Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

LOGO'S OMROEPEN - BONT

NOS logo wit

NOS op 3 legt het nieuws aan je uit, in duidelijke taal, zodat je het nieuws beter kunt volgen.

Programmaheaders

Burgerschap, mediawijsheid, welvaart en samenleving

NOS op 3

Programmalogo's

Naar het YouTube-kanaal NOS op 3

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Stront, ontlasting, fecaliën, drek, uitwerpselen, kak, excrementen. Ik heb het over poep, iets dat je beter gewoon doorspoelt, want het is nogal onsmakelijk. Zeker de poep van iemand anders. Maar juist andermans poep zou jou kunnen genezen als je ziek bent. Met zogeheten Fecale Microbiota Transplantatie, FMT, oftewel een poeptransplantatie. Door je neus. Misschien heb je al wel eens over gehoord. Maar hoe zit het nou precies. Hoe werkt het. Voor wie is het. En hoe ver is de wetenschap. Eerst even een mini-college darmflora. In onze darmen stikt het van de micro-organismen, microbiota. Dat zijn vooral bacteriën, zo'n 100.000.000.000.000 verspreid over je darmen met een totale oppervlakte van pak 'm beet een voetbalveld. Er zijn meer dan 2000 verschillende soorten darmbacteriën bekend en samen vormen ze zo'n anderhalve kilo van je lichaamsgewicht. En die hebben veel invloed op ons lichaam. Zo helpen zij bij het verwerken van voedingsstoffen, bij het aanmaken van bepaalde vitamines en vechten ze tegen ziekmakers. Ieder mens is uniek met z'n eigen darmflora. Als je gezond bent, werkt jouw lichaam in harmonie samen met die darmbacteriën en dan is er geen vuiltje aan de lucht. Maar als de samenstelling van bacteriën op de één of andere manier niet helemaal lekker loopt en jouw darmflora je tegenwerkt, kun je ziek worden en chronische klachten krijgen. Dan wordt het misschien wel tijd voor een poeptransplantatie. Hoe dat werkt: eerst worden je darmen helemaal schoongespoeld met laxeermiddel en antibiotica om zo veel mogelijk bacteriën te verwijderen. Daarna gaat iemand anders' gezonde darmflora, maar dan wel sterk verdund met een zoutoplossing, via je neus rechtstreeks naar je dunne darm. Godzijdank met een slangetje, dus je proeft of je ruikt niks. Je darmen worden bevolkt door een nieuwe, gezonde darmflora en als het goed is ben je dan van je complicaties af. Maar werkt het ook echt? Ja. Nederlandse wetenschappers hebben bij sowieso één ziekte de werking van poeptransplantatie bewezen. Bij een darminfectie met de Clostridium difficile-bacterie die zorgt voor diarree, buikkrampen en misselijkheid. Als antibiotica niet werkt, is in 8 tot 9 op de 10 gevallen een poeptransplantatie wel succesvol. En dat smaakt naar meer. Op dit moment wordt er volop onderzoek gedaan naar meer mogelijkheden met poeptransplantaties. Zo wordt nu gekeken wat de invloed is van je darmflora op je alvleesklier, je lever en je spieren. Dat kan mogelijk helpen in de strijd tegen andere chronische darmaandoeningen en bijvoorbeeld suikerziekte. Het wordt wellicht nog mooier. Want zelfs de psyche, het brein, zou kunnen profiteren van poep. Bij veel geestelijke aandoeningen blijkt er ook een afwijking te zijn in de darmflora. Dat veld van onderzoek is nu booming en zo kunnen mogelijk in de toekomst ook hersenaandoeningen, ziektes en stoornissen als autisme, Parkinson, depressie en MS met poeptransplantaties worden behandeld. Met de nadruk op mogelijk. Onderzoek zit nog in de experimentele fase en het is wachten op de resultaten. Maar 't is de moeite meer dan waard. Als poep de belofte waarmaakt, en dat is zeker denkbaar, kan dat in de toekomst vele miljoenen euro's schelen aan zorgkosten. Want een poeptransplantatie kost geen drol. Oké. O, en niet onbelangrijk: don't try this at home. Poeptransplantaties zijn geen doe-het-zelf klus met andermans poep in de blender. Maar geloof het of niet, het gebeurt. Mensen doen de gekste dingen in de hoop op genezing. Maar je loopt risico: poeponderzoek is niet voor niets nog experimenteel. Poepdonoren worden grondig gecheckt op meer dan 50 potentiële ziekmakers in de vorm van bacteriën, parasieten of virussen, voordat het veilig is. Want die speciale donorpoep komt natuurlijk ergens vandaan. In Leiden staat de Nederlandse Donor Feces Bank, de eerste poepbank in Europa. Gezonde donoren jonger dan 50 met een goede BMI kunnen er poep doneren. Dus als je je geroepen voelt: grote boodschap, kleine moeite. En zo niet, vergeet in dat geval vooral niet door te trekken.

Kan je genezen van andermans poep?

Je zou het niet zeggen, maar poep kan gebruikt worden als medicijn. Als iemand een darmziekte heeft, kan diegene genezen door met een poeptransplantatie nieuwe, gezonde darmbacteriën in de darmen te brengen.

Poep van een donor als medicijn

Kan je genezen door andermans poep?

