Groep 6/7/8

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Cultuur en geloof

Het Klokhuis

Website Klokhuis

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Dit is de kamer van Joep. En kijk even naar deze hoeveelheid wol. Welke kleur muts wil je? Ik hou van die koele kleuren. Dus blauw, groen. Dit vind ik een mooie.
Ik vind het zelf gaaf om een draad te nemen die van kleur verloopt. Dus dan zou ik deze erbij pakken. Perfect. Alleen hebben we van deze niet genoeg, dus dan nemen we deze. Zullen we beginnen? Tuurlijk. Ik pak ze eraf. Deze hebben we nodig. Oke, ik maak een opzetlus. Daar steek ik de haak doorheen...en haak ik eerst vier lossen. Dat wordt een soort ketting. En als je die ketting sluit, met de halve vaste in de eerste losse...Dan heb je een soort cirkel. In de cirkel haak je acht halve stokjes. Dat zijn de beginsteken...Sorry hoor, maar ik volg er echt he-le-maal niks van. Wat ga je snel! Hoe lang doe je over EEN muts? Ongeveer een half uurtje. Half uurtje voor EEN muts?! Ik kan niet haken, Dus als ik het doe wordt het helemaal niks. Is er iets simpelers waarmee ik kan beginnen? Een muts is ook moeilijk, want die is rond. Ik denk dat voor jou een rechte lap het beste is. Een pannenlap. Maar wat stoerder is, is een telefoonhoesje. Wel leuk. Ja! En mag ik dan de wol kiezen? Ja, tuurlijk. Ehm... Ik vind deze wel mooi. Deze oranje. Is die goed? Ja, die is perfect. Oke, gaat dit hem worden. Van wie heb jij geleerd te haken? Ik heb het haken geleerd van mijn oma en mijn tante. En hoe oud was je toen? Zes jaar. En wilde je het zelf leren? Ja, ik zat het te doen en vond het supergaaf. Maar ze wilden het me niet leren, want 't was niet voor jongens. Vonden ze niet passen. Maar na lang zeuren hebben ze het me geleerd. En waarom wilde je graag leren haken? Omdat ik 't gaaf vind dat je van EEN draadje een muts of trui kan maken. Ja. En ben je er wel eens om gepest? Ja, ze hebben het wel geprobeerd, maar daar ben ik niet gevoelig voor. Alsjeblieft. Oh, hij is af! Wat supermooi gemaakt, man. Even kijken of-ie ook op mijn hoofd staat.
En? Ja, super. Vet! Ik vind hem ook echt vet. Maar nu is het tijd dat ik zelf leer haken. Ik heb hier mijn bolletje wol. Hoe begin ik? Het haken begint altijd met het maken van een opzetlus. Je pakt het korte uiteinde. Die draai je naar je toe. En dan weer van je af, onder de lange draad door. Je stop je hand door de lus. Dan pak je de lange draad... En die trek je door de lus heen. Nu heb je de opzetlus.
Oke, dus. Ik pak hem met twee handen vast. M-hm.En dan? Pak je hem en doe je hem zo naar je toe. Naar me toe. En daarmee pak je de lange draad. De lange draad.
En die trek je er doorheen. Tadaa! Een opzetlus. Ik kan haken! De tweede stap is het maken van een losse steek.
Daarvoor steek je de haaknaald door de opzetlus... en die trek je losjes aan. Je pakt het lange uiteinde, die doe je om de haaknaald...en dan trek je hem, met de haaknaald gericht naar de knoop...trek je de lange draad door de lus heen. Dus je draait hem er omheen...En je trekt hem er rustig door. Achterkant van de haak. Zo. Haaknaald gericht op het knoopje. Ja! En zo kan je doorgaan. En hoe lang moet ik nu verder gaan? Deze is voor je telefoonhoesje...dus je maakt hem even breed als je telefoon. Zo. Dus ik ben iets over de helft. Ja, nog een paar. Naald draaien... Oh, het gaat steeds makkelijker. De eerste rij 'losse steken' is af. Precies zo breed als mijn telefoon. Hoe maak ik van dit rijtje losse steken een lapje? Tijd voor het serieuzere haakwerk. We gaan heen en weer haken. Daar gebruiken we de vaste steek voor. Oke.Je steekt hem eerst erin...dan pak je de lange draad. Die trek je door de eerste. Dan pak je de lange draad weer en die trek je door allebei. Ik ga onder de eerste door. Dat is deze, he? Juist. Erin...Ja. En dan...Zo, juist. En dan trek je hem door de eerste. Eerst door de eerste...En dan heb je er twee op je naald. En dan doe je hem weer achterlangs. En dan weer door alle twee. En door twee. Oke, Joep! Ik heb hem volgens mij te pakken. Maar Joep, je verkoopt deze mutsen al sinds je twaalfde via internet. Is dit ook iets waar je later iets mee wil? Met het handelen sowieso.
Maar ik denk dat ik later nog meer leuk vind dan alleen mutsen maken. Maar wel iets waarmee je het creatieve en het verkopen een beetje kan combineren. Ja, precies.
Nou, dat is behoorlijk in de buurt. Ja, die is super.
Maar hoe maak ik hier een hoesje van? Moet je de zijkanten aan elkaar naaien. Wil je weten hoe je je haakwerk netjes afwerkt? Ga dan naar onze website.
Daar staat trouwens ook het hele maakproces in stappen uitgelegd. Dan moet het goed komen. Oke, dit is hem dan!
Mijn eigen, zelfgemaakte telefoonhoesje. Zo. Even kijken.
Hee, kijk eventjes aan, man! Wat vindt de meester ervan? Kan beter, maar niet slecht voor de eerste keer. Oke. Ik ben er in ieder geval heel trots op mijn zelfgemaakte hoesje.

