Groep 6/7/8

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Cultuur en geloof

Het Klokhuis

Website Klokhuis

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Als je een beetje chic op de brommer wil zitten, moet je natuurlijk wel zorgen dat hij glimt als een spiegeltje. De tank voor elkaar, uitlaat knap, en koplamp die schijnt als een apenpiemel in de maneschijn. Maar hoe doen ze dat? In deze werkplaats zijn ze gespecialiseerd in het verchromen van metaal. Alles wat je bij auto's, brommers en motoren aan zilver tegemoet blingt is verchroomd. En dat is een heel mooi proces waarbij je een dun glanzend laagje aanbrengt dat goed beschermt tegen roest. Kijk, zo komen de onderdelen hier binnen. Deze is helemaal dof en aangevreten door roest. Deze onderdelen gaan eerst in een bad met zuur. En zo ziet het eruit na een uurtje in het zuurbad. Geen spatje chroom meer te bekennen. Dat zit nu allemaal in dit bad. Na het zuurbad wordt zo'n onderdeel helemaal glad gemaakt, gepolijst. Dat is echt vakwerk. Ze zijn er soms wel uren mee bezig. En dan is het tijd voor de echte magie. Op die onderdelen worden een aantal nieuwe laagjes metaal aangebracht. Hoe dat in zijn werk gaat kunnen we goed laten zien bij het eerste laagje, het koperen laagje. Dit is een bad met een zoutoplossing. Aan de zijkant zie je mandjes zitten. Daarin zitten dit soort koperen bolletjes. Het koper gaat een reactie aan met het zout en daarom lost het koper op in het bad. Maar er gebeurt nog iets. Dat zout steelt allemaal elektronen van dat koper. Dus in dit bad zwemmen allemaal koperdeeltjes die op zoek zijn naar elektronen. Elektronen, elektronen, elektronen! Nou, die gaan we ze geven. Maar hoe? Met behulp van elektriciteit. Door deze balk loopt elektriciteit. Die elektrische balk staat in verbinding met, jawel, kijk...het spatbord. En dat spatbord zegt als het ware: Koperdeeltjes, ik heb elektronen, kom maar halen! Dus al die koperdeeltjes zwemmen naar dat spatbord toe en hechten zich vast. Op die manier krijgen wij dat mooie koperen laagje op het spatbord. Na het koperbad krijgen we weer een polijstronde, om het onderdeel helemaal glad te krijgen. Op dezelfde manier als bij het koperbad gaan de onderdelen in een nikkelbad. Nikkel beschermt tegen roest. Even spoelen. En dan het chroombad. Daar gaat-ie. Ook door deze balk stroomt weer elektriciteit. Zo, het is een mooie kleur, maar dit is niet blingbling-chroom. Ooooh! Wow. Kijk nou! Blingbling! Op deze manier zit je weer helemaal chic op de brommert.

Hoe laat je metaal glanzen?

Programmalogo's

Brommers, motoren en auto’s hebben vaak metalen onderdelen die mooi glanzen. Dat is niet zomaar ijzer, maar verchroomd metaal. De metalen onderdelen worden eerst behandeld met verschillende materialen waardoor ze niet alleen gaan glanzen, maar ook beschermd zijn tegen roest.

Een laagje chroom glimt en beschermt tegen roest

En uw gastvrouw van vandaag is Nienke de la Rive Box! Ja, hallo allemaal. Daar zijn we weer met een hele nieuwe 'Waarom? Daarom!' Welke briljante vraag ga ik vandaag in EEN minuut proberen uit te leggen of op te lossen? Dat is grappig! Waarom eten we met Pasen eigenlijk een ei? Pasen is een christelijk feest. We vieren dat Jezus na de kruisiging uit de dood is opgestaan. Maar waarom vieren we dat met een eitje? Gek genoeg is het eitje een symbool voor Jezus. Het kuiken dat in het ei zou kunnen zitten stond symbool voor Jezus die uit het graf kwam. Je moet er maar op komen. In de vierde eeuw na Christus raakte het eten van eitjes met Pasen al in de mode. Rijke boerenvrouwen deelden met Pasen mooi versierde eieren uit aan arme mensen die na een lange koude winter moesten aansterken. Trouwens, een ei at je niet elke dag. Een ei was in die tijd echt een feestmaal. En dat feestelijke tintje heeft het ei nog steeds. Een goede katholiek hoort officieel 40 dagen voor Pasen een periode van vasten in te lassen. Dat betekent sober leven, minder eten dan normaal. Geen snoep, geen extra dingen dus. Zo'n vastenperiode kom je overigens ook binnen andere geloven tegen. Als het vasten klaar is, dan is het tijd voor een feestje. De moslims hebben het Suikerfeest, Chinezen hebben Chinees nieuwjaar en hindoes hebben Holi Phagwa. En de christenen, die hebben Pasen! En daar hoort dus een ei bij. Trouwens, een ei is ook een mooi symbool voor de lente, een nieuw begin. O, en dan nog iets: Wij hebben natuurlijk ook nog de paashaas. Maar die komt uit Duitsland. In Nederland hadden we vroeger zoiets als een paasvogel maar die was lang niet zo populair als de Deutsche paashaas. Hmm, prima traditie hoor, Pasen. Dat was hem alweer! Tot de volgende 'Waarom? Daarom!'.

