Groep 6/7/8

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Cultuur en geloof

Het Klokhuis

Website Klokhuis

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Hoi, ik ben Bouchra. Waarom plakt lijm niet aan de binnenkant van een tube? Doosjes snoep, toiletpapier, een boek. Het lijkt alsof deze dingen niks met elkaar te maken hebben... maar ze hebben toch EEN grote overeenkomst: lijm. Je kunt er dingen mee aan elkaar plakken...maar waarom plakt lijm nooit aan de binnenkant van 'n tube? We zijn in een van de grootste lijmfabrieken van Nederland, in Ede. Hier worden wel 1000 verschillende soorten lijm gemaakt. Zoals zomerlijm, gebruiken ze in de bouw. Dikke lijm, kun je heel gemakkelijk boeken mee kaften. Dunne lijm, kun je hout mee plakken. Alle soorten verschillende lijm staan hier op de plank.	Elke stof bestaat uit moleculen. Lijmstof ook. Het zijn eigenlijk lange ketens van lijmmoleculen...en die plakken dan aan elkaar en aan bijvoorbeeld papier. Zo. Ta-da. Alle lijmstofmoleculen zijn opgelost in water. Op 't moment dat je iets gaat lijmen trekt het water in het papier...waardoor er lijmstof achterblijft en iets gaat plakken. Als ik een beetje lijm op een toiletpapiertje drup...en bij 't karton doe ik hetzelfde... wat je ziet is dat water hier veel sneller intrekt dan bij het karton. Dus het wc-papiertje is sneller droog en plakt dus ook sneller. Deze tube is gemaakt van aluminium. Hier heb ik hem even opengesneden. Als ik er een beetje lijm opdoe...dan zie je dat het water niet in het aluminium intrekt. De lijmstof blijft opgelost en daardoor plakt 't dus niet. Daarom plakt lijm niet aan de binnenkant van een tube vast. Maar je moet wel de dop er op doen want anders komt er lucht bij...dan verdampt het water en dan droogt de lijm uit. Voor de meeste lijmrecepten heb je deze vier ingrediënten nodig. Water, conserveermiddel, een middel zodat het niet gaat schuimen...en natuurlijk lijmstof. Je ziet hier beneden een groot hek dat rond draait. Die zorgt ervoor dat alle stoffen goed met elkaar vermengd worden. Homogeen noem je dat ook wel. En hier zie je dat de lijmstof en het water...niet goed met elkaar gemengd zijn. En dat is wel de bedoeling als je wil lijmen. Dus dan moet je roeren! Zo, dit is zwaar! Per dag wordt er in deze fabriek 100.000 liter lijm gemaakt. Alleen al in deze ketel kan 23.000 liter. Als de lijm goed gemengd is, is hij klaar voor gebruik...en wordt het in zo'n container gegoten. Uit zo'n ketel kun je 23 van dit soort containers vullen. Meer dan 1000 liter gaat erin, he. Maar dan blijft er natuurlijk wel lijm achter in de ketels. Steven, blijft de lijm nou nooit aan de binnenkant van de ketel plakken? Soms wel, maar met water houden we hem nat, kan hij niet uitdrogen. En net als bij de tube: deksel erop, dan blijft de lijm vloeibaar. De gestorte lijm gaat nu naar een enorm magazijn...en daar wacht het op transport. Yes. Let's go. Deze lijmen gaan de hele wereld over. Dus wereldwijd wordt er geplakt met lijmen uit ons land. En als de dop op de tube zit, plakt de lijm niet aan de binnenkant vast! 
Toch, Steven? Jazeker! Mooi.

Waarom plakt lijm niet aan de binnenkant van de tube?

Programmalogo's

De meeste lijm zit in een potje of tube. Je kan er van alles mee vastplakken. Toch plakt de lijm nooit vast aan de binnenkant van de tube. Hoe kan dat eigenlijk?

