De Brexit, het voelt een beetje als de Soldaat van Oranje van de Europese politiek. "We vertrekken echt op 31 oktober." Elke keer als je dacht:
'Nu zijn die onderhandelingen echt klaar', kwam er toch weer een verlenging. Maar 4,5 jaar na dít referendum is Brexit eindelijk rond. "Dit is een deal." We krijgen een andere relatie met onze Britse buren. Wil je er bijvoorbeeld werken, dan moet je voortaan een visum aanvragen. Bestellen in Britse webshops kan nog gewoon, maar bij 22 euro of meer ga je extra belasting betalen en vanaf 150 euro invoerrechten. En wil je als student op Erasmus-uitwisseling? Dan heb je pech, want die stopt. Het zijn de gevolgen van ingewikkelde onderhandelingen. En om te begrijpen waar die lastige scheiding vandaan komt, leggen we in deze video uit hoe moeilijk het huwelijk tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk altijd al is geweest.
De Britten. Ze zijn één van onze belangrijkste handelspartners. 150.000 Nederlanders wonen en werken er. We halen er onze haring vandaan. Een deel van onze goudvoorraad ligt er en ooit hadden ze zelfs een Nederlandse koning. Maar voor de band met de Europese Unie moeten we even terug naar Den Haag. Vlak na de Tweede Wereldoorlog, waar ironisch genoeg de Brit Winston Churchill oproept tot "De unie van Europa." Deze zes landen maken daar een begin mee door de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal. Die organisatie bepaalt voortaan de prijs en productie van kolen en staal en niet de landen zelf. Het uitgangspunt: Als je hun economieën vervlecht, dan kunnen ze eigenlijk geen nieuwe oorlogen meer tegen elkaar beginnen.
"Voor Nederland tekende minister Stikker. Voor Frankrijk de man naar wie het plan genoemd is, minister Schuman." Maar de Britten worden geen lid. Zij willen dan al hun eigen beslissingen nemen. En dat heeft alles te maken met hoe ze zelf uit de Tweede Wereldoorlog kwamen. Als overwinnaars, terwijl andere Europese landen na een lange bezetting letterlijk in puin lagen. Daardoor voelt het belang van samenwerken en daarmee macht overdragen voor de Britten net iets minder urgent dan voor bijvoorbeeld Duitsland of Frankrijk. En een andere reden: de grootsheid van het Britse Rijk. Zo groot, dat de zon er nooit ondergaat. Na de oorlog gaat het van dit... Naar dit. Maar in de hoofden van veel Britten blijft het land een grootmacht. En wie de baas is geweest in zoveel landen, laat een ander niet de baas spelen over je eigen land.
Toch komen ze daar later op terug. Want terwijl er op het Europese vasteland dankzij die samenwerking en de gemeenschappelijke markt een economisch wonder plaatsvindt, gaat het slecht met de Britse economie. "Er is geen toekomst voor de Britse industrie zonder de gemeenschappelijke markt." En dus, na ruim 300 uur vergaderen in het Britse parlement, is het in 1973 alsnog zover. De Britten worden met frisse tegenzin lid van inmiddels de Europese Economische Gemeenschap. Het huwelijk begint eigenlijk al stroef en de twijfel blijft, dus komt er in 1975 al na twee jaar een eerste referendum over dat lidmaatschap. "Britain shall remain a member of the European community."