Hoe haak je een muts?

Programmalogo's

Met haken kun je hele toffe dingen maken van wol. Joep haakt mutsen en verkoopt ze via internet. Nienke krijgt een lesje haken van hem en maakt haar eigen telefoonhoesje.

Haken met Joep

Dit is Julia. mooi beestje he? Julia is een sport duif. En dat kun je zien aan het ringetje hier om poot. En ze is ook nog eens een hele goeie sportduif want als ik haar 400 kilometer verderop loslaat dan weet ze zo zonder moeite de weg terug hier naar haar hok in Emmeloord te vinden. Sporten met duiven. Hoe doe je dat?
Het is echt best wel bijzonder dat die duiven zo goed de weg kunnen vinden. En hoe zit dat nou precies doen? Dat weet eigenlijk niemand. Ze maken in ieder geval gebruik van de zon. Ze gebruiken hun neus en ze zijn heel gevoelig voor het magnetisme van de polen en waarschijnlijk ook nog voor de zwaartekracht. En dat verwerken ze dan dus allemaal in dit kleine koppie, dat is toch knap? Dit is het hok van Jalisa zijn ze al vanaf haar 12e helemaal gek van duiven en het is best wel een intensieve hobby. Omdat je die duiven iedere dag moet trainen. Jalisa, hoe train je nou een duif?
Eigenlijk door ze elke dag bij huis los te laten en dan gaan ze rondjes vliegen verkennen ze zo de omgeving. En als ze dat eenmaal weten dan brengen we ze steeds stukjes weg, steeds verder en dan moeten zo snel mogelijk naar huis. En als ze dan eenmaal thuis zijn dan roep ik ze met een beetje voer. En dan moeten ze binnenkomen. En als ze dus niet op tijd binnen zijn, dan doe ik die klep dicht en dan krijgen ze niks. Oh en dan? Dan zijn ze toch echt wel chagrijnig de dag erna. En dan komen ze wel. 
Dit is dus een heel belangrijk onderdeel van het hok. Want hier komen alle duiven weer binnen als ze gevlogen hebben en ze kunnen heel makkelijk door de tralies zo het hok in. Maar ze kunnen niet meer naar buiten. En als de training erop zit dan gaat die klep gewoon dicht. 
Nou, mijn beste duiven die neem ik mee in zo'n mandje naar het clubgebouw. En daar worden ze verzameld en dan gaan ze allemaal in een grote vrachtwagen en die vrachtwagen die rijdt dan heel ver weg, soms 100 kilometer en soms ook wel 1000. Dan worden ze allemaal tegelijk losgelaten en degene die als snelste weer thuis is, die wint. 
Maar hoe meet je nou zo eerlijk mogelijk hoe lang een duif erover doet? Daar zijn deze antenneplaten voor bedacht. Kijk, alle duiven hebben zo'n heel klein chipje om hun poot hangen en zodra ze dan hier langs die antenneplaat vliegen, wordt die tijd geregistreerd. En in dit zwarte kastje zijn dan weer alle duiven geregistreerd. Het is een soort klok en die wordt ingeleverd bij de wedstrijdleiding. En zodra alle deelnemers het klokje hebben ingeleverd is daarna heel makkelijk te bepalen wie er gewonnen heeft. Een heel belangrijk onderdeel van de duivensport is het kweken van je eigen kampioenen. En dan moet je dus gewoon heel slim de beste duiven met elkaar laten paren en dan moet je hopen dat daar weer hele goeie nieuwe sportduiven uit voortkomen. En dit is dus zo'n kleintje die het moet gaan doen. Het is nu drie dagen oud en over vier maanden dan mag die meedoen aan de wedstrijden. Hij ziet er nog niet echt uit als een kampioen. Maar hij is wel heel schattig.

Wat is duivensport?

Duiven zijn hele slimme vogels. Je kunt ze trainen om zo snel mogelijk terug naar huis te vliegen, zelfs van 1000 kilometer ver. Er zijn wedstrijden waarbij de snelste duif een prijs wint.

Zo train je duiven

Ik ben Pleun en mijn vraag is: wat gebeurt met spullen die je in de trein verliest?
Ja, dat is een hele slimme vraag want vergeet je iets in de trein, je schoen, je koelbox, koelelementen zitten er nog in. Je kan ook je paraplu vergeten natuurlijk, de gitaar. Dan kun je het nog vijf dagen ophalen bij een tickets- en servicepunt op het station. Gebeurt dat niet, dan moet je hier zijn. Hier liggen alle gevonden voorwerpen van de NS. Elk jaar worden meer dan 120.000 voorwerpen gevonden bij de NS. En wat het meeste voorkomt, je chipkaart, je bankpasje, je mobiele telefoon. Je kan het zo gek niet bedenken wat er allemaal wordt gevonden in de treinen en op de stations. 

