Groep 6/7/8

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Cultuur en geloof

Het Klokhuis

Website Klokhuis

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Klas 1/2/3

Ik sta in de Beemster, een polder in Noord-Holland. 400 jaar geleden kon ik hier gewoon het water induiken. In 1600 is de Beemster namelijk nog een enorm meer van wel 14 duizend voetbalvelden groot. Een bekend gezegde is God schiep de wereld, maar Nederlanders maakten hun eigen Nederland. Van water land maken een Nederlandse specialiteit waar we wereldberoemd mee zijn geworden. En het echt grote werk is hier begonnen, met de Beemster. Tussen 1607 en 1612 is het meer helemaal droog gemaakt. Van water hebben ze dus land gemaakt en niet zomaar land, nee heel bijzonder land. Het land is onderverdeeld in hele grote vierkanten van 1800 bij 1800 meter. Die zijn weer onderverdeeld in kleine vierkanten, die op hun beurt zijn weer verdeeld in rechthoekige kavels. En dan kun je dat op deze kaart natuurlijk goed zien, maar vanuit de lucht zie je het nog veel beter. Beemster, here we come. Moet je kijken! Overal om je heen kaarsrechte wegen en sloten. Dit landschap is echt bijzonder. Daarom staat het ook op de Werelderfgoedlijst van UNESCO, samen met nog veel meer bijzondere gebieden en plekken. Wat dacht je bijvoorbeeld van de Notre Dame in Parijs, het Colosseum in Rome, Great Barrier Reef in Australië of de Chinese Muur. Allemaal op die lijst. En dus ook onze eigen Beemster. Maar hoe hebben ze van al dat water dit prachtig ingedeelde land gemaakt en waarom? De rijke kooplieden zochten naar goede investeringen om nog meer geld te verdienen, zoals bijvoorbeeld het droogleggen, hier van de Beemster. Land is immers veel meer geld waard dan water. Je kunt er bijvoorbeeld koeien op laten grazen of huizen op bouwen. In die tijd heeft het droogleggen van de Beemster bijna 1 miljoen euro gekost, maar veel meer opgeleverd. De rijken werden nog rijker en kregen de smaak te pakken. Ze gingen aan de slag met meren als de Schermer en de Purmer en ga zo maar door. Van water land maken, prachtig! Zo'n drooggemaakt stuk land, zoals hier het Schermermeer, noem je trouwens een polder. Maar hoe hebben ze dat voor elkaar gekregen? Met oer Hollandse molens. Die pompen al het water uit het meer. Maar ja, dat water moet natuurlijk wel ergens naartoe en daarom wordt er om het meer een ringvaart gegraven. Vanaf hier kun je de ringvaart heel mooi zien liggen. In die tijd waren er nog geen graafmachines, dus alles gebeurde met de hand. Meer dan duizenden mensen zijn twee jaar bezig geweest om die hele vaart te graven alleen met schep en kruiwagen. Kun je het je voorstellen wat een werk! Helaas zijn alle poldermolens uit de Beemster verdwenen. Hier in het gebied dat na de Beemster werd leeggepompt, de Schermer, staan de molens nog wel. Als het waait. Brengen de draaiende wieken een scheprad. Of in dit geval een vijzel in beweging. En kan de molen het water gaan verplaatsen. Van laag voor de molen naar hoog achter de molen. Een zo'n molen kan het water van anderhalve meter diep droogpompen. Dat betekent dat je voor het Beemstermeer, wat vierenhalve meter diep is drie molens nodig hebt. Drie keer anderhalf is viereneenhalf. De eerste molen staat aan de oever van het meer en haalt de eerste anderhalve meter water eruit. Dat water gaat naar de ringvaart. Het waterpeil is nu anderhalve meter gezakt. Tijd voor molen twee. Van molen twee, gaat het nu naar molen een en die maalt het weer de ringvaart in. Ja we zijn er, drie meter is weg. Tijd nu voor molen drie. Van molen drie naar molen twee, naar molen 1, de ringvaart in. Deze drie molens achter elkaar, noem je een molengang. Nou om een groot meer als de Beemster leeg te pompen heb je meerdere molengangen naast elkaar nodig. Het allerlaatste water, van molen twee naar een. Alles in de ringvaart. Yes! In 1612, in nog geen twee jaar tijd was de hele Beemster leeg. Nu kon de inrichting van het land beginnen! In 1612 was al het water weg en begonnen ze met de bebouwing van het land. Gek idee dat je 400 jaar geleden hier gewoon een meer in liep. Vierenhalve meter diep! De grond, een soort zeeklei, blijkt ontzettend vruchtbaar te zijn. Ideaal voor landbouw en veeteelt. Dat komt goed uit, want in die tijd groeien de steden snel en is er veel voedsel nodig. Dat smaakt naar meer en ze gaan aan de slag met het leegpompen van de Schermer. En daar is vooral één man heel erg blij mee. Jan Adriaanszoon Leeghwater. Bij het leegpompen van de Beemster was hij nog verantwoordelijk voor de bouw en het plaatsen van de molens. Bij het leegpompen van de Schermer wordt hij verantwoordelijk voor het hele project. En later voor nog veel meer plassen en meren. Al die polders moeten natuurlijk wel leeg blijven. Kijk, als je niks doet lopen ze vanzelf weer vol, bijvoorbeeld met regenwater en in hele droge periodes hebben ze juist water nodig voor de landbouw in de polder. Honderden jaren is dat waterbeheer gedaan door molens. Tegenwoordig zijn alle molens vervangen door elektrische gemalen. Da's handig, want ook als er geen zuchtje wind staat. Werken ze gewoon. In de Beemster houden twee gemalen de waterstand goed in de gaten. Is de waterstand in de sloten hierna te laag, dan laat gemaalbeheerder Piet, water vanuit de ringvaart de sloten instromen. Maar stel nou dat door hevige regenval het waterpeil te hoog is, dan laat gemaalbeheerder Piet juist water vanuit de sloten de ringvaart in pompen. Van laag, min vierenhalve meter naar nul. De ringvaart! Net als vierhonderd jaar geleden dus. En zo houden ze hier in dit bijzondere gebied nog altijd droge voeten. Ik neem nog even een frisse duik terug in de tijd.

