Groep 6/7/8

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Cultuur en geloof

Het Klokhuis

Website Klokhuis

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Monopolie. Wat is dat? Stel, je verkoopt knikkers. Je vraagt lekker veel geld. De klanten komen toch wel naar jou. Want jij hebt het monopolie! Het wat? Nee, niet dat monopolie.
Als je ergens een monopolie op hebt, betekent dat dat jij de enige ben die dat product verkoopt. Voor de klant is dat jammer. 
Want als er concurrentie zou zijn, zorgt die ervoor dat de prijs omlaag gaat. 'Oh lekker goedkoop! Ja, daar moet je wezen!' Of de kwaliteit omhoog. 'Oja, dat wil ik, niet die goedkope troep, kwaliteit!' Maar als je een monopolie hebt is die concurrentie dus niet. 'Yes, ik heb het monopolie! De prijs kan weer omhoog!'
Je kunt een monopolie krijgen doordat je iets hebt uitgevonden en daarop patent hebt aangevraagd. 'Ik heb dus het monopolie'. 
Of doordat je eigenaar bent van een mijn, waar je een zeldzame grondstof uit de bodem haalt. 'Hier dat monopolie!' Als je genoeg geld hebt kun je natuurlijk gewoon de hele markt opkopen. 'Oja tuurlijk. Ik heb het monopolie!'
Werknemers zijn vaak niet blij met een monopolie. Als een werknemer gespecialiseerd is in huiswerkrobots. 'Ja ben ik.' 'Ik ook!' En jij bent de eigenaar van de enige huiswerkrobotfabriek ter wereld, dan kun je ze een piep salaris betalen want ze kunnen nergens anders terecht. Een monopolie is dus leuk voor de grote baas. 'Ikke ikke ikke yes!' Maar verder eigenlijk voor niemand. 'Weg met die chick! Wegwezen jij! Monopolist!'

Wat is monopolie?

Programmalogo's

Als je melk wilt kopen, kun je in een heleboel verschillende winkels terecht. Maar sommige producten worden door maar één bedrijf verkocht. Die hebben dan het monopolie. Omdat er geen concurrentie is, kunnen ze er een hoge prijs voor vragen.

Als maar één bedrijf een product of dienst verkoopt

Ja, ik vind het altijd maar een beetje raar, van die grote zwarte platen. Het lijkt alsof ze helemaal niks doen. En toch zijn ze stiekem aan het werk. Want hier komt namelijk elektriciteit uit. Zonnepanelen maken. Hoe doe je dat? 
Een zonnepaneel is eigenlijk een manier om losse zonnecellen met elkaar te verbinden. Zonnecellen, ook wel wavers genoemd. Zonnecellen zijn eigenlijk een soort batterijtjes die pas gaan werken op moment dat de zon gaat schijnen. 
Ze zijn gemaakt van hele dunne plaatjes silicium en dat is gesmolten zand. Het plaatje wordt eerst helemaal glad gemaakt en dan krijgt elke kant een eigen chemische stof en die stoffen verschillen van elkaar. Zodra de zon op een plaatje gaat schijnen, gaan alle elektronen aan de ene kant van het plaatje zitten terwijl de stof aan de andere kant die elektronen juist wil hebben. Er ontstaat een spanningsverschil. Wanneer je dan de ene kant van het plaatje verbindt met de andere kant van het plaatje gaat er een elektrisch stroompje lopen en dat stroompje kun je gebruiken. Dat is elektriciteit. 
Op een zonnecel zit daarom ook een heel netwerk van hele dunne draadjes of plaatjes metaal en dat netwerk is nodig om al die losse elektronen van dat plaatje af te vangen. Nu komt er van zo'n plaatje maar weinig elektriciteit af. Maar als je een heleboel van dit soort plaatjes aan elkaar koppelt, dan krijg je nu veel energie waar je echt iets mee kan doen. En dat koppelen, dat gebeurt in een zonnepaneel. 
Op de glasplaat wordt er folie gelegd. Vervolgens wordt op de folie een stroomvel gelegd en dat is het netwerk dat straks de zonnecellen op een slimme manier met elkaar verbindt. 
Met robots worden de zonnecellen op het paneel geplaatst. 
Hier worden de zonnecellen opnieuw afgedekt met een laag folie. En dan gaat het hele pakket in de oven. 
Door de warmte zijn de folielagen gesmolten en daardoor is het hele pakket doorzichtig en waterdicht geworden en daarmee is het een zonnepaneel. 
En dan moet het paneel natuurlijk nog even getest worden en dat doen ze hier een enorme lichtflits. En het is de bedoeling dat door die lichtflits de elektronen gaan stromen. En hier checken ze of dat ook daadwerkelijk gebeurt. 
Ja, hebbes. Hij is helemaal gecontroleerd. Ik ga toch nog even kijken of ie doet. Nou, even de zoeken. Ja je ziet er zo niks aan, maar hij is nu wel aan het werk. Er moet als het goed elektriciteit doorheen stromen. Kijken of ie het doet. Ja. Mooi he? Licht maken met licht.

