Groep 6/7/8

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Cultuur en geloof

Het Klokhuis

Website Klokhuis

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Ik ben Nienke en ik gebruik wc-papier opnieuw om bakjes van te maken of lampen. Waarom is dit een goed idee? Per dag gebruiken we in Nederland 25 velletjes wc-papier per persoon en daarmee verbruiken we 180 duizend bomen per jaar. Hoe werkt het? Als je de wc doortrekt dan komt het afvalwater eerst in het riool. Maar uiteindelijk komt het bij de waterzuivering. In deze bassins wordt het rioolwater opgevangen en schoongemaakt. Dit is de groffe zeef. Dat is de eerste stap, die haalt grote delen uit het afvalwater, zoals maandverbanden en tampons. Dingen die je eigenlijk helemaal niet in het riool hoort te gooien.
Dit is de fijnzeef waar de fijne deeltjes uit het afvalwater gehaald worden, waaronder dus het wc-papier. Dit blijft er uiteindelijk over, dit is vies en stinkend wc-papier en dat wordt heel goed schoongemaakt voordat ik ermee aan het werk ga. Ik heb er onder andere deze lamp van gemaakt, die is van gebruikt wc-papier en siliconen met een LED-strip erin. Ik heb er deze kommetjes van gemaakt en een hele grote tafel. En waarom heb je er deze dingen van gemaakt? Ik wilde eigenlijk de huiskamer van de toekomst laten zien, dus dat zelfs zoiets vies als wc-papier wat gebruikt is, dat we dat gaan accepteren in ons huis. En daarmee hoop ik eigenlijk dat we wat meer open gaan staan voor het recyclen van materialen. Ik heb dus het gebruikte wc-papier en behanglijm en dat meng ik bij elkaar. En dan doe ik het over de mal. Nu moet ie een dag drogen en dan heb je een bakje. En ik verf hiermee. Dit komt ook uit het afvalwater. Dit komt uit de rioolbuizen en dat wordt een blauwe kleurstof waar ik de bakjes weer mee verf. Wat is je volgende stap? Ik ben bezig met zeewier en daar ben ik garen en een kleurstof van aan het maken en ik zou heel graag willen dat we over een paar jaar allemaal zeewiertextiel aan hebben. Een zeewier-T-shirt. Ik droom ervan dat wij allerlei materialen gaan recyclen, dus als we zoiets als wc-papier weer kunnen accepteren, dan hoop ik eigenlijk dat we elk materiaal weer waarde geven.

Hoe maak je schaaltjes van gebruikt wc-papier?

Programmalogo's

Elke dag spoelen we een heleboel wc-papier door de wc. Als het is schoongemaakt, gebruikt Nienke het wc-papier om er schaaltjes en lampen van te maken. Op deze manier probeert ze te laten zien dat bijna alles gerecycled kan worden, zelfs wc-papier waar iemand anders zijn billen mee heeft afgeveegd.

Creatief met afgedankt materiaal

Ik heb hier een munt van één euro. Dat lijkt niet zo heel veel, maar wacht maar tot ik de kracht van 2 gebruikt. Als ik deze ene euro iedere dag zou verdubbelen, dus met 2 zou vermenigvuldigen, dan ben ik binnen een maand miljardair. Exponentiële groei heet dat en ik ga je laten zien hoe dat werkt. Zo werkt het in ieder geval niet. Stel, er komt vandaag een weldoener naar je toe en die zegt tegen jou, je mag kiezen: of ik geef je nu vijfhonderd gouden munten. Meteen hier direct handje-contantje. Of ik geef je een gouden munt aan het begin van de maand en de rest van de maand krijg je elke dag twee keer zoveel munten als de dag ervoor. Voor wat zou je kiezen? Keuze gemaakt? Oke. Op dag één krijg je dan op dag twee twee munten, op dag drie vier munten, op dag vier acht punten, op dag vijf zestien munten, op dag 6 32 munten, op dag 7 64 munten. En nu wordt het wel een beetje heel veel, laten we daar verder kijken. Op dag 8 128 punten, op dag 9 256, op dag 10, 512 punten. Dag elf: 1024 munten. Daarna gaat het keer supersnel. Dan ben ik heel benieuwd wat jij had gekozen. Ben je gegaan voor de keiharde cash van 500 munten in één keer? Of heb je gekozen voor de kracht van 2 een maand lang? Te beginnen met één munt? 
Als je dat had gedaan, dan had je aan het einde van de maand op dag 31 een bedrag bij elkaar verzameld van maar liefst – tromgeroffel - 1073741824 munten!
Nou, daar hoef ik geen kop of munt voor te doen om te weten wat ik zou kiezen. Mensen kennen de kracht van het verdubbelen al heel lang. Zo is er een klassiek verhaal uit India waarin een slim meisje haar dorp redt van de hongersnood. Het meisje overtuigde Radja, dat is een naam voor een Indiase koning, om haar één maand lang elke dag rijstkorrels te geven. Te beginnen met een korrel rijst op de eerste dag. Het enige dat ze de radja vraagt is om het aantal korrels elke dag te verdubbelen. We weten nu dat die ene korrel rijst op de laatste dag van de maand uitgroeit tot meer dan een miljard rijstkorrels. Het dorp is gered. Je kunt zelf ook exponentiële groei uittesten. Probeer het maar eens bij je vrienden met knikkers of snoepjes. Kijken of ze erin trappen. De kracht van twee, het is bijzonder, maar geen wonder.

Wat is exponentiële groei?

Als je een euro elke dag met twee zou vermenigvuldigen, ben je binnen een maand miljardair. Dat heet exponentiële groei. Janouk laat zien hoe het werkt.

