Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

LOGO'S OMROEPEN - BONT

NOS logo wit

NOS op 3 legt het nieuws aan je uit, in duidelijke taal, zodat je het nieuws beter kunt volgen.

Programmaheaders

Burgerschap, mediawijsheid, welvaart en samenleving

NOS op 3

Programmalogo's

Naar het YouTube-kanaal NOS op 3

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Denk, het Turkse woord voor gelijkheid. En dat is ook de basis van DENK, een betere positie voor minderheden. Het liefst schaffen ze het woord integratie af en hebben ze het over acceptatie. De roots van DENK liggen bij de sociaaldemocratische PvdA. Ze willen een sociale samenleving met oog voor elkaar en daarbij een strijd tegen institutioneel racisme en discriminatie, tegen extreemrechts. “Extreemrechts heeft de mensen in ons land alleen maar in chaos en ellende gestort. Wilders is de grootste politieke mislukking uit de Nederlandse geschiedenis.” Verdraagzaamheid is een groot goed bij DENK. Al willen ze van LHBTI-gerelateerde zaken niet zoveel weten. “Dit neemt proporties aan waarin het gewoon te ver gaat.” Wat er nieuw is? Dat ze meer dan welke partij dan ook Gaza aangrijpen voor hun campagne. “Wij staan zij aan zij met de Palestijnen.” “Gaza wordt vernietigd.” Prioriteit voor DENK, afgelopen twee jaar ook al in de Kamer. “De heer Wilders steunt het plan van Trump om de Palestijnen een schop te geven uit Gaza, terwijl ze al helemaal niets meer hebben.” En je ziet ook aan hun logo en de banner op hun YouTube-kanaal waar de prioriteiten liggen. Nieuw is ook dat er een flinke rel was tussen het partijbestuur en partijleider Stephan van Baarle, waardoor die zelfs opstapte. “Er komt zojuist laatste nieuws binnen. Stephan van Baarle, de lijsttrekker van DENK, maakt bekend op X dat hij stopt als lijsttrekker.” Maar die plooien werden ook weer gladgestreken. Dus de lijsttrekker is Stephan van Baarle, nu al voor de tweede keer. Hij staat er vooral om bekend geen blad voor de mond te nemen. “De Nederlandse regering is tot op het bot politiek medeplichtig aan de misdaden van Israël.” Hem wordt daarom ook polarisatie verweten. Het verkiezingsprogramma is er nog niet op het moment van deze opnames. Die moet je dan maar even zelf opzoeken en lezen.

Wat wil DENK?

Denk is het Turkse woord voor gelijkheid. De partij wil een betere positie voor minderheden in de samenleving. Ze strijden tegen institutioneel racisme en discriminatie. Ze zijn tegen LHBTQ+-activisme.

Politieke partijen uitgelegd door NOS op 3

Wat wil D66?

D66 is een sociaal-liberale partij. Ze vinden de vrijheid van het individu belangrijk, onder goede voorwaarden als goede gezondheidszorg en goed onderwijs. Ook is de partij pro-Europese Unie en progressief in medisch-ethische kwesties. Ze willen meer invloed van de burger door middel van referenda.

De BBB, de BoerBurgerBeweging met een eigen soundtrack in hun campagnefilmpje. “Een partij met een hart.” (gezongen) “What you see is what you get.” Catchy. BBB is de boerenpartij van Nederland, begonnen na de grote boerenprotesten tegen de stikstofmaatregelen en het verkleinen van de veestapel. Gemeenschapszin is heel belangrijk. Noaberschap heet dat. De partij wil de kloof tussen stad en platteland verkleinen en wil het vertrouwen in de overheid herstellen. De BBB benadrukt graag dat je op hen kunt bouwen, omdat zij niet zijn weggelopen uit het kabinet. De lijsttrekker is opnieuw Caroline van der Plas, partijleider vanaf het begin. Het verkiezingsprogramma heet ‘BBB levert’. Ook in moeilijke tijden, want met tegenwind stap je niet af. Dan trap je juist nog harder door. Reactie op de storm van kabinet Schoof. Verder veel vertrouwde BBB-punten met aandacht voor hun sociaal-conservatieve tradities en het belang van de regio. Klimaatregels zijn volgens de partij doorgeschoten, net als de symboolpolitiek rond LHBTQ+-beleid. Veel aandacht voor maatregelen tegen asielmigratie en ze willen daarvoor door met de Asielnoodmaatregelenwet. Wilde nog niet zo vlotten afgelopen kabinetten. De BBB wil op dit thema een alternatief zijn voor de PVV, met wie veel partijen niet in een kabinet willen. En dan is er nog stikstof, een heel belangrijk BBB-thema. Maar wat stikstof betreft is er nog steeds geen oplossing. Met stevige verwijten van andere partijen na al die grote woorden nog geen begin van een oplossing. “BBB weigert, zul je bedoelen.” “Dat is gewoon niet waar.” BBB komt sowieso veel op voor Israël, maar wil het daar niet altijd over hebben. “Ik ga er geen Gaza-debat van maken.” Laatste nieuwtje: de BBB laat voor het eerst hun programma doorrekenen door het Centraal Planbureau, het CPB. Oftewel, laten uitrekenen wat alle plannen kosten en waar ze dat van willen betalen. “Ik krijg wel gratis bier denk ik, hier.”

Wat wil de BBB?

De Boer Burger Beweging (BBB) komt voort uit de boerenprotestbeweging. Ze zijn tegen de stikstofmaatregelen. De agrarische sector vinden ze erg belangrijk, net zoals gemeenschapszin. De focus ligt op herstel van vertrouwen in de politiek en ze willen de Asielnoodmaatregelenwet invoeren.

