Dit is het verhaal achter Black Lives Matter. Het begint met een liefdesbrief op Facebook met een tragische aanleiding. In 2012 schiet burgerwacht George Zimmerman de ongewapende tiener Trayvon Martin dood. Als Zimmerman een jaar later wordt vrijgesproken, is de verontwaardiging groot. "Niemand is verantwoordelijk gehouden."
En dit was niet bepaald voor het eerst. Burgerrechtenactivist Alicia Garza reageert op de vrijspraak. Met die liefdesbrief, gericht aan zwarte mensen, waarin ze de zin Black Lives Matter introduceert. "We verdienen het niet om straffeloos te worden gedood. We moeten van onszelf houden en vechten voor een wereld waarin zwarte levens ertoe doen. Zwarte mensen, ik hou van jullie, ik hou van ons. We zijn belangrijk. Ons leven doet ertoe."
Haar woorden worden snel opgepikt, onder meer door kunstenares Patrisse Cullors, die er een hashtag aan toevoegt. En al snel is de hashtag Black Lives Matter het mantra van online protest tegen de achterstelling van en racistisch geweld tegen zwarte Amerikanen. En het gaat nog verder als ook schrijfster Opal Tometi zich bij het gezelschap voegt om van Black Lives Matter een platform te maken. Een organisatie is geboren die zich tegelijkertijd ook sterk maakt voor onder meer vrouwen en homorechten. Ze zeggen geïnspireerd te zijn door de burgerrechtenbeweging van Martin Luther King, het radicalere Black Power, de anti-apartheidsbeweging, hiphop, LGBTQ-actiegroepen en Occupy Wall Street. Waar ze voor staan kunnen ze zelf het best samenvatten.
"Black Lives Matter is onze oproep tot actie. Wij verdienen het om voor gestreden te worden. Wij verdienen het dat lokale overheden zich voor ons inzetten. Wat we nu meer nodig hebben dan ooit is een mensenrechtenbeweging die systematisch racisme uitdaagt. Om ervoor te zorgen dat zwarte levens ertoe doen zodat álle levens ertoe doen."
Op die laatste woorden kom ik zo nog even terug.
Het duurt niet lang voordat het Black Lives Matter-protest zich verplaatst van online naar de straten van Amerika. Aanleiding? Politieagent Darren Wilson schiet de ongewapende tiener Michael Brown dood. De agent wordt vrijgesproken. "Hoe kan dit nu toch allemaal?"
De beelden van toen lijken op die van nu.
Burgerrechtenactivisten die vreedzaam demonstreren en harde confrontaties met de politie. En dat herhaalt zich in de jaren daarna. Op de momenten dat er excessief geweld wordt gebruikt tegen de zwarte bevolking, zoals bij de dood van Eric Garner in New York, Freddie Gray in Baltimore en Ahmaud Arbery in de staat Georgia en George Floyd in Minneapolis.
Maar als je enerzijds dit ziet - "George Floyd had niet hoeven sterven" - en anderzijds dit... "Ik krijg geen lucht! Ik krijg geen lucht!" - is Black Lives Matter dan vreedzaam of uit op harde confrontaties? De organisatie zelf is daar heel duidelijk in.
"Ik hoop dat de activisten vreedzaam demonstreren. Als we ook maar iemand van de beweging betrappen op vandalisme of het aanzetten tot geweld, wordt die geroyeerd en ik zal zelf tegen die persoon getuigen.
Toch zien we vaak deze beelden, protesten die gepaard gaan met geweld.
"Hier in Amerika wordt al dat geweld tijdens de protesten natuurlijk ook sterk veroordeeld. De plunderingen vlak na de dood van Floyd in Minneapolis waren zeker uit woede en frustratie, ook wraak, maar je zag ook heel snel andere elementen, misbruik maken van de situatie. Bijvoorbeeld extreem-linkse activisten, die begaven zich ook op straat en ook extreem-rechtse groeperingen stookten het vuurtje nog eens extra op. En ja, er waren ook gewone relschoppers en ook criminelen die 's nachts hun slag sloegen en winkels leegroofden. En dat allemaal onder het kopje Black Lives Matter.
Hoe kan dat dan? Belangrijk is dat Black Lives Matter een gedecentraliseerde organisatie is, die dus niet van bovenaf wordt gerund in een hiërarchische structuur. Juist lokale afdelingen, waar er nu 16 van zijn in de VS en Canada, opereren zelfstandig om daar in hun eigen stad of regio het verschil te maken. Er is dus ook niet één leider, zoals bijvoorbeeld in de tijd van Martin Luther King bij de burgerrechtenbeweging: "...dat we op een dag vrij zullen zijn."