Hoe worden zonnepanelen gemaakt?

Op steeds meer plekken in Nederland zie je zonnepanelen. Zonnepanelen zetten zonlicht om in elektriciteit: zonne-energie. Als de zon schijnt gaan de elektronen in de zonnepanelen bewegen en krijg je elektriciteit.

Duurzame energie op je dak

1000. Dankjewel. Hartelijk dank. Want iedereen wil natuurlijk wel dit vaatje hebben. Ik ben benieuwd hoeveel het vaatje op gaat brengen.
Haring is echt oer- en oer-Hollands, al sinds de Middeleeuwen vissen de Nederlanders op haring. Vroeger maakten de vrouwen de visnetten en de mannen gingen op zee, zelfs jongetjes van 10 jaar gingen vroeger al mee op zo'n schip. Onze haring komt vooral uit de Noordzee want daar leven ze namelijk met honderdduizenden in scholen tegelijk. In juni zijn ze in de buurt van Noorwegen en Denemarken. Daar worden ze vervolgens gevangen en in grote tanks met zeewater gestopt en eenmaal aan wal worden ze dan gezouten en ingevroren en in enorme tonnen naar ons land en andere landen gebracht. En daarna komen ze viswinkels terecht, zoals hier. Ik zal je eerlijk vertellen: ik heb me nooit in mijn leven een haring gegeten dus ik ben benieuwd hoe het smaakt. 
Dirk, hoe eten we de haring nou het liefst in Nederland? We maar gaan eerst goed schoon. Ja, dat alle graatjes eruit zijn. En dan de meeste mensen die eten hem gewoon lekker. met een uitje.  Maar waarom dat uitje erbij dan? Heel vroeger hadden we geen diepvries en werd de haring zwaarder gezouten. Daardoor zijn we de uitjes erbij gaan doen en een augurkje en daardoor wordt ie wat minder zout. Hoe eet je hem dan, pak je vork en mes? Haring eet je gewoon zo vanaf de staart. En dan hap je hem zo lekker weg.
Nou, heel benieuwd hoe het smaakt. Nou, dan gaan we er eentje proeven. Ja graag. 
Lekker. Heel lekker. Oké, dit is dus gewone gezouten haring. Maar wat is dan Hollandse Nieuwe? Dat kan de keurmeester van de veiling me vast wel vertellen. 
Hollandse Nieuwe is haring die op dit moment in juni gevangen wordt en dan is hij helemaal lekker romig en is hij precies goed van smaak. En dan heeft hij het goede vetpercentage namelijk ongeveer 20, 22% op dit moment, ongeveer vanaf half september gaan we hem maatjesharing noemen. 
Dus als hij net gevangen is, is hier nog vers en is het Hollandse Nieuwe aan op het moment dat hij al een tijdje ingevroren is 't maatjesharing. Precies. Dan gaan we naar 30.500 dankuwel. Eenmaal andermaal. Daar achterin! Het eindbedrag is binnen, bijna 80.000 euro, supergoed. Er zullen weer miljoenen haringen gegeten worden dit jaar, maar dat vaatje dat net geveild is, dat is toch echt de allereerste haring van het jaar.

Wat is Hollandse Nieuwe?

Nederlanders eten graag rauwe haring met uitjes. Die wordt gevangen in de Noordzee.  Elk jaar wordt de eerste haring van het seizoen voor veel geld geveild. Maar wat is er nu zo bijzonder aan de zogenaamde Hollandse Nieuwe?