Waarom horen eieren bij Pasen?

Met Pasen vieren christenen dat Jezus uit de dood is opgestaan. Een nieuw begin, net als een kuikentje dat geboren wordt uit een ei. Een ei heeft dus een feestelijk tintje, of je nu houdt van een zachtgekookt eitje of eentje van chocola.

Een nieuw begin

Dit is het eerste gebouw dat Nederlanders zo’n 350 jaar gleden hebben neergezet in Zuid-Afrika. Kasteel de Goede Hoop. Het was een verversingspost voor de VOC-schepen die op weg waren naar het verre Oosten. De schepen moesten voor onderweg vers eten aan boord hebben anders overleed de bemanning aan vitaminegebrek, scheurbuik. Een hele tijd was dit het enige gebouw in de verre omtrek, inmiddels is er een hele stad omheen gebouwd, Kaapstad. Toen de medewerkers van de VOC hier nog maar net waren hadden ze geen idee van het prachtige en rijke achterland van de Kaap. Ze waren natuurlijk wel nieuwsgierig naar hoe het achterland eruitzag. Was het geschikt voor landbouw? Viel er nog wat anders te halen, goud, koper misschien? Er was een VOC-soldaat met dezelfde nieuwsgierigheid, Robert Gordon, van oorsprong een Schot. Hij was er al eens gaan kijken maar nu huurde de VOC hem vanuit hier officieel in om op ontdekkingstocht te gaan.  Met een pen, papier, een stel begeleiders, een goede tekenaar en een paar geweren want je wist het maar nooit. 

Gelukkig was die Robert Gordon een gepassioneerd onderzoeker en had hij een goede tekenaar bij zich. Veel van die tekeningen en verslagen zijn bewaard gebleven en die bevinden zich nu in Rijksmuseum. Zuid-Afrika in Amsterdam! Hier kun je echt uren naar kijken. Dat dit nog steeds bestaat! Robert Gordon had natuurlijk geen filmcamera of fototoestel om aan de VOC laten zien hoe het achterland eruitzag. Vandaar dat hij uitgebreid tekende. Landkaarten en panorama’s zoals hier. Kasteel de Goede Hoop, dat kennen we. Hij maakte ook uitgebreide beschrijvingen van alles wat hij tegenkwam, de zwarte neushoorn bijvoorbeeld, een luipaard, het nijlpaard. Daar schreef hij bij: kauwt met een klappende slag der tong. Een dier waar Robert Gordon gek op was, was de giraffe. ‘Dit is zeker een der wonderlijkste dieren in de natuur’, schreef hij in zijn dagboek. Hij was zo gefascineerd door de giraffe dat hij een exemplaar  uit elkaar peuterde, botje voor botje, en die stuurde hij naar Europa met een bouwtekening erbij. Het stond jarenlang in een Frans museum en nu wordt het originele skelet hier botje voor botje weer opgebouwd. Dit is hem, het skelet van de giraffe die Robert Gordon voor het eerst zag. Wat een ding. En hij staat nu gewoon in het Rijksmuseum, te gek. In zijn dagboeken staat alles heel precies beschreven. Ze hebben hem eerst in zijn poot geschoten en toen: ‘wij gingen dichtbij hem en hij schijnt een goedaardig dier, sneden hem de strot af waardoor veel bloed kwam uit dit dier en het dier sterk begon te schoppen.’ Dus op een van die poten moet een schotwond te zien zijn. Ja, kijk rechtsvoor. Het is nu bewerkt met hout, maar dit is de plek waar de giraffe is geraakt en dit is dan ook het bewijs dat dit de giraffe is van Robert Gordon. Mooi he? Het wrange is wel dat Robert Gordon toen al beschreef hoe er op prachtige dieren werd gejaagd. ‘Hier schoot ik 9 hippapotamussen, zogenaamde zeekoeien, dood’. En later: ‘in een tijd van 3 a 4 uren werden 22 dieren doodgeschoten.’ En dat jagen nam een grote vlucht, want heel veel duren die Gordon beschreef, zoals de kwagga, een soort zebra, die bestaan nu niet meer, die zijn uitgestorven. En andere dieren worden met uitsterven bedreigd, zoals de zwarte neushoorn, daar zijn er niet veel meer van over. En ook de nijlpaarden maken geen schijn van kans als ze niet goed beschermd worden. Inmiddels wordt het wild in Zuid-Afrika heel anders beheerd.

