussen we vooral op de manier waarop: social distancing. 
'We vragen alle Nederlanders om gepaste afstand van elkaar te bewaren.' Dat legt ik je uit. 

Best een kans dat je 'm al voorbij zien komen, maar ik begin toch even met deze simulatie van de Amerikaanse krant The Washington Post, die haarfijn uitlegt hoe een denkbeeldig virus zich gedraagt tussen gezonde, zieke en genezen mensen. Komt 'ie. Stel, je bent met 200 mensen en iedereen kan zich vrij bewegen. Eén iemand draagt een virus mee en steekt anderen aan. Zie hoe binnen no time iedereen besmet kan raken. Als we een grote groep mensen op hun plek houden, verspreidt het virus zich veel minder snel. In deze simulatie kunnen maar 50 van die tweehonderd man vrij bewegen. Zie wat er gebeurt. Veel minder mensen zijn tegelijk ziek. En zo win je dus tijd. Dus vandaar die social distancing.

Maar werkt die sociale afstand ook echt? Dat is onderzocht door Oxford University. Zij keken naar twee plekken in Italië Lodi en Bergamo in Lombardije. In deze grafiek zie je het verloop van de besmettingen. In Lodi werden heel kort op de uitbraak meteen strenge maatregelen ingevoerd. In Bergamo gebeurde dat pas twee weken later. 
De Canadees-Nederlandse Melinda Mills is één van de onderzoekers. Dit grafiekje is één van de eerste empirische bewijzen dat sociale afstand wel werkt. 'Flatten the curve' is wel mogelijk als je de maatregelen zoals sociale isolatie vroeg neemt. 
Dus, conclusie: met afstand de belangrijkste stap die jij kunt nemen is er eentje terug.

Waarom helpt social distancing tegen corona?

Eén van de maatregelen in de strijd tegen corona is 1,5 meter afstand houden. In een simulatie van The Washington Post is te zien waarom dit werkt.

Afstand houden verkleint de kans op verspreiding

(Muziek: Last Post) Als iedereen muisstil is, diep in gedachten verzonken om de doden te eren. 
Als je nog jong bent, lijkt het misschien alsof de traditie van de Nationale Dodenherdenking hier op de Dam altijd precies zo is geweest. Maar sinds we er in 1945 mee begonnen, net na de Tweede Wereldoorlog, is er veel veranderd. In hoe we herdenken en in wie we herdenken. Sterker nog: het enige dat nooit verandert is dat het altijd weer verandert. Zoals wij het kennen begint de herdenking altijd om zes uur hier achter mij in de Nieuwe Kerk met een herdenkingsbijeenkomst. Daarna verplaatst het hele gezelschap met koning Willem-Alexander en koningin Máxima zich naar het plein, waar om tien voor acht de plechtigheden beginnen. Met muziek, toespraken, een gedicht en natuurlijk twee minuten stilte. Hier bij het monument op de Dam. En hier worden kransen neergelegd als eerbetoon aan de Nederlandse oorlogsslachtoffers. Vijf specifieke groepen oorlogsslachtoffers. Zo herdenken we vermoorde verzetsstrijders, vermoorde Joden, Roma en Sinti in nazikampen, omgekomen burgers door oorlogsgeweld, uitputting en honger, omgekomen burgers in Azië als gevolg van de Japanse bezetting en omgekomen militairen tijdens de Tweede Wereldoorlog en bij oorlogssituaties en vredesoperaties sindsdien. Deze vijf groepen zijn vastgelegd in het zogeheten memorandum. Anno 2019 klinkt dat zo. 

Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij allen - burgers en militairen - die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar dan ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties. 

 Maar dat memorandum verandert door de jaren heen voortdurend. We beginnen bij het begin. 5 mei 1945. De bevrijding van de Duitse bezetter in Nederland. 

 De feestvreugde duurde tot diep in de nacht, en de volgende, en de volgende... 

 Op 9 mei 1945, slechts vier dagen later, vindt hier op de Dam de allereerste dodenherdenking plaats, op initiatief van oud-verzetsstrijder Jan Drop. Deze was voor zijn gevallen kameraden. Zonder opsmuk en geen militair vertoon. Maar: een traditie is geboren. Met in 1946 het eerste memorandum. Kort en simpel. 

 Een herdenking van allen die voor de vrijheid van ons Vaderland streden, en vielen. 

 Eén jaar later al wordt dat op verzoek van de regering uitgebreid, om niet alleen verzetsstrijders maar ook militairen te herdenken. Iedereen die actief heeft gestreden voor onze vrijheid. En pas in 1956, na de voltooiing, gebeurde dat voor de voet van het monument op de Dam. 

 Dat werd opgericht ter nagedachtenis aan alle Nederlanders voor wie de zon in de donkere jaren van de oorlog voorgoed onderging. 

 De donkere jaren van de Tweede Wereldoorlog. Maar in 1961 komt daar verandering in. Op verzoek van Indiëveteranen worden voortaan ook militairen herdacht die tijdens de dekolonisatie-oorlog in Indonesië en later de Korea-oorlog zijn omgekomen. Voor het eerst ligt de focus van de herdenking niet volledig op de Tweede Wereldoorlog. Juist daarom is het moeilijk voor te stellen dat er tot nu toe tijdens de herdenking nog geen aandacht is geweest voor slachtoffers van de Holocaust. 
Gaskamers en verbrandingsovens waarin dagelijks 10.000 mensen uit heel Europa vernietigd werden. 

In 1966 komt daar verandering in en worden voor het eerst ook passieve oorlogsslachtoffers herdacht. Aan het memorandum wordt dit zinnetje toegevoegd: 
‘ ...alsmede van allen die door oorlogshandelingen en terreur zijn omgekomen.’ Maar dat geldt nog niet voor vervolgde homoseksuelen. Daar denken in 1970 twee mannen heel anders over. Zij proberen stiekem ook een krans neer te leggen. Maar:
‘Twee jonge mannen die de nagedachtenis wilden eren van de in concentratiekampen omgekomen homofielen werden op buitengewoon hardhandige manier uit de buurt van het monument verwijderd. Toch kan de actie op veel sympathie rekenen.’ Maar in de jaren zeventig raakt over het algemeen de klad erin. Het is nu heel moeilijk voor te stellen, maar er is nauwelijks meer belangstelling voor de dodenherdenking. 
‘Weet je wat voor avond het is? Geen idee. Wat zegt jou de vierde mei? Herdenkingsdag van eh... Ik weet niet.’ 
Maar hij was in ieder geval wel even stil. 

In de jaren tachtig groeit de interesse juist weer. 
‘Omdat die oorlog van toen nog steeds van invloed is op hun leven van nu.’ Maar er is wel behoefte aan meer duidelijkheid over hoe en wie te herdenken. Daarom trekt de overheid de organisatie naar zich toe en in 1987 wordt het Nationaal Comité 4 en 5 mei opgericht. Ook om de dodenherdenking en Bevrijdingsdag meer aan elkaar te koppelen. 
‘Als we niet meer weten wat we herdenken, weten we ook niet meer wat we vieren.’ 
Sindsdien hebben 4 en 5 mei het karakter zoals we dat vandaag kennen. Maar er blijven accentverschuivingen. Zoals in 1997, als in het memorandum het woordje 'vredesmissies' wordt toegevoegd om ook militairen die daarbij zijn omgekomen te eren. De discussie over wie we herdenken blijft springlevend. Zouden we bijvoorbeeld ook omgekomen Duitsers moeten herdenken? Dat ligt toch nog erg gevoelig. In 2009 stelde de Duitse ambassadeur voor bij de nationale dodenherdenking aanwezig te zijn. Maar dat stuitte op veel verzet en het ging ook niet door. 4 mei is niet een dag van verzoening maar van herdenking voor het Nederlandse volk. 
In 2017 gingen de geluiden op om op 4 mei ook omgekomen vluchtelingen te herdenken. En vorig jaar was er rumoer door de actiegroep Geen 4 mei voor mij dat een lawaaiprotest wilde organiseren. ‘Omdat er oorlogsmisdadigers worden herdacht.’ Doelend op Nederlandse militairen tijdens de Indonesische de onafhankelijkheidsstrijd waarbij ook 150.000 Indonesiërs omkwamen, die op 4 mei niet worden herdacht. En zo is het, los van die twee minuten, nooit echt helemaal stil rond 4 mei. Want wie we herdenken is een discussie zonder eind. Het memorandum zal ook in de toekomst nog vaker worden aangepast. Maar onthoud: dat memorandum is uiteindelijk ook slechts een richtlijn.

Wie herdenken we bij de Nationale Dodenherdenking?

Op 4 mei herdenken we de Nederlandse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Bij de eerste herdenking werden alleen verzetsstrijders herdacht. In de loop der jaren zijn we meer groepen slachtoffers gaan herdenken.

4 mei door de jaren heen

Deze beesten, daar krijgen de meeste mensen de kriebels van. Maar van ons mensen krijgen ze geen genoeg. Er wordt beweerd dat er in sommige steden meer ratten wonen dan mensen. En als we niet oppassen, worden het er steeds meer. Wij wilden weten hoeveel het er precies zijn. En: waarom hebben die beesten het nou zo goed bij ons? Iedereen is het spuugzat dat er ratten door de tuin lopen. Ze kunnen zich vermenigvuldigen, dat is echt ongelooflijk. Vroeger mochten we gif neerzetten, vanaf 2016 mag het niet meer.

Deze video gaat over hoe Nederland naar de ratten gaat. Maar eerst: Hoe ruk is het als je hele straat vol zit met ratten? Dat weet Olaf Schutte, want sinds er bij hem in de straat ondergrondse afvalcontainers werden geplaatst, begon de ellende. 
Het ergste dat ik heb meegemaakt is dat mijn zoon van zeven weken oud, die stond in de kinderwagen in de tuin, en er zat zo'n grote rat onder de kinderwagen. Ongeveer anderhalf jaar geleden heeft de gemeente Hengelo besloten om de grijze afvalbak te verwijderen. Doordat die zijn weggehaald, zie je een toename van de rattenplaag. Tegenwoordig zie je ze gewoon over straat lopen bij de voortuin. Als je een zomerdag in je achtertuin zit, lopen de ratten gewoon langs je. Ik heb zelf samen met twee buurmannen ruim dertig ratten gevangen. In een half jaar tijd.