De Beemster

Programmalogo's

Begin 17e eeuw was de Beemster in Noord-Holland nog een groot meer. Het werd drooggelegd met molens om er voedsel te kunnen verbouwen. Sindsdien staat het symbool voor hoe de Nederlanders hun land zelf inrichtten en behoort het tot het werelderfgoed van UNESCO.

De eerste grote polder van Nederland

Waarom is de Beemster werelderfgoed?

Nederlanders zijn kaarten-gek. Nergens ter wereld worden zoveel kaarten verkocht als in ons landje. En die gekte begon al in de Gouden Eeuw, zo'n 400 jaar geleden. De Mooiste, de duurste en de dikste atlas ter wereld is de Nederlandse Atlas Maior uit 1662. Wereldberoemd en in die tijd een must have voor de rijken en bij de Universiteit van Amsterdam, daar ligt er eentje. Wauw! De hele wereld nou ja alle plekken die toen bekend waren in kaart gebracht in 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 11 delige atlas. Nooit eerder kon je thuis op de bank zo uitgebreid met de wereld kennismaken als met de Atlas Maior. Er werd zelfs een speciaal kastje omheen gebouwd, zodat iedereen kon zien dat jij zo'n bijzondere atlas in huis had. Hij kostte een vermogen en was dan ook alleen weggelegd voor de rijken. Deze bijzondere atlas wordt in de zeventiende eeuw in Amsterdam gemaakt door de familie Blaeu. Vader Willem Janszoon Blaeu begint, zijn zoon Johan helpt hem daarbij en maakt de atlas na de dood van zijn vader af. Ik ben nou wel heel benieuwd hoe de atlas ervan binnenuit ziet. Voorzichtig! Kijk, het is echt heel bijzonder. Hier, eerste deel des aardkloots beschrijving. Prachtig mooi opgemaakt, mooie letters en vooral hele mooie tekeningen zoals hier. Kijk, een plaatje van de hele wereld. Alles werd in die tijd met de hand ingekleurd. Bladzijde voor bladzijde. Wat een werk moet dat geweest zijn. Nu denk je misschien dat de familie Blaeu de hele wereld over reist met hun meetapparatuur om de boel eens goed in kaart te brengen. Nee, nee. Ze gebruikten gewoon bestaande kaarten en maakten die mooier. Atlassen maken in die tijd was niets meer dan de beste kaarten verzamelen, die mooier maken en zo nodig aanpassen. Maar de familie Blaeu maakt er wel echt iets bijzonders van. Naast kaarten zit er bijvoorbeeld ook veel informatie bij over een land. Neem nou Groenland. Dan kun je dingen vinden over de geschiedenis, over de religie, over de dieren die daar leven. En tekeningen in de atlassen van Blaeu, heel veel prachtige tekeningen. Neem nou deze van het Buitenhof in Den Haag. Blaeu voegde heel veel dingen toe en fleurde de boel prachtig op. En zo dacht Blaeu dat de mensen er in Afrika in die tijd uitzagen. Maar hoe kwamen ze nou aan die informatie zonder dat ze zelf ooit ergens heen gingen? Zowel Willem als Johan Blaeu spraken met wereldreizigers over de plekken die ze bezocht hadden. Wereldreizigers waren er in de zeventiende eeuw in Amsterdam natuurlijk meer dan genoeg. Er worden dus een hoop nieuwe landen ontdekt in die tijd, maar als deze atlas is 1662 op de markt komt, zijn er nog landen die nog niet zijn ontdekt. Welke gebieden mis je op deze wereldkaart? Bijvoorbeeld de Zuidpool? Die staan er nog niet op. En zo werd de wereld stukje bij beetje helemaal ontdekt. Ontdekkingsreizigers zagen voor het eerst van hun leven een krokodil in Afrika. Het was heel kort en ging heel snel en ze zagen hem ook niet helemaal. Teruggekomen in Amsterdam, vertelden ze hoe het dier er ongeveer uitzag. Groen! Lang, stekelig en heel gevaarlijk. Een tekenaar probeerde nu zo goed en zo kwaad als het kon het dier in beeld te brengen. Maar ja, heel goed lukte dat vaak niet. En dus zagen dieren er op de eerste kaarten er soms wat vreemd uit. Kijk, dit bijvoorbeeld is een kaart uit 1603. Hier hebben ze geprobeerd om walvissen te tekenen. Dit is een walrus. Het ziet er best wel gek uit, maar tegelijkertijd klopt het ook wel weer wel een beetje. Je kunt je voorstellen dat als je een walrus of een walvis heel kort zag dat je echt dacht dat die er zo uitzag. Er werd in die tijd steeds meer gereisd, dus ook steeds meer mensen zagen een walvis, een walrus of een dolfijn. En zo konden de tekeningen iedere keer weer worden aangepast. En zo werden de atlassen steeds mooier en beter, met als hoogtepunt de Atlas Maior van Blaeu. De wereld in kaart gebracht. In zijn meest uitgebreide en mooist denkbare uitvoering, heel bijzonder. Ik leg hem nu weer voorzichtig terug.

De Atlas Maior van Blaeu

Zo’n 400 jaar geleden wordt de Atlas Maior gemaakt. Dit is de mooiste, dikste en duurste atlas ter wereld! Hij is gemaakt door de familie Blaeu. De informatie uit de atlas is over de hele wereld verzameld door bekende ontdekkingsreizigers en zit vol met prachtige kaarten en tekeningen.

De mooiste, dikste en duurste atlas ter wereld

Gelukkig is de oorlog bij ons voorbij en hebben wij nu vrede en vrijheid van meningsuiting, maar helaas is dat in heel veel landen in de wereld niet zo. Bijvoorbeeld in landen waar dictators de baas zijn, zoals Noord-Korea, maar ook Eritrea. En daar kan je al de doodstraf krijgen als je alleen al kritiek hebt op de regering. Daarnaast zijn er ook nog landen die midden in een oorlog zitten of andere conflicten hebben. Mali, Syrië, maar ook bijvoorbeeld Afghanistan. En ook daar hebben de mensen dus vaak geen vrijheid. 
Verschillende landen, waaronder Nederland, werken samen en proberen zo om die conflicten op te lossen of om terreurgroepen uit een land te verdrijven, bijvoorbeeld IS. Daarvoor neemt Nederland deel aan internationale militaire operaties en vredesmissies. Nederlandse militairen vechten dus mee voor vrede en vrijheid in de wereld en vaak met gevaar voor eigen leven. Eén van die militairen is majoor Dennis Schotmeijer. Hij is in totaal vier keer op uitzending geweest naar Afghanistan en dat is een land in Azië waar de Taliban, een strenggelovige moslims, jarenlang de macht heeft gehad en de bevolking terroriseerde. Na 2001 verloren ze een groot gedeelte van de macht en kwam er een burgerregering. Maar de Taliban waren niet overal verslagen. Ze bleven aanslagen plegen. 