Zuid-Afrikaanse dieren in de 17e eeuw

Toen de VOC zich in de 17e eeuw vestigde in Zuid-Afrika, wisten ze niet hoe het achterland van hun grote vesting Kasteel de Goede Hoop eruitzag. Onderzoeker Robert Gordon werd eropuit gestuurd om de natuur en de dieren in beeld te brengen. Niet met een camera, maar met pen en papier.

Vastgelegd door VOC-onderzoeker Robert Gordon

Dit is het eind van de wereld, of eigenlijk van Afrika. Kaap de Goede Hoop, helemaal in het zuiden van Afrika. Dit is de kaap die gerond werd door de VOC-schepen op weg naar het Verre Oosten. En iets verder ligt de baai waar de Nederlander Jan van Riebeeck in 1652 voet aan wal zette. Verder kom je niet! Dit punt, waar we nu zijn was een handig punt halverwege voor de schepen van de VOC, de Verenigde Oost-Indische Compagnie op hun lange tocht helemaal naar het Verre Oosten waar ze kruiden en specerijen haalden. Waarom 'de Goede Hoop'? Waren ze eenmaal hier, dan hadden ze de goede hoop om hun bestemming te bereiken. Deze vesting, kasteel de Goede Hoop was een van de eerste Europese bouwwerken op het Afrikaanse continent. Ik loop nu via DIT poortje naar binnen. De VOC, toen al een wereldwijd bedrijf, liet hier een verversingspost bouwen. De schepen moesten voor onderweg vers eten aan boord halen, anders overleed de bemanning aan vitaminegebrek: scheurbuik. Ah, de vestingmuren! Dit kasteel lag aan het strand. De schepen lagen in de baai hier voor anker en konden vanuit de vesting bevoorraad worden. Alleen, de baai is in de loop van de tijd flink verschoven. Het klinkt allemaal als een succesverhaal. Maar het bouwen deden de VOC'ers niet zelf. Daar gebruikten ze slaven voor. In dit soort verblijven sliepen de mensen die het echte werk deden. 98 slaven waren nodig om dit kasteel te bouwen. De bouw van deze vesting was het begin van een lange periode van slavernij, die de geschiedenis van Zuid-Afrika gekleurd heeft. Waar kwamen die slaven nou vandaan? We zitten dus in het puntje van Afrika. De VOC-schepen voeren deze routes. De slaven kwamen uit het Verre Oosten, Indonesië, uit India, Oost-Afrika, en ook uit Madagaskar werden slaven gehaald en naar de Kaap gebracht. Zo zag het slavenverblijf eruit: Gebouwd rondom een binnenplaats met een waterput in het midden. De verblijven waren niet meer dan een paar veeschuren. Aanvankelijk zaten er 300 slaven. Op het hoogtepunt van de slavernij waren het er zo'n 1000, mannen en vrouwen door elkaar. De waterput op de binnenplaats is het enige wat over is van de oude 'slave lodge'. Best een gek idee dat die duizenden slaven die hier gevangen zaten... hier elke dag hun water haalden. Pieter van Malabar. Katrien van der Kaap. Hoop van Mozambique. Dat zijn typische slavennamen. Met dit monument wordt de slavengeschiedenis van Kaapstad herdacht. Als je hier aankwam als slaaf, na een uitputtende reis, verloor je ook nog je identiteit. VOC-slaven mochten vaak hun voornaam nog wel houden: Kintsa, Sera, Banga. Hun achternaam werd vaak de plaats waar ze vandaan kwamen: Paul en Eleonora van Madagaskar, Louis van Mauritius. Maar werd je als slaaf doorverkocht aan boeren, kreeg je een willekeurige naam. Zoals, even kijken... Maart. September. Afhankelijk van de maand waarin je aankwam. Het kon ook om uiterlijke kenmerken gaan. Zoals hier: Dikbeen van Kaap Verdie. Het is wel duidelijk hoe deze slaveneigenaar naar zijn slaaf keek. Er zijn in totaal zo’n 60.000 slaven in Kaapstad aangekomen. Dat heeft ervoor gezorgd dat een groot del van de bevolking een slavenachtergrond heeft. Kaapstad wordt nu ook wel de regenboogstad genoemd. Een stad waar miljoenen mensen met een slavenverleden zich inmiddels iemand thuis voelen.

Slavernij op Kaap de Goede Hoop

Onderweg naar het verre Oosten maken de schepen van de VOC in de zeventiende eeuw tussenstops in Zuid-Afrika. Ze laten er verversingsposten bouwen om de schepen te bevoorraden. Daar gebruikt de VOC tot slaaf gemaakten voor. Maurice is in Kaap de Goede Hoop om te ontdekken hoe het slavernijverleden van Zuid-Afrika eruitziet.