De eerste haring van het seizoen

Discriminatie. Wat is dat? Stel, je wil nieuwe schoenen kopen. 'Lekker shoppen!'
Maar al je geld is op. 'Nou moe'. Je besluit een baan te zoeken. 'Heeft iemand misschien werk voor mij? Joehoe!'
Dan zie je een vacature. 'Chauffeurs gezocht!'. Dat komt goed uit want daar ben je voor opgeleid. 'Yes. Die baan is van mij!' Maar... 'Hallo!' Er is nog iemand die die baan wil hebben. 
'Ik wil ook nieuwe schoenen!' 'Ik kies jou'. En ze kiezen voor hem. Dat is behoorlijk balen. Maar dan kom je erachter dat de ander helemaal niet goed is in zijn werk. Waarom hebben ze dan voor hem gekozen? 'Omdat het een man is'. Ja en dat is dus discriminatie. 'Ja, inderdaad.' Je hebt de baan niet gekregen omdat je een meisje bent en dat slaat natuurlijk helemaal nergens op. 'Nee'. Als je discrimineert. Dan behandel je iemand anders dan de rest door te kijken naar kenmerken die er helemaal niet toe doen. 'Het is een meisje met bruin haar korte beentjes. Die kan dus niet rijden.'
Als je op zoek bent naar een vrachtwagenchauffeur en je wijst mensen af met roze haar of een blauwe jas. Dan discrimineer je. 'Discriminatie. Bah!' Want dat heeft niets met rijden te maken. Mensen zonder rijbewijs afwijzen, dat mag natuurlijk wel, dat is geen discriminatie. En als iemand zonder rijbewijs toevallig roze haren heeft...'Dan kies ik jou niet!' 'Dat is discriminatie! Ik wil die baan! Discriminatie '...is dat leuk geprobeerd, maar er zit toch niets anders op dan rijles te nemen. Of je het nu leuk vindt of niet.

Wat is discriminatie?

Als je een baan niet krijgt omdat je een meisje bent, is dat discriminatie en dat is verboden. Mensen die discrimineren behandelen sommige mensen anders omdat ze letten op kenmerken die helemaal niet belangrijk zijn.

Sommige mensen anders behandelen

Het frame van een bank, het roer van een schip, een schaalmodel van een schip om mee te testen. Hier een hele zeilboot. En hier nog een. Je zou denken; dat komt gewoon allemaal van de lopende band zo uit de fabriek. Maar niets is minder waar. Hier in Dordrecht worden dit soort spullen geprint en dat gebeurt niet zomaar een printer. Nee, de grootste 3D-printer van Nederland. 
Linda, jij bent één van de mensen van dit 3D-printerbedrijf. Wat maakt dit nou de grootste 3D-printer van Nederland? Deze robotarm print het voorwerp op deze grote slede, die slede is wel 6 meter lang, en die slede beweegt op en neer over deze rails, die is 14 meter lang. Zodat die robotarm overal bij kan. Oja. En dit is de grootste rails die in Nederland wordt gebruikt. Oké. 
Als je een nog langere rails zou hebben dan zou je eigenlijk ook nog grotere voorwerpen kunnen printen. Ja, dan kan je in principe eindeloos lange producten printen. 
Voordat er een ontwerp geprint kan worden heb je eerste een ontwerp nodig, een driedimensionaal model en dat wordt gemaakt op de computer door Joep. Ja. Dit is het computermodel van de bank die we nu aan het printen zijn. En met dit programma bepalen we eigenlijk hoe de laagjes op elkaar gelegd worden.
En wat kun je nog meer laten zien? Eigenlijk kunnen we hier alles mee bepalen, elke vorm. En zo ook het Klokhuislogo dat je hier ziet. Die gaan we zo ook even printen. Goed idee. 
Alle voorwerpen hier worden gemaakt van kunststof. Dit zijn korrels plastic waarmee wordt geprint. Dit is nieuw plastic. Maar je hebt ook gerecycled plastic. Dat zijn deze korrels of flessendoppen. Kijk je ziet dat het doppen waren. Waarom wordt eigenlijk niet alles gemaakt van dit soort gerecycled plastic? Sommige producten moeten heel sterk zijn, zoals onderdelen van een boot en gerecycled plastic is niet altijd sterk genoeg. Daarom gebruiken we voor die producten nieuw plastic en we zorgen er wel altijd voor dat alle producten die we maken dat hij recyclebaar zijn. Dus dat die opnieuw te gebruiken zijn. Maar hoe ga je nou van dit soort plastic snippers naar een 3D-geprint voorwerp? Deze snippers die gaan in deze bak en daar worden ze gesmolten. Het gesmolten plastic komt in deze buis terecht. Je voelt het ook. Hij is warm, en hierin wordt het rondgedraaid en gekneed en vervolgens gaat het via deze slang met een hele hoge druk door de spuitkop en dan krijg je dit soort sliertjes plastic en daarmee kun je dus allerlei verschillende ontwerpen maken. Boten banken of een Klokhuis. Zo weer een bankframe klaar. Ja, gemaakt van gerecyclede kastjes. Handig hoor , zo kun je bankframes, boten en niet geheel onbelangrijk; een Klokhuis 3D printen met de grootste 3D-printer van Nederland.