Dennis. Hallo. Ja, jij was daar in de periode van 2007 tot 2014. Wat was jullie doel? Ons doel was om in Afghanistan de Taliban in zijn geheel te verdrijven. Waarom? Omdat de Taliban de bevolking onderdrukte. Ze moest zich houden aan enorm streng geloofregels en daarnaast was er geen vrijheid van meningsuiting. Wat mocht je dan allemaal niet meer? Nou, mensen mochten bijvoorbeeld geen muziek meer luisteren. Ze mochten geen films meer kijken. Je mocht niet schrijven of zeggen wat je zelf dacht. Als jij bijvoorbeeld opschreef 'weg met de Taliban', dan kon je daar gewoon de doodstraf voor krijgen. Daarnaast konden bijvoorbeeld meisjes helemaal niet naar school. Die mochten niet leren lezen of schrijven. Dat is ook wel heel erg. En mensen waren dus ook heel angstig. Ze waren verschrikkelijk bang. Ja, ze werden echt onderdrukt. 
Nederlandse militairen als Dennis Schotmeijer vechten mee voor de vrijheid van meningsuiting van andere mensen in de wereld, bijvoorbeeld in Afghanistan. Dit is Afghanistan. Hier heb je Uruzgan, hier zaten wij. Wat we daar deden was met tweeduizend Nederlandse militairen samen met het Afghaanse leger vechten tegen de Taliban om Afghanistan veiliger te maken. En jij was dan eigenlijk een soort coach? Ik was een coach, mentor, van het Afghaanse leger, van ongeveer 60 Afghaanse militairen. En wat deden jullie daar dan? Nou, wij probeerden contact te maken met de bevolking door de dorpen in te gaan en de steden. En daar gingen we praten met die mensen om ook onze boodschap eigenlijk te vertellen en de invloed van de Taliban nog kleiner te maken dan dat die al was. Lijkt me wel een moeilijke klus. Ja, dat is het ook, want er zitten onder die bevolking nog heel veel mensen die ons eigenlijk kwaad willen doen. Dus mensen die van de Taliban zijn. En dat zie je niet van de buitenkant, dus je weet eigenlijk niet wie je kan vertrouwen. 
Het was dus levensgevaarlijk buiten het kamp, want je hebt dan geen flauw idee wie je vriend is, of je vijand. De Taliban pleegde ook veel aanslagen hè. Ja, dat klopt. De Taliban waren constant met ons in gevecht. En je weet nooit wanneer het komt. En dat is best wel eng. Ja, het was echt oorlog daar op sommige momenten. Dus kogels die om je oren vliegen, van links en rechts beschoten worden. Dus ja, dat was best wel heftig, wat je daar meemaakt. Tijdens die eerste missie zijn er ook een aantal Nederlandse militairen gesneuveld, dus doodgegaan, en dat waren echt hele jonge mensen. En dan moet je denken aan 18, 19 jaar oud, dus dat is best heftig. Afschuwelijk. Ja. Maar waarom doe je het dan toch? Euh, ja, dat is een soort roeping eigenlijk. Je doet het voor de vrijheid van meningsuiting daar. Je wil dat iedereen bijvoorbeeld naar school kan. Dat kon daar niet. En dat kan nu wel. Dus je doet het echt omdat je het beter wil maken voor die mensen daar. Vrijheid van meningsuiting is dus ontzettend belangrijk, maar zeker niet vanzelfsprekend.

Wat doen Nederlandse militairen op vredesmissie?

Dennis Schotmeijer is majoor in het Nederlandse leger. Op uitzending in Afghanistan vocht hij tegen de Taliban, een strenggelovige groep moslims die de bevolking onderdrukte en aanslagen pleegde.

Vechten voor vrede en vrijheid in de wereld

Gelukkig is er bij ons al heel lang geen oorlog en geen hongersnood meer. Maar helaas hebben miljoenen kinderen in de wereld wel honger. Miljoenen kinderen hebben ook geen dak boven hun hoofd en dat komt doordat ze hun huis uit moesten vluchten en leven nu in grote armoede. Dat overkomt ook Basma en Hyam. 
Ze wonen in het noorden van Irak en hebben daar eigenlijk een prima leven. Een huis, hun vader werkt in een restaurant en ze gaan gewoon naar school. Maar in 2014 verovert de terreurgroep IS snel terrein in Irak. Ze willen van Irak een streng islamitisch land maken. Wie zich niet aan de strenge regels houdt, kan zweepslagen of zelfs de doodstraf krijgen. En ook mensen met een ander geloof lopen groot gevaar, zoals de jezidi's, waar de familie van Basma en Hijam toe behoort. 