Wat wil het CDA?

Het Christen Democratisch Appèl heeft de Bijbel als basis, maar minder strikt dan bij andere christelijke partijen. Het CDA wil de aarde op een goede manier doorgeven aan toekomstige generaties. Ook solidariteit, tradities, normen en waarden en fatsoen zijn belangrijk. Wonen heeft veel prioriteit, ze willen de hypotheekrente afbouwen.

De ChristenUnie. De basis: het christelijk geloof staat centraal en de Bijbel is hun gids. Het gezin is de hoeksteen van de samenleving en de plek waar je essentiële waarden kan overdragen op kinderen. “Voorzitter, ik sluit me aan bij de heer Stoffer als het gaat om de gezinnen en de families, want die bouwen ons land.” Op medisch-ethische kwesties is de partij zeer conservatief. God beslist over leven en dood, niet de mens. “Ik maak me grote zorgen, juist ook om de toenemende vraag onder jongeren naar euthanasie.” Op milieu- en sociaaleconomische kwesties is de partij juist meer progressief, dus een groene economie en een kleiner verschil tussen arm en rijk. “We staan op voor mensen in de knel, voor de aarde die ons is toevertrouwd en voor generaties na ons.” Op die progressieve ideeën onderscheiden ze zich van de meer conservatieve ideeën van die andere christelijke partij. Daar was ze al even. De lijsttrekker is Mirjam Bikker, nu voor de tweede keer. Het verkiezingsprogramma heet ‘Opstaan voor het goede’, met als topprioriteit de woningnood. De hypotheekrenteaftrek? Geleidelijk afschaffen. Er moet meer geld naar gezinnen en ze zijn dus uitgesproken tegen de huidige Nederlandse abortus- en euthanasieregels. “Het aantal abortussen moet omlaag.” Daarmee onderscheiden ze zich juist weer van hun grote christelijke broer, het CDA. Ook doordat de ChristenUnie uitgesproken achter Israël blijft staan. Want ‘christenen weten zich op bijbelse gronden met het Joodse volk verbonden’.

Wat wil de ChristenUnie?

Het christelijke geloof staat centraal voor de ChristenUnie, met de Bijbel als gids. Het gezin is de hoeksteen van de samenleving. Ze zijn tegen abortus en euthanasie. Ze willen een groene economie en willen de verschillen tussen arm en rijk verkleinen.

Wat wil Nieuw Sociaal Contract?

Nieuw Sociaal Contract (NSC) wil graag de basis leggen voor een nieuwe bestuurscultuur en vertrouwen in de politiek terugwinnen. NSC heeft veel aandacht voor bestaanszekerheid en het oplossen van de wooncrisis.

Wat wil GroenLinks-PvdA?

De basis voor de gezamenlijke lijst van GroenLinks en de Partij voor de Arbeid is groen en arbeid. Groen betekent zuinig zijn op het klimaat. Duurzaamheid is daarvoor belangrijk. Arbeid houdt in dat ze vechten voor de rechten van arbeiders. Volkshuisvesting is hun hoogste prioriteit, gevolgd door klimaat.

Forum voor Democratie. In de basis is Forum nog steeds de politieke partij geworden Eurosceptische en nationalistische denktank. Ze noemen zichzelf vooral liberaal-conservatief, waar anderen er ook de etiketten populistisch en radicaal rechts opplakken. Begon ooit als fel tegenstander van een EU-associatieverdrag met Oekraïne. Ze hebben vanaf het begin sowieso niet veel met Oekraïne opgehad. “...en als dat een oorlog in Oekraïne tot gevolg heeft, dat is dan jammer.” En nu dat zover is, kiest Forum ook de kant van Rusland. “Dat was makkelijk te voorkomen geweest. Het is de schuld van het Westen.” Zijn andere partijen erg kritisch op. “Dit is hoe we Forum kennen. Allerlei Russische propaganda inderdaad alles oplepelen wat ze vanuit Moskou gedicteerd krijgen.” Forum is in de basis ook niet vies van ophef. ”Ik was gewoon aan het trollen.” Of een complottheorietje hier en daar. “I’m a conspiracy theorist.” Over bijvoorbeeld 9/11 of de maanlanding. Baudet noemt zichzelf nu, quote: ‘teveel een vrijdenker en flapuit die wordt geframed, niets gegund en geblokkeerd door de media’. En daarom dus een nieuwe lijsttrekker. Lidewij de Vos. Reken niet op een grote koerswijziging, zegt ze zelf. “We gaan gewoon ons geluid laten horen. En dan is het uiteindelijk aan de kiezer om op 29 oktober een keuze te maken”. Hun programma heet Een nieuwe kans voor Nederland. Het hoofdthema is migratie met een asielstop en strafbaarstelling van illegaliteit. Forum wil af van alle klimaatplannen en door met fossiele brandstoffen, onder meer Gronings gas. Verder wil de partij een Nexit uit de EU en af van wat zij noemen woke-gekkigheid.

Wat wil Forum voor Democratie?

Forum voor Democratie (FvD) noemt zichzelf liberaal-conservatief. Ze willen dat Nederland uit de Europese Unie stapt. Ook willen ze een asielstop, afschaffing van alle klimaatplannen en willen ze af van 'woke-gekkigheid'.