Een plakkerig verhaal

Superjuffie, Notje, Zsa Zsa, Ouders zijn gek; allemaal boeken geschreven door Janneke Schotveld. Maar als deze boeken zijn natuurlijk ooit een keer met een idee begonnen. Janneke, je haalt wel eens wat inspiratie uit je eigen leven en schrijft dat op, maar hoe maak je daar een goed verhaal van? Ik wil tips! Tip 1: Verzin een hoofdpersoon. En verzin hoe die eruitziet, zoals Superjuffie, die een superheld is. Als ze superjuffie is heeft ze een cape aan en hoge hakken. Botje, toen ik had bedacht dat ze twee gloeilampjes op haar hoofd had, wist ik dat een meisjesrobot was. Dus verzin een hoofdpersoon. Tip 2. Je hoofdpersoon moet iets willen of moeten. Superjuffie wil dieren redden, Botje mag niet gezien worden. Dus je hoofdpersoon moet echt een doel hebben. Maar….dat gaat niet vanzelf! Tip 3. Zorg dat je hoofdpersoon in de problemen komt. Dat ie iets wil of moet wat niet vanzelf gaat. Superjuffie wil dieren redden maar dan moet ze de klas alleen laten en meester Snor mag het niet weten. Dan heb je drie goeie tips en kan je beginnen met schrijven. Ja, dat kan ook. Het eerste stukje gaat bij mij ook vaak makkelijk. En dan? Tot het niet meer gaat. Wat doe je dan? Tip 4. Dan pak ik een schrift en ga ik voor me uit zitten schrijven net zolang tot het weer gaat en dat gaat dan zo. Maar hier staat AAA. Is dat het begin van een boek? Dat is dat het niet lukte. Volledig in paniek. Dus eigenlijk schrijf je gewoon je gedachtes hier. Eigenlijk mag niemand dit zien, en schaam ik me er een beetje voor. Soms kom ik op een heel goed idee en teken ik een lampje, en moet ik het onthouden. En als het echt niet meer lukt ga ik iets heel anders doen, de tuin, grassprietjes uit de grond trekken, de hond uitlaten. Echt even iets anders doen. De vijfde tip. Wat op school niet mag maar als schrijver wel: spieken hoe anderen het doen. Veel lezen dus. Beter goed gejat dan slecht verzonnen, maar: niet overschrijven, dat is niet de bedoeling. Nee.

Hoe schrijf je een verhaal?

Janneke Schotveld is schrijfster van Superjuffie, Botje en nog veel meer kinderboeken. Maar een boek schrijven gaat niet vanzelf! Wil jij ook leren hoe je een verhaal schrijft? Janneke geeft je vijf handige schrijftips!

Schrijftips van Janneke Schotveld

Oh, lekker! Een pan met hutspot. En ik heb extra veel gemaakt, dan heb ik binnenkort ook nog wat. Het enige is dat zelfgemaakte hutspot in de koelkast maar drie dagen goed blijft. Hoe kan dat eigenlijk? Nou, omdat er heel veel in je eten wordt gepoept. Door wie dan? Door bacteriën en schimmels. Er zijn er altijd wel een paar. En zodra ze de kans krijgen eten ze je eten op en scheiden ze stoffen uit waardoor je eten vies gaat smaken. Je kan er zelfs ziek van worden. Dus die bacteriën en schimmels, die moeten, tsja... dood. En daar laten ze hier bij Wageningen Universiteit geen gras over groeien. Wat een machine! Wauw. Door bacteriën en schimmels, micro-organismen dus, te doden verleng je de houdbaarheid van het eten. En daar helpt deze machine bij. Als de maaltijd hierin is geweest, is hij jaren houdbaar. De truc van deze machine is dat hij de maaltijd heel hard in elkaar drukt. Die druk loopt op tot wel 7000 bar. Dat is alsof er een olifant op een druif staat. Ja, dan gebeurt er dus dit. En dat wil je niet. En de daarom wordt de maaltijd in water behandeld. Want dan kun je drukken wat je wil, je kan echt drukken wat je wil, maar je krijgt 'm niet stuk. Net zoals in een mens vinden er in bacteriën allerlei processen plaats. Bijvoorbeeld stofwisseling. Die wordt door die hoge druk stilgelegd en de bacterie gaat dood. En ook is de huid van een bacterie veel zwakker dan bijvoorbeeld de celwand van een druif. De huid van een bacterie scheurt helemaal open waardoor de bacterie beschadigd raakt. Voor hetzelfde resultaat zou je zo'n maaltijd drie uur in kokend water moetenleggen. Maar dan verandert de smaak heel erg. Als 't snel gaat is 't lang houdbaar en blijft de smaak hetzelfde. Zo, m'n zelfgemaakte hutspot, jarenlang houdbaar! Doe mij maar zo'n machinetje. Ik heb nog wel plek tussen m'n fornuis en m’n koelkast. Bedankt.

Hoe maak je eten houdbaar?

Een pan zelfgemaakte hutspot is maar een paar dagen houdbaar. Hoe zorg je dat eten weken of jaren goed blijft? Met een speciale machine die alle bacteriën, schimmels en micro-organismen doodt.

Dood aan de bacteriën!