Basma, jij bent nu twaalf jaar, Hyam, jij zestien. Wat is er precies gebeurd in 2014? Nou, IS viel onze dorpen aan en ze kwamen steeds dichter bij ons dorp. En het was heel gevaarlijk. Dat moet heel eng geweest zijn. Ja. We moesten heel snel vluchten en we konden bijna niks meenemen. Geen eten, geen drinken, geen kleren, helemaal niks. We moesten helemaal vluchten naar het noorden van Irak en we gingen naar een huis dat half afgemaakt was. Er waren geen ramen, we waren met honderd mensen. Met honderd mensen in één huis? Ja. Zo. 
Het was heel naar. We hadden gewoon geen water en geen licht, geen wc-deuren. We waren met 20 mensen in één ruimte en we waren gewoon op de grond aan het slapen. We hadden gewoon geen matrassen enzo om op te slapen. Er was gewoon heel veel lawaai en we hadden nooit rust. Heel veel ruzies en we hadden ook geen school. Dat vond ik heel erg. 
Als de terreurgroep IS in 2014 steeds meer gebieden in Irak verovert, moeten tienduizenden jezidi's halsoverkop hun huis uit vluchten. Veel mensen vluchtten de woestijn in. Ze zitten daar in de brandende zon en hebben helemaal niets, geen eten en geen water. Soms moeten mensen zelfs boombladeren eten om te kunnen overleven. 
Jullie moeten ook weer vluchten, voor de tweede keer in drie maanden, en dan komen jullie in een vluchtelingenkamp terecht, toch? Ja, het was een tentenkamp en er waren meer dan drieduizend tenten. En we sliepen met z'n allen in een tent met oma en opa. En er zaten scheuren in de tent en het lekte naar binnen en we werden helemaal nat. Ik voelde me echt rot en het was echt naar. Ik wilde daar echt niet meer blijven. En jullie hebben daar eigenlijk uiteindelijk gewoon een jaar lang in hele grote armoede geleefd. Basma, hoe was dat? 
Heel naar, want we hadden geen stroom en er was maar één kraan voor iedereen. En het was gewoon heel ver om te lopen en daar moesten we het water halen. Dat deden wij in groepjes omdat het anders heel gevaarlijk was om alleen te gaan. We hadden geen geld om dingen te kopen zoals tandpasta, shampoo, zeep, kleren. Dus echt de meest simpele basisdingen, die hadden jullie al niet. Nee.
Maar gelukkig konden we daarna naar Nederland komen en hier is het fijn. We hebben weer een huis en water en licht en genoeg te eten en ik kan weer naar school.

Hoe is het om te moeten vluchten voor IS?

Basma en Hyam woonden in Irak en behoren tot de jezidi’s. In 2014 veroverde terreurgroep IS delen van hun land om het streng islamitisch te maken. Basma en Hyam moesten vluchten met hun familie en kwamen in een vluchtelingenkamp terecht.

Basma en Hyam vluchtten naar Nederland

Concentratiekamp Vught. Vroeger in de oorlog was dit kamp veel groter en dat zie je hier ook in het klein, met alle gebouwen en barakken. Maar nu is er nog maar een klein stukje over als nationaal monument. Hier zaten ook politieke gevangenen en de Joodse gevangenen die zaten in een apart deel van het kamp. 
Het leven in het kamp is afschuwelijk, als je aankomt wordt alles meteen van je afgepakt en je hebt ook geen naam meer. Alleen nog maar een nummer, bijvoorbeeld nummer 16795. 
Je moet je helemaal uitkleden en dit soort gestreepte pakken en klompen aantrekken. En zo'n pak is vaak al helemaal vies en het stinkt. En dat komt doordat het al eerder door anderen gedragen is. Dit is trouwens een origineel pak, dus dat is heel erg bijzonder. Op zo'n gestreept pak krijg je ook een gekleurde driehoek, voor elke groep weer een andere kleur. Alle verzetsstrijders en alle politieke gevangenen krijgen een rode driehoek. Alle Joodse gevangenen krijgen een gele ster en alle Jehova's getuigen krijgen een paarse driehoek. En op die manier kunnen de bewakers precies zien bij welke groep je hoort. En uiteindelijk is dit allemaal bedoeld om je te vernederen, om je geen mens meer te laten voelen. 
Het leven in het kamp is ongelofelijk zwaar. Om zes uur 's ochtends en 's avonds na het werk moet je op appèl staan. Urenlang buiten in de houding rechtop staan, ook als het sneeuwt of als het regent. Alle gevangenen worden dan geteld door de bewakers. En als je ook maar iets te veel opzij hangt, dan word je keihard geslagen. Ook krijg je maar heel weinig en slecht te eten. 's Ochtends krijg je een goedje dat op koffie zou moeten lijken, 's middags een waterige koolsoep en 's avonds een klein stukje oud brood. Soms is het eten zelfs bedorven. Maar de mensen hebben hier zo'n ongelooflijk honger dat ze gewoon alles eten. 
En hier moet je slapen, met 240 mensen in één zaal op dit soort kleine smalle bedjes. Twee naast elkaar en drie hoog. Met een vieze strozak als matras en een heel dun dekentje. Ja, in de winter is het hier echt ijs- en ijskoud. En als je in het midden slaapt, of vooral helemaal onderaan, dan heb je wel echt pech. Want heel veel gevangenen zijn ziek en hebben diarree en laten het gewoon lopen. 
Vanaf 16 jaar moeten alle gevangenen dwangarbeid verrichten, dus ook Jehova's. En dat betekent keihard werken, zes en een halve dag per week, elf uur per dag. Vaak is het totaal nutteloos werk, stenen of aarde sjouwen van de ene kant van het kamp naar de andere. Het is allemaal bedoeld om je totaal te vernederen. En als je niet snel genoeg werkt, dan word je hard geslagen. De bewakers hebben alle macht in handen, dus je moet precies doen wat ze zeggen. Ja, in het kamp is je leven niet veel waard. 
In totaal worden er alleen al in Nederland vijfhonderd Jehova's Getuigen gearresteerd. De meesten komen terecht in Kamp Vught en gaan daarna door naar concentratiekampen in Duitsland. In totaal komen er 130 Nederlandse Jehova's om het leven en dat alleen vanwege hun geloof voor alle slachtoffers van Kamp Vught.

Hoe was het leven in concentratiekamp Vught?

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden in concentratiekamp Vught onder andere joden, politieke gevangenen en homoseksuele mensen opgesloten door de Duitsers. Het leven in het kamp was zwaar. De gevangenen werden vernederd.