De grootste 3D-printer van Nederland

Printen doe je niet alleen met werkstukken of boekverslagen; met een 3D-printer kun je ook voorwerpen printen. In Dordrecht staat de grootste 3D-printer van Nederland. Hier kunnen ze van alles printen, van bankframes tot boten.

Hoe print je een boot van plastic?

Vraag is waarom is oranje kleur van Nederland? 
Met deze outfit zou ik echt zo naar een wedstrijd kunnen van het Nederlands elftal. Maar het is wel een hele goeie vraag. Want eigenlijk is het natuurlijk heel raar. Waarom gaan wij altijd helemaal in het oranje terwijl onze vlag rood-wit-blauw is? Waar komt dat oranje eigenlijk vandaan? Een antwoord op die vraag kan ik hier vinden in Delft, want het heeft namelijk alles te maken met prins Willem van Oranje-Nassau, onze vader des vaderlands. En heel toevallig heeft die hier in dit mooie gebouw gewoond, nu ook wel beter bekend als de Prinsenhof. 
Willem werd in 1533 geboren in Duitsland als Willem van Nassau. Kijk, dit is hem. Onze Willem, hier is die 22 jaar oud en Willem werd dus geboren zonder de titel Prins en zonder de titel Oranje. Dat kwam pas later toen hij 11 was en dat heeft hij te danken aan zijn neef. Deze meneer Rene van Chello, en Rene was de baas van het prinsdom Orange in het zuiden van Frankrijk. En dat is dit hele grote gebied. Door René doodging, liet hij al zijn bezittingen na aan zijn neef Willem. De jonge Willem, die erfde toen dit hele prinsdom en de titel Prins. Kijk en zo kennen we onze Willem natuurlijk allemaal, als prins Willem van Oranje-Nassau. Maar waarom was die willen nou zo belangrijk voor Nederland dat wij vandaag nog steeds Oranje dragen? 400 jaar geleden werd Nederland onderdrukt door Spanje. Het was de tijd van de 80-jarige Oorlog en heel veel mensen wilden niet meer onder het strenge regime van de Spanjaarden leven en dus kwamen ze in opstand onder leiding van niemand minder dan Willem van Oranje. De opstandelingen vonden dat ze een vlag nodig hadden en dus besloten ze de kleuren te gebruiken van hun leider: blauw-wit van het uniform wat hij altijd droeg. En Oranje naar zijn naam. En dus werd de vlag. Oranje, wit, blauw en we weten allemaal dat vandaag de dag onze vlag rood-wit-blauw is. Maar waarom de kleur oranje is veranderd in rood, dat is niet helemaal duidelijk. Er zijn meerdere theorieën over. En eentje daarvan is dat de zeelieden vonden dat rood gewoon duidelijker is dan oranje en andere mensen zeggen weer dat de kleurstof oranje op een gegeven moment gewoon op was en dat ze daarom over moesten gaan op rood. Maar we hebben nooit helemaal afscheid kunnen nemen van de kleur oranje. En dat is ook niet zo gek want we hebben behoorlijk wat te danken aan Willem van Oranje. Vooral toen we ook echt onze onafhankelijkheid verkregen en daarom is de kleur oranje toch altijd gebleven. 
Voor Willem zelf liep het alleen niet zo goed af. Hier door Nederlanders werd hij hier op handen gedragen. Maar hij had ook vijanden, die mensen waren boos dat hij tegen de Spaanse heersers inging en zo gebeurde dat die op klaarlichte dag in zijn eigen huis werd doodgeschoten. En moet je zien, die kogelgaten zitten hier gewoon nog in de muur en de dader, Balthasar Gerards, werd uiteindelijk heel snel opgepakt en ook gedood. 
En Willem van Oranje werd begraven vlakbij de plek waar die vermoord werd. Nou ben ik hier in de Nieuwe Kerk in Delft. Maar dat is toch wel bijzonder hoor. Om hier bij het graf te staan van de grondlegger van ons land. En natuurlijk van onze nationale kleur. Als hij er niet was geweest dan zagen onze sportwedstrijden en nationale feestdagen er nu een stuk minder kleurrijk en heel anders uit.