En uw gastvrouw van vandaag is: Nienke de la Rive Box. Hallo allemaal! Ja, daar zijn we weer. Welke vraag behandelen we vandaag in Waarom Daarom? Vragen die in een minuutje zijn te beantwoorden. En de vraag van vandaag: Ja, inderdaad, hoe zit dat eigenlijk? Waarom regent het zo veel in Nederland? In een jaar tijd valt er in Nederland gemiddeld 800 millimeter regen. Als dat in EEN keer zou vallen, dan zou je tot je navel in het water staan. De meeste regen valt in de herfst. Maar ook in de zomer regent het soms behoorlijk.	Dat is jammer, maar helaas. Regen ontstaat doordat de zon het water van de zeeën en oceanen verdampt. Die waterdamp stijgt op en al die kleine druppeltjes vormen wolken. Door de wind worden wolken naar andere plaatsen geblazen...waar er regen uit kan vallen. Nederland ligt vlak aan zee. En de wind waait vaak van zee naar land. En dat zorgt voor veel wolken boven ons land: meer kans op regen dus! Maar Spanje ligt toch ook aan zee? Daar regent het bijna nooit. Hoe kan dat dan? Nou, of er regen uit een wolk valt hangt ook af van de temperatuur. Als het warm is, dan verdampen de druppeltjes uit regenwolken weer. De wolk verdwijnt dan. En dat gebeurt in Spanje. In Nederland is het kouder en gebeurt precies het omgekeerde. De druppeltjes in de wolken worden groter en zwaarder...totdat ze, flats, naar beneden vallen. En precies: het regent. Maar geloof het of niet, wij horen niet bij de natste landen ter wereld. De meeste regen valt namelijk in de gebieden rond de evenaar, waar ze een tropisch regenklimaat hebben.
De kampioen waar de meeste regen valt is Padrang op Sumatra. Gemiddeld per jaar zo'n 4200 millimeter! Komen wij aan met onze 800 millimeter. Zo, dat was het weer. Tot de volgende Waarom Daarom.

Waarom regent het zo veel in Nederland?

In Nederland klagen we graag over het weer. Dat het hier veel regent heeft te maken met de ligging van ons land en ons klimaat. Maar het regent hier lang niet zoveel als in landen met een tropisch regenklimaat!

Een nat en koud klimaat

Ik ben Anne-Marijn. Als ik peper over m'n eten strooi snuif ik soms wat korrels op. Dan moet ik niezen. Waarom moet je niezen van peper? Als er iets in je neus zit wat er niet hoort, zoals een peperkorrel...kan je natuurlijk je neus snuiten maar je lichaam kan zelf ook beslissen dat het tijd is voor een grote schoonmaak. En niezen zorgt ervoor dat alles wat niet in je neus hoort eruit vliegt.	 En pas op, want dat kan met hele hoge snelheden gaan. Ha... hatsjoe!!! Neuzen zijn heel handig. Je kan via je mond ademhalen, maar via je neus is beter. En met je neus kan je allerlei lekkere geurtjes ruiken. En ook allerlei hele vieze. Dit is dokter Jan van het Boven IJ Ziekenhuis. Hij weet alles over de neus. Want jij bent keel-, neus- en oorarts. Maar hoe werkt dat dan in de neus? Op dit model kan je zien hoe de lucht hier naar binnen gaat over de bodem van de neus, zo naar je longen toe. Die neus, die doet wat met die lucht. Die maakt de lucht schoon, hij filtert de lucht en maakt hem warm. Waarom is het belangrijk dat die lucht gezuiverd wordt? Omdat je geen stof en zand in je longen wil hebben. Dat moet er in de neus uitgehaald worden. Maar je ruikt ook met je neus. Dat klopt. De meeste lucht gaat via de bodem naar achteren. Maar er gaat ook een deel van de lucht bovenlangs. En hier zitten de zenuwen waar je mee ruikt. Dit is een kijkbuis voor in de neus, een endoscoop. Er zit een camera op en dan zien we hoe dat er vanbinnen uitziet. Het doet geen pijn, he? Het doet helemaal geen pijn. Als ik zo in je neus kijk, dan zie je meteen die neusharen. Dat ziet er heel vies uit! Dat valt best mee, iedereen heeft neusharen. Daar vang je de grote stofdeeltjes mee. En als je dieper gaat, dan zie je het slijmvlies. En als een stofdeeltje op dat slijmvlies komt dan kan er een nies ontstaan. Oeh, ik krijg er jeuk van. Niezen, dat bepaal je niet zelf, dat gaat helemaal vanzelf, toch? Dat klopt, die prikkel in je neus geeft een signaal af aan je hersenen en je hersenen een signaal aan je longen en dan, boem, gaat alle lucht uit je longen...naar boven, via je luchtpijp en je neus er weer uit. Dat gaat snel! 150 km/u, zo snel als een raceauto. En zo kan je als je zelf ziek bent ook een ander zoek maken. Ja, daarom moet je ook je hand voor je mond houden als je niest. Beter is in je elleboog niezen, want als je daarna die hand aan mij geeft dan geef je alsnog die viezigheid aan mij en word ik er toch ziek van. Peper. Hatsjie! Maar waarom moet je nou zo, hatsjoe, niezen van peper? Het is toch geen viezigheid, of stof? Eigenlijk wel. Het hoort niet in je neus. Het mag niet in je longen komen, daarom nies je. Maar er zit ook nog een stofje in: piperine. Dat is heel krachtig en daardoor ga je nog meer niezen. En is het gevaarlijk? Nee, je niest het wel weer uit. Maar in je eten is peper erg lekker.	 Ja, maar niet in je neus.