Wat rattenbestrijders met die rattenzooi doen, dat zie je straks. We duiken eerst in de biologie van het beestje. Want waar hebben we het eigenlijk over? In Nederland zijn grofweg twee soorten ratten. De rattus rattus, dat is de zwarte rat, en de rattus norvegicus, dat is de bruine rat. Die leefden niet altijd in Europa maar kwamen mee als verstekeling op de handelsschepen vanuit Azië. Al in de vroege middeleeuwen kwam de zwarte rat hier naartoe. De bruine rat werd vanuit Scandinavië meegevoerd met de handel tussen de Hanzesteden vanaf de 18e eeuw. Vanaf dat moment ging het hard met de rat. Waar mensen zijn, zijn ratten. Ze eten ons afval, leven in onze riolen, scharrelen rond in onze tuinen en op onze zolders. In veel steden wereldwijd ontstonden plagen van ratten en de daarbij horende ziektes. We spraken af met rattenkenner Albert Wijman in de dierentuin in Emmen. Hij weet precies waarom die rat zo succesvol is.
Daar komt er één. Een leuk gezicht, die interesse. Ratten zijn biologische wonderdieren. Het zijn evolutiekampioenen, want ze kunnen zich vermenigvuldigen, dat is echt ongelooflijk. Als je een zwanger vrouwtje haar gang laat gaan, dan hebben we het zo binnen een jaar over duizend, tweeduizend. Het zijn overlevingsexperts. Ze zijn in staat om in hele vieze omgevingen, die door mensen zijn geschapen, te overleven. Dus eigenlijk is het rattenprobleem echt een mensenprobleem.

Dat ratten overlast veroorzaken, dat is wel bekend. Maar hoeveel van die onderkruipsels zijn er eigenlijk in Nederland? Dat blijkt nog niet zo makkelijk te zeggen. We weten wel dat ratten in heel Nederland voorkomen. In alle steden, de meeste dorpen en in de buitengebieden. Alleen worden de ratten dus niet geteld. Maar ja, dat is ook niet zo eenvoudig als op de nationale vogelteldag.
Landelijke cijfers van overlastmeldingen of van gedode of gevangen ratten zijn er niet, hoe we ook zochten. Om toch een beeld te krijgen, hebben we een enquête uitgezet onder gemeenten en 140 gemeenten reageerden daarop. Bijna allemaal hebben ze ratten in hun gemeente. Een grote groep heeft de indruk dat het er de afgelopen vijf jaar meer zijn geworden. 
Ratten zitten dan wel in heel Nederland, maar ze leggen niet echt grote afstanden af. Dus de overlast die ze veroorzaken is vooral lokaal.
'Ratten laten zich steeds meer zien.' 'Inwoners van Lelystad hebben geklaagd over de aanwezigheid van de knaagdieren.' 'Een hele grote in mijn tuin.' Dus de vraag is: hoe krijgen we nou vat op die rat? Rattenverdelger Fabiola heeft op zich wel wat middelen in haar koffer, maar of die ook effectief genoeg zijn? 

Ik heb een melding gekregen. Dat we hier verzakkingen hebben, waarschijnlijk toch ratten die hier gegraven hebben. Je ziet een hele duidelijke gang die kant op. Ze zitten heel vaak in de riolering en als daar een breuk of scheur in zit of iets dergelijks, daar kunnen ze dan uitkomen. Ik ga hier zometeen een klem neerzetten. Vroeger mochten we dus gif neerzetten. Vanaf 2016 mag dat niet meer. De regering heeft dat verboden, dus nu moeten we tegenwoordig echt met klemmen werken. Nadeel daarvan is, ratten houden niet van nieuwe dingen, neofobisch. Dus dat is iets lastiger. En eten doen ze altijd. Dus eigenlijk werkt gif misschien beter. Gif werkt sneller en beter. Dus we hopen dat de pindakaas aantrekkelijk genoeg is en dat we ze daar snel mee vangen.

Door het gifbeleid is het dus steeds lastiger om die ratten te bestrijden. In stad of dorp, maar ook op het platteland hebben ze last van die knagende beesten. 'Dit is de oogst van gisteravond. Dat zijn echt hele grote jongens.' 'Binnen een half uur had ik er 29 en allemaal zijn ze meteen dood.' 
En volgens de Land- en Tuinbouworganisatie zijn ratten één van de oorzaken van de stalbranden die regelmatig uitbreken. Want ze knagen ook maar wat graag op kabels. Waar we het nog niet over hebben gehad, zijn ratten als ziekteverspreiders. Want van de 14e tot de 19e eeuw speelden ratten een grote rol bij het verspreiden van de pest. Maar ook nu nog brengen ze ziektes over.
En dat is dan de ziekte van Weil, een infectieziekte die door ratten wordt overgebracht. Het is heel vervelend als je die ziekte hebt, maar wanneer die ziekte wordt ontdekt en herkend, dan is er antibiotica. Maar voor de rest is er niet zo heel veel aan de hand. En, ja, ze verslepen voedsel, dus als je een rat in de keuken zou hebben, dan kunnen ze salmonellabacteriën overbrengen, maar dat kan je zelf ook als je niet je handen wast.

Je zou denken, gooi even wat gif neer en je bent er vanaf. Maar sinds 2016 mag er buitenshuis geen rattengif meer gebruikt worden. Vanaf 2023 mogen particulieren helemaal geen gif meer gebruiken. Experts verwachten dan ook dat er alleen maar meer ratten bijkomen.
Hier zie je allemaal afval staan. De mentaliteit van de mensen is in de loop van de jaren heel erg veranderd. Als er voedsel in zit, is het erg aantrekkelijk, maar het zijn ook leuke verstopplekken voor ratten. Iedereen kan zijn eigen rommel opruimen, dat is mijn mening. En daarmee kan je met z'n allen samen het probleem oplossen.
Conclusie: wat die ratten als de beste kunnen, is eten en voortplanten. Dus wat een deel zou zijn van een goed rattenplan is niet telkens een feestmaal voor ze neerzetten naast de prullenbak. En hopelijk komen we zo dan niet met z'n allen in de rats.

Hoe groot is het rattenprobleem in Nederland?

Waar mensen zijn, zijn ratten. Ze eten ons afval, leven in onze riolen en scharrelen rond in tuinen en op zolders. Ze kunnen schade aanbrengen met hun geknaag, bijvoorbeeld aan kabels, en kunnen ziektes overbrengen.

Ratten kunnen eten en voortplanten als de beste

Het is weer die tijd van de maand, maar je ongesteldheid of die van je vriendin laat op zich wachten. En een baby is op dit moment om wat voor reden dan ook echt nog niet gewenst. Wat doe je dan als je écht zwanger blijkt te zijn? Je hebt een paar opties: het kind houden, adoptie, pleegzorg of abortus.
Abortus is natuurlijk nooit een makkelijke beslissing. Als je twijfelt, komt er van alles op je af. 'Je ziet hier 14 - 18 weken, dat het al wel een heel echt mensje is.' '...dat er al bij heel jonge feutussen gevoel is, dus het lijdt ook heel erg pijn.' 'Dit is misleiding?' 'Ja. Absoluut.' 
Het is dan belangrijk dat je weet waar je aan begint. Dus kijk even mee. Er zijn drie verschillende soorten abortus. Welke je kiest, dat hangt af van hoe lang je zwanger bent. Zo kan je ervoor kiezen om je zwangerschap af te breken met medicijnen, de abortuspil. Dat is een combinatie van vijf pillen waarvan je er één oraal en vier vaginaal inneemt. Iets heel anders dan de morning-afterpil, die je tot 72 uur na de seks kunt innemen. Ben je langer dan acht weken zwanger, dan kun je kiezen voor een zuigcurettage. Je baarmoeder wordt dan met een slangetje leeggezogen. En stel dat het daar te laat voor is, dan is er nog de instrumentele abortus. De zwangerschap wordt dan onder plaatselijke of gehele verdoving verwijderd met operatie-instrumenten. Dat kan in principe tot 24 weken, maar dat gebeurt alleen bij hoge uitzondering, bijvoorbeeld als er iets mis blijkt te zijn met het kindje. Dat komt dus heel weinig voor. De meeste abortussen vinden überhaupt veel eerder plaats, namelijk in de eerste zeven weken.
En dan nog een disclaimer, omdat er toch nog wat misverstanden over bestaan. Uit onderzoeken blijkt dat een abortus niet de kans vergroot op een miskraam, niet de kans vergroot op borstkanker en dat je niet meer kans hebt op psychische problemen dan wanneer je het kindje houdt.
Abortus is in Nederland al ruim dertig jaar een vrouwenrecht en daar is hard voor gestreden. De Dolle Mina's gaan in de jaren zeventig en tachtig de barricaden op. Om ervoor te zorgen dat vrouwen zelf mogen bepalen of ze een abortus willen of niet. Veel mensen zijn fel tegen. 'Ik geef niemand het recht om mensen te doden.' Maar in 1984 vieren de Dolle Mina's feest. Vanaf dan zijn vrouwen eindelijk baas in eigen buik.
Toen ging de WAFZ in, de Wet afbreking zwangerschap. Dankzij die wet konden vrouwen voortaan legaal een abortus krijgen. Maar ook voor 1984 werden vrouwen ongewenst zwanger. Denk maar niet dat er toen geen abortussen waren. Artsen deden dat bijvoorbeeld stiekem, of: 'Je kon het ook zelf doen. Dat was dan een soort balletje wat de ronde deed, een rubber balletje.' 'Met een lange tuit eraan, die ballon werd gevuld met zeep, zeepsop, en dan werd die tuit in de vagina gedaan en werd met kracht de zeep naar binnen gespoten. Dat was in veel gevallen wel effectief, dan kwam er inderdaad wel een abortus.' 
Onveilig en soms zelfs met als gevolg de dood. In Nederland hoeft dat dus niet meer. Jaarlijks maken hier zo'n 30.000 vrouwen gebruik van hun recht op abortus. Dat is zo'n acht per duizend inwoners. Maar zo'n veilige en legale abortus is voor veel vrouwen buiten Nederland geen optie. Op deze kaart zie je waar abortus is toegestaan, hoewel ook dat verandert. 