Werken in dienst van de VOC

Ahhhh. Kijk mij hier nou zitten als een bedorven brokkie! Lekker achter m'n skootrekenaar. Natuurlijk een peuselhappie bij me, en, ook niet te vergeten...voorzien van een mengeldrankie. Heerlijk, hoor. Ik wilde eigenlijk op de bromponie hierheen komen...maar het is toch m'n bakkie geworden. Ik heb ook vast m'n takkies aangetrokken want ik wil het Taalmonument beklimmen. Maar we kunnen eerst een kijkje nemen met het hommeltuig! 'Dit is ons erns.' Ja, dat kan ik wel zien: Kijk even wat een gigantisch monument! Dat Afrikaans is een mengelmoes van verschillende talen, waaronder Europese talen. Daar staan deze drie pilaren voor. In de 17e eeuw kwamen hier Nederlanders. Ze vestigden zich in Kaapstad en brachten hun taal mee. Ik denk dat deze enorme pilaar voor het Nederlands staat. Maar in die periode waren er ook slaven die in Zuid-Afrika kwamen, en die namen hun taal mee. Denk aan mensen uit Maleisië. Dit blok staat voor Maleisische woorden die in de taal zijn geslopen: 'Baie dankie' bijvoorbeeld, veel dank. Maar er werd in die tijd ook gecommuniceerd met de lokale bevolking. Die lokale Afrikaanse talen moeten ook in dit monument verwerkt worden. En daar staan, kijk, dat kun je hier goed zien...deze drie knobbels voor: Voor de Afrikaanse lokale talen zoals Xhosa, Khoisan en Zulu. Uiteindelijk was het de bedoeling dat al die talen samen EEN grote Zuid-Afrikaanse taal zouden vormen. Tenminste, dat was het idee. Die tal van Nederlandse oorsprong is in de loop der tijd zo veranderd dat het een nieuwe, eigen taal is geworden. De Europeanen, of eigenlijk de nieuwe Zuid-Afrikanen, noemen hun taal het Afrikaans. En in 1925 werd het Afrikaans een officiële taal. Het is wel bijzonder dat voor zo'n nieuwe taal zo'n wonderlijk, groot monument is gebouwd. Inmiddels roept dit monument wel vraagtekens op. Het Afrikaans is namelijk ook de taal van de blanke onderdrukkers, van de Apartheid. Tijdens de Apartheid werden alleen Afrikaans en Engels officieel erkend. Terwijl het merendeel van de bevolking andere talen sprak. Maar inmiddels is er veel veranderd: negen Afrikaanse talen zijn erkend als officiële taal. Dat betekent dat je in Zuid Afrika maar liefst 11 officiële talen hebt. Welkom in Suid-Afrika, en ek hoop jy het 'n baie lekker tyd. Welcome to South Africa. Have a great time.

Het Afrikaans

In Zuid-Afrika zijn maar liefst 11 officiële talen. Het Afrikaans is er daar één van. Het is een mengelmoes van verschillende talen, waaronder het Nederlands. Dat komt omdat Nederlandse VOC-handelaars zich in de zeventiende eeuw in Zuid-Afrika gingen vestigen. Maurice bezoekt in Paarl in Zuid-Afrika het wonderlijke Taalmonument dat is opgericht ter ere van het Afrikaans.

Een van de talen van Zuid-Afrika

Wij leven in een vrij land. Nederland is een democratie. Maar wanneer is een land nou precies een democratie? Er is een volksvertegenwoordiging, de Eerste Kamer en de Tweede Kamer. Er zijn vrije en eerlijke verkiezingen. Je mag zelf weten op wie je stemt en je mag je stem geheim houden. Je hoeft tegen niemand te zeggen op wie je stemt. En er mag ook niet gesjoemeld worden met de verkiezingsuitslag. 

Er is een scheiding van de machten. De staat is opgedeeld in drie machten: de wetgevende macht, dat is de volksvertegenwoordiging die de wetten en de regels in een land bepaalt. De uitvoerende macht, dat is de regering die de wetten uitvoert. En de rechterlijke macht, dat zijn de rechters. Deze drie machten controleren elkaar. Zo komt er niet te veel macht in handen van een kleine groep. 

Politieke gelijkheid voor iedereen. Alle mensen moeten dezelfde rechten en plichten hebben en gelijk worden behandeld. De vrijheid van burgers wordt beschermd. Vrijheid van meningsuiting betekent niet dat je zomaar alles mag zeggen. Je mag mensen niet beledigen, haat zaaien of leugens verspreiden. Maar het betekent wel dat je in Nederland je eigen mening mag hebben en daarvoor uit mag komen. De overheid mag niet bepalen welke mening jij hebt, dat hoort ook bij democratie. 

Het oprichten van clubs, verenigingen en organisaties. Los van de regering mogen er in een democratie organisaties bestaan die mensen helpen en beschermen. Bijvoorbeeld vakbonden, natuur- en milieuorganisaties of patiëntenverenigingen. 