Waarom moet je niezen van peper?

Als er iets in je neus komt wat er niet hoort, niest je lichaam het eruit. Dat geldt ook voor peper!

Peper is lekker, maar niet in je neus!

Tussen 1940 en 1945 zijn de Duitsers de baas in Nederland. Joden, Sinti en Roma worden vervolgd om wie ze zijn. De nazi's in Duitsland, onder leiding van Adolf Hitler, vinden hen minderwaardig. Mensen die zich tegen de Duitsers verzetten en mannen die niet voor ze willen werken, worden niet vervolgd om wie ze zijn, maar om wat ze doen. Heel veel mensen lopen dus gevaar om door de Duitsers te worden opgepakt. Ze moeten vluchten en zich verstoppen: onderduiken. Omdat in de Tweede Wereldoorlog bijna alle Duitse mannen in het leger vechten komt Duitsland arbeiders tekort. Daarom worden Nederlandse mannen gedwongen in Duitsland te werken. Vooral om wapens te maken. Dat noem je de 'Arbeitseinsatz': arbeidsinzet. Maar veel mannen weigeren voor de vijand te werken. Daarom duiken ze onder. Zo ook Pieter Huijskens. Hij is 17 jaar als hij in een machinefabriek in Breda werkt als de Duitsers een razzia houden. Dit is de machinefabriek Backer en Rueb. Aan de andere kant is de voorzijde.	 Daar is de Speelhuislaan. Daar kwam die colonne vrachtwagens, geëscorteerd door motorrijders met machinegeweren. Toen zijn wij onmiddellijk naar de ketelmakerij gelopen met vier man, door dat poortje naar buiten. Toen zijn wij dus hier in het water gesprongen...over gezwommen en via hier zijn we in de polder ontsnapt. Ik had dus mijn papieren in de fabriek achtergelaten. Als ze die zouden vinden, wisten ze mij te vinden. Toen heeft mijn vader mij diezelfde nacht naar Teteringen gebracht, naar een boer, en daar ben ik ondergedoken. Dus in deze boerderij zat u als 17-jarige ondergedoken. Ja. Daar in die grote schuur, boven op zolder, was onze slaapplaats. En hier woonde de boer? Ja. Het is best bijzonder dat die boer u zomaar in huis nam. Die mensen hebben ons geholpen en een groot risico genomen. Daar moet je heel veel respect voor hebben. Echt helden. Ja, in feite wel. Wat doet het met u om hier te zijn? Dat is heel emotioneel. En blij dat ik het kan navertellen, dat ik het overleefd heb. Er zijn er heel veel die het niet overleefd hebben. Dat is heel erg. Heel erg.	Ja. Ja. Goed... he? Ja.

Onderduiken om niet naar Duitsland te hoeven

In de Tweede Wereldoorlog worden niet alleen Joden opgepakt, ook mannen lopen gevaar. De Duitsers dwingen hen om in Duitsland te komen werken. Pieter Huijskens weet te vluchten en duikt onder in een boerderij in Noord-Brabant.