Stel je voor, je raakt je sleutelbos kwijt in de trein, gebeurt mij ook wel eens. Dan vult de conducteur dit formulier in. Hierop staat in welke trein op welk tijdstip en op welk traject jij je sleutelbos bent kwijtgeraakt. Dit is belangrijk want je moet precies zeggen wanneer jij het kwijt bent geraakt, anders krijg het niet mee van de NS. Want het moet wel bij de juiste eigenaar terechtkomen. Dit formulier hangen ze aan deze sleutelbos, de sleutelbos sleutels gaat naar het tickets- en servicepunt op het station. Wordt het daar niet opgehaald, komt het hier terecht. 

Alle gevonden voorwerpen komen in deze blauwe kratten binnen vanaf de stations. Op dit moment liggen hier zo'n 15.000 gevonden voorwerpen. In deze kluis liggen de mobiele telefoons. 400 liggen er hier, allemaal gevonden in de afgelopen drie maanden. iPad, printer zit gewoon nog in de doos, ook bijvoorbeeld de fotocamera, boxje, koptelefoon. Kijk eens aan. En er liggen alle maal koffers. Dit is de rij jassen gevonden in de afgelopen tien dagen. Hier liggen alle slaapzakken. Een doos vol met pasjes, pasjes, pasjes, pasjes. 

Moet je eens kijken. Knuffels. Elk jaar houdt de NS een week van de knuffel, dan plaatsen ze op social media foto's van knuffels om zo toch de knuffels terug te krijgen bij de kinderen. Een reismand. Maar gelukkig zit de kat er niet meer in. Dan denk je dat je alles gehad hebt maar nee hoor. Moet je kijken. Een wandelstok, krukken, blindengeleidestok, maar het mooiste van allemaal: een kettingzaag.

Hebben de eigenaren zich gemeld en klopt de omschrijving van een gevonden voorwerp? Dan wordt na een kleine betaling je rugzak, portemonnee en natuurlijk de telefoons gewoon weer opgestuurd. Meldt de eigenaar zich niet, dan doen ze toch zo goed mogelijk hun best om er achter te komen wie het is. Soms vinden ze aanwijzingen in jassen. Ze maken koffers open om te kijken of er adressen, e-mailadressen of telefoonnummers in zitten. Maar ook natuurlijk de bankpasjes bekijken ze ook. Ze doen er kortom echt alles aan om de rechtmatige eigenaar te vinden en dat gaat goed. Want gelukkig kunnen ze elke dag twee van dit soort karretjes met gevonden voorwerpen terugsturen naar de rechtmatige eigenaar. 
Er zijn natuurlijk altijd gevonden voorwerpen die niet opgehaald worden, zoals sleutels, muntgeld, pennetjes, make-up, parfum, shampoo en deodorant. Dat zijn dan weer producten die worden opgekocht en die je dan voor een klein prijsje op de markt vindt. De kasten zitten hier dus overvol met gevonden voorwerpen. Maar het liefst hebben ze natuurlijk bij de NS dat het hier gewoon helemaal leeg is. Dus verlies je iets op het station of in de trein, meld dat gewoon effe en grote kans dat het hier gewoon tussen ligt.

Wat gebeurt er met spullen die je verliest in de trein?

Elke dag verliezen een heleboel mensen hun sleutels, portemonnee of paraplu in de trein. Alle gevonden voorwerpen komen terecht op het Centraal Bureau Gevonden Voorwerpen van de NS in Utrecht, waar je je kunt melden om je verloren voorwerp weer terug te krijgen.

De gevonden voorwerpen van de NS

En uw gastvrouw van vandaag is Janouk Kelderman! Hallo allemaal, welkom bij een nieuwe Waarom? Daarom! Vragen die in een minuut zijn uit te leggen, te beantwoorden of op te lossen en de vraag van vandaag is... Nou dat vind ik een hele leuke! Waarom dragen mannen geen make-up? Je hoeft maar een blad open te slaan of je ziet het al: prachtige vrouwen, maar wel allemaal met een dikke laag make-up, terwijl de mannen er een stuk natuurlijker uitzien. Hoe zit dat eigenlijk? Het is natuurlijk gewoon de mode. Maar die mode is weleens anders geweest. De oude Egyptenaren maakten hun wimpers al donker en zetten lijntjes om hun ogen. En de Romeinen gebruikten kohl, rouge en poeder. In de Renaissance maakten ze zelfs hun hele gezicht wit. 
Superleuk. Maar er is een groot verschil met nu. Make-up was vroeger iets voor de hogere klassen en mannen gebruikten het ook. In de Middeleeuwen was make-up even helemaal uit. Toen vonden ze een hoge haargrens heel erg mooi. Ja, die gingen ze dan epileren en daar hoorde geen make-up bij. En de 19e-eeuwse Engelse koningin Victoria vond make-up zelfs een schande. Het was iets voor prostituees en actrices. Diezelfde actrices zorgden er aan het begin van de 20e eeuw voor dat make-up wel weer populair werd. Maar nu vooral onder vrouwen en dankzij de opkomst van damesbladen en warenhuizen was make-up niet langer iets voor de hogere klasse. Nee, iedereen kon het kopen en toch waren er de afgelopen eeuw ook mannen die make-up droegen. Tegenwoordig is er zelfs speciale mannenmake-up op de markt. Wat dacht je bijvoorbeeld van de manscara en de guyliner? Nouja, of die mode door gaat zetten, dat weten we natuurlijk niet. Maar als je kijkt naar de geschiedenis dan zou dat helemaal niet zo gek zijn. Nou mannen, ik kan niet wachten! was weer tot de volgende Waarom? Daarom!

