Groep 6/7/8

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Cultuur en geloof

Het Klokhuis

Website Klokhuis

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Tussen Schouwen-Duiveland en Noord-Beveland wordt in 1976 begonnen met de bouw van de Oosterscheldekering. In tien jaar is die klaar. Het is Nederlands grootste en beroemdste Deltawerk. Hij sluit de Oosterschelde af bij dreigend hoogwater. De Oosterscheldekering bestaat uit 65 pijlers met daartussen 62 schuiven die natuurlijk allemaal open en dicht kunnen en daarmee de hele Oosterschelde kunnen afsluiten. Schrik niet één zo'n pijler weegt twintig miljoen kilo. En zo'n schuif is wel 25 meter breed. Het is in totaal van begin tot eind negen kilometer lang, waarvan drie kilometer afsluitbaar. De Oosterscheldekering bestaat uit drie delen: het deel dat stroomt bij Hamme, bij Schaar en hieronder bij Roompot, met daartussen twee zandplaten. Dit zijn eigenlijk twee werkeilanden die werden gebruikt bij de aanleg van de kering. Je hebt Roggenplaat en het nog bekendere werkeiland Neeltje Jans. De ondergrond voor de pijlers wordt stap voor stap opgebouwd. Die moet heel stevig zijn, omdat de bodem van de Oosterschelde voortdurend in beweging is. De zeebodem wordt verstevigd door slib weg te baggeren en te vervangen door zand. Hiervoor wordt zelfs een speciaal schip gebouwd. De Mytilus. Die steekt vier enorme stalen trilpijpen in de bodem en trilt de zandkorrels tot op vijftien meter diepte dicht op elkaar. Op deze manier verandert de zeebodem in een vaste ondergrond. Om te voorkomen dat bij een gesloten kering zandkorrels onder de pijlers kunnen wegspoelen, worden matten gebruikt, gemaakt van kunststof en gevuld met zand en grind. Voor het maken van deze funderingsmatten wordt een aparte fabriek gebouwd. Vanuit die fabriek worden de matten op grote drijvende cilinders gerold. Een mat wordt daarna op de zeebodem afgerold door het schip Cardium. Het afrollen van matten in een woelige zee is een lastige en precieze klus. Ze worden bij zo min mogelijk stroming neergelegd. De 65 betonnen pijlers vormen de ruggengraat van de kering. Ze worden gebouwd in drie verschillende bouwputten. Het maken van één zo'n pijler. Dit is een reserve-pijler kost maar liefst anderhalf jaar en om de twee weken beginnen ze met de bouw van een nieuwe pijler. Nou staat zo'n bouwput helemaal vol, wordt onder water gezet en op die manier kunnen de pijlers makkelijk vervoerd worden naar één van de drie stroomgeulen in de Oosterschelde. Een speciaal schip tilt de pijler uit het bouwdok en vaart daarmee naar de stroomgeul. Daar meert het schip af tegen een ponton en plaats de pijler tot op enkele centimeters nauwkeurig op de matten. En ook dat gebeurt weer bij zo min mogelijk stroming. Op deze manier worden alle pijlers in één jaar geplaatst.

Hoe werd de Oosterscheldekering gebouwd?

Programmalogo's

Het grootste Deltawerk van Nederland is de Oosterscheldekering. De kering is negen kilometer lang en bestaat uit pijlers die wel twintig miljoen kilo per stuk wegen. Een hele klus om die pijlers op de juiste plek te krijgen. Dit gebeurt dan ook met speciale schepen.