Het verhaal van Pieter Huijskens

Tussen 1940 en 1945 zijn de Duitsers de baas in Nederland. Joden, Sinti en Roma worden vervolgd om wie ze zijn. De nazi's in Duitsland, onder leiding van Adolf Hitler, vinden hen minderwaardig. Mensen die zich tegen de Duitsers verzetten en mannen die niet voor ze willen werken, worden niet vervolgd om wie ze zijn, maar om wat ze doen. Heel veel mensen lopen dus gevaar om door de Duitsers te worden opgepakt. Ze moeten vluchten en zich verstoppen: onderduiken. Een bijzondere onderduikplek is hier op de Veluwe, bij Vierhouten: het Verscholen Dorp. In de Tweede Wereldoorlog zitten hier 80 mensen ondergedoken. Joden, verzetsmensen, mensen die niet in Duitsland willen werken. En zelfs korte tijd een paar Amerikaanse en Engelse soldaten. Het Verscholen Dorp bestaat uit negen hutten, die in het bos verborgen liggen. Het is wel een soort van huisje, maar ik zie overal kieren. Dus het is hartstikke koud. Dit waren dan de bedden. Ze sliepen op strozakken. Er zijn vier bedden, maar ze zaten hier met minstens tien man. Dus met drie of vier naast elkaar. Het allerheftigst lijkt me: Sommigen zaten hier een jaar en sommigen een paar maanden. Maar elke dag moest je doodstil zijn om niet ontdekt te worden. Telkens als er mensen voorbij lopen, ben je bang dat je gesnapt wordt. Echt onvoorstelbaar. De draaiende motoren van het Verscholen Dorp zijn deze twee mensen. Opa Bakker en tante Cor. Zij wonen in de buurt, in Nunspeet. Zij zorgden ervoor met behulp van anderen dat mensen in het Verscholen Dorp te eten krijgen. Maar ook regelen ze kachels, potten, pannen en zelfs speelgoed voor kinderen. Mensen die onderduikers helpen, doen dat echt met gevaar voor eigen leven. Het is dus belangrijk dat iedereen die betrokken is zijn mond houdt en dat alles in het geheim gebeurt.	Maar toch gaat het mis. De groep wordt ontdekt als een van de onderduikers, een jongen van 16...water gaat halen en wordt gezien door twee Duitsers. Een groot deel weet te vluchten, maar acht mensen worden opgepakt en overleven het niet. Zes daarvan worden hier op deze plek doodgeschoten. Er zit zelfs een jongetje van zes jaar bij. Zo kon onderduiken dus ook heel slecht aflopen.

Het Verscholen Dorp

Tijdens de Tweede Wereldoorlog duiken veel mensen onder. Een bijzondere onderduikplek is het Verscholen Dorp op de Veluwe. 80 mensen zitten hier in houten hutjes ondergedoken. Tot ze worden ontdekt.

Onderduiken op de Veluwe

Welkom in Gansbaai, Zuid-Afrika. Zuid-Afrika staat natuurlijk bekend om zijn wildlife. Er zijn hier prachtige reservaten waar je de mooiste wilde dieren kunt spotten. Olifanten, de giraffe, de neushoorn. Maar ook hier langs de kust en op het water heb je een enorme variatie aan wilde dieren. Helemaal hier, langs dit stukje kust. Wij leven in Nederland, en Gansbaai ligt helemaal hier, vlakbij het zuidelijkste puntje van Zuid-Afrika. En er is hier iets bijzonders aan de hand. Vanuit Antarctica loopt namelijk een koude stroming langs deze kant van Afrika, de Benguela-stroming en aan de andere kant van het Afrikaanse continent loopt een warme stroming vanaf de evenaar, de Agula-stroming. En op de plek waar die twee stromingen samenkomen is iets bijzonders aan de hand. Dit is namelijk een gebied geworden waar heel veel verschillende soorten zeedieren voorkomen, en dat gebied daar zijn we nu, dat is hier. In de buurt van het kruispunt van die twee verschillende stromingen liggen twee eilandjes waaraan je dat heel goed kunt zien. Dyer island, met een kolonie Afrikaanse pinguïns en Geysers Rock, waar zo’n 40.000 Kaapse pelsrobben leven. De ruimte tussen die twee eilandjes in wordt Shark Alley genoemd, het is namelijk het jachtgebied van de witte haai. Je ziet wel heel veel zwarte vogels, dat zijn aalscholvers, maar dus geen pinguïns al lijkt het wel zo. He tis echt zoeken. Terwijl er een tijd was dat het hier volzat met pinguïns, 25,.000 paar en dat is inmiddels 2000 geworden, dus zo’n afname. Dat er zo weinig pinguïns op het eiland zijn tegenwoordig heeft alles te maken met guano. Dat is vogelpoep en daar maken de pinguïns hun nest van. Maar de boeren uit deze omgeving hebben dit eiland afgegraven omdat zij die guano wilden gebruiken als kunstmest. Wat ze nu doen is ze zetten huisjes neer zodat de pinguïns daarin kunnen broeden en hopen dat er dan meer pinguïns komen. Omdat de pinguïns het zo moeilijk hebben kunnen ze soms ook slecht voor hun jongen zorgen. Dus vrijwilligers brengen de jongen die alleen gelaten zijn van het eiland af en brengen ze naar een speciale plek. Dit is een pinguïnopvangcentrum en hier doen ze heel hard hun best om de pinguïnkolonie van Dyer island op peil te houden. Kijk nou, hier zitten ze allemaal. Je zou dit eigenlijk kunnen zien als een weeshuis. De wezen worden hier opgevangen en gevoed totdat ze voldoende kracht hebben om terug te kunnen. Er zitten volwassenen bij die bijvoorbeeld gewond zijn geraakt door vislijnen, er zitten pinguïns tussen die nog niet kunnen zwemmen en er zitten ook hele kleintjes bij en die moeten nog leren eten. Twee keer per dag worden de pinguïns gevoerd. En zoals je doorhebt houden ze precies bij hoeveel vis iedere pinguïn eet. En ze mogen natuurlijk niet te veel eten want daar worden ze lui en dik van en dat verkleint de kans op overleven wanneer ze terug moeten naar het wild. Het zijn kwetsbare dieren, die pinguïns. En het water hebben ze natuurlijk ook nog eens te maken met natuurlijke vijanden, dus ik hoop dat het goed gaat.