Waarom dragen mannen geen make-up?

Veel meisjes gebruiken wel eens mascara, lipgloss of eyeliner. Maar jongens met een dikke laag make-up zie je eigenlijk bijna nooit. Bij de oude Egyptenaren was het heel normaal om jezelf op te maken. Hoe heeft het dragen van make-up zich ontwikkeld?

Mode bepaalt wie make-up draagt

Waar je in Nederland ook de kraan opendraait, er komt overal perfect drinkwater uit. Op elke kraan staat genoeg druk om het water te laten stromen. Hoe doen ze dat?
Iedere Nederlander gebruikt zo'n 124 liter drinkwater per dag. Alle huishoudens en bedrijven bij elkaar gebruiken zo'n biljoen liter drinkwater per jaar. Dat zijn meer dan 1000 volle Olympische zwembaden per dag. 
Drinkwater wordt geproduceerd door waterleidingbedrijven. Water uit de rivier, regenwater, grondwater, water uit de duinen. Het moet allemaal gezuiverd worden voordat we het kunnen drinken. Nou heeft Den Haag de mazzel dat het zand uit deze duinen een ontzettend goed eerste filter is op weg naar schoon water, maar dat is nog maar het begin. Het water wordt uit de duinen gepompt en via de hoofdleiding die hieronder ligt, naar de zuivering gebracht. In vier vervolgstappen wordt het gezuiverd. Maar hoe komt het nou bij al die Hagenezen die iedere dag moeten douchen, koken en naar de wc moeten gaan?
Deze, die ken je misschien wel, de watertoren. Het is eigenlijk niks anders dan een enorme tank vol water op poten. 
Vroeger was dit de manier om ervoor te zorgen dat iedereen schoon drinkwater uit de kraan kon krijgen. Zo. Maar hoe krijg je dat dan voor elkaar? Het is eigenlijk best simpel. Ik heb hier een bak met water en een waterleiding. Als ik deze bak met water omhoog breng dan zie je dat het water uit de waterleiding stroomt. Breng ik ze op gelijke hoogte, dan houdt hij weer op. En omhoog begint ie weer te stromen. Hoe komt dit dan? Dit komt door de waterdruk en het maakt niet uit hoe lang die waterleiding is, dit zal altijd gebeuren. En het leuke is, hoe hoger je die bak houdt, hoe groter het hoogteverschil, des te hoger de druk. 
Door omhoog te gaan met de slang zorgen we voor een kolom. En hoe hoger je gaat, hoe meer druk er komt op het uiteinde van de slang. Dit is dus ook waarom waterleidingbedrijven het uitdrukken in meters waterkolommen.
Zo. 10 meter waterkolom, moet je kijken wat dat oplevert.
Inmiddels wordt er in Den Haag al zo veel water gebruikt dat die hele watertoren niet meer nodig is.
Inmiddels wordt de druk verzorgd door dit soort elektrische pompen. Alle pijpen worden vanuit de controlekamer zo gestuurd dat er overal precies genoeg druk blijft. We zijn nu bijvoorbeeld in Scheveningen. Daar is de waterdruk 30 meter waterkolom. 
30 meter waterkolom, meer dan zat om deze kraan te laten lopen. Zo doen ze dat dus!

Hoe stroomt water uit de kraan?

Water komt met een bepaalde druk uit de kraan. Anders zou het water niet stromen, maar druppelen. Die druk wordt geregeld door elektrische pompen.