De kracht van twee

Ik ben Siemen en ik gebruik koffiedik opnieuw, om er oesterzwammen op te kweken. Wat maken jullie hier? Wij kweken oesterzwammen op koffiedik in oude koelcontainers. Waarom in oude koelcontainers? 
Het leuke aan oude koelcontainers is dat ze na een lang leven op zee waar ze voedsel vervoerd hebben over de hele wereld, nu gebruikt kunnen worden als kweekunits. We halen het koffiedik op met een elektrisch busje hier in Rotterdam. Vervolgens brengen we al het koffiedik hier naar de kwekerij en gaan we er ingrediënten aan toevoegen. We beginnen met het koffiedik. We doen er gemalen krijt bij. Het volgende ingrediënt zijn de schilletjes van de koffieboon en dat is om het geheel wat luchtig te maken. En dan gaat er water bij. Het laatste ingrediënt is het wortelstelsel van de paddenstoelen. 
Ik ben geïnspireerd geraakt door het lezen van een boek en in het boek stonden honderd businessmodellen omschreven van dingen die je kunt doen met afval en paddenstoelen kweken op koffie, dat was er één van. Het kweken van paddenstoelen is niet in één keer helemaal goed gegaan, want in het boek staat dat het kan, maar niet hoe het kan. Het heeft ons ruim een jaar gekost om uit te vinden hoe het precies werkt. Inmiddels hebben wij best wel wat kennis verzameld en ook op ons YouTubekanaal gezet en daardoor is het inmiddels ook wel makkelijk om thuis van paddenstoelen te kweken op je eigen koffiedik. En als dat lukt, dan ben je aanrechtagrariër. Wat ben je dan? Aanrechtagrariër. Heb je dat zelf verzonnen? Dat hebben we zelf verzonnen. Deze gaan we nu ophangen in de kweekruimtes. Het duurt acht weken voordat uit deze zak oesterzwammen komen. Hier is het donker en bootsen we de situatie onder de grond na, zodat het wortelstelsel van de paddenstoel goed door de zakken kan groeien. Hierna gaan ze in het licht en gaan we de herfst nabootsen. Er is licht en vochtigheid en de paddenstoeltjes groeien in vijf dagen van deze, naar deze vorm. En wat gebeurt er met die oesterzwammen? De oesterzwammen kan je heerlijk mee koken en allemaal mooie maaltijden mee maken. Je kan ermee roerbakken en je kunt er bitterballen mee maken. Waarom vind je dit zo belangrijk? Het is gewoon enorm zonde dat we koffiedik in zulke grote hoeveelheden weggooien, terwijl we daar nog allerlei nuttige dingen mee kunnen doen, zoals oesterzwammen kweken. En door dat te doen dragen wij bij aan het beter omgaan met onze aarde.

Hoe kweek je oesterzwammen op koffiedik?

Na het koffiezetten blijft er koffiedik over. Die bruine prut is een prima voedingsbodem voor oesterzwammen: paddenstoelen die heerlijk zijn om op te eten. Siemen laat zien hoe hij oesterzwammen kweekt op koffiedik. Ga jij het thuis ook proberen?

Een duurzame manier om paddenstoelen te kweken

Verslaving? Wat is dat? Stel: je eet graag tomaatjes, want dan voel je je altijd zo lekker. Eigenlijk eet je te veel tomaatjes. Echt veel te veel. Sterker nog, je kan niet zonder. Misschien ben je wel verslaafd. Als je een verslaving hebt. Dan kun je niet zonder een bepaalde gewoonte of stof, terwijl je door het gebruik ervan in de problemen komt. Je kunt aan van alles verslaafd raken: aan drank bijvoorbeeld, aan sigaretten, maar ook aan gamen en aan je telefoon. Eigenlijk aan alles waar je een fijn gevoel van krijgt. Als je verslaafd bent, kun je je niet inhouden. Je neemt veel te veel en veel te vaak veel, meer dan je gepland was. Je eet geen tomaatjes omdat je er trek in hebt of voor de gezelligheid, maar om van een rotgevoel af te komen. Je kunt sowieso aan niets anders meer denken. Voor andere mensen is jouw verslaving ook vervelend. Daarom doe je het vaak stiekem, in je eentje. 
En daar lieg je over. Je gedrag kan ten koste gaan van je gezondheid. En je vrienden hebben ook geen zin meer om met je om te gaan. Daardoor ga je nog meer tomaten eten. Vaak zie je zelf ook wel in dat het beter zou zijn om te stoppen, maar als je stopt word je ziek. Want je lichaam is aan tomaten gewend. Toch zijn er ook mensen die niet verslaafd raken aan precies hetzelfde spul. Die kunnen wel op een gezonde manier van het leuke effect van tomaatjes genieten. Dat is niet eerlijk. Maar als je hulp zoekt, kun je wat aan je tomaatverslaving doen. Maar dan moet je natuurlijk wel zelf willen.

Wat is een verslaving?

Je kunt verslaafd raken aan alles waar je een fijn gevoel van krijgt. Sommige mensen hebben dat met roken, andere mensen zijn verslaafd aan gamen of hun telefoon. Als je verslaafd bent, kun je nergens anders meer aan denken. Maar je houdt je verslaving het liefst verborgen.

Als je niet zonder een bepaalde gewoonte kunt

Eén van de bekendste cosplayers van Nederland die wereldwijd bekend werd met een video van zijn werkende Iron Man-pak is Wayne. 
Laat me raden, dit wordt Iron Man 2.0? Nee, absoluut niet, dit wordt een hele grote robot, genaamd Bob. Dit zijn z'n benen, z'n broek, z'n asociaal grote schoenen, z'n grote broeksriem met gesp, dit is z'n helm die al helemaal klaar is. O, die is heel licht. Dit wordt 'm in z'n geheel. Jeetje, wat een ding, joh! Met z'n grote helm, met z'n grote armen. Vuisten. Hier z'n broeksriem en gesp. En hier zie je z'n grote schoenen, dus hij wordt echt kolossaal, maar hij is nog lang niet klaar. 
En waarom cosplay jij? Eh, een tijd geleden had ik een burn-out en een depressie. Toen liep ik bij een psycholoog. Die kwam erachter dat ik een creatieve zijde heb en een voorliefde voor comics en sciencefiction. Mijn denkhuiswerk was om die twee te combineren. Na een avondje op internet kwam ik op een site met foto's en instructiefilmpjes over cosplay. Ik heb wat materiaal gekocht en ik ben begonnen en heb nooit meer achterom gekeken. En het leuke is, tegenwoordig maakt Wayne zelf video's met tips and tricks. 
Hoe je bepaalde hoeken moet snijden. Van start tot finish, ik leg het je allemaal uit.
Hoelang ben je wel niet bezig met zoiets? Deze duurde ongeveer zes maanden om helemaal te bouwen. En ik gok dat Bob ongeveer ook zes maanden nodig heeft. En hoe begin je daar dan mee? Ik maak zelf 3D-ontwerpen. En zo'n 3D-ontwerp laad ik dan in een programma. En in dat programma kan ik een 3D-model omzetten in een 2D-model die ik weer kan uitprinten, uitknippen en kan overtrekken op foam. 
En als we hem nou aan elkaar zetten, dan hebben we hem weer in 3D. Vet! Maar doet iedereen dit nu zo? Nee, lang niet iedereen. Sommigen doen het zo. Sommigen tekenen hun patronen gewoon uit de vrije hand. Er is geen foute manier om het te doen.