Als je deze jongen ziet dan denk je vast niet: die is heel erg nuttig. Helemaal niet als 'ie op je fruit rondhangt. Maar deze vlieg heeft al zeker 6 Nobelprijzen binnengesleept. 
Dit is de Drosophila melanogaster. Je kent hem als de fruitvlieg. En die vlieg lijkt meer op jou dan je denkt. 
Natuurlijk hebben wij geen vleugels en we hebben niet van die grote rode ogen zeg maar. 
Mijn naam is Ody Sibon, ik ben hoogleraar celbiologie aan het UMCG. Ik gebruik de fruitvlieg om te onderzoeken hoe onze hersenen werken. Er zijn heel veel ziektes waarvan we nu weten wat er aan de hand is door het onderzoek aan de fruitvlieg. 
De fruitvlieg is enorm belangrijk voor wetenschappelijk onderzoek. Dat is hij al sinds 1910.
Bioloog Thomas Hunt Morgan ontdekte dat genen erfelijk zijn dankzij deze vliegen. 
Ja. En dan later zijn we erachter gekomen. Wacht eens even. Dat lijkt heel erg op de mens. Als je kijkt, het algemene bouwplan van de vlieg lijkt heel erg op dat van de mens. Ons DNA lijkt heel erg op dat van de vlieg. Vliegen hebben een mond, een hart, hersenen. Ze kunnen wat leren, ze vertonen best ingewikkeld gedrag, als je het goed bestudeert. Juist omdat die vlieg zo lijkt op de mens kun je die vlieg goed gebruiken om bepaalde experimenten mee te doen, te bestuderen wat er aan de hand is bij een bepaalde ziekte. En dan kun je dat voor later vertalen naar de mens. 
Dat maakt ze de ideale proefdieren. 
Je kan het DNA van de fruitvlieg manipuleren. Ik kan een bepaalde fruitvlieg designen die bijvoorbeeld een menselijk eiwit produceert of die een fout heeft in zijn DNA. 
Dat werkt zo: een embryo van een fruitvlieg wordt geïnjecteerd met menselijk DNA met bijvoorbeeld een genetische afwijking. Dat DNA wordt meegenomen in het nageslacht van de vlieg en de kinderen van die vlieg die hebben vervolgens ook die genetische afwijking. En als je een heleboel fruitvliegjes met een genetische afwijking hebt, dan kan je daarop allerlei stoffen testen tegen die genetische afwijking. 
Verder kun je vliegen goed gebruiken omdat je binnen korte tijd heel veel nakomelingen hebt die allemaal precies hetzelfde zijn. Als je daar iets in ziet bij al die vliegen tegelijk, dan geloof ik wel dat het zo is. Omdat het relatief eenvoudig is om daar allerlei onderzoek mee te doen wat je natuurlijk nooit met patiënten kan doen, kunnen we heel veel dingen uittesten in die vliegen en dan kunnen we vervolgens kijken of dat ook zo is voor patiënten of voor muizenmodellen. 
Als je aan proefdieren denkt, denk je waarschijnlijk snel aan de muis. Maar inmiddels heeft de fruitvlieg z'n plek overgenomen in laboratoria over de hele wereld. 
Wat we wel vaak doen is dat we eerst iets heel grondig bestuderen in de fruitvlieg. Daarna hoeven we dan maar heel weinig muizen te gebruiken om het ook aan te tonen. Want in Nederland en ook in andere Europese landen is er een heel streng proefdierbeleid en dat is heel goed, maar dat betekent dat het vaak lang duurt voordat je een vergunning krijgt om bepaalde experimenten te doen. Terwijl in de fruitvlieg, als je vandaag een spannend experiment bedenkt, dan kun je dat dezelfde dag nog beginnen. 
Weinig mensen zullen er iets op tegen hebben als je er proeven mee doet. D'r is wel kritiek maar lang niet zoveel als bij muizen of apen. Dus de volgende keer dat jij in je keuken staat te vloeken omdat de fruitvliegen je om de oren vliegen, vergeet ze niet even te bedanken voor een wetenschappelijke inzet.

Waarom is een fruitvlieg nuttig?

Fruitvliegen in huis zijn irritant, maar eigenlijk zijn deze dieren heel nuttig. In laboratoria wordt er veel onderzoek gedaan met behulp van fruitvliegen.

De fruitvlieg lijkt op de mens

Gevoelstemperatuur. Dat klinkt vaag, de een voelt kou toch heel anders dan de ander. Dus wie bepaalt dat. 
Een meteoroloog gaat niet zelf even voelen hoe koud het is. Om dat te berekenen zijn er verschillende methodes. In Nederland gebruiken we de 'JAG/TI-formule. Daarbij kijk je naar twee dingen. De temperatuur en de wind. Als je huid in aanraking komt met de lucht dan wordt er warmte afgevoerd. Hoe harder het waait, des te meer warmte je kwijtraakt. Ook al is die wind misschien wel warm. Je kunt de gevoelstemperatuur berekenen met deze formule. 
Stel, het is buiten -5 en het waait met 30 kilometer per uur, dan is de gevoelstemperatuur -13. Of de zon schijnt maakt voor de formule niks uit en het is niet raar als jij het veel kouder of warmer hebt dan het weerbericht zegt: de formule gaat uit van een gezonde volwassene die met 5 kilometer per uur wandelt. Als je stilstaat, dan krijg je het weer kouder, dus: hup, in beweging.

Hoe bereken je gevoelstemperatuur?

Soms voelt het buiten nog veel kouder dan de thermometer aangeeft. Dat noemen we gevoelstemperatuur. Maar hoe kom je aan die gevoelstemperatuur?