We spreken van een massa-extinctie of uitstervingsgolf als binnen relatief korte tijd - op een geologische schaal van miljoenen jaren - zeker 75 procent van alle plant- en diersoorten verdwijnt. Deze ken je wellicht. Maar de afgelopen 500 miljoen jaar waren er dus al vijf van zulke golven. Weten we dankzij de paleontologie: de wetenschap van fossielen. Die de verhalen vertellen van een ver verleden. Elke laag in de bodem vertegenwoordigt een geologische periode van soms wel miljoenen jaren. Let op. Hier te zien op een tijdlijn. 444 miljoen jaar geleden zien paleontologen de eerste grote uitstervingsgolf. Een abrupte mega-ijstijd roeit een groot deel van het rijke zeeleven uit. Op het land leeft dan sowieso nog bijna niks. Maar het leven in zee herstelt zich. Vooral veel nieuwe vissoorten. Een tweede massa-uitstervingsgolf 80 miljoen jaar later deelt een nieuwe harde klap uit. Hoofdverdachte: fotosynthese. Als nieuwe planten en bossen op het land ineens massaal CO2 uit de atmosfeer halen en zo de aarde drastisch afkoelen. Dan The Great Dying. Die zijn bijnaam dankt aan het uitsterven van bijna al het leven op aarde 96 procent. Mogelijk door meteorietinslagen óf extreem vulkanisme. Het wordt in elk geval bloedheet op aarde. En in de vijf miljoen jaar daarna is het hier akelig stil. Maar Het leven vindt een weg. Met ook de eerste dino's. Die krijgen hun eerste grote klap 200 miljoen jaar geleden. Hoofdverdachte is hier extreme vulkanische activiteit als het supercontinent Pangaea openscheurt. Leidt wel een nieuw geologisch tijdperk in het Jura. De hoogtijdagen van de dinosauriërs. Maar dan. De laatste grote massa-extinctie, 65 miljoen jaar geleden. Driekwart van alle soorten uitgeroeid. Door een gigantische meteoriet. De begraven Chicxulub-krater in Mexico bewijst dat. Bijna álle dino's weggevaagd. Bijna We weten nu dat vogels de laatst overgebleven dinosauriërs zijn. Ook kleine zoogdieren overleven de inslag. Onze voorouders. En die van hem. Zeg eerst allemaal maar even allemaal: 'dankjewel Chicxulub-meteoriet'. Want de één z'n dood, is de ander z'n brood. Maar ik had het begin dit hoofdstuk over de zesde uitstervingsgolf. We zitten nog lang niet op die driekwart, maar wat wij nu al in een paar eeuwen klaarspelen, is ongekend. Veel van deze wondere wezens lijken voor eeuwig te verdwijnen. In andere woorden: wij zijn nu die 'meteoriet'.We spreken van een massa-extinctie of uitstervingsgolf als binnen relatief korte tijd - op een geologische schaal van miljoenen jaren - zeker 75 procent van alle plant- en diersoorten verdwijnt. Deze ken je wellicht. Maar de afgelopen 500 miljoen jaar waren er dus al vijf van zulke golven. Weten we dankzij de paleontologie: de wetenschap van fossielen. Die de verhalen vertellen van een ver verleden. Elke laag in de bodem vertegenwoordigt een geologische periode van soms wel miljoenen jaren. Let op. Hier te zien op een tijdlijn. 444 miljoen jaar geleden zien paleontologen de eerste grote uitstervingsgolf. Een abrupte mega-ijstijd roeit een groot deel van het rijke zeeleven uit. Op het land leeft dan sowieso nog bijna niks. Maar het leven in zee herstelt zich. Vooral veel nieuwe vissoorten. Een tweede massa-uitstervingsgolf 80 miljoen jaar later deelt een nieuwe harde klap uit. Hoofdverdachte: fotosynthese. Als nieuwe planten en bossen op het land ineens massaal CO2 uit de atmosfeer halen en zo de aarde drastisch afkoelen. Dan The Great Dying. Die zijn bijnaam dankt aan het uitsterven van bijna al het leven op aarde 96 procent. Mogelijk door meteorietinslagen óf extreem vulkanisme. Het wordt in elk geval bloedheet op aarde. En in de vijf miljoen jaar daarna is het hier akelig stil. Maar Het leven vindt een weg. Met ook de eerste dino's. Die krijgen hun eerste grote klap 200 miljoen jaar geleden. Hoofdverdachte is hier extreme vulkanische activiteit als het supercontinent Pangaea openscheurt. Leidt wel een nieuw geologisch tijdperk in het Jura. De hoogtijdagen van de dinosauriërs. Maar dan. De laatste grote massa-extinctie, 65 miljoen jaar geleden. Driekwart van alle soorten uitgeroeid. Door een gigantische meteoriet. De begraven Chicxulub-krater in Mexico bewijst dat. Bijna álle dino's weggevaagd. Bijna We weten nu dat vogels de laatst overgebleven dinosauriërs zijn. Ook kleine zoogdieren overleven de inslag. Onze voorouders. En die van hem. Zeg eerst allemaal maar even allemaal: 'dankjewel Chicxulub-meteoriet'. Want de één z'n dood, is de ander z'n brood. Maar ik had het begin dit hoofdstuk over de zesde uitstervingsgolf. We zitten nog lang niet op die driekwart, maar wat wij nu al in een paar eeuwen klaarspelen, is ongekend. Veel van deze wondere wezens lijken voor eeuwig te verdwijnen. In andere woorden: wij zijn nu die 'meteoriet'.

Wat is een uitstervingsgolf?