De bouw van een Deltawerk

Het is al eeuwenlang het best verkochte boek ter wereld. Een absolute bestseller. Er zijn honderden miljoenen van en het is een honderden talen vertaald. Het is dus niet gek dat het ook wel het Boek der Boeken wordt genoemd De Bijbel. De Bijbel is het heilige boek van de Christenen. Eigenlijk zijn het zestig boeken ineen en het bestaat uit twee delen. Het oude en het nieuwe testament. Voor veel christenen telt dit boek als het woord van god. Er staat van alles in. Allerlei verhalen, religieuze wetten, voorspellingen, liederen, leefregels, spreuken. Noem maar op. Iedereen heeft weleens gehoord van de Bijbel. En toch staat niet in alle bijbels precies hetzelfde. Binnen de christelijke godsdienst, zijn er verschillende richtingen. Katholieken, gereformeerden, doopsgezinden en nog veel meer. Bij allemaal zijn er verschillen in wat je moet leren van de Bijbel. De een is bijvoorbeeld veel strenger dan de ander. Ze hebben ook allemaal hun eigen bijbel en vertaling. Nou is er met eentje iets heel bijzonders aan de hand. Dit is de Statenbijbel. En het bijzondere aan deze bijbel is, dat die vanuit de allereerste teksten van zo'n tweeduizend jaar geleden rechtstreeks naar het Nederlands vertaald is, dus niet via Duits of Latijn. Het lijkt nu heel gewoon, maar dat is niet altijd zo geweest. Nou is dit natuurlijk een hele nieuwe versie, maar de eerste verscheen in 1637. Maar voordat het zover is, het is nog een hele klus. In de Statenbijbel staan uitdrukkingen, gezegden en spreuken die we vandaag de dag nog steeds gebruiken. Wat dacht je bijvoorbeeld van wie een kuil graaft voor een ander, valt er zelf in of de inwendige mens versterken? Dat betekent wat eten of drinken. Proost! Hoe was de situatie rondt 1500 wat de bijbels betreft? Nou dankzij de boekdrukkunst werden de bijbels goedkoper, dus konden meer mensen er eentje aanschaffen. Toch waren het voornamelijk de geestelijken, dus de mensen van de kerk en rijke mensen die er een hadden. Bovendien werden de meeste bijbels in het Latijn geschreven. Dat is een oude taal, die voornamelijk werd gesproken door geleerden. Er was inmiddels wel een enkele bijbel in het Nederlands, maar dat was of het oude testament of een vertaling van een vertaling van een vertaling. Voor de gewone mensen zijn er eigenlijk geen bijbels in hun eigen taal. De mensen die het in de kerk op dat moment voor het zeggen hebben, vinden dat trouwens prima. Gewone mensen kunnen maar beter niet zelf de Bijbel gaan lezen, vinden ze. Vanaf de zestiende eeuw wordt het protestantisme min of meer de officiële godsdienst voor Nederland. Bovendien is de overheid ook wel een beetje klaar met de wildgroei aan bijbels en meningen over de Bijbel. Ze willen dat er één officiële bijbel komt in het Nederlands zodat iedere gelovige die zelf kan lezen. En ja, dan moet er wel een goede vertaling zijn in het Nederlands en die is er niet. Nog niet. In 1618 komen de belangrijkste nationale en internationale kerkleiders in Dordrecht bij elkaar voor een vergadering over dit onderwerp. Een vergadering die maar liefst een half jaar duurt. En na die zes maanden zijn ze eruit. Er zijn afspraken gemaakt over de vorm, de inhoud, de schrijfstijl, over diegenen die de Bijbel naar het Nederlands gaan vertalen. De kosten voor die vertaling worden vergoed door de Nederlandse overheid: de Staten-Generaal. Vandaar ook de naam 'Statenbijbel'. Belangrijke mensen uit allerlei delen van Nederland mogen er iets over zeggen. Het probleem is alleen dat er tot dan toe verschillende dialecten worden gesproken en er nog niet één manier van schrijven bestaat. Er ontstaat belangstelling voor taalregels en langzaamaan worden er afspraken gemaakt over spelling en taalgebruik. En de vertalers volgen zoveel mogelijk het Algemeen Beschaafd Nederlands van die tijd. Na bijna 20 jaren van vergaderen, werken, vertalen, nog eens een keer vergaderen, is de eerste Statenbijbel in 1637 eindelijk klaar. In korte tijd worden er heel veel van die Nederlandse Statenbijbels gedrukt en gelezen. De Bijbel is niet langer alleen maar voor de rijken of de geestelijken. Ook het gewone volk gaat massaal de Statenbijbel lezen. En zo draagt de bijbel-taal zijn steentje bij aan de ontwikkeling van het Nederlands. Dit is één van de eerste exemplaren van de Statenbijbel. Iets te groot en te zwaar om je binnenzak te stoppen. En zo klein kunnen ze tegenwoordig zijn. En nu vierhonderd jaar is er bijna niets van de tekst veranderd. Zelfs de spreekwoorden en gezegdes die erin staan, gebruiken nog steeds.