Een combinatie van temperatuur en wind

Hoor dit fragmentje. 
Luister goed. 
De perfecte noot, loepzuiver gezongen en vooral: niet gecorrigeerd met autotune. 
Vooral dat laatste maakt die perfect pitch van Freddie bijzonder, want tegenwoordig gebruikt zo'n beetje elke popster autotune, al is het heel subtiel. En ja, waarschijnlijk ook jouw favoriete artiest. 
Sinds oudgediende Cher er in 1998 voor het eerst helemaal op losging. 
Oké, Cher draaide de knop helemaal open en klonk doelbewust als een robot. Juist voor dat specifieke geluidseffect. Net als Yé, of zo ongeveer elke Nederlandse R&B-plaat. 
Een leuke truc, maar autotune was in 1997 door bedenker Andy Hildebrand oorspronkelijk bedoeld om juist heel subtiel elke plooi glad te strijken. En daar maken artiesten, ook degenen die van zichzelf al heel goed kunnen zingen, dankbaar gebruik van. 
Wat Photoshop is voor de fotografie, is autotune voor de muziek. Elk oneffenheidje wegpoetsen. Het werkt zo: autotune duwt als het ware de toonhoogte van je stem naar de dichtstbijzijnde noot, zoals je vingertoppen zich laten leiden door de frets van een gitaar, die metalen strips op de hals. 
Een stem zonder autotune is meer te vergelijken met een viool waarbij je al glijdend op eigen kracht die perfecte noot moet zien te raken. 
En precies dat zat bij Freddie Mercury wel snor. Hij had een bereik van een f2 tot een f6, dus van heel laag tot heel hoog. 
Op een notenbalk ziet dat bereik er zo uit. Indrukwekkend op zichzelf. Maar hij wist er ook echt raad mee. Volgens operazangeres Montserrat Caballé, met wie hij Barcelona zong, was zijn frasering, zeg maar het articuleren van klanken, subtiel, fijngevoelig en lieflijk, of juist krachtig en robuust. Hij was in staat elk woord de juiste kleur of nuance te geven. 
En hij wisselde moeiteloos van muziekstijl: van hardrock tot ballad, funk, opera, rockabilly en harmonieuze samenzang. 
Want ook al zie je in de clip alle vier de bandleden zingen, de intro van Bohemian Rhapsody is één en al Freddie. 
Genoeg redenen voor een groep onderzoekers in 2016 om de stem van Freddie Mercury eens tegen een wetenschappelijke meetlat aan te leggen. Ze ontdekten onder meer dat hij een unieke vibrato had, het periodiek variëren van de toonhoogte. 
De vibrato wordt uitgedrukt in trillingen per seconde, Hertz. Bij een normale zangstem beweegt een vibrato tussen de frequenties van 5,4 Hertz en 6,9 Hertz. Freddie- haalde 7,04 Hertz en zijn vibrato was veel onregelmatiger dan gebruikelijk. 
Dat gaf Freddie, in de woorden van de onderzoekers, zijn unieke vocale vingerafdruk. Ook keken ze naar zijn grit, de rauwe rand die hij aan zijn stem kon toevoegen. Door het strottenhoofd van een imitatiezanger te filmen, ontdekten ze dat Freddie niet alleen zong met zijn stembanden, maar ook met zijn, wat zo heet, valse stembanden. Hoe ironisch. Hoogst ongebruikelijk, behalve voor keelzangers uit Mongolië. Met zo'n stem als Freddie heb je dus geen autotune nodig. 
Maar hebben de grote vocalisten van vandaag de dag dat dan wel? 
Er wordt gezegd: iedereen doet het. Maar het wordt ook regelmatig ontkend. Er heerst vaak namelijk een taboe op autotune, tenzij het een gekozen stijlmiddel is zoals bij T-Pain, gewoon een goede zanger. Maar critici zien autotune een beetje als valsspelen door mensen die eigenlijk niet goed genoeg kunnen zingen. En eerlijk is eerlijk, soms is dat ook zo. 
Wat vind jij, is autotune een zwaktebod of juist een verrijking voor de muziek? Er is in ieder geval een oplossing om erachter te komen of iemand echt zuiver kan zingen of dat er aan is gesleuteld. In één woord: live.

Hoe werkt autotune?

Veel artiesten gebruiken tegenwoordig een trucje om zuiver te zingen: autotune. Maar hoe werkt dit? NOS op 3 legt het uit aan de hand van de stem van Freddie Mercury, die geen autotune nodig had.

Zuiver zingen met of zonder hulp

Jij denkt dat je iemand helpt of dat je nieuwe vrienden hebt. Maar dan moet je een telefoonabonnement afsluiten met nieuwe phone, en nog één, en nog één. De telefoons zie je nooit meer terug. De schulden wel, duizenden euro's per maand. Dit is de wereld van de creditboys. 
Zij had een heel sterk verhaal waterdicht. Het voelde niet echt alsof ik nee kon zeggen. Ik denk er nog iedere dag aan. Soms moet ik huilen. NOS op 3 ontdekte dat creditboys nog steeds veel slachtoffers maken die uit angst anoniem willen blijven. Daarom hebben wij hun verhaal ingesproken. 
Een creditboy is een soort loverboy, waarbij een loverboy een slachtoffer dwingt om te prostitueren. En een creditboy, die dwingt z'n slachtoffer een krediet af te sluiten, zoals een telefoonabonnement. 
Ik leerde ze kennen bij een bushalte. Ze vroegen of ze met mijn telefoon effe mochten bellen daarna nam ze op die telefoon contact op. Gewoon chillen samen, toen spraken we af op het station. Ze zeiden dat ze een telefoon op een vals adres wilde afsluiten. Dat ze dat soort dingen deden en of ik meedeed. Ze gaven me een schuldgevoel. Ze zeiden zonder dat geld kan ik nergens slapen vannacht. Het voelde niet echt alsof ik nee kon zeggen. Dus ik deed het gewoon. Ik dacht sowieso niet echt veel aan wat ik deed. 
Ik was net ontslagen bij de Albert Heijn en volop aan het solliciteren. Toen werd ik benaderd door een vrouw die zei dat zij manager was bij KPN. Ze wilde afspreken op Utrecht Centraal. Ik stond te popelen om een nieuwe baan. En zij had een heel sterk verhaal, waterdicht. We gingen de stad in om telefoons te regelen voor haar baas. Daarna gaan we alles ongedaan maken. Geen zorgen. Dit doen we vaker. We zijn echt ervaren. 
Ze zeiden dat mijn naam na de aankoop wel uit het systeem gehaald zou worden bij het telefoonbedrijf en niet dus. Natuurlijk. Maar daarna zeiden ze steeds als je het niet doet, zit je wel met al die schulden. Want dan halen we je naam niet weg. Dan moest ik al dat geld van die telefoons echt gaan betalen. Ik voelde mij niet vrij om te stoppen. Zij hielden de telefoons. Ik heb daar nooit geld voor gezien. Het werd ook dreigender. Ze bedreigden me niet voluit. Maar ze zeiden bijvoorbeeld welke geweren zouden zo van ik heb nu deze thuis en ik ga deze halen. Ik dacht dat ze achter me aan konden komen of zo. Als ik zou zeggen dat ik niet wilde. Ik kende die gasten nauwelijks, wist ik veel wie zij echt waren. 
En die vrouw zei alleen maar: je doet het hartstikke goed. Alles komt goed. Ze gaf me ook de hele tijd complimentjes: je ziet er leuk uit. Leuke jurk, waar heb je die gekocht. Uiteindelijk ging ze weg en heb ik haar een week lang proberen te bellen. Ze nam niet op reageerde niet op m'n sms'jes. 
Het is nu 5 jaar geleden maar laatst kreeg ik nog een dagvaarding van T-Mobile. 
Die rechtszaak verloor ik omdat ik gewoon heb getekend. 
Er is geen enkel signaal vanuit de winkels dat er meerdere contracten afgesloten zijn er komt nergens een rood of een groen lampje. 
Het geeft allemaal vet veel stress. Ik wil gewoon dat het voorbij is en dat ik gewoon weer kan chillen. 
Ik denk er nog iedere dag aan. Soms moet ik huilen en dan ga ik maar naar bed. 
Aan anderen die er nu in zitten zeg ik: doe het niet. Of stop er gewoon meteen mee. Hoe eerder je stopt, hoe beter. De rekeningen lopen vet op.