In de afgelopen 500 miljoen jaar zijn er vijf uitstervingsgolven geweest. Het uitsterven van de dinosaurussen is een bekend voorbeeld. Dankzij onderzoek weten we dat er massa-extincties veroorzaakt zijn door een ijstijd, de opkomst van veel planten en bossen, meteorietinslagen óf extreem vulkanisme, een meteorietinslag en… de mens.

Als minstens 75% van alle plant- en diersoorten verdwijnt

Dit zijn ze. De verdachten, in een mysterie waar de wetenschap z'n hoofd over breekt. Want wat veroorzaakte dit? En ja, dat geldt ook voor Nederland. 2024 is veruit het warmste jaar ooit gemeten. En dat terwijl 2023 ook al alle records brak. Deze klimaatwetenschapper noemde het toen al 'absolutely gobsmackingly bananas'. Dus verzin zelf maar een woord hiervoor. Tuurlijk, we weten dat de aarde opwarmt. En we weten ook waardoor. Maar de extra hitte van afgelopen twee jaar is een raadsel. En gaat alle verwachtingen te boven. 2024 ging zelfs voor het eerst door die in Parijs heilig verklaarde anderhalve graad opwarming heen. Hier is meer aan de hand dan alleen de usual suspects, maar wat? Dit zijn de hoofdverdachten van het heetste jaar ooit. Ik kom zo bij de unusual suspects, maar eerst even de logische verdachten. Of: de al veroordeelde daders. Veruit de belangrijkste broeikasgassen. Nou ja, dat is het bekende klimaatriedeltje. Vooral CO2, door de fossiele brandstoffen, kolen, olie en gas. Waarvan we vorig jaar een recordhoeveelheid de lucht in pompten. Dat is de hoofddader. Ja, en ook niks nieuws onder de zon, dus dat hadden wetenschappers al meegenomen in hun verwachtingen. Hetzelfde geldt voor El Niño. El Niño. Een gigantisch weerfenomeen in de Stille Oceaan. Of nou ja, 'stil', dat is het eigenlijk allesbehalve. Het oceaanwater is juist voortdurend in beweging. En daardoor wisselt om de paar jaar de oceaantemperatuur van warm naar koud. Warm, koud, warm, koud, met neutrale fases tussendoor. De warme fase heet El Niño. En de koude La Niña. El Niño heeft allerlei effecten op de aarde als geheel en ook een overall opwarmend effect, als een soort wereldwijde kachel. Even terug naar die grafiek. Die piekjaren hier, kijk dit is El Niño. En die dalletjes, deze is La Niña. El Niño verklaart dus ook deels de hitte van 2023 en '24. Maar geen verrassingen hier. Wat wel opvalt: sinds begin vorig jaar is El Niño al op zijn retour. En newsflash, sinds deze week is zelfs officieel een nieuwe koude La Niña-periode aangebroken. Dus El Niño 1 van de daders? Ja. Maar kan de hitte van 2024 niet volledig verklaren. Dan de unusual suspects. De iets minder voor de hand liggende verdachten maar de wetenschap heeft ze wel in het vizier en heeft ze ook al verhoord. Zoals deze jongen. De Hunga Tonga-Hunga Ha'apai vulkaan. Precies die. Ik wilde het net zeggen, die. Misschien weet je het nog, de enorme vulkaanuitbarsting in 2022. Een ongekende pluim van gas, stoom en vulkanische as reikte tot een hoogte van 58 kilometer. De hoogst waargenomen vulkaanuitbarsting in het satelliet-tijdperk tot nu toe. Zo'n uitbarsting heeft ook effect op het wereldwijde klimaat. Leidt meestal tot een tijdelijke afkoeling. Zit zo: zo'n vulkaan pompt vulkaanas en zwavel tot in de stratosfeer. Vooral die zwavel is hier even belangrijk doordat die deeltjes zonlicht weerkaatsen terug de ruimte in, bereikt dat licht en dus de warmte het aardoppervlak niet waardoor ze dus een verkoelend effect hebben. Ok, maar we hadden het over opwarming. Een ander effect van die enorme Hunga Tonga-uitbarsting was de ongelooflijke hoeveelheid waterdamp die ook in de stratosfeer terechtkwam. Zo hoog blijft waterdamp lang hangen en ook dat werkt als een broeikasgas dat als een soort dekentje juist de aardse warmte vasthoudt. De uitbarsting had dus zowel een verkoelend als een opwarmend effect. En onder de streep blijkt uit onderzoek dat het dus niet superveel verschil heeft gemaakt voor de temperatuur op aarde. Conclusie. Misschien een beetje medeplichtig, maar zeker geen hoofdverdachte voor de hitte van 2024. Brengt me bij deze twee verdachten. Twee unusual suspects met hetzelfde motief: het albedo van de aarde. Dat betekent witheid en dat is de mate waarin de aarde zonlicht, en dus warmte, weerkaatst. Dat is op het laagste niveau sinds het begin van de satelliet-metingen. Een goed voorbeeld is zee-ijs. Waar steeds minder van is. Zee-ijs is wit en heeft dus een hoog albedo, en weerkaatst zonlicht. En weet je nog die zwaveldeeltjes waar ik het net over had bij die vulkaan. Ja, die doen dat ook. En daar heeft de volgende verdachte ook alles mee te maken minder luchtvervuiling. Klinkt een beetje tegenstrijdig, daarom is het ook een unusual suspect. Maar luister. Sinds een paar jaar zijn de regels voor luchtvervuiling door vrachtschepen flink aangescherpt. Die zijn nu veel schoner en stoten minder zwavel uit. En hetzelfde geldt voor China. Kijk, in deze grafiek zie je die enorme drop in zwaveluitstoot door alleen al die schepen. Goed, minder smog in China. Een schonere lucht. Beter voor de gezondheid. In principe goed nieuws, alleen die zwaveldeeltjes droegen dus wel bij aan het albedo van de aarde, dat verkoelende effect. Nu er daar minder van zijn, is het alsof het zonnescherm van de aarde een beetje is weggehaald. Medeplichtig lijkt het dus. De vraag is alleen nog wel, in welke mate. Dan de laatste hoofdverdachte in het rijtje. Wolken? Witte wollige wolkjes. Ja, die zag eigenlijk niemand aankomen laaghangende bewolking. Of eigenlijk het gebrek daaraan. Afgelopen december ontdekten onderzoekers namelijk dat er daar steeds minder van is. En dat kan alarmerende gevolgen hebben voor de opwarming. Want ook die witte wolken dragen namelijk flink bij aan dat albedo-effect. Ja, de wolken zijn er dus gloeiend bij. Alleen weten onderzoekers nog niet waarom er zo weinig laaghangende wolken zijn. Er zijn wel hypothesen, misschien komt het door minder zwavel, misschien is het toeval. Of, en hier wordt het een beetje creepy, zorgt de opwarming zelf voor minder wolken? Want in dat geval krijg je een feedbackloop het wordt warmer en dus zijn er minder wolken en daarom wordt het weer warmer en daarom zijn er weer minder wolken. Nou ja, je snapt hem. Dat zou betekenen dat de klimaatmodellen de daadwerkelijke snelheid van de opwarming onderschatten. Wordt onderzocht, maar dat is lastig omdat wolken ja nou ja, wolken veranderen de hele tijd van vorm en van plek. En het kan zomaar nog een paar jaar duren voordat dit helder is. Sowieso moeten de unusual suspects nog beter onderzocht en verhoord worden. Dan verder nog noemenswaardig de zon. Die is nu op zijn actiefst. Maar dat is-ie wel elke elf jaar volgens de vaststaande zonnecyclus en dat was dus ook geen verrassing. En de oceanen. Die nemen veel extra warmte uit de atmosfeer op. De oceaantemperaturen zijn warmer dan ooit en vervlochten met de rest van dit verhaal. Ook daar kijkt de wetenschap naar. Tot slot, wat ook een factor kan zijn toeval. Het blijft een ongelofelijk complex systeem met veel natuurlijke variatie die misschien ook wel weer een beetje terugveert naar gemiddelde waarden. Maar goed, 2024 was dus ongekend heet. Je weet nu deels waarom, en ook welke vragen er nog openstaan. En nog een niet onbelangrijke vraag vorig jaar hadden we dus 1,6 graden opwarming Betekent dat, dat de klimaatdoelen van Parijs, die van anderhalve graad opwarming maximaal, de prullenbak in kunnen? Het korte antwoord nee. Die anderhalve graad gaat niet over 1 jaar. Die grens is pas officieel overschreden als het gemiddeld over een langere periode warmer is dan dat. En zoals je nu weet, spelen voor 2024 misschien ook andere factoren een rol. Volgens klimaatwetenschappers is het nog niet te laat om de ergste gevolgen van de opwarming van de aarde te temperen. En die 1,5 graad is ook niet een soort 'magische grens', maar vanaf daar worden de risico's op ernstige gevolgen van klimaatverandering wel een stuk serieuzer. Denk aan klimaatkantelpunten en langetermijngevolgen zoals zeespiegelstijging of druk op onze voedsel- en drinkwatervoorziening. En nu al heel relevant extreem weer. Wat door de opwarming alleen maar extremer wordt. Wat we nu al zien gebeuren. Vandaar dus Parijs. De klimaatdoelen hoeven dus nog niet de prullenbak in, maar ja de trend is duidelijk. De tien warmste jaren ooit gemeten waren de afgelopen tien jaren. Met 2024 dus als grote uitschieter. Door zowel de usual als die unusual suspects. En daar duikt de wetenschap komende tijd dus dieper in en dat volgen wij natuurlijk weer op de voet. Thanks voor het kijken weer.