Met genoeg waterdruk

Ik ben Saher en wat gebeurt er als je je vingers knakt? Ja. Vingers knakken. Heel veel mensen doen het, heel veel mensen vinden dat ook heel fijn. Ikzelf vind het niet fijn, ik vind dat geluid ook echt heel naar. Want het lijkt net alsof je je vingers breken. Maar wat gebeurt er nou precies in je vingers? En is het nou wel of niet schadelijk? Dat ga ik vandaag uitzoeken met mijn grote vriend, hier in het Wilhelmina Kinderziekenhuis. 
Om te weten wat er precies gebeurt moet je eerst weten hoe je lichaam in elkaar zit. Iedereen heeft een skelet. En je skelet bestaat uit botten. Maar je botten kunnen niet buigen, en daarom zitten er bepaalde verbindingen in je skelet. En dat noem je gewrichten. Je gewrichten zorgen ervoor dat twee botten die naast elkaar zitten toch heel makkelijk langs elkaar heen kunnen bewegen. Dat zit dus in je elleboog, in je schouder en je knieën. Maar ook in je vingerkootjes, kijk, dit is een afbeelding van je gewrichten en daarop kun je heel goed zien dat deze twee botten mooi in elkaar vallen, maar je kunt je voorstellen dat als dit de hele dag zo langs elkaar bewegen, dat dat niet heel lekker soepel gaat. En daarom zitten er altijd tussen twee botten een laagje kraakbeen en dat is dat blauwe wat je hier op de afbeelding ziet. Nou en die twee botten worden bij elkaar gehouden door het gewrichtskapsel. En daartussen zit een soort vloeistof, dat is het groene wat je hier ziet en dat noemen we het gewrichtssmeer. Erik is radioloog en kan een echo maken van mijn vingers. 
Ja. Dat zet ik de echokop ertegenaan. Dat witte, dat is het bot. En dan ga ik iets verder naar boven. Hier zie je het gewricht tussen deze 2 botjes. En kijk je vanaf de zijkant dan is dit het gewricht tussen de 2 kootjes, dan is dat zwarte weer het kraakbeen. En dat witte lijntje, dat is het kapsel. En dat kapsel zit eromheen en houdt de botjes tegen mekaar. 
Best wel bizar om je vingers zo van binnen te zien eigenlijk. 
Ja, mooi he? Grappig. 
Ja, dat is heel interessant, zo'n echo, maar Ralph is orthopedisch chirurg en die weet echt alles over botten en gewrichten. Jij kunt me heel precies uitleggen wat er nou gebeurt als je je vingers knakt.
Hier heb je twee onderdelen waar smeersel tussen zit om het lekker te laten bewegen. Er zit ook een kapseltje omheen om te zorgen dat de olie, smeerolie die ertussen zit in blijft zitten. Smeerolie is, zeg maar de gewrichtssmeer. Ja, dat is de gewrichtssmeer. Ja. Als jij je vinger beweegt, dan verandert de hoeveelheid ruimte in de holte maar de hoeveelheid smeerolie blijft hetzelfde. Dus als de ruimte groter wordt in het gewricht moet hij met iets anders opgevuld worden. 
Als je dus meer ruimte krijgt met dezelfde hoeveelheid vloeistof, dan komt er gas vrij uit vloeistof en dat geeft een knak. 
Ik geloof dat ik het bijna snap. Maar hoe zit dat nou precies met het knakkende geluid en dat gas? 
Ja. Om dat uit te leggen heb ik nou een flesje meegenomen. Als ik nou hier de dop eraf draai dan wordt de ruimte groter en dan zul je zien dat in één keer al het gas vrijkomt. Kijk. 
Het maakt nog lawaai ook.
En dat gebeurt dus ook in je gewrichten. Maar is het dan ook slecht voor jou? 
Nou, de meeste wetenschappers denken dat het geen kwaad kan. Dus mysterie van het knakken van vingers opgelost. Ja. Zullen we nog een keertje samen? 
Ja, daar gaan we dan.

Wat gebeurt er als je je vingers knakt?

In je vingers zitten botjes, gewrichten en gewrichtssmeer. Zo kun je je vingers soepel bewegen. Als er meer ruimte ontstaat doordat je je vinger beweegt, kan er gas vrijkomen uit de gewrichtssmeer en hoor je een knak.

Knakken kan geen kwaad

En uw gastvrouw van vandaag is Janouk Kelderman! Hallo allemaal, welkom bij een nieuwe Waarom? Daarom! Vragen die in een minuut zijn uit te leggen, te beantwoorden of op te lossen en de vraag van vandaag is... Ja inderdaad. Waarom zijn Nederlanders zo lang? De top 3 van de langste mannen van de wereldwijd: op de derde plaats Estland met een gemiddelde lengte van 181,6 centimeter. Op de tweede plaats: de Belgen met 181,7 centimeter. En op 1: Nederland met 182,5 centimeter. En de dames doen het ook niet slecht hoor. Die staan op een mooie tweede plaats met 1 meter 70. Wetenschappers vermoeden dat Nederlanders zo lang zijn door hun dieet. Nederlanders drinken namelijk veel melk, eten veel kaas, yoghurt en andere zuivelproducten. In zuivel zitten namelijk veel eiwitten en kalk. En daar groei je van. De invloed van zuivel zie je ook bij andere lange bevolkingsgroepen. De Masai, een herdersvolk in Kenia, zijn een stuk langer dan de rest van de Keniaanse bevolking. Want ook zij drinken veel melk. Maar de allergrootste rol wordt gespeeld door onze genen: je lengte erf je van je vader en je moeder. Maar het hangt ook af van de omgeving waarin je opgroeit. Omdat Nederland een welvarend land is, is de kans groot dat je jouw genetische lengte ook daadwerkelijk behaalt. Maar iemand met twee lange ouders die met honger en onder ongezonde omstandigheden opgroeit, wordt dus waarschijnlijk niet zo lang als iemand met hetzelfde pakketje die wel genoeg te eten krijgt. Oh en grofweg kun je zeggen: hoe verder van de evenaar, hoe groter de mensen. En dat geldt dus ook voor dieren: konijnen, herten poezen, de vogels en zelfs die hele kleine fruitvliegjes: rondom de evenaar zijn ze kleiner dan bij ons. Ze denken dat het iets te maken heeft met het hete klimaat rondom de evenaar. Maar goed, dat was hem weer tot de volgende Waarom? Daarom!

Waarom zijn Nederlanders zo lang?

In Nederland wonen de langste mensen ter wereld. Mannen worden gemiddeld 1.81 meter en vrouwen gemiddeld 1.70 meter. Komt dat doordat we zoveel melk drinken? Of heeft het ook te maken met onze genen?