Persvrijheid. Journalisten van radio, televisie, krant en internet bepalen zelf wat ze schrijven en waar ze over berichtgeven. Vrije media is belangrijk zodat iedereen eerlijke en onafhankelijke informatie krijgt over de politiek en de samenleving. 

De grondwet, het allerbelangrijkste van de democratie. De grondwet. De grondwet is de basis van alle andere wetten. Iedereen moet zich daaraan houden. Burgers, maar ook de overheid. Het staat hier op deze rand. Artikel 1 van de grondwet: allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of welke grond dan ook, is niet toegestaan.

Wat is een democratie?

Een democratie heeft acht kenmerken. Zo worden er eerlijke en vrije verkiezingen gehouden. Er zijn drie gescheiden machten die elkaar controleren. Verder worden alle burgers gelijk behandeld en is er vrijheid van meningsuiting. Dit staat ook beschreven in de grondwet.

Een vrij land met eerlijke verkiezingen

Wat maakt een elastiekje een elastiekje?	Wat zorgt ervoor dat als je een elastiekje uitrekt en loslaat...dat 't terugschiet in z'n oorspronkelijke vorm? Au. Elastiekjes maken, hoe doe je dat? Eerst even de theorie van het elastiekje. Bekijk je een elastiekje van heel dichtbij, dan zie je dat-ie bestaat uit moleculen. En in 't geval van een elastiekje zijn die heel lang. Dit noem je polymeren. In een elastiekje liggen die polymeren naast elkaar. Maar op 'n slordige manier. Die polymeren worden bijeengehouden door dwarsverbindingen, de roze touwtjes. Trek je nou een elastiekje uit elkaar, dan komen die polymeren heel dicht bij elkaar te liggen. Laat je hem los, dan zorgen de dwarsverbindingen ervoor dat 't elastiekje terugvalt in z'n slordige structuur. Nou, dat maakt een elastiekje een elastiekje. Polymeren komen in de natuur voor. Ze zitten bijvoorbeeld in natuurrubber. Veel elastiekje worden daar dan ook van gemaakt. Maar je kunt die polymeren ook zelf maken van aardolie. Dan krijg je 't plastic waar ze hier elastiek van maken. In deze fabriek begint 't allemaal met deze korrels: klompjes polymeren. Je hebt zachte polymeren, zoals deze...die kan ik indeuken...en harde korrels. En daarmee bepaal je de rekbaarheid van je elastiek. Wil je een stevig en stug elastiek...dan kies je de harde korrel...maar wil je een zacht en rekbaar elastiekje, dan kies je voor de zachte korrel. Met deze kunststof korrels kun je een kleurtje geven aan je elastiek. En heb je oude restjes over, zoals hier, dan kun je die er gewoon bij gooien. Daarna gaat de korrelmix in een zogenaamde 'extruder'. Daarin worden de korrels verwarmd en in elkaar gedrukt zodat er een soort warme, vloeibare pasta ontstaat. De korrels worden door deze draaiende schroef in elkaar gedrukt. Hier kun je dat mooi zien. Hier ligt een complete schroef. De truc zit in het schroefdraad. Dat is aan 't begin nog best dik. Dat betekent dat de korrels de ruimte hebben. Maar dat schroefdraad wordt dunner en dunner. De ruimte voor de korrels kleiner en kleiner. De druk wordt opgebouwd. Tot er aan 't einde bijna geen schroefdraad meer over is. De korrels zijn pasta geworden. De vloeibare pasta wordt door dit spuitstuk geperst. Dan krijg je een dikke, holle slang, een soort tuinslang. En hier komt-ie er dan uit. Meteen na de extruder wordt de slang afgekoeld. Dat samenspel tussen enerzijds de temperatuur van de extruder...en de snelheid waarmee het plastic wordt afgekoeld bepaalt mede hoeveel dwarsverbindingen er tussen die polymeren worden gelegd. Oftewel hoe rekbaar je elastiekje wordt. De laatste stap is eenvoudig: de slang wordt opgesneden in hele dunne ringetjes, elastiekjes. Zo doen ze dat dus. Elastiekjes maken. Au! Aah!

Hoe worden elastiekjes gemaakt?

Elastiekjes zijn flexibel. Wel zo handig als je een pakketje brieven bij elkaar moet houden bijvoorbeeld. Maar hoe komt de rek in zo'n elastiekje? Dat heeft te maken met de moleculen in rubber: polymeren.