Black Lives Matter is dus én een hashtag voor online activisme, én een leus om te scanderen bij demonstraties én de naam van een sociale beweging én een verzameling van allerlei verschillende actiegroepen die gelijke rechten bepleiten, overal ter wereld. Ook hier in Nederland wordt onder de vlag van Black Lives Matter geprotesteerd.
Black Lives Matter heeft dus een heel brede aantrekkingskracht, maar is daardoor ook een containerbegrip geworden. Dat maakt het moeilijk om af te bakenen wat Black Lives Matter nou precies is. Het biedt ruimte voor meerdere interpretaties in de media, onder activisten en bij critici. Zo wordt er uit naam van BLM in de meeste gevallen vreedzaam gedemonstreerd, maar kan onder dezelfde noemer ook geweld tegen de politie worden gebruikt als mensen 'Black Lives Matter' scanderen terwijl ze agenten bekogelen. "Sindsdien heb ik geen respect meer voor Black Lives Matter. Zij. zeggen: wij zijn de BLM-beweging. F de politie."
En zo kunnen de oorspronkelijke woorden uit een liefdesbrief die vreedzaam protest nastreven door anderen worden misbruikt om geweld aan te moedigen. Daardoor moet de hele beweging zich vaak ongewild verantwoorden voor de daden die ze niet zelf hebben begaan. "We zijn hier niet om geweld te plegen."
Bijvoorbeeld in de ogen van oud-burgemeester van New York en Trump-vertrouweling Rudy Giuliani. "Ze zingen rapnummers over het doden van politieagenten, ze praten over het doden van de politie en ze schreeuwen het bij hun demonstraties. En als je zegt 'Black Lives Matter', dan is dat in zichzelf racistisch. Zwarte levens doen ertoe, witte levens doen ertoe, Aziatische levens doen ertoe, Latino levens doen ertoe. Het is anti-Amerikaans en het is racistisch."
En zo komen we bij de tegenreactie All Lives Matter. Een kritisch antwoord op Black Lives Matter. Want doen andere levens er dan niet toe? De gedachte achter All Lives Matter is dat iedereen gelijk is, ongeacht etniciteit, en dat de samenleving kleurenblind zou moeten zijn. Ja, dat is zo, vindt ook Black Lives Matter, maar hun bezwaar tegen All Lives Matter is dat daar vanwege racisme en racistisch geweld nog geen sprake van is. Om dat te illustreren wordt deze cartoon veel gedeeld. Ja, inderdaad, alle huizen doen ertoe. Maar als er eentje in de fik staat, moet dat huis toch echt als eerste worden geblust.
Terug naar George Floyd, want hoe kan het nou dat juist nu de boel zo escaleert? Natuurlijk komt dat door de schokkende beelden van de dood van Floyd, die tot in detail door meerdere camera's en omstanders werd vastgelegd en via sociale media in no time het grote publiek bereikt.
"Weet je, racisme wordt niet erger, racisme wordt gefilmd." Maar er speelt in deze gekke tijd nog meer mee. Deze Amerika-deskundige vat het samen. "De tijd is anders. Het is een soort perfect storm in een land waar een economische crisis is, er een politieke crisis is, waar een gezondheidscrisis is en waar politiegeweld ook nog eens landt in de zwarte gemeenschap waar corona harder toeslaat in een heel politiek onrustig land. En dat maakt dat het anders voelt."
Niet alleen in Amerika, over de hele wereld, ook hier in Nederland wordt die pijn gevoeld, willen mensen in de protesten duidelijk maken. Van Groningen tot Den Haag en van Rotterdam tot Amsterdam. "Racisme pakt iedereen aan en racisme is er zeker in Nederland."
Dus, waar staan we nu? De realiteit is dat grote delen van de zwarte bevolking in de westerse wereld na een geschiedenis van slavernij en extreme onderdrukking nog altijd achtergesteld zijn als het gaat om de verdeling van welvaart, werkgelegenheid, onderwijs, gezondheidszorg, huisvesting en te maken krijgen met racisme en racistisch politiegeweld. En dat dit beeld... en dit beeld... zich zullen blijven herhalen als er niets verandert. In Flint, Michigan, ging het zo. "Wij willen hier met jullie zijn, dus ik heb mijn helm af, zij hebben hun knuppels neergelegd. Ik wil hier een optocht van maken, geen protest. Loop met ons mee! Loop met ons mee!"
En daar sluiten we mee af.