Veel zuivel en goede genen

Hoe komt het eigenlijk dat ons geld er meestal wel gewoon goed uitziet? En dat we niet vlekken, scheuren of plakband op onze biljetten hebben? Zorgen voor goed geld; hoe doen ze dat?
Wij betalen met eurobiljetten. In Nederland worden die uitgegeven door De Nederlandsche Bank hier in Amsterdam. Zij beheren de voorraad minder dan een tiende van ons geld bestaat uit cash. Dat zijn dan munten en bankbiljetten. 
Maar dat kleine gedeelte is wel belangrijk omdat we er nog steeds onze kleine aankopen mee doen. Een patatje in het zwembad, blikje bij de pomp, appels op de markt. Geld, dat moet rollen. De centrale banken zorgen er daarom voor dat er altijd genoeg cash geld in omloop is. In de Europese Unie en de landen eromheen zijn er alleen al 21 miljard eurobiljetten en in Nederland zijn dat er tussen de 300 en de 400 miljoen. En een deel daarvan ligt hier achter deze deuren. 
Alle Nederlandse banken kunnen eurobiljetten in omloop brengen. Dit gebeurt vooral via pinautomaten. Mensen die gaan vervolgens dat geld uitgeven en doordat ze dat uitgeven, komt het uiteindelijk weer bij de banken terecht. De bank sorteert het geld. De goede biljetten, die kunnen nog een keer gebruikt worden. Maar wat te veel is en de biljetten die beschadigd zijn, die gaan terug naar de Nederlandsche Bank. 
Al die biljetten van al die banken, die komen hier binnen. In dit soort transportunits. In zo'n transportunit zitten 16 boxen. In een zo'n box zitten 8000 biljetten. Dat is een beetje afhankelijk van wat voor bedrag hierin zitten. Maar dat hier zit dus gewoon gauw al miljoenen euro's in zo'n transportunit. En al dat geld, dat wordt hier dus allemaal gecontroleerd. 
Ze zijn hier nu bezig met biljetten van 20 euro. Die worden hier achterin de machine gecontroleerd en geteld. Dat gaat zo snel dat het eigenlijk niet te zien is met het blote oog. Er wordt gekeken naar kleur, maat, gekreukeldheid van de biljetten en natuurlijk de echtheid van de biljetten. En hier achterin de machine gaat dat zo snel dat er wel 2000 biljetten per minuut gecontroleerd kunnen worden.
Die biljetten, die moet uiteindelijk weer machineleesbaar zijn zoals dat heet. En dat houdt in dat ze goed genoeg moeten zijn om gebruikt te kunnen worden in de pinautomaat. De afgekeurde biljetten worden eerst precies geteld. Daarna gaan ze als waardeloos papiertje de versnipperaar in. Ja. En dit is dan wat ervan overblijft, een gigantische berg met versnipperd geld en dat wordt dan samengeperst tot een soort worst. Dat komt er dan zo uit te zien en je ziet alleen nog aan de kleur dat het ooit geld is geweest. 
Het mooie schone gladde geld gaat hier weer de kluis in. En daar blijft het ook liggen totdat de bank het weer nodig heeft. 
Zo doen ze dat dus: zorgen voor schoon geld.

Hoe blijft ons geld schoon?

Bankbiljetten worden door banken verspreid via pinautomaten. Gebruikt geld komt ook weer bij de bank terecht. Daar wordt door machines gekeken of de briefjes nog goed zijn. Beschadigde biljetten gaan de versnipperaar in.

De Nederlandsche Bank zorgt voor schone biljetten

En uw gastvrouw van vandaag is Janouk Kelderman. Ja, daar zijn we weer met een nieuwe Waarom? Daarom! Vragen die in minuut zijn uit te legen, op te lossen, of te beantwoorden. En de vraag van vandaag is... Ja, dat is eigenlijk best wel gek. Waarom begraven katten hun poep? 
Honden poepen op de stoep. En als het goed is ruimt hun baasje de dan netjes op, als het goed is. Hè maar katten doen hun drol keurig op de kattenbak. En dan begraven ze het ook nog. Maar waarom doen ze dat eigenlijk? Katten zijn schone dieren die het niet fijn vinden om hun territorium vies te maken. Een kattenterritorium is niet zo groot, bestaat uit hun huis en soms een stukje van de tuin die daarbij hoort. En in dat territorium begraven de katten hun poep. Op de randen van het territorium zijn katten wat minder fris. Daar laat ze hun drollen lekker liggen. En dat doen ze dus expres. Daarmee laten ze namelijk aan andere katten zien waar hun territorium begint. Met zo'n drol kunnen ze andere katten veel vertellen. Pas maar op. Ik ben sterk en gezond, dat je het even weet. Maar hij kan ook ruiken of er misschien een leuk poesje voorbij is gekomen. En omdat de geur van een kattendrol naar verloop van tijd minder wordt, kan die ook ruiken hoe lang geleden die kat of poes daar voorbij is gekomen. Altijd handig. Maar soms komt het voor dat een kat in huis op de kattenbak zijn drollen niet begraaft. Het kan dan zijn dat de kat het verkeerd heeft aangeleerd van zijn moeder of dat een kat stress heeft. Want als het niet gaat zoals hij het wil, dan kan een kat gaan poepen op plekken waar dat niet zo gewenst is. Ja. De kat is uiteindelijk toch de baas en zo gaat elk dier op z'n eigen manier met poep om. Paarden en koeien, die poepen bijvoorbeeld altijd op dezelfde plek op één grote hoop. Konijnen eten het op en nijlpaarden, ja, die hebben propellorpoep. Het kan allemaal. Nou dat was 'm weer, tot de volgende Waarom? Daarom!

Waarom begraven katten hun poep?

Als een kat gepoept heeft, gooit ie er met zijn achterpootjes wat grind of zand overheen. Dat doet ie om zijn territorium niet vies te maken. Maar op de randen van zijn territorium laat ie wel eens een drol slingeren, zodat andere katten weten waar zijn leefgebied begint.