Waardoor was 2024 het warmste jaar ooit gemeten?

Dat de aarde opwarmt is geen verrassing meer. Maar de snelheid waarmee dat in 2024 gebeurde was uitzonderlijk. De oorzaken zijn te verdelen in ‘usual suspects’, zoals broeikasgassen en El Niño, en ‘unusual suspects’, zoals een vulkaanuitbarsting en wolken.

El Niño, vulkaanuitbarsting, wolken en meer

Hey, ik wil dat je even kijkt naar deze Noord-Koreaanse raket. Noord-Korea stuurt een waarschuwing naar haar vijanden. Dit is een groot, groot probleem. Ding is groot. Groter dan ooit. Eind oktober wordt 'ie als test de lucht in geschoten. De raket haalt een hoogte van 7000 kilometer en blijft bijna 90 minuten in de lucht. Da's ver. Maar hij kan veel verder. Tijdens de test wordt 'ie recht omhoog geschoten. Doen ze zodat 'ie niet per ongeluk in een ander land terechtkomt. Maar schiet je 'm gericht af op een doel, dan kan 'ie zo'n 15.000 kilometer afleggen. En daarmee is dit een intercontinentale, ballistische raket die de VS kan bereiken. De timing van die test is geen toeval. Het komt op een moment dat er van alles gebeurt op het wereldtoneel. Vandaag kan ik bevestigen dat Noord-Koreaanse troepen naar Rusland zijn gestuurd. Waar is Noord-Korea op uit? En wat betekent dit voor Zuid-Korea? Want hoewel de twee Korea's niet echt vechten, zijn ze nog altijd officieel in oorlog. Je kijkt naar een Noord-Koreaanse legerauto die met hoge snelheid richting een militaire wachtpost rijdt. Normaal hoor je daar te stoppen, maar de truck rijdt door. Achter het stuur zit ene Oh Chong-song, een Noord-Koreaanse militair. Hij geeft gas, want hij heeft een missie: vluchten uit Noord-Korea. De truck crasht en er staat niets anders op dan te voet verder gaan. Terwijl Noord-Koreaanse soldaten op 'm schieten, rent Oh Chong-song voor zijn leven richting de grens met Zuid-Korea. Hoe het met hem afloopt krijg je zo te horen. We gaan het eerst hebben over die grens, want die was er niet altijd. Even terug in de tijd. Korea was vroeger gewoon één. Sterker nog: de Koreaanse cultuur is al meer dan 5000 jaar oud. In 1910 wordt het land gekoloniseerd door Japan. Een bezetting die 35 jaar duurt. Een zwarte periode voor het land. Volgens Koreaanse bronnen worden in die periode bijna 800.000 Koreanen ingezet als dwangarbeiders. En daarnaast worden naar schatting honderdduizenden Koreaanse meiden en jonge vrouwen als seksslaven misbruikt door Japanse soldaten. Tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog, begin 1945, komen de Amerikaanse president Roosevelt en Sovjetleider Stalin met een plan. Als de Sovjet-Unie Korea zou bevrijden, zouden de Amerikanen dealen met de Japanners. En dealen deden ze. Kort na het droppen van twee verwoestende atoombommen op de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki geeft Japan zich over. En daarmee komt er een einde aan de Japanse bezetting van Korea. Maar. Er is altijd een maar. Dat Japan zich zo snel overgeeft komt best als een verrassing. En de Amerikanen zijn ineens bang dat de Sovjets het hele schiereiland gaan bezetten. Dus stellen ze voor om Korea te verdelen. In noord en zuid. De grens wordt vrij random getrokken op de 38e breedtegraad. Het Noorden komt in handen van de Sovjet-Unie, terwijl het Zuiden naar de VS gaat. Met als doel om van Korea uiteindelijk weer één onafhankelijke staat te maken. Maar dan. Hou even in je achterhoofd dat dit alles zich afspeelt aan het begin van de Koude Oorlog. Dat is een de tijd waarin de VS en de Sovjet-Unie elkaar niet heel aardig meer vinden. Daardoor geloven de Amerikanen niet meer zo in een hereniging tussen Noord- en Zuid-Korea. En heel eerlijk: het interesseert ze ook niet echt. Korea is veel te ver en het enige dat ze echt willen, is een buffer tegen het communisme. Ze dragen de zaak over aan de Verenigde Naties. Er komen verkiezingen in Zuid-Korea. Deze man wordt president en hij roept de Republiek Korea uit met een pro-Westers beleid. Stiekem wordt 'ie ook wel een beetje gezien als een marionet van de Amerikanen. Kleine maand later roept deze man de Democratische Volksrepubliek Korea uit, gebaseerd op Sovjet-gedachtengoed. Trouwens opa van Kim Il-sung is ervan overtuigd dat Korea weer één communistische staat moet worden en valt in 1950 Zuid-Korea binnen. Het is het begin van de Korea-oorlog. Die overigens op papier een makkie moet zijn voor Noord-Korea. Ze hadden betere wapens, veel meer manschappen. Zuid-Korea had niet eens tanks. En ze komen ook een heel eind. Binnen een paar dagen nemen Noord-Koreaanse troepen hoofdstad Seoul in en op gegeven moment hebben ze 90 procent van het Zuiden in handen. Maar ze weten geen stand te houden. Het Noord-Koreaanse leger komt in de problemen. Ze leiden zware verliezen en het bevoorraden van troepen lukt slechter en slechter. Daarnaast krijgt Zuid-Korea steeds meer hulp van hun Amerikaanse en andere Westerse