Opgelicht door creditboys

Creditboys zijn een soort loverboys. In plaats van hun slachtoffers te dwingen om zich te prostitueren, moeten de slachtoffers een krediet afsluiten, zoals een telefoonabonnement. Hoe gaan de creditboys te werk?

Duizenden euro’s schuld met telefoonabonnementen

Venetië: romantiek, geschiedenis, een authentiek tochtje in een gondel... 
Maar je bent niet de enige. Een typisch gevalletje; verwachting versus werkelijkheid. Overal toeristen. Zo'n 30 miljoen per jaar. Maar ja, als toerist gaan lopen klagen over de toeristen is een tikkeltje hypocriet vind je niet? Je bent het zelf. Bovendien, het kan erger. Stel je voor dat je er woont. Venetianen protesteren dan ook tegen de drukte, de overlast, hogere woonlasten en vooral de aanmerende cruiseschepen.
Bewoners vinden dat ze worden weggejaagd. Woonden er in 1950 nog 175.000 mensen, nu zijn dat er nog maar 55.000. En daarom moeten we het even hebben over toerisme. Over overtoerisme, vrij vertaald van het Engelse over tourism. Van overtoerisme is sprake als de impact van het toerisme zo groot is dat het kwaliteit van leven negatief beïnvloedt en/of de kwaliteit van je ervaring tijdens je bezoek. En Venetië is nog maar één voorbeeld. Steden als Praag, Dubrovnik, Amsterdam en Barcelona zitten er ook mee. In die laatste kwam afgelopen zomer de beweging 'Tourist Go home' op gang met graffiti op de muur en protest in de straat. En niet alleen historische binnensteden hebben te maken met vormen van overtoerisme. Denk bijvoorbeeld ook aan IJsland met vorig jaar 7 toeristen per inwoner. De afbrokkelende tempels van Machu Picchu en Angkor Wat, de plastic noodtoestand op Bali, garbage island op de Malediven tot zelfs het op slot gooien van hele eilanden als Maya Beach en door Boracay door schade aan de natuur en vervuiling. Een nogal drastische maatregel, want het heeft grote gevolgen voor de tienduizenden mensen die voor hun inkomen afhankelijk zijn van toeristen. 
En daar wringt de schoen. Wat voor de één een vloek is, is voor de ander een zegen. Toerisme betekent namelijk big business. De sector neemt 10% van de wereldeconomie voor z'n rekening, is jaarlijks goed voor meer dan een biljoen euro aan verdiensten uit export en toerisme zorgt voor één op de 10 banen wereldwijd. Wat dacht je van alleen al die 400 gondeliers in Venetië. 
Sommige economieën zoals die van Aruba, de Bahama's en de Malediven zouden zonder toerisme zelfs compleet instorten. Toerisme is de afgelopen decennia dan ook als een gek gegroeid. In 1950 waren er 25 miljoen internationale toeristen, 30 jaar later waren het er al 10 keer zoveel, in 2012 voor het eerst meer dan een miljard en afgelopen jaar 1,3 miljard. Dat zijn net zo veel internationale toeristen als dat er mensen in China wonen. 
En laat nou juist de opkomende middenklasse in landen als China ervoor zorgen dat er over 10 jaar 1,8 miljard internationale toeristen zijn. Die enorme groei is overal zichtbaar. Kijk naar het succes van AirBNB, de populariteit van cruisevakanties en we gaan vooral met z'n allen nog heel veel meer vliegen. Hebben we het dan over 10 jaar over overovertoerisme? Geen zorgen, zegt de Wereld Toerisme Organisatie van de VN. Maar hoe kan je 1,8 miljard toeristen managen? Het antwoord van de WTO: duurzaam toerisme. Voor wie het nog niet wist: 2017 was The International Year of Sustainable Tourism met een prachtig filmpje en 5 pijlers. 
Duurzame economische groei, werkgelegenheid en armoedebestrijding, milieubescherming en klimaatverandering, bescherming van culturele waarden en erfgoed en wederzijds begrip, vrede en veiligheid. Samen.
De campagne is vooral gericht op de individuele toerist. Dus als alle 1,8 miljard toeristen gewoon even hun verantwoordelijkheid nemen... Tja. De UNWTO heeft verder niks te zeggen over hoe Venetië, Barcelona of Amsterdam hun problemen aanpakken. Ze kunnen hooguit adviseren of aanmoedigen, maar daarmee is overtoerisme nog niet opgelost. Maatregelen moeten vooral van overheden zelf komen en dat gebeurt soms in grote, maar vooral in kleine stappen. Denk aan het bierfietsverbod en het spreiden van toeristen in Amsterdam. Het sluiten van natuurgebieden in IJsland, een hogere toeristenbelasting en een segwayverbod in Barcelona, een toeristenquotum in Santorini en Cinque Terre of het weren van cruiseschepen uit het centrum van Venetië. 
Vooralsnog slechts druppels op de groeiende gloeiende plaat van het ove toerisme en die plaat blijft gloeien. Zolang het geld blijft rollen.