Dan de tegenstanders van abortus. Zij vinden dat we meer rekening moeten houden met de rechten van het ongeboren kind. Ze noemen zichzelf niet anti-abortus maar pro-life. 'Op het moment dat je zegt: het is mijn lichaam, mijn keus. Je hoofd, je buik, je baarmoeder, allemaal het lichaam van de vrouw. Maar wat erin groeit is een ander lichaam, is een ander mens.' 'Sommigen spreken de vrouwen aan. Sommige zeggen: er is een alternatief voor wat jij wil. Sommigen zeggen: wat jij wil is moord.' Ook geven ze voorlichting over alternatieven voor abortus en hebben ze een potje voor vrouwen die een abortus overwegen puur omdat ze een kind niet kunnen betalen.
Maar ook de pro-choicebeweging zit niet stil. Ze organiseren tegendemonstraties, schrijven zich in als abortusbuddies - 'omdat ik het heel belangrijk vind dat mensen niet alleen daarnaartoe hoeven’. 
Ze willen dat abortus toegankelijker wordt. Nu is een abortus officieel alleen toegestaan als er sprake is van een noodsituatie. Daarbij moeten vrouwen verplicht vijf dagen nadenken voordat ze een abortus kunnen krijgen en kunnen ze alleen voor een abortus terecht bij één van de veertien klinieken in het land of in een ziekenhuis. Die klinieken vind je in bijna het hele land, behalve in Friesland, Drenthe en Zeeland. Inwoners daarvan moeten volgens de pro-choicebeweging veel te ver reizen voor abortushulp. Wat vind jij? Is abortus een vrouwenrecht, haar lijf haar beslissing? Of moeten we de rechten van het ongeboren kind beschermen?

Wat zeggen de voor- en tegenstanders over abortus?

Als jij of je vriendin zwanger blijkt te zijn en een baby ongewenst is, zijn de opties het kind houden, adoptie, pleegzorg of abortus. Over abortus wordt hevig gediscussieerd. De ene mening wordt pro-life genoemd, de andere pro-choice.

Pro-choice of pro-life

Over anonieme helden gesproken. Want ken jij deze man? Simon Groot, de 84-jarige oer-Hollandse zesde generatie zaadveredelaar uit Enkhuizen. Nee? Gaat er geen belletje rinkelen? Luister dan even. Simon Groot krijgt de zeer prestigieuze World Food Prize, ook wel de Nobelprijs voor voedsel. Na de bekendmaking deze zomer werd hij groots onthaald in Zuidoost-Azië als een ware held. Want daar kennen ze hem wel. Met zijn bedrijf East West Seed ontwikkelt hij plantzaadjes waarmee je zo efficiënt mogelijk tropische groentegewassen kunt verbouwen. Het begon met een bittermeloenzaadje. Maar inmiddels spreken we over bijna duizend verschillende zaadjes van 60 groentesoorten die in 60 landen in Azië, Afrika en Zuid-Amerika groeien als kool.
Groot is er hoogstpersoonlijk verantwoordelijk voor dat bijna twintig miljoen kleine boeren een goed bestaan hebben kunnen opbouwen en dat honderden miljoenen mensen direct toegang hebben tot voedzame lokale groenten. Ja, dan ben je een held. Maar Simon Groot staat voor nog iets veel groters. Hij is namelijk de verpersoonlijking van heel Nederland. In deze video laat ik je zien waarin een klein land groot kan zijn. Dit is hoe Nederland de wereld voedt. Te beginnen bij export. 
Nederland is met een bedrag van 90 miljard euro een enorme landbouwexporteur met een heel groot aandeel groente en fruit. Na de VS is Nederland zelfs de grootste landbouwexporteur ter wereld. Dat is best knap voor zo'n klein landje. Want Nederland past maar liefst 237 keer in het reusachtige Amerika, dat veel meer landbouwgrond heeft. Dus dat zegt wel iets maar niet alles. Want import en export zeggen eigenlijk meer over de containeroverslag in Rotterdam dan over Nederland als voedselland. We exporteren bijvoorbeeld ook enorm veel avocado's, sinaasappels en bananen. Maar die groeien toch echt ergens anders.
Toch komt bijna driekwart van al die export wel van Nederlandse bodem. En dat is alsnog gruwelijk veel voor een klein landje. Hoe dan?
In één woord: kennis. K(r)oppie k(r)oppie. Want wie niet sterk is, moet slim zijn. Daarvoor duiken we even de geschiedenis in. Nederland maakt rond het jaar 1900 een belangrijke tactische keuze ten opzichte van andere landen. Specialisatie. Neem graan. Amerika was dé grote graanleverancier voor Europa, maar veel Europese landen wilden hun eigen graanproductie beschermen en sloten de grenzen voor goedkoop Amerikaans graan. Nederland gooide die grenzen juist open. Door grote gewassen als graan, rijst, koffie en thee goedkoop te importeren, konden we zelf specialiseren in zaken als vlees, zuivel pootaardappelen en glastuinbouw.
Zoals deze Hollandse tomaat. Maar die komt straks. Nog heel even door op die geschiedenis. Want mede door die afhankelijkheid van grote gewassen van buiten kon het namelijk wel gebeuren dat Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog te maken kreeg met de hongerwinter van 1944 en 1945 met 20.000 doden. Dat nooit meer. Die hongerwinter werd daarna een drijfveer om voor eens en voor altijd de voedselvoorziening in Nederland op peil te houden. Onder leiding van minister Sicco Mansholt. Hij zou de landbouw flink moderniseren. Hij kwam onder meer met subsidies voor boeren. Minimumprijzen, importheffingen, investeringen in technologie. Hij zette in op schaalvergroting voor veel meer efficiëntie en dus meer winst. En, heel belangrijk: Alle ballen op onderwijs en onderzoek. Innovatie.
Die innovatie zit al heel lang in ons DNA. Neem de glastuinbouw. Zie hier de hoogste concentratie kassen ter wereld in de gemeente Westland, waar het ooit halverwege de negentiende eeuw begon met één simpele kas. Een echte Hollandse uitvinding. Toen nog een heel simpel glazen kooitje dat een beetje warmte van de zon vasthield om hier ook druiven te kunnen verbouwen. Maar tegenwoordig zijn het state of the art-kassen met de meest moderne technische snufjes. Veel efficiënter en duurzamer. Maar Landbouwinnovatie gaat nog veel verder. Denk bijvoorbeeld ook aan precisielandbouw met sensortechnologie en GPS, of uiterst efficiënte melkmachines.
Voorbeelden te over. En weet je nog, die zaadjes van meneer Groot? We zijn er in Nederland al sinds jaar en dag kampioen in: zaadveredeling, het kweken van de beste plantenrassen met de beste eigenschappen door ze met elkaar te kruisen. Denk aan de optimale smaak, de ideale vorm, bestand tegen ziektes, zuinig met water of een hele hoge opbrengst per hectare. En daar is ie dan: de Hollandse tomaat.
Wat hem zo bijzonder maakt? Let op. Nederland produceert een dikke 900.000 ton tomaten per jaar. Klinkt als veel, maar is alsnog slechts een half procentje van het wereldwijde totaal. Kijk bijvoorbeeld naar China. Maar nu komt het: grond. Waar China er 10.000 vierkante kilometer voor nodig heeft, zeg, Friesland, Groningen en Drenthe bij elkaar, teelt Nederland zijn tomaten op een stukje grond van zo'n achttien vierkante kilometer. Een gebied kleiner dan het Tjeukemeer. Omgerekend produceert China per vierkante kilometer zo'n 33 miljoen tomaten per jaar. En Nederland? 330 miljoen.
Dat is tien keer zoveel. Dus als je puur kijkt naar de opbrengst, dan maken wij puree van alle andere tomatentelende landen. En dat geldt trouwens ook voor paprika's en komkommers. En waarom tomaten, paprika's en komkommers? Dat antwoord is heel simpel: winst. Keuzes maken. Specialiseren.
We lopen dus voorop in kennis en onderzoek. De heilige grond: Wageningen University, met zo'n 6500 wetenschappers en 12.000 studenten van pak 'm beet 120 nationaliteiten. Hét wereldwijde centrum voor hooggespecialiseerde landbouwkennis. Waar overheid, wetenschap en het bedrijfsleven nauw met elkaar samenwerken. En we zijn dus kampioen zaadveredeling. Dat gebeurt vooral op een andere hotspot: Enkhuizen en omstreken. Met tientallen zaadveredelingsbedrijven, beter bekend als Seed Valley. Pasgeleden nog opende het bedrijf Syngenta een gloednieuw innovatiecentrum voor een slordige veertig miljoen euro. Dankzij zulke investeringen blijven we voorop lopen op de rest van de wereld. Maar we delen die kennis ook met de rest van de wereld. Syngenta schat zelfs dat 40% van alle groenten wereldwijd zijn geteeld met zaadjes uit Nederland. Ik zei toch, waarin een klein land groot kan zijn. 
De hele wereld plukt er dus de vruchten van. Nu, maar zeker ook in de toekomst. Want met de sterk groeiende wereldbevolking staat ons wat betreft de wereldwijde voedselvoorziening nog grote uitdagingen te wachten. Dat is bijna niet te aubergine. Wij lopen in ieder geval voorop.

Hoe voedt Nederland de wereld?

Nederland speelt een belangrijke rol in de wereldwijde voedselproductie, doordat er in ons land veel onderzoek wordt gedaan om zo efficiënt mogelijk voedsel te kunnen produceren.

Kampioen in zaadveredeling en glastuinbouw

Klimaatverandering. Die donkere wolk die eraan zit te komen als we op deze manier doorgaan met het uitstoten van broeikasgassen. Want dan stijgt de gemiddelde temperatuur op aarde met meer dan 2 graden Celsius ten opzichte van het pre-industriële tijdperk. En dat zou desastreuze gevolgen hebben voor mens en natuur. Wat dat betreft niets nieuws onder de zon, want dit roept het IPCC al vele jaren. Het Intergovernmental Panel on Climate Change van de VN, dat eens in de zoveel jaar een rapport uitbrengt waarin het wetenschappelijke klimaatkennis verzamelt, beoordeelt en samenvat. 'Het wetenschappelijk bewijs is duidelijker dan ooit'. Wetenschap dus. Die klimaatkennis dient voor regeringen wereldwijd als fundament voor het ontwikkelen van klimaatbeleid. En daar wordt het politiek. En daar wringt het nog wel eens.
'We moeten nu actie ondernemen.' 'Ze hebben een enorme politieke agenda.' In deze video ga ik het met je hebben over het al even interessante als controversiële spanningsveld tussen klimaatpolitiek en klimaatwetenschap. Want hoe politiek is die wetenschap? 
Daarvoor duik ik eerst even dieper in het IPCC. Dat werd in 1988 opgericht door de Verenigde Naties en telt 195 lidstaten, zeg gerust: de hele wereld, die in het panel zijn vertegenwoordigd. Belangrijke noot: het IPCC is geen club van wetenschappers die zelf onderzoek doen naar klimaatverandering, maar een club deskundigen van wetenschappers tot beleidsmakers die als vertegenwoordigers van hun regeringen de bestaande wereldwijde wetenschappelijke studies evalueren, op basis daarvan risico's inschatten en op basis daarvan regeringen adviseren. Sinds zijn bestaan heeft het IPCC vijf grote rapporten gepubliceerd waarin ze een totaalplaatje schetsen, de zogeheten assessments. Een zesde is in de maak. Ook verschenen er door de jaren heen een dozijn speciale rapporten over specifieke kennisgebieden, Bijvoorbeeld over het opwekken van duurzame energie, de invloed van vliegverkeer, de opslag van CO2, wat een gemiddelde opwarming van anderhalve graad nou precies voor gevolg heeft en het nieuwste rapport over hoe het gaat met de oceanen en de ijskappen. 