Pinguïnopvang in Zuid-Afrika

In Zuid-Afrika leven veel wilde dieren. Ook komen er pinguïns voor, maar er zijn er steeds minder. Daarom zijn er speciale opvanghuizen waar gewonde en in de steek gelaten pinguïns worden verzorgd totdat ze klaar zijn om terug te keren naar de natuur.

Een weeshuis voor pinguïns

Tussen 1940 en 1945 zijn de Duitsers de baas in Nederland. Joden, Sinti en Roma worden vervolgd om wie ze zijn. De nazi's in Duitsland, onder leiding van Adolf Hitler, vinden hen minderwaardig. Mensen die zich tegen de Duitsers verzetten en mannen die niet voor ze willen werken, worden niet vervolgd om wie ze zijn, maar om wat ze doen. Heel veel mensen lopen dus gevaar om door de Duitsers te worden opgepakt. Ze moeten vluchten en zich verstoppen: onderduiken. Mensen die zich verzetten tegen de Duitsers moeten goed oppassen dat ze niet worden opgepakt. Daarom moeten zij en hun families vaak onderduiken. De vader van Harry Stienis werkte ook voor het verzet. Ouwe taaie, jippie jippie jee, Ouwe taaie, jippie jippie jee. Dat is een vrolijk liedje, maar was bittere ernst want dat zongen jullie als er gevaar dreigde. Dat was vaste afspraak. Dan wist jouw vader dat hij weg moest wezen. Ja, en de buurt ook.	 Jouw vader zat in het verzet, toch? Ja, die heeft dingen gedaan als fotograaf. Hij maakte onder andere pasfoto's. Die werden gebruikt bij persoonsbewijzen. En met een vervalst persoonsbewijs kon iemand die Joods was doorgaan voor iemand die niet Joods was. Ja. Was dat ook de reden dat jullie moesten onderduiken? Niet helemaal. Bij mij thuis zijn er een aantal dingen gebeurd. Ik heb een broertje gehad, die was jonger dan ik. Die is op anderhalf-jarige leeftijd overleden. Mijn vader is bij een razzia gearresteerd. Er was honger. Mijn moeder zag het niet meer zitten. Die was eigenlijk doorgedraaid. Toen werd er op een bepaald moment gezegd: Die twee moeten weg. En toen werden we naar Friesland gebracht. Jij en je moeder? Ja. En toen belandde je als jongetje ineens in het Friese Balk. Ja. Hoe was dat? Vanuit Haarlem, een stad, hier zijn? Het was helemaal niet wennen voor mij. Ging het meteen goed? Ja. En hier stond de kapperszaak. Daar, ja. Jullie konden daar helaas niet blijven, hoe goed je het er ook had. Ja. We moesten naar een ander adres toe, hier vlakbij. Dit is het huisje. Schattig. Ik sliep daarboven. Hier. Dit was het kamertje, toch? Ja. Het raam waar ik vaak voor zat, te kijken naar buiten. Dik 70 jaar geleden. Ja, ongelooflijk. Hoe kijkt u terug op die tijd? Het was een rottige, mooie tijd. Het was vervelend dat je weg moest. Maar het was hartstikke fijn op die adressen. Dus er zit een heel dubbel gevoel.