Hebben jullie dit allemaal helemaal zelf gemaakt? Ja. Maar waar begin je dan? Met een tekening. Dus, oké, wat heeft een personage aan in de serie of in het spel of in de film? Waar halen we de materialen vandaan? We maken gewoon lijstjes. En steeds een stukje van het lijstje afstrepen. Een paar dingen moest ik maken, zoals de pruik en deze ketting. Die kon ik niet vinden, behalve gisteren, maar, ja, toen had ik deze al. Het is vooral samenstellen. Het zilver, goud, heb ik besteld. Alleen het onderpak, de lampjes en het geluid heb ik helemaal zelf gemaakt. Dit was een beetje te ingewikkeld, dus dat heb ik eerlijk gekocht. En jij hebt 'm zelf in elkaar geknutseld? Mama, hè. 
En ga je dan naar de markt? Het was een patroon voor een Zwarte Pietenpak. Die heb ik aangepast en besteld. De schoenen heb ik laten maken. Het is allemaal zelf gemaakt. Deze jas, dit truitje. Alles doen we zelf. Het is leuk om te zien dat iedereen er zo gaaf op reageert. Je steekt er veel tijd in en dan is dit een eer voor je werk.

En wat is nu de volgende stap? De volgende stap is dat we hem nu gaan lijmen. Dan gaat deze erbovenop. Dan gaat er een grondlaag overheen en dan gaan we verven.
Hee, wat ga je nu doen? Ik ga het nu spuiten met mijn airbrush. Maar je kunt het ook gewoon met een potje verf en een kwast doen.
Zo. En dan is-ie helemaal klaar. Vet, man! Zo cool!
Hee, maar Wayne, is cosplay nu echt een dure hobby? Nee, dat hoeft totaal niet. Je kunt al echt voor 10 euro beginnen als je wilt. Ik vind het leuk om technische eigenschappen erin te verwerken. Zoals een masker met een mooi lichteffect. Of dit, waar rook uitkomt. Daar ben je geheel vrij in, maar dan gaat de prijs wel wat omhoog. 

En wat kost zoiets nou? Ik denk bij elkaar... ongeveer 150 euro. Waar moet ik aan denken? 100 euro? Nee, veel minder, 50 misschien. Deze kost, zeg maar, 30, of zo. 50 euro. Oooo! Net over de 100. Als je een beetje creatief met materiaal omgaat, kun je met een heleboel dingen wat doen. Je zoekt naar materialen die weinig kosten, maar waar je wel veel mee kan doen. 
Cosplay wordt ook vaak geassocieerd met vreemd. Is het meer dan alleen een verkleedpartijtje? Veel meer. Het is een uiting van creativiteit, zelfontwikkeling, en het is leuk om een dag in de huid van je favoriete held te kruipen. En cosplay is voor iedereen, toch? Voor iedereen. Maakt niet uit welke leeftijd. Al ben je advocaat, bakker of stratenmaker of zit je nog op school. Iedereen is welkom en het heeft geen regels.

Hoe wordt een kostuum voor cosplay gemaakt?

Veel cosplayers maken hun outfit zelf. De Nederlandse cosplayer Wayne maakt hele bijzondere outfits. Hij begint met een 3D-ontwerp op de computer, waarna hij het pak van foam bouwt.

Creatief aan de slag met foam, lijm en verf

Dit is toch te leuk! Dit is cosplay. Costume en play. Oftewel, kostuum en spelen. En er lopen hier allemaal fans rond die hun uiterlijk helemaal veranderen om een bepaald personage uit te beelden uit hun favoriete film, game, serie, stripboek… Alles kan en ze doen echt vet hun best om er zo mooi mogelijk uit te zien. 
Wat zien jullie er prachtig uit. Dank je wel. Waarom cosplayen jullie? Omdat het voor ons de allerleukste manier is om iets te doen met een show of serie die wij tof vinden. Om mezelf te expressen met de kleding, met vrienden samen zijn en mensen ontmoeten. Het is gewoon heel fijn dat je een ander karakter kan zijn. Het geeft een soort zekerheid, ook al ben ik kaal vandaag. Nu ik dood ben is het eindelijk tijd om hier eens naartoe te gaan. En waarom cosplay jij? Ik cosplay omdat ik, eh... Een andere versie van mezelf erin kwijt kan. Je kunt jezelf uiten, maar je kunt je ook verschuilen achter 'n masker. Omdat het ontzettend leuk is om mensen blij te maken en als je favoriete karakter hier over de vloer te lopen. 
Mensen verkleden zich al eeuwen, dat is op zich niets nieuws. Denk bijvoorbeeld aan een gemaskerd bal, kostuumfeestjes, Halloweenparty's. Maar wanneer cosplay precies is ontstaan kunnen ze moeilijk met zekerheid zeggen. Ze denken dat het te maken heeft met Mr. Skygack. Dat is een stripfiguurtje uit 1907. Dat was een Marsmannetje wat op aarde de mensen kwam bestuderen en die wordt gezien als het eerste sciencefiction figuur. En vlak na zijn verschijning werden er ineens in heel Amerika, overal Mr. Skygack kostuums gespot. En er waren zelfs mensen die een eerste prijs verdienden tijdens een wedstrijd. En daarna ging het ineens heel snel. Met de opkomst van moderne media, zoals televisie, film en later ook internet en computerspellen konden fans eindelijk hun favoriete personages echt zien en nadoen. En waar kun je dat nu beter doen dan hier bij een cosplay bijeenkomst.

Hoe is cosplay ontstaan?