Bijna geen eten, vieze kleding en dwangarbeid

In Nederland is het 80 jaar geleden levensgevaarlijk om je mening te geven. Als namelijk de Tweede Wereldoorlog uitbreekt en nazi-Duitsland in mei 1940 ons land binnenvalt en bezet, is het direct afgelopen met de vrijheid van meningsuiting. Kranten mogen niet meer zomaar schrijven wat ze willen, maar ook bijvoorbeeld op de radio en in bioscopen mag alleen nog maar nieuws uitgezonden worden dat positief is voor Duitsland. En daardoor weten de Nederlanders eigenlijk niet meer wat er nou echt aan de hand is. Daarom komen sommige mensen in verzet. Ze besluiten bijvoorbeeld om stiekem pamfletten op te plakken op de straten tegen de Duitse bezetters. Duitsland wint op alle fronten? Eén april, dacht het even niet, maar het opplakken van dit soort pamfletten is levensgevaarlijk. En als je hiermee gepakt wordt, dan kan je zelfs de doodstraf krijgen. 
Net als voor het maken en verspreiden van illegale krantjes. Maar dat weerhoudt Gusta, die bijna elf jaar is als de oorlog uitbreekt, er niet van om dat toch te doen. Gusta. Inmiddels ben je negentig, maar tijdens de oorlog was je nog een jong meisje. Je woonde hier in dit huis op nummer 68. Neem me even mee. Wat deed jij toen het Duitse leger hier in Zwanenburg binnenmarcheerde? 
Nou, er kwam daar een colonne Duitse soldaten vandaan, marcheren, zingend, één of ander raar lied. En ik denk: Dat zijn die nazi's waarschijnlijk. En ik werd toch zo kwaad. Ik ben de straat overgestoken en heb zo op de grond gespuugd. Dus je was gelijk kwaad en er was gelijk verzet. Waarom? Nou, al voor de oorlog, toen was ik nog maar een klein kind, maar toen hadden we al Duitse vluchtelingen in huis en die waren al voor de nazi's gevlucht. En de één was een jongen, Hans heette hij, en hij liet zien hoe op zijn armen en zijn hele lichaam, waren littekens van waar ze brandende sigaretten hadden uitgedrukt. En op zijn rug had hij van die dikke rode striemen waar ze hem met een zweep geslagen hadden. 
Tijdens de Duitse bezetting zijn er meerdere illegale krantjes, zoals Het Parool, dat ken je misschien wel. Het bestaat nog steeds. Trouw, deze komt bijvoorbeeld uit midden november 1943. Levensgevaarlijk periode, midden in de oorlog. Vrij Nederland... Hierin staat het echte nieuws over verzetsdaden en over de bevrijders. Deze krantjes moeten dus in het diepste geheim worden gemaakt, gedrukt en worden rondgebracht, want de Duitsers jagen op de illegale pers en ze vinden het eigenlijk net zo erg als het gewapend verzet, dus als je hiermee gepakt wordt, overleef je het vaak niet. 
In het voorjaar ben jij 13 jaar, Gusta, en dan ontdek je in de aktetas van je vader deze illegale krantjes van De Waarheid. En dan weet je het eigenlijk gelijk. Hij brengt ze rond, stiekem. Wat heb je toen gedaan? Nou, ik dacht: Dit is mijn kans om ook eens wat tegen die nazi's te doen. Toen heb ik tegen mijn vader gezegd: Als ik nou met je meega? Een vader met een kind die door het dorp loopt, dat is niet zo verdacht als een man alleen. Dat vond hij wel een goed idee. En vanaf die tijd ben ik met hem meegegaan. Hoe ging dat dan allemaal in zijn werk? Bij sommige huizen, zoals daar, moest je achterom gaan. En daar moest je hem bijvoorbeeld in de brievenbus doen en twee of drie keer bellen, of met tussenpozen bellen. Dan wisten de mensen dat het krantje gebracht was. En toen je een jaar of vijftien was, ging je ze ook zelf rondbrengen? Toen ging ik het zelf doen. Maar waar verstopte je ze dan? Nou, in mijn jas, onder mijn jas. 
Was je niet ook ontzettend bang? Nou, één keer ben ik wel echt doodsbang geweest. Toen was ik hier bij dit huis en had ik net het krantje in de bus gedaan. En toen hoorde ik die moffelaars aankomen. Zo noemden jullie de Duitsers? Ja. Ik wist niet wat ik doen moest. Ik had nog wel tien krantjes onder mijn jas, maar die mensen hier hadden gelukkig een hele grote ligusterhaag. Ik ben onder in die heg gedoken, dat ze me niet meer zouden zien, en mijn adem ingehouden. En ik zag toen langs het tuinhekje twee Duitsers met geweren in de aanslag. Nou, ik wist niet waar ik het zoeken moest, ik zat te trillen, maar ze liepen door en ik heb nog altijd het idee dat ik mijn leven te danken hebben aan een ligusterheg.

Hoe was het om bij te dragen aan het verzet in de Tweede Wereldoorlog?

Gusta was 13 toen ze verzetskranten rondbracht. Tijdens de Tweede Wereldoorlog mochten kranten alleen maar nieuws brengen dat positief was voor de Duitse bezetter. Daarom werden door het verzet geheime kranten gemaakt.

Gusta bracht stiekem verzetskranten rond

In september 1944 is de oorlog al 4,5 jaar aan de gang. Het zuiden van ons land is al bevrijd, maar in het noorden, midden en in het westen zijn de Duitsers nog steeds de baas. Als straf zorgen de Duitsers ervoor dat er geen goederen meer naar het westen van Nederland vervoerd kunnen worden. Dus geen voedsel en ook geen brandstof om de huizen te verwarmen. En dan komt er ook nog eens een keer een hele strenge winter. De hongerwinter. 
Tom, jij bent intussen negen jaar. Hoe was die hongerwinter voor jullie? Het was zo koud in huis, want er was geen verwarming, er was geen gas, er was geen licht. Elektriciteit, een lampje, daar gebruikten wij een knijpkat voor. Zo noemden we zo'n dingetje. En dan knijp je, druk je, en je bleef de hele avond zo zitten knijpen om een beetje licht te krijgen. Want als je ophield, dan deed hij het niet meer.
 Heel veel producten waren al een paar jaar bijna niet meer te krijgen en bovendien alleen maar met dit soort bonnen. Hier, brood, boter, vlees en dan ook nog eens een keer een heel klein beetje. Toch? Ja. Nouja, wij hadden nog een beetje geluk dat we eten konden halen uit de gaarkeuken. Dan moest je heel lang in de rij staan. Maar daar waren grote keukens. En daar konden veel mensen konden daar...  En veel kinderen kregen dan op een gegeven moment een pannetje eten. Dus zoals hier bijvoorbeeld staat. Maar op een gegeven ogenblik ging de gaarkeuken dicht, want er was ook niet meer voldoende. En toen werd het heel erg in de oorlog. 
Dit was dus wat jullie aten in de hongerwinter, Tom. Ik kreeg een bord warm water en dan kwam er een puree in, gemaakt van suikerbieten dus, om het zoet te maken. Daarom ging dat erin. En daarna kwam er dan nog essence bij. Essence is een smaakmiddeltje wat we er dan in deden. En die zorgde ervoor dat je dan een aardbeiensmaakje had. 's Avonds kregen we aardappelen, niet zulke fijne als deze, maar van die veenaardappelen. Die kon je dan zo uitknijpen en dan liep het water eruit. Bah, als ik er nog aan denk, heel vies. Dat was echt niks. En tulpenbollen kregen we. Nou, dat vond ik echt niet lekker hoor. Nee. En je ging met honger naar bed en je stond met honger op. Maar als je honger hebt, dan eet je alles. En dan ben je blij dat je iets hebt. En er waren mensen zelfs, die aten zand om hun maag maar te vullen. Dus het was gewoon verschrikkelijk. 
En net als heel veel andere mensen moesten jij en je zusje ook wel eens op hongertocht hè, om eten te zoeken in de omgeving. Ja, dat klopt. Mijn grootvader had een karretje gemaakt en toen hebben we op een dag twintig kilometer lang gelopen, als kinderen. Twintig? En dan hadden we nog geluk dat we bij een boer spruitstronken kregen. Dat zijn de stukken die normaal aan de spruitjes zitten. Nou, dat was dan geluk, dat we dat hadden. 
In totaal sterven er in de hongerwinter 25.000 mensen van de honger en van de kou.