Onderduiken in Friesland

Tijdens de Tweede Wereldoorlog lopen veel mensen risico om opgepakt te worden door de Duitsers. Als je Joods bent, of als je in het verzet zit bijvoorbeeld. De vader van Harry Stienis wordt bij een razzia gearresteerd en Harry en zijn moeder moeten onderduiken in Friesland.

Het verhaal van Harry Stienis

Aan de Prinsengracht in Amsterdam ligt de bekendste onderduikplek ter wereld: het Anne Frank Huis. Tussen 1940 en 1945 zijn de Duitsers de baas in Nederland. Joden, Sinti en Roma worden vervolgd om wie ze zijn. De nazi's in Duitsland, onder leiding van Adolf Hitler, vinden hen minderwaardig. Mensen die zich tegen de Duitsers verzetten en mannen die niet voor ze willen werken, worden niet vervolgd om wie ze zijn, maar om wat ze doen. Heel veel mensen lopen dus gevaar om door de Duitsers te worden opgepakt. Ze moeten vluchten en zich verstoppen: onderduiken. Anne Frank zit hier ondergedoken, in het achterhuis van het bedrijf van haar vader. Omdat ze Joods is. Hier schrijft ze ook haar wereldberoemde dagboek. Ruim twee jaar lang zit ze hier. Al die tijd moet ze doodstil zijn en mag ze niet naar buiten. In 1944 gaat het toch mis: De onderduikers worden ontdekt door de Duitsers. Ze worden gedeporteerd naar concentratiekampen. Kijk, dit was Annes kamertje. Met zelfs nog haar eigen plaatjes. Anne sterft in februari 1945 in kamp Bergen-Belsen, een paar maanden voor het einde van de oorlog. Ze is dan pas 15 jaar. Van alle acht onderduikers hier in het Achterhuis overleeft alleen haar vader het, Otto Frank.

Het achterhuis

Tijdens de Tweede Wereldoorlog moeten veel mensen onderduiken: ze verstoppen zich voor de Duitsers. Ook Anne Frank moet onderduiken. Samen met haar familie zit ze twee jaar ondergedoken in het achterhuis van het bedrijf van haar vader. Het achterhuis is nu een museum.

Het onderduikadres van Anne Frank

In die tijd, tot zo'n 30 jaar geleden werd Zuid-Afrika geregeerd door een kleine groep witte bewoners met Europese voorouders. Met een ingewikkeld systeem van rassenscheiding werd het overgrote deel van de zwarte Zuid-Afrikaanse bevolking onderdrukt, uitgebuit en buiten spel gezet. Dat systeem had een Nederlands klinkende naam: Apartheid. In dit apartheidmuseum in Johannesburg kun je zien hoe dat verschrikkelijke systeem bijna een halve eeuw heeft stand gehouden. In het Zuid-Afrika tijdens de apartheid bepaalde de kleur waarmee je geboren werd je toekomst. Om je dat onrechtvaardige gevoel mee te geven krijg je bij de ingang van 't museum een identiteit toegewezen. Wit of niet-wit. En tijdens de Apartheid maakte dat ontzettend veel uit. Ik ga naar binnen als, even kijken… een wit persoon. Hier zie je hoe geraffineerd en fijnmazig dat systeem in elkaar zat. Alle inwoners van Zuid-Afrika werden geclassificeerd en kregen pasjes. Op de pasje stond je ras. Het kon gaan om witte of zwarte inwoners, Aziaten. En er was een groep van mensen die noch zwart, noch wit waren. En die kregen de naam 'Coloured'. Speciale commissies bepaalden tot welke categorie je behoorden. En dat was belangrijk want in het dagelijks leven hing alles van die categorieën af. Was je wit, dan kon je volop genieten van de welvaart die Zuid-Afrika bood. Was je zwart of had je een kleur, dan was je tweederangs burger en werd in het openbare leven buitengesloten. Overal was die scheiding aanwezig. Op bussen, in parken, op stations. Zelfs de openbare toiletten hadden aparte ingangen. Gemengde huwelijken waren verboden. Dus mijn witte moeder had nooit met mijn donkere vader mogen trouwen. En ik had tijdens die Apartheid niet mogen bestaan. De categorie waarin je ingedeeld werd bepaalde welk werk je kon doen en hoeveel je verdiende. Natuurlijk waren de beste baantjes gereserveerd voor de witten. EEN van de apartheidspresidenten, die is geboren in Nederland…Hendrik Verwoerd probeert het apartheidssysteem uit te leggen. Of eigenlijk, goed te praten. De schijnheiligheid droop er vanaf. De buren waren helemaal geen buren. Want voor de buren gelden andere regels dan voor jou. En hier zie je een wand met regels en wetten die werden ingesteld om de rassen van elkaar te scheiden. Apartheid was geen nabuurschap, het was een gruwel. De scheiding werd niet alleen vastgelegd in wetten, maar ook op de landkaart werden bevolkingsgroepen gescheiden. Het grootste gedeelte van het land, inclusief de steden, was voorbehouden voor de witten.	 Miljoenen anderen werden gedwongen om te wonen in de 'thuislanden'. Vaak arme, onherbergzame gebieden aan de randen van Zuid-Afrika. Omdat witten in de stad werknemers nodig hadden voor hun bedrijven mochten zwarten wel in de stad komen werken. Ze kregen er een speciaal pasje voor. Zolang ze werk hadden, mochten ze wonen in de zogenaamde townships. Speciale wijken aan de randen van de steden. Die werden uit de grond gestampt en bestonden uit barakken en huisjes. Was er geen werk meer, dan moesten de inwoners terug naar 't thuisland. Het verzet tegen de apartheidsregering groeide. Het regime werd gedwongen om te onderhandelen met verzetsstrijders. Die onderhandelingen werden gevoerd met Nelson Mandela. Hier nog te zien in het oude Soweto. Hij zou later de eerste zwarte president van Zuid-Afrika worden.