Wat is overtoerisme?

Steden als Amsterdam, Venetië en Barcelona zijn zo populair onder toeristen, dat de inwoners en de natuur eronder te lijden hebben. Maar voor veel landen is het toerisme ook een belangrijke inkomstenbron.

Overlast van toeristen op populaire bestemmingen

Zuurstof: best belangrijk. Bomen strijken altijd met de eer, en terecht ook wel, maar wist je dat elke tweede teug zuurstof uit de oceaan komt? Nee? Luister dan effe want de oceaan is voor ons van levensbelang. Letterlijk. De oceaan zorgt naast zuurstof ook voor voedsel en medicijnen en bepaalt het weer, de temperatuur en het klimaat. En oh ja, lekker zwemmen en pakjes bestellen. En dus zijn we er heel zuinig op. Toch? Vier dingen: overbevissing, plastic, dode zones en verzuring. Ik duik zo dieper in de materie. Maar eerst een paar oceaanfeitjes. 
We tellen er vijf. De Grote, de Atlantische en de Indische Oceaan en de Noordelijke en Zuidelijke IJszee. Maar ze staan allemaal met elkaar in verbinding. Het is een en dezelfde enorme bak met water. Veel. Maar toch, als je al dat water in druppel zou vangen krijg je dit kleine bolletje en daarin zit wel 99% van de biosfeer: het gebied op aarde waar leven mogelijk is. Van plankton tot vinvis, van kwal tot koraal en van octopus tot wat deze vriend ook mag voorstellen. En het is ook de basis voor die andere 1%, voor al het leven op het land en in de lucht. Dus beter zijn we er een beetje zuinig op. Maar ja. 
Eén: Overbevissing. Dat betekent dat er dusdanig veel gevist wordt dat de vispopulatie zich niet in hetzelfde tempo kan herstellen als het tempo waarin mensen ze kunnen vangen. Dat is wat er door geïndustrialiseerde visserij gebeurt. Wereldwijd is 31% van de soorten waarop we vissen overbevist en nog eens 58% zit aan de maximale grenzen van wat duurzaam is. Vooral grote vissen zoals tonijn, zwaardvissen en haaien hebben het zwaar. Per jaar doden mensen zo'n 100 miljoen haaien en andersom: 5. En dan zijn zij de monsters. 
En het wordt voorlopig alleen nog maar meer: voor onze sushi, haaienvinnensoep en tonijnpizza's maar daarmee verstoren we wel het voedselketensysteem in de oceaan dat hiervoor miljoenen jaren lang in balans was. En dan heb ik het nog niet eens gehad over het probleem van bijvangst. Maar we moeten door. 
Nummer twee: plastic. We halen de vis eruit. Maar we geven er wel wat voor terug. Elk jaar komt er volgens de meest betrouwbare schatting zo'n 8 miljoen ton plastic in de oceaan terecht. Dat is het gewicht van 800 Eiffeltorens aan plastic. 
Tja. Deze beelden zijn voor niemand leuk maar het zijn vooral de ontelbare minuscule deeltjes plastic die een groot probleem vormen. De allerkleinsten wezentjes eten die deeltjes en zo verstoren we de hele voedselketen ook van onderaf, totdat zelfs indirect ook op ons eigen bord terechtkomt. Bon apetit. 
Drie: dode zones. Dat zijn gebieden waar helemaal geen zuurstof meer in het water zit en waar dus ook helemaal niets meer leeft. Het is geen toeval dat van die dode zones vooral opdoemen in dichtbevolkte, welvarende kustgebieden. Dat komt vooral door de bemesting in de landbouw. Grote hoeveelheden stikstof en fosfor belanden uiteindelijk in zee en zuurstof maakt plaats. 
Wereldwijd zijn er steeds meer van die dode zones. Sinds 1950 zijn ze zelfs verviervoudigd. Maar dat gebrek aan zuurstof zien we niet alleen aan de kust. 
Vier: verzuring. Dat wij met onze CO2-uitstoot de atmosfeer opwarmen, dat mag onderhand wel bekend zijn, maar wist je dat de oceaan zo'n 20 tot 30% van al die CO2 absorbeert? Weet je nog, die tweede teug zuurstof? 
Die danken we aan fytoplankton: ontelbare minuscule plantjes die door middel van fotosynthese CO2 uit de atmosfeer halen en zuurstof ervoor teruggeven. Je kan ze zelfs zien vanuit de ruimte. Maar door onze uitstoot te verstoren we die hele koolstofkringloop. De pH-waarde van het oceaanwater is sinds de industriële revolutie gedaald van 8,25 naar 8,14. Klinkt als heel weinig maar het werkt logaritmisch, heel ingewikkeld. Lang verhaal kort: de oceaan is een heel stuk zuurder geworden en dat is funest voor dieren met kalkskeletten zoals kreeften, schelpen en vooral koralen. De verwachting is dat eind deze eeuw 90% van al het koraal wereldwijd is verdwenen. Terwijl koraalriffen het thuis zijn voor een kwart van al het oceaanleven. 
Daarmee hebben wij een kettingreactie in gang gezet die alle levensvormen in de oceaan raakt en uiteindelijk ook ons. En kunnen we dan niets doen? Tuurlijk wel, maar eigenlijk niets dat je niet allang weet.