Hoe was het om de hongerwinter mee te maken?

Tom was 9 jaar tijdens de hongerwinter van 1944. Het zuiden van Nederland was al bevrijd. Als straf zorgden de Duitsers dat er geen voedsel meer naar het westen kon komen. Eten was schaars en Tom en vele andere leden honger.

Met honger naar bed en met honger opstaan

Op dit moment zijn er meer dan 25 miljoen kinderen op de vlucht voor oorlog en geweld. Ook Obada en zijn familie moeten vluchten voor de oorlog. Ze woonden eerst in Syrië, een land in het Midden-Oosten. In 2011 begon er een opstand tegen de president van het land, Assad. Assad sloeg keihard terug met zijn leger. Er brak een oorlog uit. 

Obada, jij bent nu 13 jaar en voor de oorlog woonden jullie met de hele familie in de stad Aleppo in Syrië. Hoe was jullie leven toen? Ons leven was toen best goed en best als normale mensen gewoon. Ja, we hadden een huis, mijn vader had een eigen bedrijf, mijn moeder studeerde en we leefden gewoon een goed leven. Totdat in 2012 de oorlog uitbreekt en het leger van president Assad jullie stad binnenvalt om de opstandelingen te verslaan. En jij bent dan zes jaar, hè? Ja. En toen waren wij gewoon thuis op een dag. En toen kwamen ze met allemaal tanks en vliegtuigen, kwamen ze allemaal naar ons huis toe. En toen ging het helemaal uit de hand. Op elkaar schieten en daarna bommen gooien. Ik vond het toen heel eng als ik naar buiten ging en ook al was ik binnen, vond ik het ook heel eng, dat er opeens een bom op ons huis zou komen. Ik was superbang. Je was echt nooit zeker van je leven daar in Syrië. 

De oorlog in Syrië wordt steeds erger en steeds meer verschillende groepen gaan zich ermee bemoeien. Zo ook de terroristen van IS. 
Jullie moeten weg uit Aleppo, vluchten, en dan gaan jullie een tijdje bij je opa en oma in Damascus wonen. Waren jullie daar dan wel veilig? We waren daar wel wat veiliger, maar nog steeds niet veilig. En kon je dan nog wel buitenspelen? Nou, dat kon ook niet, want het was te gevaarlijk. Er kon op je geschoten worden enzo. En daar was oorlog. Alles was verwoest. Er was geen één klimrek over, alles was verwoest. Elke dag en elk tijdstip konden ze binnenkomen om je huis te checken. Een keertje kwamen ze bij ons binnen, om vier uur 's nachts. En wie kwamen er dan precies binnen? Nou, dan kwamen de soldaten of het leger van Assad. En ze wouden weten wat je aan het doen was. Of je van Assad hield. En ja, je kon niks anders zeggen dan: 'Ja, ik vind hem wel aardig' of 'Ik vind hem heel goed, de beste president ooit'. Wat als je niet van hem hield? Nou, dan moest je naar een gevangenis toe en daar werd je mishandeld en geslagen door de soldaten. 
Uiteindelijk konden jullie vluchten naar Nederland. Jullie wonen hier nu vier jaar. Hoe is het hier voor jou? Ik vind het heel veel fijner dan in Syrië. Ik kan hier naar school en kan sporten, kan buiten spelen zonder bang te zijn voor allerlei dingen. Zou je nog wel terug willen naar Syrië? Nee, dat zou ik echt nooit van mijn leven willen. Ik ben hier veilig. Ik kan nu makkelijker slapen. Ik heb geen nachtmerries meer en ik ben hier heel erg gelukkig.

Hoe is het om te moeten vluchten uit Syrië?

Obada is nu 13 jaar. Hij woonde in Aleppo in Syrië toen daar de burgeroorlog uitbrak. Hij en zijn familie waren niet meer veilig in hun eigen huis en vluchtten. Nu woont hij in Nederland.