Van rubber met polymeren

Dit is Gerrit. Sorry. DIT is Gerrit. Hij is kweker van allerlei planten en bomen. Zoals coniferen en deze buxus. Maar ja, zo willen wij ze natuurlijk niet kopen in het tuincentrum.	Dus die planten van Gerrit moeten in een...pot, inderdaad! De buxus gaat in de pot. Nou heeft Gerrit 600 voetbalvelden vol met bomen en planten. Per dag gaan er hier meer dan 3000 bomen en planten op transport. Dat ga je niet doen met de hand. Dat is te gek voor woorden. Dat kan sneller, dat kan beter! Dus je begrijpt: Kweker zoekt machine. En eh... Je hebt 'm gevonden, he? Zeker. Hij heeft 'm gevonden. Dit is de oppotmachine! Heel simpel eigenlijk. De aarde valt via de lopende band op tafel...de planten worden in de potten gezet...en dan is het een kwestie van zo naar binnen schuiven. Hartstikke simpel. Tot zover de oppotmachine. Tot de volgende... Hee. Dit is niet de oppotmachine maar de oppottafel. Dit is die tafel die je zelf hebt bedacht? Ja. Hij spaart je rug. En die machine staat niet hier? Nee. Kom, gaan we samen kijken naar die machine. Tuurlijk. 
Is dit hem? Dat is hem echt. Oke, dank je wel. Dit is de oppotmachine! De grootste van Nederland, die potten van klein tot groot kan verwerken. Allereerst komen er lege potten via deze lopende band op 'n draaiende schijf terecht: De pottenbaan. Vanuit deze enorme bak gaat de aarde via een lopende band naar de carrousel toe. En dan komen aarde en pot hier bij elkaar. En zo gaat 't door en door. Die potten draaien rond, de plantjes gaan erin en worden aangevuld met aarde. Zo ben je dus snel klaar voor transport naar de tuincentra. Dankzij deze geweldige oppotmachine kan Gerrit zonder te bukken met een doorlopende stroom aan potten...in 20 seconden tijd een plant oppotten. Ik kan me voorstellen dat er sprake is van een match tussen jou en je machine. Ik ben ontzettend blij met m'n machine. We hebben een bloeiende relatie. Jullie zijn echt naar elkaar toe gegroeid. Ik kan 't gewoon zien. Weer een gelukkig kweker. Tot de volgende Boer zoekt machine.

De oppotmachine

Plantenkwekers oogsten elke dag duizenden planten die voor transport in een pot gezet moeten worden. Dat doen ze niet met de hand, maar met een handige machine: de oppotmachine.

Alle planten in een pot

We zijn in Leiden! En hier, midden in het centrum van de stad ligt de oudste hortus van Nederland. Meer dan 400 jaar oud. Bijna net zo oud als de Leidse Universiteit. Al vier eeuwen lang verzamelen mensen hier planten waarop een of andere manier een verhaal aan zit.	 Deze planten komen van over de hele wereld. Het is dus eigenlijk ook het eerste museum, een levend museum. En geloof me, het staat hier helemaal vol met 'stetjes'. Rogier! Jij bent hier hoofd van de kas. Jij kent zo ongeveer elke plant. Zullen we eens kijken hoeveel 'stetjes' we in 2,5 minuut kunnen bekijken? Lijkt me super. Gaan we? Ja. Go! Dit is het allerkleinste bloeiende plantje ter wereld. Het lijken een soort eitjes. Ja. Hier heb ik een paar honderd complete plantjes op m'n vinger. En wat is een compleet plantje? Alles erop en eraan. De blaadjes, de bloemetjes, alles wat je nodig hebt om te leven. Kleinste bloeiende plantje ter wereld. En door. Dit is het allergiftigste plantje ter wereld, het paternosterboontje. Hier zit een stof in, abrine, en als je daar een klein beetje van in je bloed krijgt...dan krijg je na drie dagen rare verschijnselen. En dan is er geen dokter meer op de wereld die je kan redden. Paternosterboontje. Klinkt lief, is het niet. Door. Zo. Dit is misschien wel de allerslimste plant ter wereld. Dit is de bijenorchis. Die maakt lokstoffen om mannetjesbijen te laten denken dat dit bloemetje een vrouwtjesbij is die wil paren. En als dat mannetje ermee probeert te paren en hij gaat diep in de bloem krijgt hij de stuifmeelklompjes van de plant op z’n kop en als-ie dan bij de volgende bloem dezelfde fout maakt, wordt die bloem bestoven. Superslim. Dit is misschien wel de ingewikkeldste plant ter wereld. De nepenthes lowii. Deze eet poep. Oke... Dat doet-ie omdat-ie op dit deksel nectar maakt met laxeermiddel. En als beesten dan proberen te likken...dan zitten ze op de rand van die beker en laten ze hun keutels vallen. En daar leeft deze plant van. Het is ook net een soort wc-potje. Dit is misschien wel de allereenzaamste plant, de acalypha. Hoezo? Honderden jaren geleden, toen de Papoea's deze plant vonden... namen ze alleen het vrouwtje mee. En daar zijn honderdduizenden planten van gemaakt. Maar 't was alleen maar dat ene vrouwtje. En die wacht al honderden jaren op haar mannetje. En die is misschien wel uitgestorven. Ooh, zielig. Maar de tijd is op! Maar we hebben nog de alleroudste, de allersnelste, de allerlekkerste...Dan moeten mensen hier zelf komen kijken. Zullen wij gaan voor het lekkerSTE kopje koffie? Goed idee.