Hoe worden de oceanen op aarde bedreigd?

De oceanen op aarde zijn van levensbelang. Ze zorgen voor zuurstof, bepalen het klimaat en zorgen voor de opslag van CO2. Maar onze oceanen hebben te maken met vier grote bedreigingen.

Overbevissing, plastic, dode zones en verzuring

Nederlanders zijn dol op vlees. We eten gemiddeld 38,4 kilo per persoon per jaar en bijna de helft daarvan komt van een varken. 
Maar wat is er eigenlijk allemaal gebeurd met het varken achter dit karbonaadje? Dit biggetje moet een varken worden, als het 100 kilo weegt levert het genoeg vlees op en is het klaar voor de slacht. Dat gewicht wordt bereikt door de dieren 2 kilo per dag te voeren. Dat bestaat vooral uit resten uit de voedingsindustrie zoals aardappelschillen en wordt aangevuld met soja, maïs en graan. In het buitenland wordt het groeiproces soms versneld door varkens groeihormonen te geven. Maar dat mag niet in de EU. De varkens worden gehouden in groepen. En hoeveel ruimte die krijgen aan af van het keurmerk waaronder het vlees in de supermarkt ligt. Een vleesvarken zonder keurmerk heeft gemiddeld 0,8 vierkante meter leefruimte, met één ster een vierkante meter, met 2 sterren 1,2 vierkante meter en met 3 sterren 1,3 vierkante meter. In de stal moet altijd speelmateriaal aanwezig zijn, zoals stro, blokken hout of touw. Varkens met 2 sterren of meer moeten een strobed krijgen en vrij naar buiten kunnen. Als het varken na een half jaar 100 kilo weegt, is het klaar voor de slacht. De vrachtwagen die het vaker naar de slachterij brengt mag alleen gaan rijden als het bij vertrek onder de 35 graden is en er water is voor de varkens. De maximale duur van het transport hangt ook weer af van het keurmerk. Bij een ster is het maximaal 8 uur en bij 2 of 3 sterren maximaal 6 uur. Varkens zonder ster mogen onbeperkt reizen maar moeten om de 24 uur rusten. 
In slachthuizen worden biologische en gewone varkens gescheiden geslacht. Na uitladen worden alle dieren direct gekeurd door een dierenarts van de Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit. Kreupele varkens mogen niet op transport. Maar als ze onderweg toch gewond raken, worden ze in het slachthuis als eerste verdoofd. Meestal zit er een uur tussen de aankomst van de varkens en de slacht zelf. In de tussentijd blijven ze in een stal en worden ze afgespoeld omdat de varkens daar rustiger van worden. Na dat uur gaan de varkens richting de verdoving. Sommige slachthuizen hebben kleine aanpassingen die stress verminderen, zoals een langzaam oplopende vloer, gangen zonder hoeken of licht aan het einde van de gangen en als ze rustiger blijven, is er minder dwang nodig om ze te verplaatsen. Als ze dat niet genoeg uit zichzelf doen worden de varkens vooruit gedreven met drijfstokken. Varkens worden verdoofd met een elektrische stroom of koolstofdioxide en raken dan buiten bewustzijn. Bij de elektrische methode worden varkens in een rij gedreven en dat is stressvol. De schok wordt daarna handmatig met een tang op de kop of automatisch met elektroden op de borst afgegeven. Bij de gasverdoving zakt een kooi met varkens in een schacht gevuld met CO2. In tegenstelling tot de elektrische schok duurt dit proces even. Na 14 tot 30 seconden zijn de varkens bewusteloos. Eenmaal verdoofd wordt het dier direct ondersteboven gehangen en snijden ze de halsslagader door. Het varken bloedt uiteindelijk dood. Zo blijft er geen bloed achter in het vlees. 
Via een lange rail gaan de karkassen door het slachthuis. Onderweg worden ze ondergedompeld in een bad met heet water zodat het karkas schoonspoelt en haar losweekt. Haar dat achterblijft, wordt later weggebrand. Als de varkenshuid schoon is, wordt de buik opengesneden en worden organen verwijderd. Dan wordt het karkas in tweeën gezaagd, nogmaals gekeurd en verdwijnt het in de koeling. De volgende dag worden de karkassen in specifieke stukken gesneden en die gaan naar de slagers en slagerijen van supermarkten. Die bewerken het en verpakken het met het bijbehorende keurmerk. En zo belandt die karbonade uiteindelijk op jouw bord.

Hoe worden varkens geslacht?

Vleesvarkens worden geslacht als ze 100 kilo wegen. Een vrachtwagen brengt ze naar het slachthuis, waar ze worden verdoofd en geslacht. Daarna gaat het vlees naar slagers en supermarkten waar het verkocht wordt aan de klant. 