Een schoon territorium voor Poekie

Ik ben Damian en ik eet heel soms een snack uit de muur. Dan wil ik weten hoe een snack-automaat werkt. Ik vind het zo lekker, niet te veel en met mate en vooral genoeg bewegen. Maar dan mag het af en toe, een frikandelletje, kroketje, hamburger; gewoon uit de muur trekken. Heerlijk. Waarom houden we toch zo van een kroketje uit de muur? 
Dat ga ik vandaag uitzoeken bij de snackautomatenspecialist in Geldrop. 
In deze werkplaats worden bijna alle snackautomaten van Nederland in elkaar gezet en gecontroleerd. Maar hoe werkt dit nou? Hier werp je het muntje in en aan de binnenkant zitten twee sensoren en die sensor hier meet hoe dik en hoe groot het muntje is en dat is natuurlijk wel handig om te weten want een muntje van één euro is veel groter dan die van 10 cent. En zo weet het apparaat precies wat voor soort munt je hebt ingeworpen hebt en hoeveel je nog moet betalen. Nou, contactloos betalen is natuurlijk helemaal makkelijk. Je hoeft alleen maar je pasje voor de sensor te houden en je kunt zo je frikandel-speciaal uit de muur halen. Dit soort automaten bestaan al bijna 100 jaar maar ze werden niet altijd gebruikt om snacks te verkopen, ook gewoon voor heel andere dingen. Hier bijvoorbeeld, kon je lucifers uit de automaat halen. Let op, chocoladerepen, kon je ze hier uit halen. Deze automaat, kon je taarten uit de muur trekken. Hier kon je panty's uit de muur halen, kousen. De zogenaamde automatiek werd steeds populairder. 
In Boxtel heeft men nu een volledig automatische winkel geopend. Een mevrouw die iets wil kopen raadpleegt eerst de lijst van aanwezige artikelen. En dan draait het nummer van haar keuze. Ten slotte stopt ze het verschuldigde bedrag in de geldautomaat die wisselgeld teruggeeft. 
Of het snacken iets typisch iets Nederlands is, daar valt over te twisten. Want we weten dat vroegen mensen ook al snackjes uit de muur haalden. Maar één ding is zeker; nergens ter wereld is er een land met zoveel warmesnackautomaten als Nederland. 
Elk vakje heeft z'n eigen verwarmingssysteem en dat zit hier, bij de bodemplaat. En die zorgt ervoor een snack je bij een temperatuur van 63 graden blijft en dat moet van de Voedsel- en warenwet. Je ziet hier: 69 graden. Dus helemaal prima. Maar die automaat, die weet natuurlijk niet uit welk vakje jij je snackje wilt halen dus ontgrendelt hij alle vakjes zodra je er een muntje ingooit. Maar als je een vakje opendoet, blokkeert hij alle andere vakjes en hoe doet ie dat nou. En als je een vakje opendoet dan gaat deze stang omhoog die blokkeert de rest van de vakjes. En dit zorgt er dus voor dat je maar uit één vakje je snackje kan halen. Deze lampjes aan de achterkant van de automaat laten zien of de snacks nog kunnen blijven liggen, want ze mogen niet langer dan drie uur in de automaat blijven. Deze is mooi groen. Maar als je hier ziet. Deze is rood. Dus dat geeft aan dat hij niet meer goed is. Dus die gaan we eruit halen. 
Kijk, dat is toch mooi. Er verandert van alles in de wereld, maar het eten uit de muur is gewoon hetzelfde gebleven. 
Speciale automaat. Wat een service!

Hoe werkt een snackautomaat?

Kroketten en frikandellen kun je in Nederland gewoon uit de muur halen. Achter zo’n snackautomaat zit een slim systeem dat ervoor zorgt dat je maar één vakje tegelijk kunt openen. Ook moeten de snacks natuurlijk lekker warm blijven. Hoe werkt dat?