bondgenoten. Waaronder Nederland. Het lukt Zuid-Korea zelfs om de vijand helemaal terug te dringen tot de Chinese grens. Zijn de kaarten toch ineens opnieuw geschud. Maar dan bemoeit China zich ermee en worden Zuid-Koreaanse en Westerse troepen weer teruggedrongen. De bloedige oorlog kost meer dan twee miljoen mensen het leven en eindigt in 1953 met een wapenstilstand tussen de twee Korea's. Maar de vrede wordt nooit getekend. Ik vertelde je over die Noord-Koreaanse soldaat, toch? Oh Chong-song. Wat ik alleen niet heb verteld - naast hoe 't met 'm is geëindigd - dat hou je nog tegoed - is waar dit tafereel zich afspeelt. Kijk mee. Dit is de Koreaanse gedemilitariseerde zone, een zwaarbewaakte, bijna 250 kilometer lange bufferzone tussen Noord- en Zuid-Korea. Aan beide kanten van de grens staan Noord- en Zuid-Koreaanse troepen klaar om op elk moment de trekkers over te halen. Sommigen zeggen zelfs dat dit de gevaarlijkste grens op aarde is. Die gedemilitariseerde zone - ook wel de DMZ genoemd - wordt vlak na de wapenstilstand in het leven geroepen. Je kunt 'm ook bezoeken. Deed deze journalist een aantal jaren geleden. Aan beide kanten van de grens staan soldaten. Die staren elkaar aan. De hele dag. En hoewel het er een beetje knullig uitziet, is dat het zeker niet. Dit is de fysieke grens, waar je dus niet zomaar overheen kunt stappen. Althans, niet iedereen. Oh, en die blauwe huisjes staan er ook niet voor niks. De DMZ is 4 kilometer breed, een gebied waar je liever niet wil zijn. Nergens zijn de spanningen tussen de twee landen zo voelbaar als op deze plek. Want vergeet niet: Noord- en Zuid-Korea zijn tot de dag van vandaag officieel met elkaar in oorlog. Eind oktober 2024. NAVO-baas Mark Rutte geeft een persconferentie. Vandaag kan ik bevestigen dat Noord-Koreaanse troepen naar Rusland zijn gestuurd. Het zou gaan om een hoop militairen. Er zijn nu op z’n minst 10.000 Noord-Koreaanse soldaten in de Koersk-regio. Noord-Koreaanse soldaten die mogelijk duizenden kilometers ver van huis gaan vechten op Europees grondgebied. Waarom? Laten we eerst kijken naar het Noord-Koreaanse leger. Het is qua manschappen het op drie na grootste leger ter wereld. Mochten ze daadwerkelijk verwikkeld raken in een oorlog, dan kunnen ze rekenen op nog meer soldaten. Volgens schattingen staan er meer dan een half miljoen reservisten en meer dan 5,5 miljoen paramilitairen klaar. Betekent dat bijna één derde van de bevolking inzetbaar is. Kim Jong-un pompt veel geld in het leger. Ongeveer een kwart van het bruto binnenlands product. Mind you: de NAVO-norm is 2 procent van het BBP. Daar komt ook bij dat iedereen verplicht in dienst moet. Zowel mannen als vrouwen. En lang ook: mannen gemiddeld 13 jaar, vrouwen 7 jaar. Dan de olifant in de kamer: kernwapens. Noord-Korea is een van de negen kernmachten. Net als onder andere de VS en Rusland. Naar schatting hebben ze vijftig kernkoppen en zouden ze genoeg materialen hebben om er nog eens veertig bij te maken. Zuid-Korea heeft geen kernwapens maar vertrouwt op de kracht van hun Amerikaanse vrienden. Hun leger is kleiner maar wel geavanceerd, met zo'n 500.000 actieve militairen en nog zo'n 3,5 miljoen reservisten. En er zijn ook nog altijd tienduizenden Amerikaanse troepen gestationeerd. Oké, nu die Rusland-situatie. Dat levert Noord-Korea een aantal belangrijke dingen op. Ten eerste geld: zou 2000 dollar per maand per man zijn. En belangrijke grondstoffen als olie en aardgas. Allemaal fijn, want economisch gaat het land niet heel lekker. Maar er is iets wat nog veel waardevoller is: kennis. Over kernwapens, nucleaire onderzeeboten, satellieten. De Russen hebben altijd geprobeerd deze kennis voor zichzelf te houden. Maar zitten nu in een situatie waarbij ze waarschijnlijk wel moeten delen om genoeg soldaten uit Noord-Korea te krijgen. En daar worden ze in het Zuiden toch wel zenuwachtig van. Tot nu toe heeft Zuid-Korea nog geen hulp gestuurd naar Oekraïne. Ze hebben daar namelijk een wet dat ze geen wapens sturen naar partijen die in oorlog zijn. Maar dat overwegen ze nu wel. Zou ongekend zijn. Daardoor zou je een proxy-oorlog kunnen krijgen, dus dat Noord en Zuid indirect met elkaar vechten in de Oekraïne-oorlog. En er komt nu nog iets bij. Wat betekent dit voor deze kwestie? Onder Biden werd de samenwerking tussen Japan, Zuid-Korea en de VS uitgebreid. Maar Kim Jong-un ziet liever Trump in het Witte Huis. Ook al is 'ie wel eens onaardig geweest tegen 'm. Hij draaide later wel bij dus. Je had nog wat tegoed van mij. Oh Chong-song. Hoe liep het af met hem? Nou, tijdens zijn vlucht wordt 'ie meerdere keren geraakt door Noord-Koreaanse kogels. Hij valt gewond neer, aan de Zuid-Koreaanse kant van de grens. Je ziet hier hoe Zuid-Koreaanse soldaten hem in veiligheid brengen. De overgelopen soldaat moet naar het ziekenhuis, maar overleeft het uiteindelijk wel.