Van stal tot slachthuis

We kopen steeds meer kleren en we dragen ze minder vaak oftewel: fast fashion. Wat zijn daarvan de gevolgen en kan het ook anders? Wereldwijd is de verkoop van kleren in 15 jaar tijd meer dan verdubbeld. We kopen nu meer dan 100 miljard T-shirts, jurkjes of onderbroeken per jaar. De gemiddelde Nederlander koopt jaarlijks 46 kledingstukken en gooit er 40 weg en van de 173 kledingstukken in zijn kast heeft hij ruim een kwart al meer dan een jaar niet meer gedragen. Wereldwijd dragen we onze kleding steeds minder vaak. In 2002 gemiddeld nog 200 keer, nu nog minder dan 130 keer. Vooral in China dragen ze kleren steeds minder vaak. Hier in Europa daalt het licht en in Amerika gooien ze kleren het snelst weg, al na minder dan 50 keer dragen. Voor het maken van al de kleren is heel veel water nodig: voor een spijkerbroek al gauw 8000 liter en er is veel meer nodig om kleren te maken. Grote hoeveelheden aardolie, kunstmest, landbouwgif, verf en andere chemicaliën. Kleren van polyester en nylon; dat is eigenlijk gewoon plastic. Bij het wassen spoel je elke keer hele kleine stukjes plastic weg en een deel daarvan komt het eindelijk in de zee terecht: plastic soep dus. Oké. We hebben dus steeds meer kleren die we minder dragen. Maar wat gebeurt ermee als we ze weggooien? Het overgrote deel komt uiteindelijk op de vuilstort of in de afvalverbrander terecht. Een klein deel wordt gebruikt om isolatiemateriaal schoonmaakdoekjes of matrasvulling te maken en minder dan 1% wordt gebruikt om opnieuw kleren van te maken. Maar wat kan jij doen om dit te veranderen? Je kan simpelweg zo min mogelijk nieuwe kleren kopen en langer hetzelfde dragen. Als je dan toch andere kleren wil, ga voor tweedehands en gooi oude kleren niet in de vuilnisbak maar geef ze weg, bijvoorbeeld aan het Leger des Heils. De kledingindustrie kan veel doen. Kleding verhuren in plaats van verkopen bijvoorbeeld. Een soort Netflix voor kleren, voor zeg 30 euro per maand kun je dan 4 kledingstukken gebruiken. Ben je erop uitgekeken dan lever je je jurk weer in. En ook kunnen ze meer kleren recyclen. Nu is het moeilijk om van oude kleren, nieuwe kleren te maken. Vaak omdat een kledingstuk uit verschillende materialen bestaat die moeilijk uit elkaar te halen zijn. Fabrikanten zouden dus minder verschillende stoffen bij kledingstukken kunnen gebruiken. En ze kunnen ook duurzamere grondstoffen gebruiken om kleren van te maken. In plaats van katoenvezels kunnen ze vezels van uitgeperste sinaasappels of vermalen koffie gebruiken. 
Het zijn allemaal mooie ideeën, het kost sowieso tijd en geld. Dus het is maar de vraag of de kledingindustrie gaat veranderen. Ondertussen kan jij je steentje bijdragen door toch maar weer die oude trui uit de kast te trekken, ook al vind je hem niet meer zo fashionable. Of ga je toch weer shoppen?

Waarom is veel kleding kopen slecht voor het milieu?

Je staat er misschien niet bij stil, maar voor elk kledingstuk dat je koopt is een heleboel water nodig, en ook allerlei chemicaliën. En kleren die je weggooit, worden vaak niet gerecycled. Veel kleren kopen is dus niet zo duurzaam. Wat kun je zelf doen om je steentje bij te dragen aan een duurzamere kledingindustrie?  

Kleding maken en weggooien is vervuilend

Weet jij wat deze nieuwsonderwerpen met elkaar gemeen hebben? 'En dan de vraag: was het een wolf? Het dier dat donderdag werd doodgereden in de Noordoostpolder.' 'Een topzomer voor de ijssalons.' 'Veel mensen klagen op dit moment over een muggenplaag'. Het zijn allemaal wat lichtere nieuwsonderwerpen in de zomer. En dan valt al snel de term: komkommertijd. Wat is komkommertijd eigenlijk precies? En waarom zijn we die term eigenlijk ooit gaan gebruiken? Het is zomer dus je hebt vast wel een paar minuutjes voor onze uitleg. De Van Dale houdt het kort: komkommertijd is vakantietijd. Onze Taal kiest daarvoor een iets uitgebreidere omschrijving: 'een aanduiding voor de rustige zomerperiode waarin er weinig nieuws en weinig handel is.' in die de rustige periode ligt de politiek stil 'vanaf morgen is het reces', zijn veel mensen op vakantie. 'Het was een zwarte zaterdag. En dat betekent veel files in heel West-Europa.' Het nieuws lijkt vaak wat op te drogen. Kranten en journaals moeten toch hun pagina's en zendtijd vullen. Dus dan ligt de lat misschien net een tikkie lager en er is meer ruimte voor berichten die in drukke tijden het nieuws niet altijd gehaald zouden hebben. 'Volgens deskundigen mag je het nog geen plaag noemen - who cares.' 
Waarom hebben we het dan over komkommertijd? Ja, daar zijn verschillende theorieen over. Het zou komen uit het Engels. In 1700 verschijnt het woord 'cucumber time' voor het eerst in Groot-Brittannië in het woordenboek. Kleermakers hadden het in die komkommertijd een stuk minder druk omdat de mensen voor wie ze werkten op vakantie gingen. Waarom dan komkommers en geen zeg aardbeien? Dat weten de Britten zelf ook niet. Gebruiken doen ze de term trouwens niet meer. En een andere theorie is dat komkommers vroeger alleen geoogst werden in de zomer en dat bij gebrek aan ander nieuws veel kranten over die komkommeroogst schreven. Tuinbouwers zouden zelfs wedstrijden houden over wie er met de grootste komkommer op de voorpagina kon komen. Waar het ook vandaan komt: het werd in het Nederlands in ieder geval voor het eerst gebruikt in 1787. Dan staat er in een blad uit Rotterdam een gesprek tussen Piet en Kees: 'is er van de week ook wat nieuws van de grote heeren uit Den Haag?' vraagt Piet. 'Neen,' antwoordt Kees. 'maar je moet denken: het is in de komkommertijd. En dan zat alles zowat stil.' Een eeuw later werd het vaak gebruikt. Multatuli had het over 'in 't hartje van de komkommertijd'. Andere talen hebben trouwens ook een woord voor komkommertijd. In het Frans hebben ze 't over la morte saison. De Engelsen gebruiken 'the silly season'. In het Deens en Duits lijkt het meer op het Nederlands 'agurketid' en sauregurkenzeit' al gebruiken ze in het Duits meestal sommerloch, zomergat. De komkommer is trouwens zelf trouwens ook in het nieuws geweest in komkommertijd in 2011. 'Nederlands komkommer kan zonder problemen worden gegeten'. Maar dat was geen typisch komkommertijdbericht want ja, toch wel echt nieuws. '70 komkommers uit het hele land worden hier onderzocht in het enige laboratorium van Nederland dat geschikt is voor dit onderzoek'. En denk ook eens aan de ramp met de MH17 of de coup in Turkije. De aanslag in Nice. Zomaar wat grote nieuwsgebeurtenissen die plaatsvonden in de zomermaanden in de afgelopen jaren. Komkommertijd betekent dus lang niet altijd geennieuwstijd. Laten we het houden op de definitie van Van Dale: vakantietijd. Een tijd met net iets meer ruimte voor dit soort explainers.