Om de vele duizenden pagina's van die duizenden studies van die duizenden wetenschappers in al die rapporten verspreid over dertig jaar even heel kort samen te vatten: De aarde warmt op. Meer weersextremen, de oceaan verzuurt, koralen verdwijnen, ijskappen smelten, de zeespiegel stijgt, ecosystemen worden bedreigd. Het komt onbetwistbaar door een menselijke uitstoot van broeikasgassen. En als we daar niet snel iets aan veranderen zijn de gevolgen catastrofaal. Al deze conclusies zijn met elk rapport met steeds meer bewijs en grotere zekerheid aan de wereld gepresenteerd.
Maar even terug naar dat spanningsveld tussen wetenschap en politiek. Want wat te doen met al die kennis. Het IPCC geeft bij elk rapport ook een samenvatting voor beleidsmakers, waar het voor even het gebied van de wetenschap verlaat en zich richt tot de politiek en hun klimaatbeleid. Ook daar zijn honderden pagina's aan besteed. Maar in het kort moeten we ontbossing tegengaan en juist bomen bijplanten, stoppen met fossiele brandstoffen en overstappen op duurzame energie en rap een beetje. Want er is haast. 'Er zijn geen smoesjes meer. En de tijd dringt.'
Maar hoe. Het IPCC zet een aantal globale maatregelen op een rij, maar benadrukt dat hun rapporten beleidsrelevant zijn en niet beleidsprescriptief. In andere woorden: Het IPCC geeft aan wat beleidsmakers kunnen doen, niet wat ze moeten doen. Toch doet het IPCC wel een duidelijke call to action. 'Elke graad opwarming telt.' En daardoor begeeft het zich toch echt op het politieke speelveld. 

Samenvattend begint het dus bij wetenschappelijke metingen, trekt het IPCC daar conclusies uit en vertaalt dat naar mogelijke oplossingen voor beleidsmakers, is politiek. Het IPCC is dus de schakel tussen de wetenschap en de politiek. Maar in de politiek staan de neuzen niet bepaald dezelfde kant op. Ook al was er in 2015 nog een enorme jubelstemming bij het klimaatakkoord van Parijs, gebaseerd op het Vijfde Assessment van het IPCC, slechts een handvol landen haalt zijn eigen doelstellingen. 
Er zijn partijen, soms dus zelfs zo invloedrijk als het Witte Huis, die het IPCC helemaal niet serieus nemen. Zij verwijten het IPCC zelf politieke kleur en trekken de wetenschappelijke basis in twijfel. Het helpt natuurlijk niet mee als wetenschappers die bij het IPCC betrokken zijn met elkaar mailen over hoe ze kunnen voorkomen dat wetenschappers die sceptischer zijn over klimaatverandering nog in wetenschappelijke vakbladen kunnen publiceren. Door zo'n 1.000 gelekte e-mails in 2009 liep het IPCC daardoor flinke imagoschade op en werd onpartijdigheid in twijfel getrokken. Het kwam bekend te staan als Climategate, een schandaal dat volgens sommigen een bevestiging was dat het allemaal gaat om een complot of waardoor op z'n minst de klimaatwetenschap aan geloofwaardigheid heeft moeten inboeten. Het wierp in elk geval een flinke schaduw over de klimaattop in Kopenhagen, die dan ook niet veel opleverde. Die groep critici is weliswaar een kleine minderheid, maar wel een actieve en een invloedrijke. 
Over het algemeen is er een zeer brede wetenschappelijke consensus over dat de aarde opwarmt, hoe dat komt en wat de gevolgen zijn, en gaan de wetenschappelijke discussies met name over de marges en de mate van waarschijnlijkheid. Alle wetenschappelijke studies die het IPCC beoordeelt, zijn onderworpen aan meerdere strenge lagen van toetsing. Vertegenwoordigers van regeringen kunnen in meerdere ronden commentaar leveren en meebeslissen over de inhoud die uiteindelijk in de rapporten terechtkomt.
De politieke discussies zien we vooral op nationaal niveau en gaan met name over de precieze invulling van klimaatmaatregelen. Moet bijvoorbeeld kernenergie weer bespreekbaar worden als alternatief voor fossiele brandstoffen? Moeten alle auto's elektrisch zijn, en per wanneer? Wie draait er op voor de kosten, bedrijven of jij en ik? Wie komt de overheid tegemoet met subsidie?. Moeten we onszelf eigenlijk überhaupt op kosten jagen. Want heeft het eigenlijk wel zin? Of wordt het alleen maar duurder als we nu niet investeren? Doen we genoeg, doen we te veel, te weinig? Et cetera et cetera.
En daar is ook het laatste woord nog niet over gesproken.

Wat is het IPCC?

Het IPCC brengt rapporten uit waarin het wetenschappelijke kennis over klimaatverandering verzamelt, beoordeelt en samenvat. Met deze rapporten geven ze advies aan de politiek. De organisatie is onderdeel van de VN.

Schakel tussen wetenschap en politiek op het gebied van klimaatonderzoek

Hier heb ik verschillende soorten baklava. Chocoladebaklava, dit loopt bij de vrouwen het best. Ik ben Ahmet Can, 31 jaar oud en met mijn baklava wil ik Nederland veroveren. ?erifo?lu is in 2004 begonnen en dat is zich steeds verder gaan ontwikkelen. We zaten in 2014 op zo'n 10, 12 personeel. Inmiddels zitten we op 84 personeelsleden. We hebben een afhaalwinkel maar we hebben ook twee cafés waar wij 's avonds ook heel veel künefe verkopen. Hier wordt het künefeproces klaargemaakt. Er zit echte roomboter onder. En de rest is een geheim. Ik ga jullie nu meenemen naar iemand, dat is echt de meester van de baklava. Ik wil je graag voorstellen aan hem.
Dit is mijn alles. Ik heb ook geen kinderen, niks, maar dit is mijn alles. Dus ik doe mijn best vanuit mijn hart voor deze. Elke dag en elk jaar, elke maand, elke week, elk uur. Nu gaan we de onderste doen. Het totaal is 40 bladen. Dan gaan we pistache ertussen gooien. Dan gooi ik een klein beetje roomboter ertussen, maar als je geen roomboter doet, dan gaat het echt plat. En als je gaat eten, dan is er smaak. Alleen maar suiker komt er dan uit. Dan gaan we ertussen pistache gooien. Dan gaan we snijden. Na het snijden weer roomboter geven. Daarna gaan we naar de oven. Drie kwartier ongeveer. Drie kwartier later gaan we onze suiker geven. Dan is het klaar. De laatsten zijn hier. Dit zijn de laatsten van vandaag.
Als je dichter bij het Suikerfeest komt, stijgt ook onze productie met zo'n 50%.
Dit is mijn favoriet. Het is pistache met mascarponeroom. Dat is wel heerlijk. Hier hebben we onze pistachebaklava. Dit is de baklava die net is gemaakt. Dit gaat de verkoop in. Ik zou er heel blij mee zijn als ik het koningshuis onze baklava kan laten proeven. Dus vandaar. Dus als ik elke ochtend de deur open, zie ik mijn doel nog voor ogen.

Hoe wordt baklava gemaakt?

Baklava is een zoete lekkernij uit het Midden-Oosten die extra populair is tijdens het Suikerfeest. Het bestaat uit knapperige laagjes filodeeg met een vulling van nootjes.