Het woord cosplay komt van ‘costume’ en ‘play’, oftewel ‘kostuum’ en ‘spelen’. Cosplayers gaan verkleed als hun favoriete personage uit een film, game, serie of stripboek. Vaak maken mensen de kostuums zelf.

Verkleed als je favoriete personage uit een film, game of serie

Kunst? Wat is dat? Stel, je bent lekker aan het schilderen. Het schilderij wat je gemaakt hebt ziet er al zeg je het zelf, er heel goed uit. Is dit nu kunst? Je vindt zelf van wel, maar dan vraag je je af: wat bedoelen ze daar eigenlijk mee? Kunst is een lastig begrip. Zelfs het woordenboek lukt het niet om het in een paar zinnen uit te leggen. Als je schildert, tekent, fotografeert, beeldhouwt, muziek maakt, zingt of danst bijvoorbeeld, dan zou je kunst kunnen maken, maar dat hoeft niet. Kunst kom je tegen in een museum, dat weet je zeker. Wat echte kunst is, wordt besloten door mensen die er verstand van hebben. Soms is kunst mooi, zo mooi dat mensen ontroerd raken door de schoonheid ervan. Maar dat blijft natuurlijk een kwestie van smaak. De deskundigen vinden het belangrijker dat een kunstenaar zijn eigen gevoel overbrengt in een kunstwerk. Of mensen aan het denken zet. Echte kunst raakt mensen, maar hoeft verder geen praktisch nut te hebben. Je denkt dat je het begrijpt: dit is kunst, maar zo simpel is het niet. Kunstenaars bedenken steeds weer iets nieuws. Wat kunst is, verandert dus steeds. Soms wordt kunst niet op waarde geschat. En duurt het heel lang voordat iets als kunst gezien wordt. Kunst kan best duur zijn. Mensen begrijpen dat vaak niet. Maar als het zo makkelijk was, was het niet zo bijzonder geweest en was het dus minder waardevol. Je kijkt naar je eigen schilderij. Echte kunst zal het volgens de deskundigen wel niet zijn. Toch zet je een foto van je werk online en je hebt gelijk. Want of je iets kunst vindt of niet, dat bepaal je uiteindelijk gewoon lekker zelf.

Wat is kunst?

Kunst vind je in een museum. Maar het hoeft niet per se mooi te zijn. Bij kunst gaat het vooral om het effect: het moet je raken of aan het denken zetten.

Schilderijen of andere kunstwerken die mensen raken

Ik ben Rene. En ik gebruik spijkerbroeken opnieuw om papier van te maken. Waarom verwerk jij spijkerbroeken in papier? Wij gebruiken spijkerbroeken in papier, omdat in ons rijke land we op jaarbasis heel veel kleding weggooien. Dan wordt daar een deel van uitgesorteerd en dat gaat naar ontwikkelingslanden. En een deel daarvan is in zo'n slechte staat, dat kan niet meer ontwikkelingslanden en wordt hergebruikt. Er zijn bedrijven in Nederland die dat ontrafelen, zo'n spijkerbroek, en daar nieuwe garens van maken. En daar maken ze T-shirts van bijvoorbeeld. Tijdens dat ze dat doen, vallen er ook hele kleine vezeltjes naar beneden. En wij dachten: he, wij zijn papiermakers, vezel is papier dus we gaan proberen spijkerbroekpapier te maken.
Ging dat meteen goed? Papier maken van spijkerbroeken? 
Nee. Dat ging niet in de eerste keer gelijk goed. Dat scheurt heel makkelijk en het is heel los. Wat geef sterkt? Dat is cellulose. Dus wat hebben we gedaan? We hebben er cellulose bijgemengd en doen kwamen we tot een recept, wat wel correct was. Hoe werkt dat dan, van jeans papier maken? Op deze manier komt jeans binnen. 
Dit wordt in een grote pot gebracht, de pulper, en dat wordt met water opgelost en er wordt een pulp van gemaakt. We maken momenteel helaas geen jeans, we maken waterplantenpapier en nu mengen we cellulose samen met waterplanten. Dus je kunt ook van allerlei andere dingen papier maken? Klopt, van hooi, stro, tomatenstengels, tomatenblad, waterplanten en zelfs van de schil van de cacaoboon. We hebben een mix van jeans en cellulose en dat gaat naar de machine toe. Het water valt naar beneden. Daarna gaan we het uitpersen. Na het persen gaat het papier over hele warme rollers en zo droogt het water eruit. En uiteindelijk hebben we hier spijkerbroekenpapier. En wat wordt er allemaal gemaakt van spijkerboekpapier? Van spijkerbroekpapier wordt onder andere de voorkant van magazines gemaakt, doosjes voor de parfumindustrie en notitieblokjes bijvoorbeeld. Wat is jouw droom? Mijn droom is dat we zo min mogelijk materialen verspillen en dat mijn kleinkinderen nog steeds een hele mooie wereld hebben in de toekomst.

Hoe maak je papier van oude spijkerbroeken?

Oude spijkerbroeken die niet goed genoeg zijn om naar ontwikkelingslanden te sturen, worden hergebruikt voor andere producten. Van de vezels uit spijkerbroeken wordt bijvoorbeeld papier gemaakt. Rene laat zien hoe zijn bedrijf spijkerbroekpapier maakt.