Warme snacks uit de muur

Hoi, ik ben Damian. Pascal, ik had gehoord dat je twee bobbels op je scheenbenen hebt, wat zijn dat eigenlijk?
Een hele goede vraag. Want ik heb namelijk zelf sinds ik een jaartje of 11, 12 ben, best wel grote bobbels boven mijn schenen.  Maar wat ze daar precies doen? Geen idee.  Dus dat ga ik vandaag uitzoeken, hier in Arnhem bij het Sport Medisch Centrum Papendal. Nou, om maar meteen met de deur in huis vallen. Dit zijn ze dan, mijn bobbels, knobbels, hoe je ze ook wil noemen.  
Ja, ik kan het zien. Dit is duidelijk een gevalletje van Osgood-Schlatter. Ja dat is vernoemd naar 2 artsen, meneer Osgood en meneer Schlatter, die deze aandoening voor het eerst beschreven hebben. Hoe kom ik daar dan aan? Dit is echt een aandoening die voorkomt bij kinderen die 1 in de groei zijn en 2, heel veel aan sport doen. Hier kijken we naar een röntgenfoto van een kind. Dit is de groeischijf van het onderbeen en daar zien we de groeischijf van het bovenbeen. We zien daar de bobbel van Osgood-Schlatter. Als we het model erbij pakken dan zie je dus dat daar waar die bobbel zit precies ook de pees aanhechten. Die pees zie je op dit model goed, die zie je bij jou natuurlijk iets minder goed. Maar die loopt is dus hier en die hecht hieraan aan die spier die bij jou dus vastzit aan die pees, die is verkort. En dan krijg je dus extra trekkracht bij die aanhechting, en bij die aanhechting bij kinderen zit daar precies de groeischijf en in die groeischrijf daar wordt bot aangemaakt en doordat die spier dus kort is, doordat je veel aan sport heb gedaan, vindt er extra botaanmaak plaats. En dan groeit er dus ook een bobbel. Exact. 
Trek maar eens een sprintje, dan zul je merken dat je je spieren goed gebruikt en dat je knie goed gaat voelen. Laat maar zien, trek maar eens een sprint.
En hoe was dat? Je merkt wel sowieso dat je knieën belast worden. En als je dan ook nog in de groei bent dan worden ze dus eigenlijk dubbel belast. Dus ik snap wel dat het impact heeft op je knietjes.
Het komt dus ook voor bij kinderen die in de groei zijn, bij meisjes is dat ongeveer tussen de 8 en de 14 jaar en bij jongens tussen de 10 en 16 jaar. Bij mij klopt dat wel.
En is er ook nog een mogelijkheid om het voorkomen, want het is natuurlijk wel goed om te bewegen. 
Ja zeker. Sporten blijft echt voor alle kinderen heel belangrijk. Dus dat staat voorop. Wel is het zo dat belangrijk is om als je gaat sporten een goeie warming-up te doen. Daarnaast is het ook belangrijk om goede schoenen te dragen die veel steun bieden. Dus dat kan beter inderdaad. Ze zitten lekker maar niet om te sporten. Ja. En wat vooral ook heel belangrijk is als je pijn hebt dat je dan toch even iets rustiger aan gaat doen. Want als je rustig aan doet dan zul je merken dat je ook eerder van je klachten af bent. Wat is dit? Dit is een patellebandje. En dat betekent eigenlijk een knieschijfbandje en dat bandje dat verlicht de druk wat op de pijnlijke plek, extra stevigheid, geeft een beetje stevigheid maar vooral ook dat de pijn minder wordt. Kom ik hier ooit nog vanaf, van die bobbel? Helaas niet, maar de pijn die verdwijnt. 
Nou Hiske, dankjewel. Weet ik ook weer waar die bobbels vandaan komen. Graag gedaan. 
Een kanttekening. Ze blijven wel voor altijd. Dat kun je vervelend vinden, aan de andere kant boeien weet je, heb je gelijk een leuke jeugdherinnering. En best een leuke naam ook, Osgood-Schlatter. Vooral lekker blijven sporten. Gaan we doen.

Wat is een knobbel onder je knie?

Bij kinderen in de groei die fanatiek sporten, kunnen er bobbels ontstaan tussen scheenbeen en knie. Dat heet Osgood-Schlatter en komt doordat er extra bot wordt aangemaakt. Als je het hebt kom je er helaas niet meer vanaf, maar de pijn gaat gelukkig wel voorbij.

De ziekte van Osgood-Schlatter

En uw gastvrouw van vandaag is Janouk Kelderman. Hallo, daar zijn we weer met een nieuwe Waarom? Daarom! Vragen die in een minuut zijn te beantwoorden, uit te leggen of op te lossen. En de vraag van vandaag is: waarom geef je eigenlijk fooi? Tot de Tweede Wereldoorlog krijgen mensen die in cafés en restaurants in de bediening werkten geen salaris. Ze leefden van de fooi. Dat is toch bizar? Gelukkig kwam er na de oorlog een minimumloon, dat werd verhoogd met bedieningsgeld. Dat was een extra verplicht bedrag dat op de rekening van de klant kwam te staan. Eigenlijk een soort verplichte fooi. Nu is fooi gelukkig niet meer keihard nodig. Het is gewoon een leuk extraatje. We geven niet alleen fooi als we uit eten gaan, maar ook in de taxi, in hotels en natuurlijk aan de krantenjongen met oud en nieuw. Maar weet je wat nou zo gek is? We geven geen fooi in gewone winkels. Terwijl dat personeel er toch ook alles aan doet om jou goed te helpen? Fooi geven we om te laten merken dat we tevreden zijn over de service. Maar hoeveel geef je nou precies? 5 tot 10% van de totale rekening is normaal. En vaak rond je dat bedrag dan af. Te veel fooi is niet goed. Dat kan arrogant overkomen, maar te weinig of geen fooi geven is ont done. Als je bijvoorbeeld in Amerika geen fooi geeft heb je kans dat je wordt uitgescholden. Daar is het echt superonbeschoft om geen fooi te geven. Maar in Japan is het weer heel onbeleefd. Als je daarvoor je geeft zeg je eigenlijk dat je denkt dat het restaurant niet goed draait. De beste tip om een dikke vette fooi te krijgen is natuurlijk heel aardig en beleefd zijn en ongevraagd iets extra's doen. Bijvoorbeeld een bakje water voor de hond. Zo, dat was hem weer.  Tot de volgende Waarom? Daarom!

Waarom geven we fooi?

In restaurants en cafés betaal je vaak iets meer dan het bedrag op de rekening. Dat noem je een fooi. Maar wist je dat het personeel in de horeca vroeger helemaal geen salaris kreeg en rond moest komen van de fooien?

Een extraatje voor de service

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Het Klokhuis

Type videos