Gebak van dunne lagen deeg, pistachenoten en roomboter

We moeten het even hebben over de Koude Oorlog. Nee, niet die. Even inzoomen. Ik heb het over Saoedi-Arabië en Iran.
De twee grootmachten in het Midden-Oosten die al jarenlang strijden om politieke, economische en ideologische dominantie in de regio. Ze zijn niet direct in oorlog met elkaar. Maar Saoedi-Arabië en Iran steunen met geld en wapens partijen in de regio die ook Saoedische, dan wel Iraanse, belangen dienen. Daarom zijn de conflicten in Syrië, Irak en Jemen meer dan alleen burgeroorlogen. Het zijn ook zogeheten proxy-oorlogen, waarbij de strijdende partijen - naast hun eigen - ook de belangen dienen van één van de grote spelers, Saoedi-Arabië of Iran. Vandaar dus: koude oorlog. Want Saoedi-Arabië en Iran vechten dus niet rechtstreeks met elkaar.
En al helemaal niet op hun eigen grondgebied. Toch? 'De grootste olieraffinaderij van Saudi-Arabië is vandaag gebombardeerd met drones...' 'Volgens de Saudi's is Iran verantwoordelijk...' 'De VS staat klaar met geladen geweer...'
Wow.
Dit is niet zomaar een regionaal akkefietje, want zo'n 'all-out war' tussen deze twee zou rampzalig zijn voor de hele wereld. Eerst: waar komt het hele conflict eigenlijk vandaan? Op het eerste gezicht lijkt de rivaliteit vooral religieus van aard. Iran en door Iran gesteunde partijen in de regio zijn voornamelijk sjiitisch. Saoedi-Arabië en de grote meerderheid in de islamitische wereld zijn soennitisch. Maar het hele conflict daaraan ophangen is veel te kort door de bocht. De stromingen sjiisme en soennisme verschillen in de kern niet zozeer in hun interpretatie van het geloof, maar over wie de rechtmatige opvolger was van de profeet Mohammed. Historisch gezien leven sjiieten en soennieten ook al eeuwenlang, pak 'm beet 1400 jaar, zolang als de islam bestaat, in relatieve vrede met elkaar in het Midden-Oosten. Bovendien is de rivaliteit tussen Iran en Saoedi-Arabië pas enkele tientallen jaren oud. Dus is die strijd dan überhaupt wel religieus te noemen? 
In zekere zin wel. Het koninkrijk Saudi-Arabië ziet zichzelf, met de heilige plaatsen Mekka en Medina, als de onbetwistbare leider van de moslimwereld. Maar Iran waagt dat wel te betwisten. De Islamitische Republiek Iran ziet zichzelf als de verdediger van alle onderdrukte moslims en keert zich vooral tegen machtige monarchieën in de Golfregio zoals de Saoedi's. Het is misschien toch allemaal wat minder religieus. De kern van het conflict is toch vooral geopolitiek. Macht. Oké, hoe zit dat dan?
Daarvoor kijken we naar de recente geschiedenis van beide landen. Want Saoedi-Arabië bestaat nog helemaal niet zo heel lang. Eeuwenlang is het een verzameling van losse stammen. Pas in 1932 werd Saoedi-Arabië het koninkrijk zoals we dat kennen. Niet lang daarna worden er grote oliereserves gevonden die de Saoedi's steenrijk maken. En, niet onbelangrijk: Saoedi-Arabië vindt in de Verenigde Staten, dé militaire supermacht, zijn belangrijkste bondgenoot. Iran heeft er al wel een rijke historie opzitten, vooral als centrum van het glorieuze Perzische Rijk. Maar in de vorige eeuw is het daar vooral onrustig geweest met staatsgrepen en buitenlandse inmenging.
Ook de Iraanse economie drijft op olie. In 1953 zijn het de Amerikanen die in het geheim een staatsgreep organiseren en de Sjah weer aan de macht helpen, die het land op hardhandige wijze seculariseert en verwestert. Tot zover alles oké tussen die twee. Saoedi-Arabië en Iran onderhouden prima diplomatieke banden met elkaar. Hier lopen de Iraanse Sjah Mohammed Reza Pahlavi en de Saoedische koning Abdoellah nog gewoon naast elkaar tijdens een staatsbezoek in 1978. Maar dan: 1979. De Iraanse revolutie. Iraniërs zijn de opgedrongen westerse hervormingen van de Sjah zat. De goedgeorganiseerde beweging van de geestelijke ayatollah Khomeini leidt de revolutie, werpt het regime van de Sjah omver en maakt van Iran een religieus-fundamentalistische staat.
En daar begint de rivaliteit tussen Saoedi-Arabië en Iran, die dus de afgelopen 40 jaar en dus ook nu nog het nieuws domineert. Saoedi-Arabië ziet Iran als een bedreiging voor zijn macht. Dat is geen wonder, want Iran werpt zichzelf ook op als de grote uitdager van die zittende macht in het Midden-Oosten en roept onderdrukte moslimbevolkingen op in opstand te komen. Precies zoals de Iraniërs tijdens hun eigen revolutie, waar destijds ook een reactie op kwam.
Te beginnen met buurland Irak, dat in 1980 de Iraanse revolutie aangrijpt om een oorlog te beginnen tegen Iran. De Iraakse dictator Saddam Hoessein denkt het instabiele Iran zo kort na de revolutie wel even snel op de knieën te krijgen om zo de olievelden in het westen van het land te kunnen annexeren. Maar het loopt anders. Het wordt een smerige oorlog met veel doden, Iraakse chemische wapens en Iraanse kinderen die sterven als martelaar. Een oorlog die Iran naar zich toetrekt, maar waar Saoedi-Arabië en het Westen Irak te hulp schieten.
Zo is Irak het eerste strijdtoneel van deze twee grootmachten in het Midden-Oosten. Tot de wapenstilstand van 1988 na bemiddeling door de VN-Veiligheidsraad. Even rust. 
Tot vijftien jaar later de Amerikanen Irak binnenvallen met alle gevolgen van dien. Maar de rol van de Amerikanen in het Midden-Oosten, dat is een video op zich. Voor Irak geldt in ieder geval dat Saddam Hoessein het veld moet ruimen. Maar wat overblijft na het vertrek van de Amerikanen is een machtsvacuüm en chaos. Irak, verdeeld soennitisch en sjiitisch, wordt opnieuw het strijdtoneel.
Dit keer van gewapende groeperingen van beide stromingen, gesteund door Iran dan wel Saoedi-Arabië, die in een burgeroorlog strijden om de macht. Ook Islamitische Staat springt in dat gat. Lang verhaal kort: sinds de val van Saddam Hoessein en zeker ook later na het verdrijven van IS is het Iran dat een steeds grotere vinger in de pap heeft in Irak. Tot afgrijzen van Saoedi-Arabië. 
En dan de Arabische Lente. Begin dit decennium is het in meerdere landen in de regio onrustig als bevolkingsopstanden de zittende regimes uitdagen voor meer vrijheid. Iran en Saoedi-Arabië gebruiken deze revoluties om hun invloed te laten gelden door steun te geven aan die partij die in hun straatje past, aan een regime of juist een rebellenbeweging, met Syrië en Jemen als absolute dieptepunten.
Wat lentes hadden moeten worden, zijn nu twee nietsontziende brute burgeroorlogen waar de invloeden van Iran en Saoedi-Arabië door de jaren heen alleen maar groter zijn geworden. Maar is er eigenlijk ook iemand aan het winnen? Iran heeft zijn strategische bondgenoot, de Syrische president Bashar al-Assad, in het zadel weten te houden en de bevolkingsopstand weten te temmen. Aan de andere kant krijgt Saoedi-Arabië, ondanks direct militair ingrijpen in Jemen, maar geen vat op de door Iran gesteunde Houthi-rebellen daar. 
Door de situaties in Irak, Syrië en Jemen zou je voorzichtig kunnen stellen dat Iran deze regionale strijd naar zijn hand zet. Maar even voorzichtig met conclusies, want het Midden-Oosten is zacht gezegd een stuk ingewikkelder dan het lijkt. Want er is nog zoveel meer aan de hand. Zo is de machtsstrijd in Libanon met het door Iran gesteunde Hezbollah een heet hangijzer in deze koude oorlog, speelt Israël geen geringe rol als het gaat om de geopolitieke verhoudingen in de regio, zetten zaken als het Iraanse atoomprogramma en aanvallen op olieschepen in de Perzische Golf internationale betrekkingen verder op scherp. Hetzelfde geldt voor de Saoedi's die een sjiitische geestelijke executeren of een kritische journalist op brute wijze laten ombrengen. Zijn er los van deze twee grootmachten ook nog heel veel kleine groeperingen in de regio met elk een eigen belang, ideologie en agenda, en hebben internationale grootmachten als Rusland, China en de VS ook elk zo hun eigen belangen in de regio en spelen bondgenootschappen met Saoedi-Arabië dan wel Iran ook een hele grote rol in de regionale machtsverhoudingen. En of er wel of geen oorlog komt. Dus wat nu?
Even terug naar die drone-aanval op Saoedisch grondgebied. De Jemenitische Houthi-rebellen hebben de aanval opgeëist. Iran ontkent elke betrokkenheid. Maar Saoedi-Arabië en het Westen geloven dat niet. Dus: Zou dit werkelijk waar het begin kunnen zijn van zo'n 'all-out war' die voor eens en voor altijd deze koude oorlog beslecht? Je moet je vooral afvragen wie er gebaat is bij een brute oorlog en een wereldeconomie die door stijgende olieprijzen in een diepe recessie stort. De wereld zit er in ieder geval niet op te wachten. Maar terug naar het Midden-Oosten. Saoedi-Arabië en Iran doen voor elkaar geen stap opzij. De vraag blijft dan ook of de boel nog verder escaleert. De rivaliteit blijft in elk geval voor een hoop onrust zorgen in de regio en de wereld kijkt toe.

Het conflict tussen Saoedi-Arabië en Iran

Saoedi-Arabië en Iran strijden al jarenlang om politieke, economische en ideologische dominantie in het Midden-Oosten. Ze zijn niet direct in oorlog met elkaar, maar steunen partijen in de regio die hun belangen dienen.