Gerecycled papier van de vezels uit jeans

Weet je dat je iets dat heel groot is, zoals een boom, gewoon kunt opmeten zonder dat je een ladder nodig hebt en zonder dat je die boom in hoeft te klimmen? Het enige wat je nodig hebt is je duim. Nou, mijn duim heb ik gevonden nu nog een boom zoeken. Nou, perfect! Maar hoe werkt het nou precies? Strek je arm uit. Doe één oog dicht en je duimpie omhoog. En dan is het wel handig als je dat richting de boom doet. En zorg er dan voor dat de onderkant van je duim precies bij de onderkant van de boom zit en het topje van je duim precies aan de bovenkant van de boom. Dat klopt nu dus nog helemaal niet. Dus dan loop je net zo lang naar achter, totdat je duim precies de boom bedekt. Op deze plek is mijn duim precies zo groot als de boom. Draai nu je duim zodat die horizontaal komt te liggen. En dit is de plek tot waar de boom zou komen te liggen als die omvalt. Markeer die plek. Je hebt een maatje nodig om je te helpen. Perfect!
De afstand van de markering tot de boom is precies hetzelfde als de hoogte van de boom. Dat ga ik bewijzen. Het werkt! Want de grootte van de bomen is natuurlijk precies hetzelfde, of die nou rechtop staat of op de grond ligt. Kijk maar naar jezelf. Ik ben gewoon even groot, of ik nou rechtop sta of op de grond lig. Een andere geinige manier om te kijken hoe hoog iets is, buig je voorover en kijk door je benen heen naar een object. Loop bij de lamp weg, net zo lang totdat je de bovenkant kan zien en hou je benen in een V-vorm, oftewel 45 graden. Als je het bovenste stukje van de lamp ziet, dat is hier, dan markeer je die plek. Dit is namelijk het punt waar de lamp terecht komt als die omvalt. De afstand van hier tot aan het object is precies hetzelfde als de hoogte van het object. Let op. Is precies één meter 60. Is gewoon exact hetzelfde! Dus als je wil weten hoe lang iets is, maar het is te hoog om het op te meten, dan is dit dus ook een manier en blijf je gewoon met twee benen op de grond. En zo kun je dus van alles opmeten zonder halsbrekende capriolen uit te hoeven halen. Het enige wat je nodig hebt is je duim. Meten zonder ladder. Hat is bijzonder, maar geen wonder.

Hoe meet je iets dat lang is zonder ladder?

Als je wilt weten hoe hoog een boom is, hoef je er niet per se in te klimmen. Janouk laat twee manieren zien om iets langs op te meten zonder dat je daar een ladder voor nodig hebt!

Twee trucjes waar je alleen je duim en je benen voor nodig hebt

Ieder mens is opgebouwd uit 40.000 miljard levende cellen, bijvoorbeeld je hartcellen of darmcellen of je longcellen. En in al die cellen zitten eiwitten, heel veel eiwitten en jouw unieke DNA. DNA is een twee meter lange opgerolde streng in iedere cel met drie miljard lettercodes, bouwstenen, achter elkaar. Je moet het eigenlijk zien als je vingerafdruk, wie je bent en hoe je eruitziet. Het DNA in iedere cel van ons lichaam zorgt ervoor dat alles in ons lichaam werkt, want het DNA maakt namelijk de eiwitten die al het werk moeten doen. Zo weten je darmen bijvoorbeeld dat ze voedsel moeten afbreken en je longen dat ze zuurstof moeten opnemen. Dus eigenlijk is het gewoon een hele grote fabriek die dag in, dag uit in iedere cel aan het werk is, is toch heel bijzonder. 
DNA werd ontdekt in 1953 door Francis Crick. James Watson en Maurice Wilkins. Zij ontdekten dat DNA deze speciale structuur heeft en dat het de code is van je erfelijke informatie. Dus wie je bent en hoe je eruit ziet. Daarvoor kregen ze in 1962 de Nobelprijs voor Geneeskunde. Maar pas sinds een paar jaar kunnen we die hele code aflezen. Er is namelijk 13 jaar aan gewerkt om die hele menselijke DNA-streng met al die 3 miljard lettercodes te ontcijferen en uit te schrijven. 13 jaar! Superlang. 
Vingerafdrukken zijn uniek. Al meer dan honderd jaar worden daarom vingerafdrukken gebruikt om vast te stellen wie de dader is van een misdrijf. Maar tegenwoordig worden ook hele andere sporen gebruikt om daders te vinden, namelijk sporen die DNA bevatten. Want ook DNA is uniek. Behalve eeneiige tweelingen hebben geen twee mensen hetzelfde DNA. En dat unieke DNA zit overal: in huid, in bloed en in haarwortels, in alle cellen van je lichaam. DNA bepaalt allerlei erfelijke eigenschappen en wordt van ouder op kind doorgegeven. Maar dat geldt overigens niet alleen voor mensen. Ook dieren en planten hebben DNA. Wetenschappers hebben jarenlang gewerkt om DNA meer te doorgronden. 

Door al hun onderzoeken kwamen wetenschappers er ook achter dat er soms foutjes zitten in het DNA. Dat klopt. Soms zit er een fout in het DNA en dat kan ook doorgegeven worden van ouders naar de kinderen. Een voorbeeld is dat er heel vroeger een keer een foutje is ontstaan, waardoor we nu zelf geen vitamine C meer kunnen maken. Op zich geen probleem, want we hebben sinaasappel genoeg natuurlijk. Maar bijvoorbeeld honden, die kunnen dat nog steeds zelf. Die maken zelf vitamine C aan? Ja, die kunnen dat zelf. En als je het over smaken bijvoorbeeld: vroeger konden we veel meer verschillende smaken proeven, bijvoorbeeld bittere smaken. Die zijn soms giftig en daarom konden we bittere smaken veel beter proeven. Ik heb hier zo'n bittere smaak... Proef maar, blaadje op je op je tong. Nu moet ik bitter proeven? Ja. En? Nee, ik proef echt niks. Dat kan. Mag ik even checken, dan wil ik even weten of de rest... Hier, proef eens? Niks? Proef jij eens... Ook niet? Nou, lekker dan. Hier, jij? Nee. En jij? Nee. Helemaal niemand! Hoe kan dat? Dat is toch niet zo gek hoor, want meer dan de helft van de mensen proeft deze smaak niet meer omdat we een foutje hebben op die plek in het DNA, daar is het DNA eigenlijk kapot en proef je het niet meer. Maar dat is helemaal niet erg. Nee, want we eten toch helemaal geen giftig voedsel meer, dus het maakt niet uit. Precies. En jij, proef jij het? Niks. Ook niet.

Maar Marc, als je precies weet hoe het DNA werkt, kun je dan ook dingen veranderen? Als je DNA wil veranderen, dan zou je dat kunnen doen in de oercel. Dat is de eicel die net bevrucht is met een zaadcel. Dus eigenlijk het begin van een baby. Ja precies, die oercel bevat alle DNA, dus daar groeien alle cellen van het hele lichaam uit. Het is wel zo dat als er een foutje zit in die oercel, dan komt dat foutje dus ook overal in het hele lichaam. En dan hebben we een probleem. Als je dat nou zou kunnen aanpassen... 