Wat is komkommertijd?

Als er in de zomer weinig nieuws is valt al snel de term: komkommertijd. Maar wat hebben komkommers met nieuws te maken? En wanneer zijn we dit woord eigenlijk gaan gebruiken?

Veel vakantie, weinig nieuws

Ken je het gezegde "God created the Dutch, but the Dutch created Holland"? Over dat eerste zijn de meningen verdeeld. Maar wie ons land van boven bekijkt, ziet dat een deel inderdaad gemaakt is. Hoe is dat zo gelopen? Deze stukken land hadden niet bestaan zonder de Zuiderzeewet. Die wet ging in in 1918 en startte een voor die tijd ongekend plan. De Zuiderzee werd afgesloten en grotendeels drooggelegd. De reden: een watersnoodramp, die van 1916, en een voedseltekort, onder andere door de Eerste Wereldoorlog. Er moest dus landbouwgrond bijkomen zodat er altijd genoeg te eten zou zijn voor heel Nederland. Cornelis Lely, daar komt de naam Lelystad dus vandaan, stelt voor een dijk te bouwen tussen Noord-Holland en Friesland: de Afsluitdijk. Dat moet een nieuwe waterramp voorkomen. Door een deel van het meer droog te pompen, zou er genoeg landbouwgrond bij moeten komen. Na de bouw van de Afsluitdijk wordt het IJsselmeer met de klok mee ingepolderd. Er worden dijken gebouwd rondom de Noordoostpolder en na 6 jaar pompen, in 1942, valt het gebied droog. Tijdens de oorlog gaat het werk gewoon door. Het zou volgens de Duitsers de perfecte plek zijn om graan te verbouwen voor het 3e Rijk. In de praktijk blijkt de Noordoostpolder vooral een verstopplek voor onderduikers. Het wordt zelfs het Nederlandse Onderduikersparadijs genoemd. Na de oorlog komen er inwoners, maar de selectie is streng. Er moest een perfecte doorsnee van de Nederlandse bevolking wonen dus mensen uit alle windstreken en met alle geloven. Ook moest je getrouwd zijn, Nederlands zijn en tussen de 25 en 55 jaar zijn. Wie als landbouwer wilde werken, moest een agrarische opleiding hebben gehad. Er vonden zelfs huisbezoeken plaats om de toekomstige bewoners te controleren op netheid. Na de Noordoostpolder ontstaat eerst Oostelijk en daarna Zuidelijk Flevoland. Het project heeft grote gevolgen voor de vissoorten in het IJsselmeer. Vissers komen in opstand en dieren zoals haring, zeehonden en de bruinvis verdwijnen. Na veel protesten wordt besloten het Markermeer gewoon een meer te laten en dus niet in te polderen. Als dat wel was gebeurd dan had Nederland en nu zo uitgezien.

De inpoldering van de Zuiderzee

De drooglegging van de Zuiderzee begon in 1918 met de Zuiderzeewet. Zo ontstond onder andere Flevoland. De Zuiderzee is nu het IJsselmeer.

Het ontstaan van een nieuw stukje Nederland

‘Aanhangers van de anti-islamitische beweging Pegida Nederland...’ ‘Extreemrechtse Pegida-beweging...’ ‘Van de anti-islambeweging Pegida’. De actiegroep Pegida haalt regelmatig het nieuws. Maar wat is dat eigenlijk voor club? Pegida begon in Oost-Duitsland in Dresden. Ontevreden mensen richtten daar een Facebookgroep op om protesten tegen de islam te organiseren. Dat de Duitse regering in het jaar daarna veel vluchtelingen opving, zorgde ervoor dat veel meer demonstranten naar Pegida protesten kwamen. Op het hoogtepunt gingen er tienduizenden mensen de straat op en de Pegida-idealen verspreidden zich snel over andere landen, ook Nederland. Honderden mensen komen af op protesten tegen vluchtelingenopvang en de bouw van moskeeën. Vaak staan bij de protesten varkens centraal, omdat die in de islamitische cultuur als onrein worden gezien. Omdat de protesten steeds minder mensen trekken, bedenkt Pegida provocerende acties zoals nu dus barbecuen van varkensvlees. Voor een moskee tijdens de ramadan.

Wat is Pegida?

De beweging Pegida protesteert tegen de islam in Europa. De protestgroep is ontstaan in Duitsland.

Extreemrechtse anti-islamitische beweging

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

NOS op 3

Type videos