De oudste botanische tuin van Nederland

In Leiden vind je het oudste levende museum van Nederland: er groeien duizenden planten van over de hele wereld. Nienke stelt de kleinste, giftigste, slimste en eenzaamste planten aan je voor.

De Hortus Botanicus Leiden

Dit is hem geworden. Het tomaatje van de dag. Een mooi rijp smaakbommetje. En ik kan je vertellen, het was best moeilijk om te kiezen. Er zijn hier vandaag wel 2 miljoen tomaatjes geplukt. We zijn op bezoek bij een spiksplinternieuwe snoeptomaatjeskwekerij in Noord-Holland. Snoeptomaatjes kweken. Hoe doe je dat? Snoeptomaatjes zijn een eigen soort. Het is dus geen bijvangst van de grote tomaten. Ze mogen dan klein zijn, maar ze komen van enorme planten. Je ziet hier al dat de kas behoorlijk hoog is. Maar wat je hier ziet, is eigenlijk nog maar een gedeelte van de hele plant. De wortels van de plant gaan in deze kokosmatten. Met een slim systeem van druppelaars krijgen de planten precies genoeg water en voedingsstoffen. Die worden vooraf per computer in de goede verhouding gemengd. Als we EEN stam volgen dan kan je precies zien hoe lang de plant is. Hier begint hij dus. Ga mee. 1, 2, 3. 7, 8, 9... Hier gaat hij dus pas omhoog. Ze kunnen zelfs 18 meter worden. Dit zijn de toppen. De planten groeien 25 centimeter per week. En elke week wordt de top van elke plant met een katrolsysteem een stukje opgeschoven. Zodat hij onder netjes neergelegd kan worden en hierboven nieuwe tomaten kunnen groeien. Zo kunnen aan een lange plant wel 2000 tomaten groeien. In de kas kan alles aangepast worden. De temperatuur. De luchtvochtigheid. De hoeveelheid licht. Alles kan geregeld worden om het de planten zoveel mogelijk naar de zin te maken. Het plukken van die tomaatjes is natuurlijk handwerk. Maar het grappige is dat er niet alleen maar mensen aan 't werk zijn. Op een paar plaatsen in de kas staan deze dozen. Die zitten vol met hommels. Die hommels zijn de hele dag door bezig om de bloemetjes van de tomatenplanten te bestuiven. Jongens, ga je gang. Naast de hommels worden er ook nog sluipwespen ingezet. Dit zijn de eitjes. Zodra die uitkomen gaan ze direct op zoek naar luizen om die te vernietigen. Het zoemt en gonst hier de hele dag door. Er hoeft niet of nauwelijks gespoten te worden met bestrijdingsmiddelen. Nu mag ik eindelijk snoepen. Eerst de gele. Zoet. Maar er zit ook een zuurtje in. Oranje. Deze is wat zachter. Bruin. Kruidig. Wel wat steviger. En dan nu de rode. Knapperig. Zoet en frisjes. Was dit nou echt de mooiste tomaatje van de dag? Of deze? Ik weet het ook niet meer.

Hoe worden snoeptomaatjes gekweekt?

Snoeptomaatjes zijn veel kleiner dan gewone tomaten, maar ze worden op dezelfde manier gekweekt: in kassen met de juiste temperatuur en met hommels voor de bestuiving van de planten. Op die manier worden in deze kwekerij elke dag 2 miljoen tomaatjes geplukt.