Obada was zes jaar en vluchtte naar Nederland

Als 80 jaar geleden de Tweede Wereldoorlog uitbreekt en het Duitse leger ons land binnenvalt en hier in het centrum van Rotterdam waar ik nu sta, laten op 14 mei 1940 Duitse bommenwerpers duizenden brandbommen vallen. Met grote gevolgen. Het hele oude centrum wordt verwoest en er breken gigantische branden uit. 800 Rotterdammers sterven en tachtigduizend mensen raken hun huis kwijt. 
Tom. Hoi. Op het moment dat de bommen vallen in Rotterdam ben je vijf jaar oud, hè? En op dat moment wil jij samen met je vader, je stiefmoeder en je zusje Mieke hier op de Noordsingel. Ja. In dat huis daar, helaas is het huis er niet meer. Dat is allemaal afgebroken, maar daar ben ik dus geboren daarboven. Wat kun je je nog herinneren van het bombardement? Ja, dat er dus allemaal jagers overkwamen, vliegtuigen. Dat zijn Duitse jagers. En die maakte een afschuwelijk hel geluid. Toen was er ineens paniek, gillende sirenes. Bommen die vielen dus. Brand was er. Het was gewoon doodeng als kind om dat eigenlijk dus te ervaren. En ik voel het eigenlijk nog steeds. 
En aan de overkant, daar stonden alle huizen in brand. Dit stond dus allemaal in brand. Ja, dit stond allemaal in brand en wij waren heel erg bang dat het over zou slaan naar die kant, dat ook daar onze huizen en alle huizen daarnaast ook in brand zouden vliegen. Er werd dus heel veel gebeden dat de wind om zou staan. En die is inderdaad 's nachts om 12 uur omgeslagen. En daardoor is er gelukkig niks gebeurd aan die kant. 
De volgende dag vond mijn vader het toch te gevaarlijk worden en hij heeft ons toen met de auto weggebracht. Toen had mijn vader gezegd: Je mag niet naar buiten kijken. Ik was nogal een duveltje, toen keek ik over het raampje van de auto naar die kant. Toen zag ik daar dus alle lijken in het gras liggen aan de overkant, de verbrande mensen. Dat was een doodeng gezicht. Ja, dat vergeet je als kind nooit meer, zoiets. Want ja, het is gewoon heel eng.

Hoe was het om het bombardement van Rotterdam mee te maken?

Tom is vijf jaar oud als Rotterdam gebombardeerd wordt door het Duitse leger in de Tweede Wereldoorlog. De huizen tegenover zijn huis stonden allemaal in brand.

Tom was vijf jaar oud en zag brandende gebouwen

Eén van de joodse kinderen die de vervolging meemaakt is Herman Polak. Hij is drie jaar als de oorlog begint en woont dan samen met zijn ouders en zijn oudere zus Felice in Deventer. 
Herman. Wat herinner jij je nog van het begin van de oorlog? 
Eigenlijk heel weinig. Ik herinner me wel dat mijn zus Felice die acht jaar was, dus een paar jaar ouder dan ik, die vertelde me dat ze niet langer op zwemles mocht komen. En ze mocht niet in het zwembad komen, want dat was verboden terrein voor Joodse kinderen. Een tijdje later vertelde ze me ook dat ze van school af moest. Ze moest naar een speciale Joodse school voor Joodse kinderen met Joodse leraren. Dit is een klassenfoto genomen in oktober 1942 van het Joodse schooltje in Deventer. Hier in het midden zit mijn zus, het meisje met de witte jurk. Al die kinderen moesten een Jodenster dragen. 
Dit is eigenlijk een hele trieste foto. Dit is vlak voordat de deportaties beginnen waarbij de Joden worden opgepakt door de nazi's en weggevoerd naar concentratiekampen. Dus jullie leven loopt hier letterlijk gevaar. Ja. Alleen denk ik niet dat iemand zich dat op dat moment realiseerde. Achteraf is het vastgesteld dat twee maanden nadat deze foto genomen is, waren al deze kinderen inclusief leraren allemaal vermoord, vergast, in Auschwitz. Op één kindje na. Dat is het meisje in het witte jurkje. Dat is Felice, zij heeft het overleefd. 
Dat is ook echt iets waar ik met mijn verstand nu gewoon niet bij kan. Ik ook niet meer. 
Uiteindelijk zijn mijn ouders gelukkig zo verstandig geweest om ons te laten onderduiken. In totaal heb ik dus tweeënhalf jaar ondergedoken gezeten op 18 verschillende adressen in Amsterdam en omgeving. Heftig. Ja. 

Het is maart 1943, midden in de oorlog. Herman, jij bent dan zes jaar en wordt naar dit onderduikadres gebracht in hartje Amsterdam waar je een jaar lang hebt gezeten. Ja. Hier op de derde en de vierde verdieping woonde de familie Pelgrom. Familie Pelgrom had tien kinderen en dertien onderduikers. En die mochten allemaal hier wonen en die probeerden ze uit de handen van de nazi's te houden. Dat waren superhelden, zoveel mensen beschermen met gevaar voor je eigen familie, je eigen vrouw. Ongelooflijk dappere mensen. 
Dus hier zat jij ondergedoken als jong jongetje? En hoe was dat? Want je kon niet naar school. Je mocht überhaupt niet eens buiten spelen. Ik kon niet buitenspelen. Ik mocht niks. Ik mocht niet bij het raam komen, want ze waren bang dat ze dan van beneden af misschien een jongetje met zwart haar zouden zien. En dan zou iedereen die hier was gearresteerd worden. En wat doet dat dan met een kind? Ja, je bent angstig, vreselijk angstig. En niemand helpt je met die angst, want iedereen heeft het te druk met overleven. Niemand waarbij ik kon uithuilen, die me even wilde knuffelen. Mijn moeder was er niet, dus ik was eenzaam en erg bang. 
Ja, hier was dus de grote zolder. Hier speelde ik altijd. Hier zat ik hele dagen. Er was een Joodse onderduiker, hij heeft mij een paar keer getekend. Hier heb ik veel meegemaakt. En dan uit het niets, maart 1944, gebeurt waar jullie allemaal bang voor zijn. Jullie worden verraden en er komt een overval. Ze komen binnenstormen. Ja. Het was avond, een uur of negen of tien. Iedereen had al de nachtkleding, de pyjama's aan. En plotseling stonden daar uit het niets vijf Nederlandse agenten. Die wilden ons allemaal meenemen. Gillende vrouwen, huilende kinderen. Het was een enorme schok. Jij bent ontkomen? Ik ben ontkomen, want in die chaos was er een Joodse onderduiker, Arie. Arie siste tegen mij: Hermannetje, probeer terug te kruipen in je bedje en trek de dekens over je heen. Zo zei hij het tegen mij. Niemand mocht het horen. En dat lukte mij. En de andere onderduikers? Ze zijn allemaal, op drie na, meegenomen, afgevoerd en allemaal vermoord. Er is niemand teruggekomen. 