Waarom is oranje de kleur van Nederland?

Als Nederland moet voetballen kleurt het hele land oranje. Maar oranje zit helemaal niet in onze vlag. Dat oranje toch onze nationale kleur is geworden, hebben we te danken aan Willem van Oranje. In de Gouden Eeuw leidt hij de opstand tegen het Spaanse Rijk.

Met dank aan Willem van Oranje

Nederland is een echt fietsland. Met z'n allen hebben we bijna 23 miljoen fietsen en daarom hebben we ook heel veel fietsenstallingen. Bijvoorbeeld hier bij Centraal Station Utrecht. 
Rondom het station zijn ongeveer al vier stallingen met plek voor ruim tienduizend fietsen maar dat is nog lang niet genoeg voor alle fietsen. 
Daarom is er hier in Utrecht nog een stalling gebouwd met ruim 7500 plekken. Nu al de grootste stalling van Nederland en binnenkort met ruim 12.500 plekken de grootste de stalling van de wereld. En dat is nodig ook want elke dag reizen er tienduizenden mensen naar Utrecht Centraal en die moeten natuurlijk een fiets kwijt. Deze fietsenstalling is zo groot dat ze overal fietspaden hebben neergelegd. Kun je lekker snel naar je plekje fietsen. 
Vanaf de ingang fiets je zo de stallingen. Even inchecken en dan een plekje voor de fiets zoeken. 
En om al die duizenden fietsen kwijt te kunnen heb je heel wat ruimte nodig. Daarom zijn in deze stalling niet 1, 2 maar 3 verdiepingen. Je kunt zo van de ene naar de andere verdieping toe fietsen. 
Maar hoe weet je nou waar in deze stal je fiets kwijt kunt? Langs de fietspaden hangen borden en die geven precies aan waar nog plek is voor je fiets. Nou, hier is het redelijk vol. Dus ik ga even verder kijken. Nou kijk eens aan, hierboven zijn nog 42 plekken vrij. Hier kan ik m'n  fiets dus nog wel kwijt. 
In het fietsenrek zit hier een lange sensor. Als je de fiets erin tilt wordt die sensor ingedrukt. 
En kijk hij springt meteen van 42 naar 41. Die sensor in het fietsenrek is niet alleen handig voor de borden. Het is ook handig voor de beheerder. Want die kan hier op zijn tablet zien hoelang elke fiets hHier staat. En als jouw fiets hier langer dan een maand staat wordt ie verwijderd en wordt er plek gemaakt voor andere fietsen. In de grootste fietsenstalling ter wereld is natuurlijk ook plek voor fietsen met een kratje of met een kinderzitje. Kijk, ze hebben hier een speciale stalling gemaakt waar veel meer ruimte is zodat je ook die speciale fietsen makkelijk kwijt kunt. Wordt over nagedacht. 
De onderste verdieping is het populairst. Niet zo gek natuurlijk, want je loopt hier zo vanuit de fietsenstalling. Je checkt in, je loopt hier de tunnel door en dan ben je al bij je trein. Andersom werkt het natuurlijk ook, je komt je trein uit, hoppa, checkt uit, loopt naar je fiets; gaat lekker snel zo. Deze stalling waar straks maar liefst 12.500 fietsen droog en veilig kunnen staan. Ja, we kunnen het echt zeggen: fietsenstalling stationsplein bij Utrecht is zometeen de grootste fietsenstalling ter wereld. Maar waar staat die van mij eigenlijk? Rij 8?

De grootste fietsenstalling van Nederland

In Nederland rijden bijna 23 miljoen fietsen rond. Veel Nederlanders gaan met de fiets naar hun werk of naar school. In Utrecht staat de grootste fietsenstalling ter wereld: er kunnen maar liefst 12.500 fietsen geparkeerd worden!