Kleine tomaatjes in een grote kas

Als je films en foto's ziet van pinguïns zie je die altijd in koude gebieden. Mijn vraag: Leven pinguïns alleen maar op de Zuidpool? Welkom in Burgers Zoo. Om een antwoord te vinden op jouw vraag, zijn we hier aan het juiste adres. Daar zijn ze al, de pinguïns. Heel veel mensen denken dat pinguïns alleen voorkomen op de Zuidpool. Maar van de 17 pinguïnsoorten leven er slechts drie op de Zuidpool. Deze bijvoorbeeld, de zwartvoet pinguïns, die komen voor, hier, in Afrika. Zuid-Afrika en Namibië. Dus ook al is het hier best wel koud...deze pinguïns kunnen tegen temperatuur dicht...tegen de tropen aan. Hoi! Maar pinguïns komen wel alleen voor op het zuidelijk halfrond... van onze planeet. Dus Antarctica, maar ook Australië, Zuid-Afrika. En onderaan Zuid-Amerika. Dat gaat zo door tot aan de evenaar. Daar is het lekker warm. De meest noordelijke pinguïns komen voor net tegen de evenaar aan. De Galapagoseilanden. Pinguïns zijn vogels. Kijk maar naar de veren en de snavel. Heb je ooit een pinguïn zien vliegen? Ze leven in principe in het water. Ze kunnen ook heel lang onder water blijven. Natuurlijk zie je ze ook vaak op het land. Dan lopen ze zo te waggelen zoals alleen pinguïns dat kunnen. Er zijn 17 pinguïn-soorten. Je hebt de pinguïn op Antarctica. De twee bekendste zijn de keizerspinguïn en de koningspinguïn. Vooral de keizerspinguïn ken je van tekenfilms. Dat is de grootste en de zwaarste. Die kan een meter lang worden en wel 35 kilo wegen. Deze leven ook echt op Antarctica. Heel zuidelijk. Het is voedertijd. En springen! Kijk nou, ze werken gewoon een hele vis naar binnen. Dit zijn zwartvoetpinguïns. Die komen voor in Afrika. Egbert, jij bent dierenverzorger. Is het niet koud voor ze? Nee, het is niet te koud. Ze komen van Zuid-Afrika. In de zomer hebben ze sowieso geen problemen. Pas als het 8 graden gaat vriezen in de winter wordt het te koud. Het zijn echt superleuke dieren. Het zijn ook heel veel, hele groepen bij elkaar. Leven ze altijd in een groep? Ja, ze leven in een kolonie. Wij hebben er nu 75 ongeveer. Er worden ook jongen geboren. Wat eten ze nou? In de natuur eten ze vooral kleine visjes. Ansjovis. Kleine inktvisjes. Dat soort werk. Bij ons krijgen ze alleen maar haring. Diepgevroren haring laten we ontdooien. Omdat ze diep gevroren zijn vullen we ze 1 keer per dag aan met een vitaminepil. Zodat de voedingswaarde goed behouden blijft. Die haring gaat er best wel in EEN keer in. Ja. Dat is geen probleem. Wat zijn ze grappig, he. Bij alles wat ze doen. Ze leven niet alleen op de Zuidpool, maar zelfs tot aan de evenaar. Ook in warmere gebieden. En in Nederland houden ze het ook prima vol. Ze hebben het hier prima naar hun zin.

Leven pinguïns alleen in koude gebieden?

Pinguïns leven op de Zuidpool, maar er zijn soorten die het prima naar hun zin hebben in een warmer klimaat. En ze leven natuurlijk ook in dierentuinen in Nederland!

Op de Zuidpool, Zuid-Afrika en Zuid-Amerika

En uw gastvrouw van vandaag is Nienke de la Rive Box! Ja, hallo allemaal! Daar zijn we weer...met een hele nieuwe Waarom? Daarom! Vragen die in EEN minuutje zijn uit te leggen, te beantwoorden of op te lossen. En de vraag van vandaag...Goeie vraag, ja! Waarom lijken honden en hun baasjes zo vaak op elkaar? Het lijkt een flauwe grap, maar hier is wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. De onderzoekers ontdekten dat het helemaal geen onzin is. Wat bleek? Een baasje kiest een hond die bij hem past. Als je van hardlopen houdt, neem eerder een hond die graag rent dan een schoothondje. Een schoothondje is wel weer een logische keuze als je zelf graag op de bank zit. Gezinnen met kinderen kiezen eerder voor deze gezellige lobbes dan voor deze engerd. Die is eerder favoriet bij stoere types of figuren die willen intimideren. Maar het gaat verder. Als een baasje een hond kiest, kijkt hij niet alleen naar het karakter. Net als mensen die een partner kiezen. Die kijken naar het innerlijk EN naar het uiterlijk. En wat blijkt? Je voelt je aangetrokken tot iemand die een beetje op jezelf lijkt. Nou zul je denken dat lange, slanke mensen eerder een lange, slanke hond kiezen. Soms klopt dat, maar dat is dan meestal toeval. Eigenlijk letten mensen vooral op het stukje om de ogen. En weet je wat nou zo grappig is? Honden en baasjes gaan, net zoals getrouwde stellen...steeds meer op elkaar lijken, hoe langer ze samen zijn. En ook dat is logisch, want als het baasje elke avond voor de tv in slaap valt, doet een hond dat op een gegeven moment ook. Nu nog even een testje. Welke hond denken jullie dat ik zou kiezen? Let op mijn ogen. Dat was hem weer. Tot de volgende Waarom? Daarom!

Waarom lijken honden vaak op hun baasje?

Ze zeggen wel eens dat honden op hun baasje lijken. En dat is ook eigenlijk helemaal niet zo gek, want je kiest natuurlijk een hond die bij je past.

Een baas kiest een hond die bij hem past

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Het Klokhuis

Type videos