Noord- en Zuid-Korea: altijd in oorlog

Korea is na de Tweede Wereldoorlog, in 1948, in twee delen verdeeld. Noord-Korea en Zuid-Korea zijn al sinds 1950 met elkaar in oorlog. Nu is dit geen bloedige oorlog meer, maar de grens tussen de twee landen wordt nog wel streng bewaakt door militairen. Zuid-Korea heeft altijd hulp gehad van Amerika, Noord-Korea krijgt geld en grondstoffen van Rusland. Er vechten nu ook Noord-Koreaanse soldaten in de Oekraïne-oorlog aan Russische zijde. Als Zuid-Korea besluit Oekraïne te steunen met militairen, zou dit een proxy-oorlog opleveren.

De twee Korea’s van 1948 tot nu

Oké, de rebellen hebben de Syrische dictator Bashar al-Assad verslagen. Ooit had hij de macht over het hele land en nu is daar praktisch niets meer van over. Assad zelf vluchtte naar Moskou. De verhoudingen in de Syrische burgeroorlog zijn daarmee flink veranderd. Verschillende groepen vechten al jarenlang met en tegen elkaar. Wie is wie en wat willen ze? Het zijn er veel te veel om allemaal op in te gaan.
Dus om te begrijpen wie er nu in Syrië strijden, en daar vroegen jullie om, kunnen we grofweg deze verdeling maken.
Eerst: dictator Assad.
De rebellen, die in een paar dagen tijd de macht overnamen. Dan zijn er strijders van IS, Pro-Turkse milities, Koerdische strijdgroepen en Israël.
In deze video gaan we ze één voor één af.