Meer dan 12.500 fietsen bij Utrecht Centraal

Polariseren. Wat is dat? Stel, je bent een mens met een eigen mening. 'Kaas is lekker!' En je hebt niet een mening. Je hebt er ontzettend veel. 'Jongens zijn stom! Fietsen is suf! Honden zijn lief! Ik heb een eigen mening'. Net als alle andere mensen. Soms ben je het met anderen eens en soms ook niet. Er zijn types die het niet trekken wanneer iemand erg als er een andere mening over heeft. 'Niet mee eens; kaas is vies'. 'Als je geen kaas lust mag je niet meedoen'. Vaak omdat ze daar zelf beter van worden. 
Als zo iemand er alles aan doet om zoveel mogelijk mensen aan zijn kant te krijgen door heel hard te roepen - 'wie geen kaas lust is slecht!' - en soms door geweld te gebruiken - auwie! -  dan is hij aan het polariseren. Iemand die polariseert ziet de wereld zwart-wit: of je bent het eens of je bent tegen. Iemand die polariseert verdeelt de wereld in twee kampen: wij en zij. Degenen die neutraal zijn - 'soms vind ik kaas lekker en soms niet' - die bijvoorbeeld bij allebei de kampen goede argumenten zien worden ook gedwongen om te kiezen. 'Of je bent voor kaas of je bent tegen'. Het gevolg hiervan is dat de mensen in de twee kampen het helemaal nergens meer over eens zijn. Ze staan lijnrecht tegenover elkaar. Er is geen discussie meer mogelijk. 'Ik praat niet meer met jou'. Ze krijgen zelfs ruzie. 'Rotzak, bal gehakt, plofkip, jampot, vlaflip, pannenkoek!'
En dat kan behoorlijk uit de hand lopen. 
En waarom het ook alweer allemaal was begonnen, dat weet vaak bijna niemand meer.

Wat is polariseren?

Sommige mensen vinden dat iedereen hetzelfde moet vinden als zij. En heb je een andere mening of ben je neutraal? Dan ben je tegen ze. Zo verdelen ze de wereld in twee kampen: dat heet polariseren. Polarisatie kan leiden tot ruzie of nog erger.

Wij tegen zij

En uw gastvrouw van vandaag is Janouk Kelderman! 
Ja, daar zijn we weer met een nieuwe Waarom? Daarom!
Vragen die in 1 minuut zijn uit te leggen, te beantwoorden of op te lossen. En de vraag van vandaag is...Nou, inderdaad. Hoe zit dat eigenlijk? Waarom prakken wij onze Hollandse pot? Aardappelen, groenten, vlees en jus. En dan alles lekker door elkaar prakken...met zo'n mooi kuiltje in het midden. Dat is natuurlijk een typische Hollandse pot. Oke, 't is misschien een beetje ouderwets, maar wel lekker! Maar waarom prakken we eigenlijk? Om te kunnen prakken heb je niet alleen een vork nodig...maar ook iets om te prakken, namelijk de aardappel. Vroeger kenden we geen aardappels in ons land. Ze werden net als tomaten, mais en chilipepers door Columbus meegebracht uit Amerika. Maar niemand wilde er iets van weten. Aardappels waren veevoer. Alleen de allerarmsten aten het. De aardappel werd pas populair toen de graanoogsten een paar jaar achter elkaar mislukten. Toen moesten de mensen wel aardappels eten. En ze merkten dat die aardappels eigenlijk heel lekker waren. Mensen aten in die tijd met hun handen, of met een lepel. Maar dat was bij aardappels niet zo handig... want die waren te heet om vast te pakken. Dus de vork was daar een hele goede oplossing voor. De vork raakte pas echt ingeburgerd na de opkomst van de aardappel. Op het schilderij De Aardappeleters van Van Gogh...zie je dat de aardappels geprikt werden. Maar wanneer begonnen we dan met prakken? We weten 't niet precies. Maar we weten wel dat in de crisisjaren, de jaren 30...stamppot heel populair werd. Mensen hadden weinig geld en aardappelen waren goedkoop. Dat betekende veel aardappelen, weinig groente. Om er toch nog wat van te maken, stampten ze gewoon alles door elkaar. Want dan leek het nog wat. Dit is lekker, maar doe mij maar een stamppotje rauwe andijvie. Beetje kaas erover, niks mis mee. Dat was 'm weer, tot de volgende Waarom? Daarom!