Oorlog buiten hun eigen grondgebied

Op 11 september 2001 boorden twee vliegtuigen zich in het World Trade Center in New York. Volgens de Amerikaanse overheid zit de terroristische organisatie Al-Qaida achter de aanslag, maar daar denkt niet iedereen hetzelfde over. 
'Ik denk dat Amerika daar niet genoeg aan heeft gedaan om het te stoppen.' 'Ik denk dat Amerika het zelf heeft gedaan.' 'Ik denk dat er daarnaast nog wat stinkende zaakjes omheen gebeurd zijn.' En zij zijn niet de enigen. Uit dit onderzoek blijkt dat van de 1300 geïnterviewde mensen één op de drie denkt dat Amerika zelf achter de aanslag zit. Complottheorieën dus. Het hele internet staat er vol mee. In deze video gaan we jullie vertellen welke drie theorieën jullie het meest geloven en hoe zo'n theorie eigenlijk ontstaat.
We beginnen bij het begin, bij het woord complot. Dat is namelijk het Franse woord voor wat wij samenzwering noemen: een geheime groep mensen willen samen een bepaald doel bereiken. 
Wat weten jullie van complottheorieën? Niks. Wat is complottheorie? Complottheorieën? Er is wel een spel, Area 51. Tijdverspilling. Ik vind het zelf een beetje onzin, dat Area 51 en met die aliens. Ik heb mensen horen zeggen dat de aarde plat is. Onzin. De één vindt dat Area 51 weer interessant en de ander vindt kookvideo's interessant. Zo heeft iedereen zijn eigen ding, toch? 
Een complottheorie is een theorie waarin mensen twijfelen of een bepaalde gebeurtenis wel is gegaan zoals wordt verteld door de overheid, door de media of bijvoorbeeld door je school. Denk aan Area 51. Sommige mensen denken dat Amerika daar onderzoek doet naar ufo's en aliens. Anderen denken dat Amerika vanaf daar het weer beïnvloedt.
Voordat we dus gaan kijken hoe zo'n theorie ontstaat, duiken we eerst in een paar van dat soort complottheorieën. We vroegen aan jullie in welke theorieën jullie het meest geloven. Natuurlijk kwam Area 51 vaak voorbij, maar er waren ook een aantal andere die veel werden genoemd. Bijvoorbeeld de maanlanding. Vijftig jaar geleden stonden astronauten voor het eerst op de maan. Dat werd live uitgezonden op tv. Deze foto kan je waarschijnlijk wel. Toch geloven veel mensen niet dat dat echt is gebeurd. Ze vragen zich bijvoorbeeld af waarom de vlag wappert terwijl er geen wind is op de maan en waarom er geen sterren op de beelden te zien zijn. Dat vond deze astronaut die op de raket zat niet zo leuk om te horen toen iemand dat recht in zijn gezicht zei.
Maar ook de Illuminati werd vaak genoemd. Een klein groepje mensen zou de macht over de hele wereld willen hebben. Ze zijn te herkennen aan symbolen, piramides bijvoorbeeld, en een alziend oog.
'Ik denk dat ze hun ziel hebben verkocht aan de duivel in ruil voor rijkdom.'
Hij zou erbij horen en zij ook. Maar ook artiesten als Beyoncé en Taylor Swift zouden zich bij de groep hebben aangesloten. En als een artiest er dan uit wil, dan kan dat niet, denken sommige mensen. Dan worden ze vermoord, zoals gebeurd zou zijn bij Michael Jackson en Tupac.
Maar de meeste alternatieve theorieën gaan over 9/11. 
'Ik denk dat Amerika het zelf heeft gedaan.' 'Dat het niet alleen maar die terroristen geweest zijn met de vier vliegtuigen.' 'Ik twijfel gewoon aan de manier waarop de gebouwen zijn ingestort.' 'Er zit gewoon heel veel geld in het verhaal, sommige camerabeelden missen ook. Heel veel wordt geheim gehouden als reden om in oorlog te kunnen gaan met een ander land.' 'Na 9/11 zijn er enorm veel oorlogen in het Midden-Oosten gebeurd...' '...en daarom zijn ze zeg maar Afghanistan binnengevallen.' 
Maar we kregen van jullie ook theorieën terug die soms net iets minder gangbaar zijn. Zo zouden de meest invloedrijke mensen ter wereld, onder wie ook Beatrix, Reptilians zijn: een soort wezens met een lichaam van een mens, maar met de ziel van een reptiel. Of bijvoorbeeld Pizzagate. Die theorie begon toen e-mails van de Democratische Partij in Amerika uitlekten. In die mails werd gesproken over een avondje in een pizzatent waar geld opgehaald zou moeten worden voor de campagne van Hillary Clinton. Maar complotdenkers denken dat het avondje en die pizzatent eigenlijk een dekmantel is voor een heel groot netwerk van kindermisbruikers. Er is zelfs een man naar binnen gerend met een machinegeweer omdat hij dat ook geloofde. Dit soort theorieën zijn er dus echt in overvloed en wij waren benieuwd hoe zo'n complottheorie ontstaat. En daarom ging jij langs bij iemand die er alle verstand van heeft omdat hij er onderzoek naar heeft gedaan.
Je ziet eigenlijk dat bij grote heftige gebeurtenissen zoals 9/11 dat er vaak redenen zijn om te twijfelen aan het officiële verhaal waarbij er vage dingen gebeuren die de autoriteiten niet op een goede manier in eerste instantie weten te verklaren. 
En er is volgens Jaron nog een reden waarom complottheorieeën zo populair zijn. Wat je op dit moment ziet in onze samenleving, in de westerse samenleving, is dat de complottheorieën inderdaad heel erg veel samenhangen met wantrouwen naar onze instituties, dat mensen eigenlijk niet meer goed geloven wat zij zeggen. En onder die instituties vallen bijvoorbeeld de overheid maar ook wij als media. En er is elk jaar een lijstje van hoe dat zit met vertrouwen. Daarop staan wij hier, redelijk onderaan dus. Niet meteen wegklikken, ook op school wordt er soms getwijfeld aan wat je aangeleerd krijgt. Dat is niet alleen lastig voor jullie, het kan ook lastig zijn voor je docent, voor bijvoorbeeld Halil. Hij krijgt regelmatig vragen van leerlingen over dit soort onderwerpen.
Als een klas bijvoorbeeld feiten ontkent dan hoor je wel eens van collega-docenten: Zo kan ik geen les geven. Als jij met traditionele bronnen komt, zoals de NOS of wat dan ook, dan diskwalificeert zo'n jongere dat vaak ook door te zeggen: Ja, maar die bronnen zijn sowieso van die-en-die media, dus die geloof ik sowieso niet.
Twee jaar geleden werd er een vragenrondje gedaan bij docenten maatschappijleer. Daaruit bleek dat 80 procent, dus vier op de vijf docenten, het wel eens oneens was met leerlingen over bepaalde feiten. Dat komt volgens Halil vooral door social media.
Positief is dat ze heel veel toegang hebben tot heel veel informatie waar ze misschien voorheen niet bij konden. 
YouTube, internet, bekende Youtubers zoals Shane Dawson, forums, Wikipedia, vrienden, maar ook gewoon nieuws. Alleen het negatieve is: het is ongefilterd. Ze krijgen ook dingen te zien die niet kloppen, die verzonnen zijn.
De groep mensen die zich bezighoudt met complottheorieën bestaat eigenlijk uit twee delen. Er is een klein groepje met mensen die echt diehard zijn, superfanatiek alles uitzoeken en van de hoed en de rand weten. Eigenlijk is de grootste groep mensen de mensen die denken: Ik geloof dat er iets niet helemaal klopt met deze gebeurtenis, maar ik weet niet wat, dus ik hou alle opties open. Het is in ieder geval opvallend dat er staat dat vooral jongeren zich ermee bezig houden. 
Waarbij jongeren vooral ook bezig zijn met the fun side of it. Het spannende, detective-achtige van wat zou er echt aan de hand zijn. Maar ook zie je dat jongeren, die willen zich afzetten tegen de gevestigde orde, tegen ouders en docenten, dus wat is een betere manier om te zeggen: jouw waarheid niet de mijne en ik hoor niet bij jou? 
Maar als je bijvoorbeeld kijkt naar waar ik net over vertelde, over die pizzatent waar die man toen naar binnen kwam rennen, al schietend, dan lijkt me zo'n alternatieve theorie me ook best wel gevaarlijk.
Ik denk dat als complottheorieën echt een bepaalde bevolkingsgroep uitsluiten en aanwijzen als de daders achter al het kwaad in de wereld, dat dat heel erg gevaarlijk is, omdat je dan allerlei nare dingen kan verwachten. In de kern zijn jongeren vragende zijn zoekende. Ik stimuleer een onderzoekende houding juist heel erg in de klas. Ik denk dat we dat willen als maatschappij, dat jongeren onderzoekend zijn, leergierig zijn. 
Blijft dus kritisch, dat is goed voor je.

Hoe ontstaat een complottheorie?

Sommige mensen geloven niet alles wat de overheid en de media vertellen, bijvoorbeeld over 9/11, de maanlanding en Area 51. Zij ontwikkelen hun eigen theorie over wat er gebeurd is. Dit noem je een complottheorie.

Niet alles geloven wat je wordt verteld

Welkom op het grootste eiland ter wereld: Kalaallit Nunaat. Oftewel, Groenland. Een gebied vol ijsmassa's en ijsberen. Het gaat om dit grote stuk land dat je altijd bovenin de kaart ziet. 
En dat wil Trump kopen. Large estate deal. Deze Groenlanders zijn niet zo enthousiast. Stupid. Sorry maar Trump is niet de enige. Er zijn meer landen geïnteresseerd. China China China.
Waarom vinden die landen Groenland überhaupt zo interessant?
Eerst de feiten. Groenland is onderdeel van het Deense koninkrijk, maar heeft een eigen bestuur en cultuur. Een groot deel van het land wordt bedekt door een enorme ijskap, die op sommige plekken ruim drie kilometer dik is. Op en om die ijskap wonen de Groenlanders. Een combinatie van Denen en de Inuit. Die laatsten zijn de oorspronkelijke bewoners van Groenland. Vroeger leefden ze vooral van jacht en visserij, maar inmiddels is bijvoorbeeld ook toerisme een inkomstenbron. Veel mensen wonen er niet. Het is met 56.000 mensen het dunstbevolkte gebied ter wereld. Om je een beeld te geven: op heel Groenland wonen minder mensen dan in de gemeente Barneveld.

Okee, terug naar Trump. Hij wil Groenland hebben en hij wil het kopen van Denemarken. Dat klinkt een beetje bizar, maar het zou niet de eerste keer zijn. Zo kochten de VS al eerder de Maagdeneilanden van Denemarken en ook op Groenland werd al eens geboden door deze mannen. The President of the United States, Harry S. Truman. 
Die deal ging toen niet door. Maar er zijn genoeg redenen voor Trump om het nog een keer te proberen. In het kort: strategie, vaarroutes en grondstoffen. 
En met die laatste beginnen we. Want op en om Groenland valt er van alles te halen. Olie en gas, maar ook zink, ijzererts, diamant en zelfs uranium.
Vroeger konden ze daar maar moeilijk bij door al het ijs. Maar nu dat begint te smelten, is het steeds makkelijker om die grondstoffen te winnen. Daar springen veel mijnbouwbedrijven uit allerlei landen op in.
De Groenlanders zijn daar verdeeld over. Want enerzijds is er een angst voor vervuiling door al die mijnbouw, maar aan de andere kant is het ook een goede kans op werk. En dat is belangrijk op Groenland, want de werkloosheid is daar hoog. Door al die grondstoffen valt ervoor zowel Groenland als die andere landen dus wat te halen.

Door naar de tweede reden die Trump ook al even noemde: slimme strategie. En dat begrijp je het best als we de boel even kantelen. Want Groenland ligt precies tussen oost en west en daarom was het tijdens de Koude Oorlog al een belangrijke militaire hotspot. 
De Amerikanen bouwden er grote radarstations en een militair vliegveld, Thule. Vanuit die basis moesten bommenwerpers met kernwapens terugslaan bij een eventuele Russische aanval. Na de Koude Oorlog neemt de activiteit in het gebied iets af en sommige stations raken in verval. Maar inmiddels kijken de VS en Rusland met iets meer wantrouwen naar elkaar. En die smeltende ijskap stookt het vuurtje verder op. De VS houdt het poolgebied daarom scherp in de gaten. En dan komt het goed uit om Groenland te bezitten.
Goed, Groenland kopen is dus interessant vanwege grondstoffen en de strategische ligging, maar ook vanwege vaarroutes. Want terwijl ontdekkingsreiziger Willem Barentsz nog vast kwam te zitten in het ijs, is de noordelijke route over zee nu iets beter begaanbaar. In 2017 lukte het een tanker voor het eerst om zonder ijsbreker die route te nemen. En dat gaat door de smeltende poolkappen waarschijnlijk steeds vaker voorkomen. Vooral voor China is die route interessant, want hij is tien dagen sneller dan de route via het Suezkanaal. Ze willen daarom ook maar wat graag meebouwen aan de infrastructuur op Groenland en noemen zichzelf zelfs al een 'near-Arctic state'.
Al die kansen op het gebied van strategie, vaarroutes en grondstoffen, die ziet Trump ook. En dat maakt Groenland een interessante investering. Maar hoe denken de Groenlanders daar zelf eigenlijk over? Dat vroeg ik aan Rolien, onze correspondent in Scandinavië.
Het is duidelijk dat Groenland niet verkocht gaat worden. Dat vinden ze in Denemarken en in Groenland echt een absurd idee. Maar het is wel zo dat buitenlandse investeringen heel hard nodig zijn om het land te kunnen ontwikkelen. Nu is Groenland afhankelijk van deze subsidies. Daar willen ze heel graag vanaf. En dus moeten buitenlandse partijen investeren in bijvoorbeeld mijnbouw en vliegvelden. Want alleen met die buitenlandse investeringen is Groenlandse onafhankelijkheid mogelijk.
Groenland gaat dus niet zomaar in de verkoop. Het hele idee van Trump om het te kopen gaat 'm dus ook niet worden. Daarom stelt Trump zijn bezoek aan Denemarken voorlopig nog even uit. Maar investeringen, dat ziet Groenland wel zitten. En over projecten, zoals mijnbouw en infrastructuur, daar kan dus wel over onderhandeld worden.
En Trump kennende komt dat wel goed. 
Fenomenal deals! Fenomenal! 