De Statenbijbel

De Bijbel is het best verkochte boek ter wereld. Het is voor christenen het woord van God. De eerste versie is geschreven in het Latijn. Maar om het boek toegankelijk te maken voor iedereen, werd het vertaald. De eerste echte goede Nederlandse vertaling van het boek, is de Statenbijbel. Hij werd gefinancierd door de Staten-Generaal, vandaar ook de naam ‘Statenbijbel’.

De eerste Nederlandse versie van de Bijbel

Even op bezoek bij je tante 100 kilometer verderop. Geen probleem. Uurtje met de trein of met de auto. Reizen, de normaalste zaak van de wereld. Maar nog geen 200 jaar geleden was dat wel even anders. Auto's, vliegtuigen, treinen die bestonden toen nog niet. 100 kilometer was een enorme afstand. Dan kon je ervoor kiezen om met de koets met paarden te gaan. Maar dan was je nu al 12 uur onderweg en bovendien kon je alleen betalen als je rijk was. Nee. De gewone man moest gewoon gaan lopen. En zo duurde dat bezoekje aan je tante wel 20 uur. Maar vanaf 1800 gaat dat allemaal veranderen door een geweldige uitvinding uit Engeland: de stoommachine. Het principe is heel simpel: je brengt in een grote ketel water aan de kook en je krijgt stoom. En met die stoom kun je dingen laten bewegen. Een slimmerik bedenkt dat je onder zo'n stoommachine ook wielen kunt zetten dan krijg je iets waanzinnigs. Namelijk: de stoomlocomotief! En de allereerste stoomlocomotief die ooit in Nederland heeft rondgereden staat nu in het Spoorwegmuseum in Utrecht. Mag ik je voorstellen aan De Arend. In 1839 rijdt hij met een gangetje van zo'n 40 kilometer per uur. Dat is ongeveer de snelheid van een brommer. Van Amsterdam naar Haarlem in ongeveer een half uurtje. Het is spectaculair! Zo'n stoomlocomotief gaat wel zes keer zo hard als een trekschuit of bijvoorbeeld een paardenkoets. Razendsnel voor die tijd. Maar toch is niet iedereen er blij mee. Heel veel mensen zijn doodsbang voor dit sissende, stomende, vuurspuwende ijzeren monster. Geleerden denken dat je hersenen uit elkaar kunnen spatten door de snelheid. Vrouwen vallen flauw en boeren zijn bang dat hun koeien door de stress geen melk meer geven. Maar karnemelk. Gelukkig blijkt het allemaal heel erg mee te vallen. Alleen echt een pretje is het reizen met de trein nog niet. Je hebt eerste, tweede en derde klas en alleen de eerste klas heeft glas. De 2e klas in de 3e klas zijn gewoon open. Vooral de 3e klasse is afzien. Harde houten bankjes en helemaal open. Je zit in weer en wind en bovendien vlak achter de stoomlocomotief. Dus je krijgt alle rook van die kant zo in je snufferd. In de loop van de tijd veranderen de stoomlocomotieven. Ze worden overdekt en steeds sterker en groter. En ik mag vandaag mee als hulpje op zo'n grote stoomlocomotief van de Veluwse Stoomtrein Maatschappij. Wauw wat een geweldige stoomlocomotief. Kees je bent de stoker, maar wat doe je dan precies? Ik ben de locomotief aan het opstoken. Hij moet goed warm worden. Duurt het lang voordat het warm is? Ach 10, 12, 18 uur zelfs wel. Echt waar? Zo lang moet je daaraan werken om het goed heet te krijgen. Koen, jij bent de bestuurder van de stoomtrein. Wat zijn we nu aan het doen? Nou zoals je ziet zijn we nu kolen aan het laden.  