Waarom prakken Nederlanders hun eten graag?

Boerenkool, hutspot en andere stamppotten zijn in Nederland razend populair. Maar vroeger wilde niemand aardappels eten. Pas in de vorige eeuw begonnen we ons eten te stampen. Een kuiltje erbij voor de jus en eet smakelijk!

Stamppot met een kuiltje

Waarom prakken Nederlanders hun eten?

Waarom spullen weggooien als je er nog iets mee kunt, dachten Noelle en Boy Doornbos. Ze openden naast dit afvalscheidingstation hun eigen geurlab. Parfum maken van afval. Hoe doe je dat? Dit is het geurlab van broer en zus Doornbos. Ze zijn parfummakers. Geur is hun passie. Maar hoe wil je parfum maken van afval? Ze hebben al veel geuren gemaakt. Zoals deze, van afgedankte sinaasappelschillen. Lekker fris. Of deze. Eau de toilette van de kerstboom die op de Dam stond in Amsterdam met kerst. Hoe maak je zoiets moois van afval? Jongens, dat sinaasappelparfum is heerlijk fris. Lekker, he. Dank je wel. Hoe maak je parfum van afval? Normaal zit parfum vol schadelijke stoffen. Wij wilden parfum maken van goede dingen uit de natuur die anders worden weggegooid. Uit alles met 'n geur kun je olie halen. Dat zijn heel veel verschillende dingen. Hier staat een ketel. Een kleine versie van hoe we het normaal doen, om te testen. Je ziet hier de stoom. Je ziet de dennennaalden liggen. Die stoom drukt de olie uit deze materialen. Oke. Als er genoeg druk is opgebouwd, dat is nu wel... dan gaat hij lopen. Dat zien we hier. Ja. Dan krijgen we hier: water met een klein laagje olie. De pure olie. Zo! Maar dat is nog geen parfum.
Nee. Dit is het begin van 'n parfum. We gaan combineren met natuurlijke ingrediënten tot een parfum. Hier hebben we de dennenolie die we net hebben gedestilleerd.
Dat is nog geen parfum. Nee. Parfum is een 'bouwwerk' van allemaal lagen. Die dragen bij aan een parfum dat je de hele dag kan dragen. Het moet de hele dag lekker ruiken. Hier ontwerpen wij dat. Dan gaan we samen ruiken wat we lekker vinden bij deze dennenolie. Je maakt een soort compositie, net als een schilder of een muzikant. Het bouwwerk bestaat uit noten, tonen, akkoorden...Ja. Het is inderdaad een soort muziek. Dit is alvast een ideetje. Spannend. Oh... Lekker! Dit wordt wel wat. Zo doen ze dat dus, parfum maken.

Hoe maak je parfum van afval?

Van parfum ga je lekker ruiken. Maar wist je dat je ook parfum kunt maken van sinaasappelschillen en ander afval? Janouk neemt een kijkje in het geurlab van Noëlle en Boye Dorenbos waar ze geurtjes maken van alleen maar natuurlijke ingrediënten.