Kijk, hier zie je hoe zo'n oercel ontstaat. Dit is de eicel. Zometeen wordt er een zaadcel ingespoten. Eerst een zaadje gaan vangen. Je kan daar de zaadjes zien. Even een leuke vinden die ik een beetje mooi vind. Een mooi zaadje. Eentje die goed beweegt. Want dan is hij gezond. Ja, inderdaad. Deze doet het goed. Dan moet hij met zijn kop naar voren, dus ik draai hem even om. Even de staart als eerste naar binnen. Even de eicel rechtleggen. Vanaf rechts komt nu het naaldje met die zaadcel erin. Spannend hè? Ja, ik vind dit wel heel bijzonder. Het ziet er een beetje grof uit. Zo kun je in de eicel komen met prikken. Kijk, daar komt de zaadcel. Wow! Dan probeer ik hem hierachter neer te leggen. Nu zit hij erin. Dit is gewoon het begin van een baby en wij staan er gewoon bij, want normaal gesproken gebeurt dit natuurlijk in je buik. Ze doen het nu hier in het ziekenhuis om mensen te helpen die niet op een natuurlijke manier een baby kunnen krijgen. Superbijzonder. Echt heel bijzonder. 

Als er een foutje in het DNA zit, dan zou je dat dus aan kunnen passen. Dat zou kunnen als je precies weet waar die fout zit. Stel, hier in het DNA zit een fout, namelijk deze, die oranje, dat moet een gele worden. Nu moet je dus aan die eicel. Samen met die zaadcel nog drie dingen toevoegen. Die heb ik hier staan in deze drie buisjes. In dit buisje zit eigenlijk een stukje DNA dat precies hetzelfde is als het stukje waar die fout zit. Dat zou je zo kunnen voorstellen. Kijk, hier zit die oranje die fout is. Dan moet je er nog iets aan toevoegen, namelijk schaartjes. Die zitten in dit buisje. En die heb ik hier neergelegd, die schaartjes. Samen gaan die de fout opzoeken en eruit knippen. Dan moet je nog iets toevoegen, want dan moet je ook het goeie stukje DNA zonder de fout nog hebben. Dat zit in dit buisje en dat zou je dus hier kunnen zien. En inderdaad, als je die twee met elkaar vergelijkt, dan zie je dus, daar zit de fout. Als dat toegevoegd wordt, dan gebeurt het volgende. Dit stukje gaat eigenlijk langs het DNA en eigenlijk daar waar hij precies past, waar hij precies hetzelfde is, daar gaat die schaartjes knippen. Die knippen dus precies dat stukje er tussenuit. En dan komt het stukje met het goede DNA en dat gaat precies op deze plek zitten. En dan zie je dus dat die gele vervangen wordt. En dan heb je het stukje dus gerepareerd, eigenlijk. 

Maar dan zouden we nu ook deze drie buisjes bij die oercel kunnen gooien. Dat gaan we niet doen. In Nederland is het verboden. We willen dat ook niet doen, want je weet eigenlijk niet of die schaartjes wel precies alleen daar knippen waar het moet. Als ze ergens anders knippen, dan gaat er misschien ergens iets fout wat je niet wil, dus het is helemaal geen goed idee om dat nu al te doen. Daar moet meer onderzoek naar gedaan worden. Tot die tijd is het verboden. Dat snap ik. 

In China is er al wel een tweeling geboren waarvan het DNA geknipt en geplakt is voordat ze geboren werden. Meer dan honderd Chinese wetenschappers hebben een protestbrief geschreven. Ze roepen op tot een verbod op genetische manipulatie van embryo's. Mag je sleutelen aan menselijke embryo's? De meeste wetenschappers vinden van niet. Maar als je er ernstige ziektes mee kunt voorkomen, mag het dan ook niet? 
Het DNA in de oercel van de baby is aangepast zodat 'ie bepaalde ziektes niet meer kan krijgen. Maar ja, willen we dat wel? Willen we volmaakte baby's maken die nooit meer ziek kunnen worden? Het klinkt op zich heel mooi, maar dan willen we straks misschien ook alleen nog maar donkere kindjes met blauwe ogen of witte kindjes met mooie donkere ogen. Of misschien alleen nog maar roodharigen met groene ogen. Of dan wil straks iedereen de perfecte lengte hebben. En ik denk dat er ook wel mensen zijn die denken: nou, doe mij maar een kindje met zo'n leuk wipneusje. Dat is natuurlijk best wel een ingewikkelde vraag, want moeten we dat wel willen? Moeten we in dat DNA willen knippen en plakken? Ik denk dat we daar eerst maar eens heel goed over na moeten denken.

Kunnen we DNA veranderen?

Dankzij je DNA weten de eiwitten in je lichaam wat ze moeten doen. Als er een foutje in het DNA zit, zou je dit aan kunnen passen in de net bevruchte cel, voordat deze zich gaat delen. In Nederland is dit niet toegestaan.

Knippen en plakken in de oercel

Klas 1/2/3

Desoxyribonucleïnezuur, oftewel DNA. Wist je dat ieder mens, dus jij en ik, zijn opgebouwd uit 40.000.000.000.000 levende cellen? 40.000 miljard? Dat is echt heel veel. En in al die cellen zitten eiwitten en DNA. En het DNA in je cellen is jouw persoonlijke code, dus die bepaalt wie je bent en hoe je er uitziet. Dus bijvoorbeeld je lengte of de kleur van je ogen en je haarkleur, wit in mijn geval, van mijn moeder. Maar dat hebben dus niet alleen mensen, want ook planten en dieren hebben zo'n unieke DNA-code in hun cellen zitten. Is toch heel bijzonder? Maar ja, hoe ziet DNA er in het echt uit? 