Waarom vinden andere landen Groenland zo interessant?

Groenland is populair bij politieke leiders van andere landen. Trump wil het land kopen van Denemarken. Het ligt namelijk tussen het oosten en het westen in, ligt dichtbij de Noordpool en de bodem bevat veel olie en gas.

Strategie, vaarroutes en grondstoffen

Hoor je dat? Dat is het geluid van de Amazone.
Thuis voor 40.000 plant- en 16.000 boomsoorten. Van die laatste staan er naar schatting 390 miljard. Hier wonen de tapir, Orinocodolfijn, jaguar, bananenspin, parasolvogel, regenboogboa, kogelmier, de drievingerige luiaard. En zo kan ik nog wel even doorgaan. Want het Amazoneregenwoud in Zuid-Amerika heeft de grootste biodiversiteit ter wereld en herbergt dus nog gigantisch veel meer paradijselijke dieren. Zo'n tweeënhalf miljoen insectensoorten, 3.000 vissoorten, dertienhonderd vogels, 430 zoogdieren, 400 amfibieën en 380 reptielensoorten. Eén op de tien diersoorten wereldwijd leeft hier op dit kleine stukje aarde. Als ik daar toch eens een keer naartoe kan. Dat alles samen maakt dus dit geluid. En dat geluid.
Afkomstig van de iets minder paradijselijke Homo sapiens. Wij.
En dan heb ik het dus niet over de pak 'm beet 350 inheemse indianenvolken die er ook nog wonen. Dit.
'De politie zou naar een afgelegen indianenreservaat in Noord-Brazilië zijn gestuurd na een gewelddadige confrontatie tussen bewoners en bewapende mijnwerkers.' 

Ja, in deze video ga ik het even met je hebben over die Amazone.
Want er gebeurt veel. Heb je effe? Om maar meteen tot de kern te komen: 
'In het Amazonegebied is het afgelopen jaar bijna achtduizend vierkante kilometer bos verdwenen. De sterkste afname in tien jaar tijd.' 
Zie hier het aantal hectaren woud dat door de jaren heen is verdwenen. Daar zit 2019 nog niet bij, maar het lijkt erop dat die balk een stukje hoger gaat zijn. 
President Jair Bolsonaro. Hij ziet het beschermde regenwoud als een obstakel voor economische groei en heeft in interviews gezegd dat die bossen open moeten voor commerciële exploitatie. Want het is een lucratieve business. Bolsonaro heeft al flink gesneden in het budget van het Braziliaanse Instituut voor Milieu dat illegale kap, mijnbouw en veeteelt in de Amazone moet bestrijden. Ook al is het officieel nog verboden, op veel plekken in de Amazone heeft de kettingzaag vrij spel. Om maar wat te noemen: Bolsonaro wil zo'n beetje iedereen bewapenen, behalve milieu-agenten. Op satellietbeelden van het Braziliaanse agentschap voor ruimteonderzoek zie je dat er in dit voorjaar veel meer bos verdween dan in dezelfde periode het jaar daarvoor. In de maanden mei en juni verdween er een gebied ter grootte van 2,5 voetbalveld en in juli zelfs 4 voetbalvelden. Per minuut. Maar volgens Bolsonaro heeft het agentschap de cijfers gemanipuleerd om zijn regering er slecht uit te laten zien.
Internationaal worden er nu al zorgen geuit over het Amazonebeleid van Bolsonaro. Die bemoeienis met de Amazone noemt hij een vorm van een milieu-activistische psychose, bedoeld om de ontwikkeling van Brazilië tegen te werken en er zelf beter van te worden.
'Brazilië is de maagd die elke buitenlandse smeerlap wil.'
En hij zei tegen de rest van de wereld: De Amazone is ons, niet van jullie. En dat klopt, want wat er met de Amazone in Brazilië gebeurt is een nationale politieke aangelegenheid. Maar toch, die Amazone is ook voor de rest van de wereld best belangrijk.

Tijd voor wat Amazonefeitjes. Het Amazoneregenwoud is een gebied van 5,5 miljoen m2, groter dan de EU en meer dan de helft van al het regenwoud in de wereld. Het hele gebied strekt zich uit over negen landen en maar liefst 64% ligt in Brazilië. Het regenwoud bestaat al zo'n 55 miljoen jaar, ontstaan tijdens het Eoceen toen er veel hogere CO2-concentraties in de atmosfeer waren, waardoor het op aarde veel warmer en natter was en overal tropische regenwouden uit de grond schoten. Ook hier in Noord-Europa. Maar door een sinds toen flink afgekoelde planeet is daar nog maar een klein stukje van over, in de tropen.
Nu reguleert juist dat stukje regenwoud ons klimaat. In en onder de bomen ligt een gigantische hoeveelheid koolstofdioxide opgeslagen en de bomen absorberen door fotosynthese ook nog eens enorme hoeveelheden CO2 uit de atmosfeer. Dat noem je een 'carbon sink', een koolstofput. Van cruciaal belang om de temperatuur op aarde binnen de perken te houden. Bij dat proces van fotosynthese komt ook nog eens een groot deel van de zuurstof vrij die jij en ik nodig hebben om te kunnen ademen. De Amazone heeft niet voor niets de bijnaam 'de longen van de aarde'. 
En het regenwoud kan nog iets bijzonders. Door de tropische temperaturen verdampt het vele water in de bossen, om vervolgens als neerslag ook weer terug te vallen. De bomen maken daarmee de helft van alle regen die er valt zelf. Indrukwekkend, maar de trieste conclusie is wel dat met het verdwijnen van het woud de regen meegaat. Wat betekent dat als het eenmaal weg is, het ook nooit meer terugkomt.

Even terug naar die ontbossing. Ongeveer 17% van het Amazoneregenwoud is inmiddels verdwenen. Dat ontbossen gebeurt op grote schaal sinds de jaren 60. Het regenwoud moet plaatsmaken voor landbouw, veeteelt, mijnbouw, olie- en gaswinning, sojavelden en wegen. Dwars door de jungle. Vooral die nieuwe infrastructuur draagt bij aan de ontbossing. 95% van al het verdwenen bos ligt binnen een afstand van vijf kilometer van een weg of 1 kilometer van een begaanbare rivier. 
En mensen moesten er gaan wonen. Het motto van de Braziliaanse militaire dictatuur in de jaren 60, 70 en 80 was: 'Terra sem homens para homens sem terra.' Land zonder mensen voor mensen zonder land. Pas sinds 2004 nam de ontbossing aanzienlijk af door allerlei maatregelen: het aanwijzen van nieuwe beschermde gebieden en het actief optreden tegen illegale activiteiten in de Amazone, met als resultaat dat dit deel van het Amazonewoud beschermd natuurgebied is en deze gebieden toebehoren aan de inheemse volken, waar dus niet mag worden gekapt. Maar het is al jaren politiek onrustig in Brazilië. In 2014 stortte het land in een politieke en economische crisis. Met veel onrust onder de bevolking. Sindsdien heeft het land andere prioriteiten. Om economisch weer op te krabbelen, is het land steeds afhankelijker geworden van landbouw. Tel daar een krachtige landbouwlobby bij op en het regenwoud is het kind van de rekening, ook al onder de vorige presidenten. En nu doet Bolsonaro daar nog een flinke schep bovenop. Met de steun van de Braziliaanse bevolking, want hij is gekozen. Onze correspondent in Brazilië Marc Bessems vertelt hoe dat zit.

We zagen de afgelopen jaren het ene na het andere corruptieschandaal voorbijkomen hier in Brazilië. Terwijl politici hun zakken vulden, kreeg de gemiddelde Braziliaan het juist heel erg zwaar door een langdurige economische crisis. De tijd was rijp voor een anti-establishmentfiguur. Jair Bolsonaro beloofde de corruptie aan te pakken, criminaliteit hard te bestrijden en de economie weer op de rails te krijgen. Met die boodschap won hij de verkiezingen. En vergeet niet: de meeste Brazilianen wonen in miljoenensteden, ver weg van de Amazone. 
Maar internationaal nemen de zorgen toe. Maar ja, zegt Bolsonaro, geen land in de wereld heeft het morele recht om ook maar iets over de Amazone te zeggen. Jullie hebben je eigen ecosystemen al vernietigd. En dat is ook zo. De Europese oerbossen zijn eeuwen geleden al door ons opgeofferd om plaats te maken voor landbouw. Het laatste stukje Europees oerbos staat in Polen, maar ook dat wordt bedreigd. 
En bovendien, even terug naar het nu, de vraag naar al die grondstoffen uit de Amazone komt natuurlijk ook ergens vandaan. Na China is de EU de grootste handelspartner van Brazilië. Nederland is zelfs na China, de VS en buurland Argentinië, de vierde exportbestemming van het land. Omdat al die Amazonegrondstoffen en -producten via de Rotterdamse haven Europa ingaan. Wij zijn dus een belangrijke schakel. In andere woorden: doordat wij van alles uit de Amazone importeren, faciliteren we als het ware de ontbossing in Brazilië. En wat de EU betreft: het kersverse handelsakkoord tussen de EU en de Zuid-Amerikaanse douane-unie Mercosur, bestaande uit Argentinië, Uruguay, Paraguay en Brazilië, zal al die import en export alleen maar laten toenemen. Maar, positieve noot: in dat nieuwe verdrag wordt benadrukt dat Brazilië wel mee blijft doen aan het klimaatakkoord van Parijs. En daar staan afspraken in dat Brazilië juist meer bos gaat bijplanten.
Maar je kan je afvragen of die belofte ook daadwerkelijk wordt ingelost. Want de afspraken in het verdrag zijn niet juridisch bindend. Het is vooralsnog vooral vertrouwen op de goede intenties van Bolsonaro, die dus inmiddels wel het ministerie van Milieu aardig heeft uitgekleed en ontbossing in interviews juist aanmoedigt. En het komt dus ook nog steeds tot geweld.
'Zeker één iemand is vermoord.' 