Geuren van natuurlijke ingrediënten

Water kun je kopen in een flesje maar in Nederland kun je het ook lekker uit de kraan drinken. We hebben namelijk heel schoon drinkwater. Maar niet al het kraanwater in Nederland is hetzelfde. Dat heeft ermee te maken hoe hard of zacht het kraanwater is. En hier in Epe produceren ze het zachtste water van Nederland. Maar wat is dat eigenlijk, zacht water? Dat water komt niet zomaar uit de kraan stromen, dat komt ergens vandaan. Een groot deel van ons drinkwater komt uit de bodem. Regen valt op de grond en trekt de bodem in. Steeds dieper tot het niet meer verder kan. Onderweg komt het water van alles tegen: zand, klei, kalk en ijzer. En al die grondstoffen komen in het water terecht. Water met veel kalk erin noem je hard water. En water waar weinig kalk in zit, noem je zacht water. Hoe kan het dat in het ene grondwater meer kalk zit dan in het andere? Dat ligt aan de bodem. Vroeger stond een groot deel van Nederland onder water. Daardoor zijn er veel schelpen in de bodem blijven zitten: kalk dus. Hier in Epe op de Veluwe bestaat de bodem vooral uit zand en is heel schoon. Er zit bijna geen kalk in. Daarom is dit het zachtste water van Nederland. Dit is een waterwingebied: de bodem moet heel schoon blijven. Het grondwater zit tussen de 60 en 140 meter onder de grond. In dit gebied staan 8 van dit soort putten waar het water naar boven wordt gepompt.
Dat water gaat niet direct naar de kraan. Het wordt eerst schoongemaakt. Dat gebeurt in deze grote filters. Daar stroomt het water doorheen. Het is een soort grote wasmachine die het vuil uit het water spoelt. Het vuil dat uit de wasmachine komt, komt in deze grote bak terecht. Daar zitten kleine ijzerdeeltjes in en die wil je niet in het water. En dan komt het hier terecht. In dit gebouw! Het is helemaal afgesloten zodat er geen vuil bij kan komen. Het drinkwater dat hier geproduceerd wordt, wordt ook gecontroleerd. Dat doen ze bij deze monsterkranen. Ze nemen elke week een monstertje. Dat sturen ze naar een laboratorium in Leeuwarden, om te controleren. Vanuit deze ruimte wordt het zachtste water van Nederland...via ondergrondse leidingen naar de huizen in de omgeving gestuurd. Hoe meer water nodig is, hoe meer pompen aanstaan. Als het zomer is, staan ze allemaal keihard te pompen. Dan komt het uiteindelijk zo uit de kraan. Maar hoe weet je waar je in Nederland zacht water hebt of hard? Dat zie je op de kaart 'hardheid van het Nederlandse drinkwater'. Hoe donkerder de kleur, hoe harder het water. Hoe lichter, hoe zachter. Hier ligt Epe. Daar is het heel licht van kleur. Epe heeft het zachtste drinkwater van Nederland.

Waar komt het zachtste drinkwater vandaan?

In Nederland komt er perfect drinkwater uit de kraan. Maar dat drinkwater is niet overal hetzelfde. In sommige gebieden is het water zacht en in andere hard. Dat heeft te maken met de hoeveelheid kalk in het water.

In Epe zit de minste kalk in het water

En uw gastvrouw van vandaag is Janouk Kelderman. Ja! Hallo allemaal. Bedankt. Welkom bij een nieuwe Waarom? Daarom! Vragen die in een minuut zijn uit te leggen, te beantwoorden of op te lossen. En de vraag van vandaag is...Nou... Nooit over nagedacht, maar...Waarom is operatiekleding groen of blauw? Vroeger opereerden artsen gewoon in hun normale kleding. Soms deden ze een schort voor om bloedvlekken te voorkomen. Maar toen duidelijk werd dat je door schone kleding en instrumenten kunt voorkomen dat patiënten infecties krijgen, gingen chirurgen een witte jas dragen. Wat wit was schoon. Nu is de meeste operatiekleding groen, of een kleur die daarop lijkt zoals lichtblauw of grijs. En de reden daarvoor is dat dokters van al dat wit last kregen van hun ogen. Als je de hele dag staat te opereren onder felle lampen en iedereen draagt wit dan gaat dat pijn doen aan je ogen. Tijdens een operatie focus je de hele tijd op een wond. En die wond is rood door het bloed. En omdat je de hele tijd naar de kleur rood zit te kijken merk je dat je die kleur steeds minder goed kunt zien. Het rood wordt steeds een beetje minder rood. En dat is niet handig, want rood is best een belangrijke kleur tijdens een operatie. En als je dan naar zo'n witte jas kijkt dan zie je groene vlekken. Dat komt doordat je hersenen al dat rood gaan compenseren. Groen is de tegenovergestelde kleur van rood. En je hersenen bedenken dan dat het beeld te rood is, dus wordt het bijgesteld naar groen. En door groene kleding te dragen in de operatiekamer los je dat probleem op. Doordat je overal om je heen groen zit, zorg je dat de overdosis rood een beetje verzacht wordt. Dat was 'm weer, tot de volgende 'Waarom? Daarom!'.

Waarom is operatiekleding groen of blauw?

Chirurgen en operatieassistenten dragen bij een operatie altijd groene of blauwe kleding. Dat heeft niks met mode te maken, maar met bloed en de werking van je ogen.

Als je lang naar bloed kijkt wordt het groen

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Het Klokhuis

Type videos