Dat kan ik je wel laten zien. Kijk, dit is een zwezerik van een kalf, dat zit bij een kalf achter het borstbeen. Er zitten heel veel cellen in, als we daar een klein stukje van nemen... Dan kunnen we daar DNA uit gaan halen. En nu moeten die cellen bevroren worden, zodat we ze kapot kunnen gaan maken. Maar dat vloeibare stikstof is gevaarlijk. -196 graden, dus brillen op en ik moet de handschoenen aan. Het lijken wel ovenhandschoenen. Nouja, het is dat ik niet mijn vingers bevries natuurlijk. Zo, beetje aan de kant... Het gaat een beetje roken. Is het nu meteen bevroren? En nu fijnmalen, zodat alle cellen kapot gaan. Kijk, nu is alles helemaal tot poeder vermalen. Die cellen zijn nu dus kapot? Die cellen zijn kapot en het DNA kan er dan uit. Beetje water erbij. Als je goed kijkt, zie je hier die kapotte cellen drijven en het DNA drijft nu er nu in. DNA-soep. Nu giet ik een beetje hiervan in deze buis. In het water daar drijft het DNA, de restjes die je ziet moet ik juist niet hebben. Dat zijn eigenlijk de restjes van de cellen. Wat je dan moet doen is een klein beetje zout erbij. Even goed mixen. Eén grote soep van alles wat er in die cellen zat, maar we willen alleen het DNA. Wat je dan moet doen, dat mag jij doen. Een klein beetje alcohol voorzichtig langs de rand bovenop gieten. Nu even kijken: al die sliertjes, dat is DNA en dat kun je er ook nog uitvissen. Dus we zien nu gewoon DNA met het blote oog. Dit is het. Jeetje, wat vet. Dit is koeienDNA. Bizar.

Wist je dat in elke levende cel in je lichaam lange opgerolde slierten DNA liggen? Dat is eigenlijk een code van wel drie miljard letters, C, G, T en A. En als je die allemaal zou uitschrijven op een A4'tje, dan krijg je een rol papier van wel 250 kilometer lang. Het is eigenlijk de bouwinstructie van je lichaam. En dan te bedenken dat een levende cel, dat je die gewoon bijna niet kunt zien. Dat is toch bizar.

Stel, dit is jouw unieke lettercode. Op elke plek kan dus of een G staan, maar er kan ook een T of een C of A staan. En als je dan gaat kijken, bijvoorbeeld hier op deze plek, zie je dus de instructie over hoe je haar gemaakt moet worden bijvoorbeeld. Maar hoe zit dat dan, want mijn broertje heeft krullen en ik niet. De code van jouw broertje is dus een beetje anders, bijvoorbeeld hier op deze plek. Dan staat er bij jou een C, maar misschien staat er bij hem A. En als er dan een A staat, krijg je krullen. En als er een C staat, geen krullen. Dus dat is zo'n klein verschil. En als je verder kijkt, bijvoorbeeld hier, kom je dan bij je ogen, hoe je ogen gemaakt moeten worden. Dus ook de kleur van je ogen. Die hebben we hetzelfde. Dus zijn code en jouw code zijn op die plek precies hetzelfde. Als je verder kijkt, heb je alle informatie nodig voor je lichaam. Bijvoorbeeld natuurlijk ook of je een jongen of een meisje bent. Deze drie miljard letters maken dat jij Janouk bent. Maar hoe zit dat dan eigenlijk als je een tweeling bent? Een eeneiige tweeling heeft wel hetzelfde DNA, maar dat wil niet zeggen dat ze precies hetzelfde zijn. Want als bijvoorbeeld de één heel veel gaat eten en de andere niet, dan is de ene heel dik aan de andere niet. Dus je gedrag en je omgeving hebben ook allemaal invloed op hoe je eruit ziet. Ja, precies. Check. 

Oké, even terug. Wij zijn dus opgebouwd uit 40.000 miljard levende cellen en in iedere cel zit precies dezelfde sliert DNA. En die bestaat dan weer uit 3 miljard lettercodes, in een volgorde die voor ieder mens net een beetje anders is. En daarom zijn we ook uniek. Maar ja, wat doen nou al die lettercodes in dat DNA? Die codes, die maken de hele dag door eiwitten en wat die eiwitten wel niet allemaal doen... 

Dat is inderdaad heel bijzonder. Eiwitten zitten in je cellen en die zorgen eigenlijk ervoor dat je cellen precies doen wat ze moeten doen, bijvoorbeeld in je longen. Daar moeten je cellen zuurstof opnemen. Dus ergens in die cellen zitten eiwitten en die eiwitten happen eigenlijk de hele dag naar zuurstof. Die pakken dat vast en dan nemen ze het mee naar de rest van je lichaam. En in je darmen bijvoorbeeld, daar zitten cellen die je eten moeten verteren. En in die cellen zitten dus eiwitten. En die zijn de hele dag je eten in kleine stukjes aan het knippen. En bijvoorbeeld je hart. Je hart moet natuurlijk samentrekken om je bloed rond te pompen, dus in je hart zitten spieren. Die moeten dit doen. Dus in die spieren zitten eiwitten. Die zitten zo tegenover elkaar en die doen dit. Ze doen de hele dag door dit? Ja, deze beweging, en daardoor trekt je hart samen. En nou komt het: DNA is eigenlijk de bouwinstructie voor die eiwitten. En om een eiwit te maken heb je dus maar een stukje DNA nodig. Dat stukje DNA, dat noemen we één gen. 

Dus je genen zorgen voor al die eiwitten. Die eiwitten zijn dus dag in, dag uit in je hele lijf constant aan het werk. Dat is gewoon één grote, drukke fabriek en dat gaat gewoon je hele leven lang zo door. Dat is toch fascinerend? 

Hoe kom ik nou aan mijn DNA? Mijn DNA wordt bepaald door mijn vader voor de ene helft en mijn moeder voor de andere helft. En die hebben op hun beurt weer hun DNA gekregen van hun eigen ouders. Mijn DNA bestaat dus voor de ene helft uit het DNA van mijn vader en de andere helft uit die van mijn moeder. Mijn broertje heeft ook het DNA van allebei mijn ouders, alleen wel andere helften, want daardoor is hij ten eerste een jongetje, is hij bijvoorbeeld een stuk langer dan dat ik ben en heeft hij krullen in plaats van steil haar. Dus ja, als ik nu naar mijn eigen DNA ga kijken, dan zie ik de stukjes van mijn ouders, maar zie ik ook nog stukjes die mijn vader dan weer van zijn vader heeft gekregen. 