Apartheid in Zuid-Afrika

Van 1948 tot 1990 bestaat er in Zuid-Afrika een systeem dat apartheid heet. De zwarte bevolking wordt onderdrukt en witte mensen hebben de beste baantjes. Maurice is bij het apartheidsmuseum in Johannesburg en legt uit hoe gruwelijk de apartheid was.

Rassenscheiding van wit en zwart

Ik gebruik op school bij het schilderen vaak verf in verschillende kleuren. Mijn vraag is: Hoe wordt verf eigenlijk gemaakt? Ik ben in Apeldoorn bij een van de grootste kunstschilderverffabrieken ter wereld. Ze maken hier allerlei soorten verf. Voor jou, om op school te kunnen schilderen, maar ook voor echte kunstenaars. Er zijn natuurlijk allerlei soorten verf. Olieverf, acryl, aquarel en plakkaatverf. Plakkaatverf wordt veel gebruikt op scholen, omdat je er lekker mee kunt verven op papier. Kijk maar. Plakkaatverf bestaat uit een aantal onderdelen, te beginnen met aardappelzetmeel. Dan hebben we krijt. En dan nog het pigment. En dan gaan er nog een aantal vloeistoffen bij, en heel belangrijk: water. Want plakkaatverf is in water oplosbaar. We zijn in het laboratorium en hier worden alle kleuren bedacht. De kleuren worden als recept naar de fabriek gestuurd en daar worden ze gemaakt. De recepten komen hier terecht, in deze drogegrondstoffenhal. Hier hebben we bijvoorbeeld het ingrediënt voor een mooie kleur geel. Of deze, ultramarijn. Dat is koningsblauw. En de ingrediënten worden afgewogen en dan is alles klaar om de plakkaatverf te maken. Eerst wordt hier een vloeibaar bindmiddel afgetapt. En dan komen de droge ingrediënten erbij. Krijt en het pigment. In deze grote mixer wordt het heel goed door elkaar gemengd. Zo, deze is gemengd en die is klaar. Nu naar de wasserij. De wals trekt de verf zo uit elkaar en daardoor wordt het pigment goed verdeeld door de verf. Daardoor wordt de structuur fijner en de verfkleur wordt sterker. De verf zit in die grote ton en die wordt gevuld in dit soort kleine glazen potjes. Die glazen potjes moeten natuurlijk zo snel mogelijk naar jou toe zodat jij hiermee lekker kunt gaan schilderen. Ik heb me toch een inspiratie opgedaan van al die kleuren! Er is eigenlijk ook niets leuker dan van een wit vel een prachtig kunstwerk maken. Alleen nog even signeren. Voor 1000 euro is hij van jou.

Hoe wordt verf gemaakt?

Er zijn allerlei soorten verf. Op school gebruik je waarschijnlijk plakkaatverf. Die wordt gemaakt van aardappelzetmeel, krijt, pigment en water. Eva kijkt hoe die verf in de fabriek wordt gemaakt.

Van recept tot tube

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Het Klokhuis

Type videos