Herman, jij moet steeds weer naar een nieuw onderduikadres. Je hebt ook zelfs een tijdje helemaal in je eentje gezeten in een oud pakhuis hier in deze straat, hè? Ja, ik zat hier tweeënhalf, drie maanden in een grote fabrieksruimte op de derde verdieping. Het was helemaal leeg, er lag een matras, daar kon ik op slapen. Er stond een po, er stond een fles water. Verder zat ik daar helemaal in mijn eentje. Geen speelgoed, niks. En vooral niemand, maar ook niemand om mee te praten. Ja, dat is iets wat ik me nu al niet eens kan voorstellen. En jij was toen zeven jaar. Ik was zeven jaar. 

Herman, zijn zus en zijn ouders overleven de oorlog, maar dat geldt niet voor de rest van zijn familie en ook niet voor honderdduizend andere Nederlandse Joden.

Hoe is het om als kind onder te duiken in de Tweede Wereldoorlog?

Herman Polak is drie jaar als de Tweede Wereldoorlog begint. Hij is joods en moet onderduiken. Hij zit zonder zijn ouders ondergedoken bij een familie in Amsterdam.

Niet buitenspelen en verstoppen op zolder

Eet niet te veel voordat je naar bed gaat en zorg dat je de twee uur voordat je gaat slapen geen cola, geen koffie en geen andere energiedrankjes drinkt. Probeer niet te veel suiker te eten voordat je naar bed gaat. 
Even checken dan maar. Proost. En nu slapen. 
Normaal merk ik er niet zoveel van, maar nu heb ik niet eens de behoefte om mijn ogen te sluiten. Heftig spul wel. Dus een goeie tip: niet te veel suiker nemen. Ik ga nog even een uurtje wat anders doen.
Niet sporten of leren vlak voordat je gaat slapen. 
Even testen natuurlijk. Ik lig gewoon helemaal te stuiteren. Dus niet te veel sporten voor het slapengaan, dat houdt je wakker. Da's duidelijk. 
Slaap in een stille kamer, eventueel met oordopjes in. Niet te warm en lekker donker, dus goede gordijnen zijn heel belangrijk. 
Ik hoor niks meer. Ik zie geen licht meer. Goeie tip. 
Zorg dat je lekker relaxt bent als je naar bed gaat. Eventueel een warme douche nemen en niet te veel spannende dingen doen voor het slapengaan. Dus geen spannende boeken, tv-series of heftige spelletjes doen. 
Wat ik zie is niet chill. Ik ga nog even een Klokhuisaflevering kijken.
 En misschien wel het allerbelangrijkste: in de twee uur voordat je gaat slapen geen schermen. Geen tablet, geen computer, geen smartphone, niet mee je slaapkamer in nemen. 
Nee, ook voor jullie vanavond even geen beeldscherm voor het slapengaan. Dank voor de eitjes!
Probeer dit thuis ook eens en laat me weten of het werkt. 
Bij deze tips kan ik nog maar één ding zeggen: slaap lekker.

Hoe zorg je dat je goed slaapt?

Pascal test 5 slaaptips: geen cola, suiker, spannende films of sport voor het slapengaan. Slaap in een donkere, stille kamer. De allerbelangrijkste tip: de twee uur voordat je naar bed gaat geen telefoon, tablet of computer.

Donker, stil, rustig, geen schermen

Digitale klokken zijn misschien wat saaier, maar ze zijn in ieder geval een stuk lichter. Wat ik wilde laten zien is dit. Romeinse cijfers. De oude Romeinen gebruikten deze cijfers al in plaats van de getallen die wij nu kennen, meer dan tweeduizend jaar geleden. En die Romeinse cijfers zie hier dus wel vaker bij die oude klokken. Je moet maar eens goed om je heen kijken en dan weet ik zeker dat je nog veel meer...Romeinse cijfers tegenkomt. Tijd om naar buiten te gaan. Gevonden! Romeinse cijfers. En als je goed kijkt, dan zie je dat ze eigenlijk gewoon een beetje op letters lijken. Je ziet de X en de V de hoofdletter I. En wat meteen opvalt is dat er geen symbool is voor de nul. De Romeinen vonden niks namelijk maar raar. Dus 0 bestond niet. Die werd pas veel later in de Middeleeuwen bedacht. De Romeinen hadden minder symbolen voor cijfers dan wij, 7 in totaal, terwijl wij 10 cijfers kennen. Door de Romeinse cijfers in verschillende volgordes achter elkaar te zetten, kun je toch alle getallen maken. Zo kan je Romeinse cijfers lezen? Ik ga je helpen. Kijk, I is 1, V is 5, X is 10, L is 50, C is 100, D is 500 en M is 1000. Met deze symbolen kan je dus alle getallen maken die je maar kan verzinnen. Ok, behalve de nul. Maar hoe tel je nou met deze Romeinse symbolen tot 10, want het gaat namelijk heel anders dan wat wij dat doen. Vier heeft bijvoorbeeld geen eigen symbool. Wat je dan doet is het dichtstbijzijnde symbool nemen, in dit geval is dat de V van 5 en die verminder je met 1 door er een I voor te zetten. Dus 4 is IV 5 min 1. En als je de I erachter zet dan wordt het +1. Dus 6 is bijvoorbeeld VI, 5 plus 1. En kijken op zo'n Romeinse klok dat kan je dus helpen om het een beetje te snappen. Bijvoorbeeld hier hebben we XII. Dat is dus 10 plus 2 is 12. En deze hier. VIII betekent vijf plus drie is acht. Supersimpel. Vandaag de dag gebruiken we Romeinse cijfers vooral om gewicht aan getallen te geven. Als het er chic uit moet zien, zoals in sommige boeken of om het bouwjaar van een belangrijk gebouw aan te geven. Ook de Britse koningin Elizabeth de tweede heeft Romeinse cijfers in haar embleem. Maar ook de copyrightdatum in speelfilms wordt vaak aangegeven met Romeinse cijfers. Kijk maar eens goed of je samen met je vrienden Romeinse cijfers kunt vinden, zowel buiten als binnen, en ben ik heel benieuwd of je ze nu kunt ontcijferen. Romeinse cijfers. Het is bijzonder, maar geen wonder.

Hoe lees je Romeinse cijfers?

De Romeinen hadden geen cijfers zoals wij, maar ze gebruikten symbolen: de C, de M en de X bijvoorbeeld. Door ze in verschillende volgordes achter elkaar te zetten, kun je alles cijfers maken die je maar kan bedenken. Behalve de nul.

Symbolen in plaats van getallen

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Het Klokhuis

Type videos