Natuurlijk is er een oplossing: kappen met kappen. Brazilië en ook andere landen hebben in het verleden al wel laten zien met maatregelen dat het kan. Maar zolang de politieke bereidheid ontbreekt en wij maar goud, olie, fruit, vlees, soja et cetera blijven importeren uit de Amazone, wordt het een lastig verhaal.

Waarom is de ontbossing in de Amazone een probleem?

Het gaat hard met de ontbossing in het Braziliaanse deel van het Amazone-regenwoud. Bos wordt gekapt om plaats te maken voor landbouw en mijnbouw, terwijl het tropisch regenwoud zo belangrijk is.

De grootste biodiversiteit van de wereld en belangrijk voor ons klimaat

Even de glutamaatreceptor in je hersenen blokkeren voor een hallucinogene minitrip van pak 'em beet een minuut. Dat doen we steeds vaker. Ik heb het over een ballonnetje doen. Want werd er twee jaar geleden nog voor ruim 700.000 kilo lachgas geïmporteerd in de Nederlandse havens, dit jaar is dat al 1250.000 kilo. Daarom hoor je dit geluid steeds vaker en zie je deze ampullen overal. Want hierin zat het lachgas voor dit ballonnetje en die lachgasballonnetjes zijn dus booming. Thuis chillen met vrienden op de bank met een cracker en een slagroomspuit of in de club, in een café. Want die dingen zijn tegenwoordig echt overal te koop en dan niet uit deze kleine patroontjes maar uit enorme tanks van vele liters. Maar waarom is het zo'n lekker handeltje?
We verkopen een ballon voor 3 euro, keer 200. Dan kom je op 600 euro, snel. 
Waar komt het vandaan? Bij een installatie als deze wordt het per fles afgevuld. 
En wie loopt er nou echt mee binnen? Er zijn er inmiddels meer dan 100, misschien wel 200 in Nederland, die tussenhandel plegen in lachgas.
Dit is de industrie achter jouw lachgasballonnetje. Bedrijven die het verkopen schieten als paddenstoelen uit de grond. Ze maken er zelfs reclame voor en dat komt allemaal door een uitspraak van het Europese Hof in 2016. Eerst stond lachgas volgens de geneesmiddelenwet namelijk te boek als een narcosemiddel, bijvoorbeeld bij bevallingen. Aan geneesmiddelen zitten strenge regels vast, dus zomaar verkopen mocht niet. Maar twee jaar geleden besloot een Europese rechter dus dat lachgas geen medicijn is, maar een handelswaar. Daarom valt het nu onder de Warenwet en kan in principe elk bedrijf het verkopen.
We kennen dus de beroemde slagroompatronen. Winkels als de Sligro, de Makro, de Blokker en de Hanos verkochten ze gewoon. Maar omdat ze weten dat het niet alleen maar bedoeld is om echt slagroom mee te spuiten, is die verkoop beperkt, ook op aanraden van het Ministerie van Volksgezondheid. Bol.com verkoopt ze zelfs helemaal niet meer. Maar op de rest van het internet bloeit die handel volop. Iedereen kan zo een starterspakketje kopen. Voilà. Maar er zijn bedrijven die het veel groter aanpakken. Zij verkopen niet alleen maar crackers en patronen, maar ook hele tanks met lachgas. En die verkopen ze dan aan de horeca, festivals en shishalounges, zoals in de Mon Ami in Rotterdam. Daar gaat er elke week zo'n 30 liter lachgas doorheen. Zo'n 1500 ballonnen. 
Wij zijn een aantal maanden geleden begonnen met lachgas verkopen, ik denk inmiddels al bijna een jaar zelfs. Het levert genoeg op in ieder geval. Zodra één iemand bestelt, bestelt de rest van de zaak ook, bijna iedereen. En dan gaat het aan de lopende band door, totdat iedereen weg. Tweehonderd ballonnen kunnen op vrijdag, zaterdag drukke dagen makkelijk wel. We verkopen een ballon voor 3 euro, keer 200, dan kom je al snel op 600 euro op één dag als je een goede dag hebt. Op internet zag je allerlei advertenties of mensen die wilden leveren. En ze komen ook gewoon bij ons langs hier. Ze geven gewoon een kaartje af: hee, wij verkopen lachgas. Op een gegeven moment heb je vijf, zes leveranciers. Die willen graag geld verdienen met lachgas, dat zijn gewoon puur handelaars.

Pure handelaren dus. Zo 1000 euro per weekend binnentikken is geen uitzondering. Maar de volgende vraag is: waar halen zij dat lachgas vandaan? Eerst belangrijk om te weten: er zijn drie soorten lachgas. Zo heb je medisch lachgas, wat bijvoorbeeld wordt gebruikt om de pijn bij een bevalling wat te verzachten. En dat wordt dus ook heel goed gecontroleerd. Dan heb je 'food grade' lachgas, wat dus in die slagroompatronen zit als drijfgas wat in restaurants wordt gebruikt. Dat kan volgens deskundigen niet heel veel kwaad, als je het maar niet te vaak doet. En het wordt minder goed gecontroleerd dan bij medisch lachgas.
En dan is er ook nog technisch lachgas, wat bijvoorbeeld in de auto-industrie wordt gebruikt voor meer vermogen, beter bekend als nitro. En dat is niet bedoeld voor menselijke consumptie. En dat wordt dus ook niet zo goed gecontroleerd. Ze worden alle drie door lachgasfabrieken in Nederland gemaakt en verkocht. En je kan al raden: sinds 2016 krijgen ze een hoop meer telefoontjes van potentiële klanten.

Welkom bij Westfalen Gassen Nederland, producent van industriële gassen en voedingsgassen. We halen het uiteindelijk bij een productielocatie van ons vandaan. Het komt hier met een vrachtauto vloeibaar binnen. We zorgen dat het in een fles komt voor een klant. Stel nou dat ik een bedrijfje start en ik zeg: ik wil heel veel lachgas bestellen. Wat doen jullie dan? We vragen in ieder geval naar Kamer van Koophandel. Dat wordt gecheckt, kopie paspoort en een eindgebruikersverklaring, waarin de klant vertelt: wat is mijn toepassing.
Dus als ik zeg: ik ga het verkopen in een club, wat zeggen jullie dan?
Dan zeggen wij: Nee, helaas. Ik snap het genot aan de ene kant, maar er zit ook een gevaar aan het gebruik van lachgas. Dus we hebben gezegd: daar lenen we ons niet voor en we willen er ook geen geld aan verdienen. Het hoort uiteindelijk niet bij ons als bedrijf.
En Westfalen is niet de enige. Fabrikanten van lachgas hebben met elkaar afgesproken om het niet te verkopen aan lachgashandelaren, omdat het wordt gebruikt als partydrug en ze gewoon niet zoveel zin hebben in gedoe. Wie dus aanklopt zonder een goede eindgebruikersverklaring krijgt dat lachgas niet mee. Maar hoe komen die handelaren daar dan wel aan? Dat hebben we aan heel wat lachgashandelaren gevraagd, maar ze zijn er niet heel happig op om aan ons te vertellen waar ze hun voorraadje vandaan toveren. Ook uit concurrentieoverwegingen. Sommige handelaren hebben een truc gevonden om toch dat lachgas bij die fabrieken te bestellen.
Ze doen bijvoorbeeld alsof ze een ander bedrijf zijn en liegen in die eindverklaring. Daar kunnen die fabrieken dan weinig tegen doen. Andere handelaren halen hun lachgas uit het buitenland, bijvoorbeeld uit China. Zoals het bedrijf Partytime in Qingdao. Zij doen niet zo moeilijk over die eindgebruikersverklaring. Maar wat je daar dan precies koopt blijft wel een beetje vaag. Best een apart wereldje dus, dat lachgas. Het is dus legaal om erin te handelen of om het te gebruiken, maar om het ergens groot in te kopen wordt meteen een beetje schimmig. De enige die er wel open over wilde zijn is Leon. Hij had eerst een autobedrijfje, maar hij wil nu toch liever alles volgens het boekje doen.

Ik ben Leon Riemers. Ik ben ondernemer in lachgas. Wij leveren lachgas aan de horeca. Kom binnen. Ik koop het in Turkije in. Wij hebben daar een leverancier gevonden die ons medisch lachgas levert. Dat is inderdaad niet makkelijk om aan te komen. In Nederland, ondanks dat het legaal is, wil er eigenlijk geen enkele leverancier aan meewerken. Maar in Turkije hebben wij een leverancier gevonden die bereid is om het wel te leveren. Dat is wel met allerlei problemen met transport en allerlei kinderziekten die je hebt met het opstarten daarvan. Maar het lukt. Er zijn inmiddels meer dan 100, misschien wel 200 in Nederland die tussenhandel plegen in lachgas. Maar omdat het door grote erkende leveranciers niet opgepakt wordt, krijg het een rare status en zie je dat heel veel partijen in de markt, met name ook tussenhandelaren, zonder Kamer van Koophandelnummer werken, geen facturen kunnen geven. Er wordt veel zwarte handel in gedaan en dat is hoe de markt in elkaar zit. Voornamelijk een markt van cowboys.
Cowboys genoeg inderdaad. Hier zie je de auto van een man die de politie van de A2 had geplukt omdat zijn auto naar achteren hing. Lagen er in zijn achterbak twintig tanks met lachgas. Wie handelt in gas, moet rekening houden met allerlei risico's. Zoals bijvoorbeeld ontploffingsgevaar of een brand. Je moet je dus aan allerlei regeltjes houden als je lachgas opslaat of vervoert.

Oké. Even samenvatten. Lachgas is dus booming maar ook een beetje een gekke wereld. Producenten willen het niet verkopen aan lachgashandelaren en die moeten dus een trucje verzinnen. Maar als je daarin slaagt, dan loop je binnen. Maar je weet dus nooit precies helemaal zeker waar het lachgas vandaan komt, wat erin zit en of het veilig is. En dan tot slot, niet onbelangrijk. Lachgas is dus legaal en het kan hartstikke leuk zijn. Maar je kan er ook hoofdpijn van krijgen of misselijk van worden of zelfs out gaan. Er is nog niet heel veel onderzoek gedaan naar de gezondheidsrisico's, maar volgens het RIVM is veelvuldig gebruik niet goed voor je hersenpan. Dus.

Hoe hoog is de kwaliteit van je lachgas?

Lachgas wordt gebruikt als genotmiddel. Het zorgt voor een kortdurende roes als je het inademt. De herkomst en de kwaliteit van het gas zijn echter niet altijd even duidelijk, net als de gevolgen voor je gezondheid.

De dubieuze industrie achter ballonnetjes doen

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

NOS op 3

Type videos