De Britten blijven en doen dat vooral vanwege de handel. Maar die Europese samenwerking gaat niet alleen over handel en ondanks Brits verzet wordt de samenwerking alleen maar hechter. Met het Verdrag van Maastricht bijvoorbeeld. De Europese Unie wordt er officieel geboren, er komt vrij verkeer van personen en het gebruik van deze munt wordt afgesproken. Maar de Britten doen niet met alles mee. Ze houden bijvoorbeeld hun pond. Dat huwelijk wordt er niet beter op en deze man loopt daar flink in te stoken. Boris Johnson werkt dan nog als EU-correspondent in Brussel voor de Britse Daily Telegraph. Hij schrijft pagina's vol over de nutteloze Brusselse bureaucratie en hoe de Britten daar onder lijden. En hij is niet de enige. De Europese Unie ligt continu onder vuur van een deel van de Britse pers en politiek. En door veel immigranten uit de EU neemt de druk op de Britse zorg en huizenmarkt toe. En ook daar krijgt de EU dan weer de schuld van. Het beeld bij veel mensen in het Verenigd Koninkrijk: Gaat er iets goed, dan komt het door de Britten en gaat er iets slecht, dan is het de schuld van Brussel.
Net als in een slecht huwelijk kom je op een gegeven moment voor de keuze: blijven we samen of gaan we uit elkaar? Dat moment komt in 2016 en daar duikt ook Boris Johnson weer op. De Britse trots, jarenlange afkeer van de EU, hoop op een betere toekomst en de belofte om 350 miljoen pond per week aan de gezondheidszorg te geven als de Britten uit de EU gaan, komen samen in het stemhokje. "Een onafhankelijk Verenigd Koninkrijk." En als je dacht dat die relatie lastig was, wacht maar tot je de scheiding ziet. 47 jaar hebben de Britten en de EU samengewerkt. En ook al was het een lastig huwelijk, ze zijn nu eenmaal met elkaar vervlochten en dat moet nu allemaal weer uit elkaar worden getrokken. "Brexit is Brexit." Daarmee beginnen de onderhandelingen over de Brexit. En die gaan eigenlijk in twee fases. Eerste fase: Hoe gaan we uit elkaar? En tweede fase: Hoe gaan we daarna als goede buren verder? Eerst stap 1. Want er wonen nog gewoon EU-burgers in het Verenigd Koninkrijk en er wonen Britten in de Europese Unie. Wat moet er met hen gebeuren? Welke rechten hebben ze nog? En hoe zit het met de grenzen? Bijvoorbeeld die lastige, met Noord-Ierland? Of: wie betaalt eigenlijk de rekening van die scheiding? Kortom, hoe zorg je dat je netjes uit elkaar gaat? Na jaren onderhandelen, nieuwe afspraken maken, deadlines en uitstel is het op 31 januari 2020 echt zo ver.
Maar, zoals dat na een relatie ook wel eens gaat, je ziet elkaar soms nog. En zeker als je ex naast je blijft wonen. Dus volgt stap twee. Hoe gaan we als goede buren verder? En vooral: Welke afspraken maken we over de handel? En dat is ingewikkeld, want voor het eerst in de geschiedenis komt er een handelsakkoord dat handelen niet makkelijker maakt dan voorheen, maar juist moeilijker. De Britten willen nu meer zelfstandigheid. Zelf de regels kiezen en tegelijkertijd willen ze toegang tot die grote Europese markt waar de EU de regels bepaalt. Omgekeerd speelt dat probleem bij de visserij. Europese landen willen in Britse wateren kunnen vissen. "Met de regels en de regelgeving wat uiteindelijk nu komt, wordt het ons wel steeds lastiger gemaakt." "Er zijn hier te veel buitenlandse boten die vissen in onze wateren." Maar daar willen de Britten dan juist weer zelf de regels maken en beslissingen nemen. En dat is eigenlijk waar zowel het moeizame huwelijk als de moeizame onderhandelingen de hele tijd om draaien. De balans tussen samenwerken met de Europese Unie en toch de controle houden over het eigen land. Ze kunnen niet met, maar ook niet helemaal zonder die EU.
Het duurt dan ook tot acht dagen voor de deadline van 31 december 2020 voordat er een deal is. "Op de valreep toch een Brexitdeal." En met die deal is de scheiding officieel rond. Zijn daarmee dan eindelijk alle relatieproblemen voorbij? Dat valt nog te bezien. Zelfs met het dikke pak papier is nog niet alles geregeld. Maar volgens Boris Johnson blijven we in elk geval vrienden.