Weet je wat ik ga doen? Ik ga mijn DNA laten onderzoeken in Amerika. Daar kunnen ze namelijk hele verre familieleden van je opsporen die dezelfde over- over- over- overvoorouders hebben. En dat laten ze dan zien op een ronddraaiende wereldbol. Nou, ik ben benieuwd. 

Instructies, envelopje... Twee wattenstaafjes en twee buisjes. Oké, ik moet dus nu met het ene wattenstaafje de ene kant van m'n wang schrapen en daarna de andere kant. Dat moet precies zestig seconden. 
Deze moet dus nu in dit buisje. Dan moet hij afgebroken worden op dit zwarte lijntje. Dopje erop, dat is één. Dan nu de andere kant van mijn wang. Dopje erop. Dat is twee. Die buisjes mogen in dit zakje in de envelop. 

Oké, ik ben echt superbenieuwd. Misschien vinden ze wel een heel klein stukje DNA in een koningin, of misschien wel een hele bekende crimineel. Zou ook best wel vet zijn, maar ze kunnen dus echt precies zien uit welke delen van de wereld mijn voorouders komen. Dus ik ga nu kijken. Klaar om uw etniciteit te onderzoeken? Laten we beginnen. U bent... Oh, nou wordt het spannend. 69,7% Engels. Huh? 24% Oost-Europees. Grappig, dat had ik niet gedacht. 4% Iers, Schotse en Welsh. 1,4% Fins, dat had ik een beetje verwacht. Ik dacht, ik ben waarschijnlijk Scandinavisch. Oh, we gaan ook nog... 0,8% Midden-Oosters? Dit is het dus. Ik ben dus Engels, Oost-Europees, Iers, Schots, Welsh, Fins en een heel klein beetje Midden-Oosters. Die had ik niet verwacht. 
Dit is wel leuk, want door mijn DNA af te lezen weet ik dus precies uit welke landen mijn voorouders komen. Maar als je zou willen, dan kun je nog meer uit je DNA halen, bijvoorbeeld of je misschien een verhoogde kans hebt op bepaalde ziektes. Maar ik weet niet zo goed of ik dat dan zou willen weten, want ik vind dit heel leuk. En misschien schuilt er dus ergens wel een oosterse prinses in mij. Dat hoop ik gewoon.

Wat is DNA?

Desoxyribonucleïnezuur, oftewel DNA, bepaalt wie je bent en hoe je er uitziet. In elke levende cel van je lichaam liggen opgerolde strengen DNA. Het is een code van letters die aan jouw eiwitten doorgeven wat ze moeten doen.

Jouw persoonlijke bouwinstructie

Dit is een onderzoeksauto van de Technische Universiteit Eindhoven. Het is een bijzondere auto. Hij zit namelijk helemaal vol met techniek om de auto te leren kijken. Hier wordt onderzoek gedaan naar de zelfrijdende auto, maar wil een auto helemaal zelf kunnen rijden, dan moeten we natuurlijk wel kunnen vertrouwen, 100 procent dat die alles ziet wat daarvoor nodig is. Een auto leren kijken. Hoe doe je dat? Voor het kijken gebruikt deze auto verschillende systemen die elkaar aanvullen. Hier twee camera's die werken als je ogen waardoor je diepte kan zien. Onder de motorkap radar en op het dak een soort super gps-systeem. Dit zijn de twee antennes en lidar. Lidar is een meetapparaat dat werkt met een laser. Hij scant de omgeving en meet constant de afstand tot object om de auto heen en al die informatie komt hier terecht. 
Een kofferbak die vol zit met computers. Het ideale systeem ziet net zoveel als bij mensen en kan met die informatie ook goede beslissingen nemen. Dus moet de auto naar links sturen of juist naar rechts harder rijden, zachter, misschien remmen. Daar is intelligentie voor nodig. En in het geval van de zelfrijdende auto dus kunstmatige intelligentie. Wat doen die computers nou, die proberen van al die informatie die binnenkomt een soort digitaal wereldbeeld te scheppen. De computer moeten zelf leren welke informatie belangrijk is voor het rijden. En om even een voorbeeld te noemen: haarscherp in de gaten houden wat beweegt of stilstaat. Maar hij moet ook in kunnen schatten wat voor objecten die voor zich heeft. Is het bijvoorbeeld een voetganger, een fietser, een vrachtwagen? Het kan allemaal. Op dit beeldscherm zie je dat elk object een eigen kleur heeft. Bomen zijn groen, auto's blauw en mensen zijn rood. Inmiddels kan het systeem al 108 verschillende objecten herkennen en dus ook van elkaar onderscheiden. Floris Remmen, dat is echt je achteraan. En jij hebt al heel wat kilometers in deze auto afgelegd. Wordt ie ook steeds slimmer? Voorlopig kan ie eigenlijk best al veel, we proberen elke dag nieuwe systemen te maken, waardoor ie meer dingen kan herkennen of slimmer kan worden. En eigenlijk werken we ook naar een systeem waarbij je die dingen kan voorspellen. Wat zou je dan kunnen voorspellen? Bijvoorbeeld een ongeluk bijvoorbeeld, of bijvoorbeeld of er iemand zal oversteken op straat of een auto? En zou het dan ook veiliger kunnen worden met zelfrijdende auto's in de toekomst? Zeker wel. Auto's kunnen ook veel sneller denken dan mensen, ze kunnen veel meer informatie tegelijkertijd opnemen. Klinkt goed. Wanneer kan ik er een aanschaffen? Ja, daar is nog wat vraag naar. Sommigen zeggen vijf jaar. Sommigen zeggen tien jaar. Er zijn nog wel wat stappen te nemen. Zelfrijdende auto's worden dus ook zelfdenkende auto's. Ik heb er alle vertrouwen in, maar dit vind ik toch wel beetje jammer...

Hoe werkt een zelfrijdende auto?

Een auto die je brengt waar je naartoe wilt zonder dat je zelf iets hoeft te doen? Er wordt aan de Technische Universiteit Eindhoven hard gewerkt aan de eerste zelfrijdende auto. Een auto die met behulp van sensoren, camera’s en radar precies weet of hij moet gas geven of afremmen.  

Een slimme auto vol technische snufjes

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Het Klokhuis

Type videos