We beginnen bij dictator Bashar al-Assad. Hij heerst de afgelopen 24 jaar met keiharde hand over het grootste deel van Syrië. Zijn regime krijgt steun van Rusland en Iran, en Hezbollah uit Libanon. Iran gaf lange tijd militaire steun, om hun macht in het Midden-Oosten te vergroten maar lijkt zich nu terug te trekken. Rusland stuurt al jarenlang wapens, voert luchtaanvallen uit op Assads vijanden en heeft een eigen basis aan de Syrische kust. Dat is ook het enige stukje dat nu op de kaart nog rood kleurt.
Dat brengt me bij IS. Islamitische Staat. Zij winnen vanaf 2014 veel terrein in de burgeroorlog en zijn vooral rond
2017 veel in het nieuws. Hun doel: een Islamitische Staat stichten, een kalifaat. IS-terroristen plegen ook aanslagen in Europa.
En er is ook een gijzeling in de Bataclan, één van de beroemdste concertzalen van Parijs. 127 doden zijn er. En 200 gewonden van wie er 99 in kritieke toestand in het ziekenhuis liggen. 
Veel van de groepen op deze kaart vechten tégen IS. Waaronder Assad, inclusief bondgenoten Rusland en Iran en Koerdische milities, met steun van de Verenigde Staten. En: Westerse landen mengen zich ook zelf, met onder meer de VS, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk.

IS is inmiddels lang niet meer zo sterk als eerst. Doordat zowat de hele wereld zich dus tegen hen keerde.
Waaronder dus die Koerdische milities. Die willen een eigen, Koerdische staat. Al jaren maken zij de dienst uit in het noordoosten van Syrië.
De Koerdische bevolking vormt de grootste stateloze etnische groep in het Midden-Oosten.
De geschiedenis van de Koerden gaat heel ver terug, en is te veel om nu uit te leggen.
De milities werken samen in de SDF, de Syrische Democratische Strijdkrachten, waar ook Arabische milities aan meedoen.
Eén van de belangrijkste Koerdische groepen is YPG. De SDF wordt gesteund door Westerse landen, vooral de VS, omdat de Koerdische groepen óók tegen Westerse vijand IS vechten.
Turkije ziet de Koerden als vijand en wil de groepen zo veel mogelijk op afstand houden. Dat brengt ons dus bij de Pro-Turkse strijdgroepen. Die vooral de laatste jaren aan terrein winnen. De naam zegt het al: zij zijn Pro-Turkije en worden dan ook flink door dat land gesteund. En pro-Turkije betekent hier vooral: tegen de Koerdische groeperingen.
Verschillende milities zijn samengevoegd in een groep die zich het Syrisch Nationaal Leger noemt. Het gebied dat zij samen met Turkije veroverden, ziet Turkije als een "bufferzone" tussen Koerdische milities en de Turkse grens. Volgens Turkije zijn die Koerdische groepen namelijk een bedreiging. Zij zien hen als een verlengstuk van de PKK. Een organisatie die sinds de jaren 80 terreuraanslagen pleegt in Turkije. Deze Pro-Turkse milities gaven gedoogsteun aan de belangrijkste groep die de val van Assad veroorzaakte: de rebellen.
In een paar dagen tijd veroveren zij, vrij onverwacht, Assads gebied.
Wie ze zijn? Een verzameling van groepen waar je niet zomaar een label op kunt plakken. Maar duidelijk is wel dat één groep nu het voortouw neemt: Hayat Tahrir al-Sham. HTS.
HTS is volgens de VS, de EU en de VN een terreurorganisatie. Van Westerse landen krijgen ze dus geen directe steun. De Free Syrian Army, een gematigde groep die ook actief is in dit gebied, krijgt dat wel.
Buurland Jordanië steunt vooral rebellen in het zuiden van het land.

Hoewel we al die verschillende rebellen nu als één categorie zien zijn er onderling allerlei verschillen.
Wat dat betekent voor de toekomst van Syrië, nu zij Assad hebben verdreven is dus nog de vraag.

Dan Israël. Dat in 1967 dit Syrische berggebied verovert: de Golanhoogten. Op de VS na, erkent geen enkel land het als Israëlisch grondgebied. Na de val van Assad trekt Israël verder Syrië in, en bombardeert het tientallen doelen waaronder legerbases. Tijdelijk, zeg het land zelf, omdat het nodig zou zijn voor hun eigen veiligheid.

Hoe deze verhoudingen in Syrië zich de komende tijd zullen ontwikkelen, is afwachten.

Deze partijen strijden om de macht in Syrië

Nu het regime van Assad is gevallen in Syrië zijn de verhoudingen in de Syrische burgeroorlog flink veranderd. Verschillende groepen vechten al jarenlang met en tegen elkaar. De belangrijkste groepen hierbij zijn de inmiddels afgezette dictator Assad en zijn bondgenoten, de rebellen die de macht overnamen, waarbij HTS het voortouw neemt, strijders van IS, pro-Turkse milities, Koerdische strijdgroepen en Israël.

Veranderde verhoudingen na de val van het regime van Assad

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

NOS op 3

Type videos