Het zijn er een hele hoop he? Ja het zijn er een hele hoop. We hebben wel duizend kilo nodig om ongeveer 20 kilometer te kunnen rijden. Zoveel? Ja, zo veel. En je hebt ook een hoop water nodig he? Ja we hebben misschien nog wel meer water nodig dan we eigenlijk kolen nodig hebben. Kijk, Bart. Dit is watertelling, hier zit koud water in. Dit is de watervoorraad. Er gaat wel negenduizend liter water in en dat is heel veel. Maar dat koude water wordt verhit in de ketel. Ja dat klopt. Kijk de ketel, die zit hier. Hier wordt dus het stoom gemaakt zeg maar van het water. Hier wordt het water verhit? Ja hieronder zit het vuur en daar wordt het water verhit. Het werkt dus eigenlijk net als een fluitketel. Daar komt ook stoom uit. Maar wat gebeurt er vervolgens met de stoom? Die stoom wordt hier verzameld in deze ketel en ook hier in deze stoomdom. Dit heet een stoomdom? Ja, een stoomdom. En daar halen we de stroom uit van de ketel en dan gaat dat via leidingen naar beneden naar de cilinders. En dan komt de stoom dus uiteindelijk hier terecht? Ja. Uiteindelijk kun je die buis komt hier naar binnen bij de cilinders. Bij de stoomschijven, naar de cilinders. En die zet uiteindelijk de trein in beweging. Die cilinders gaan bewegen? Ja die gaan als het ware heen en weer en drijven deze zuigers dan aan... En de trein komt in beweging! En de trein komt in beweging. Ongelooflijk. En dat allemaal alleen maar met water en kolen. We gaan zo vertrekken. Maar eerst nog water vullen. Voor ons ritje hebben we maar liefst 9000 liter nodig. Ronald, jij bent chef-trein maar wat doet de chef-trein precies? Een chef-trein is verantwoordelijk voor de veiligheid van de trein op het station en onderweg. Op dit moment koppel ik de trein aan. Op het eindstation zorg ik ervoor dat de locomotief naar de andere kant van de trein gereden wordt. En daarbij bedien ik ook wissels om ervoor zorgen dat de trein over het juiste spoor mag rijden. Ja. En als alles helemaal veilig is, geeft Ronald het vertreksein. Dit zijn de leuke dingen uit het leven! Vanaf 1860 gaan steeds meer mensen met de trein reizen. Er worden ook steeds meer treinstations gebouwd en in 1900 is de trein het belangrijkste vervoermiddel van Nederland. De trein wordt ook steeds luxer. Een tweedeklas coupé uit 1903 ziet er zo uit. Best wel chic. En dit is een 3e klas rijtuig uit 1910. Moet je kijken, best wel luxe. Een groot verschil met dat 3e klas wagonnetje van de Arend, die uit het begin. Omdat de treinen zo snel was, leek het alsof Nederland steeds kleiner werd. Nu kon je wel bij je tante 100 kilometer verderop op bezoek gaan. Steeds meer mensen krijgen op die manier contact met elkaar. En de trein kon natuurlijk ook goederen vervoeren van en naar fabrieken, zodat ook de industrie kon groeien. Remmen! Station Eerbeek. Chef trein, zijn we veilig? Veilig! Zo, bestemming bereikt!

De eerste spoorlijn

Op 20 september 1849 wordt de eerste spoorlijn van Nederland geopend, van Amsterdam naar Haarlem. De stoomlocomotief ‘De Arend’ rijdt er met 40 kilometer per uur overheen. De stoomlocomotief wordt aangedreven door middel van stoom dat afkomt van waterdamp. Eigenlijk is de trein een hele grote fluitketel. In het begin vinden mensen dit wel heel gek, maar langzaamaan wordt reizen met de trein steeds gebruikelijker. De treinen worden ook steeds luxer en comfortabeler. Zo kan iedereen ineens veel sneller naar andere plekken in Nederland reizen.

De stoomtrein, een nieuw en snel vervoersmiddel

Als je 800 jaar geleden door het centrum van Amsterdam voer dan zag je ongeveer dit: een moerassig stuk land waar bijna niemand woonde omdat er ieder jaar overstromingen waren. Maar nu ligt er op deze zelfde plek wauw: een wereldstad. Moet je kijken wat een overzicht. Dit is de hoofdstad van Nederland. Natuurlijk Amsterdam met zijn deftige, statige grachten. Daar de Herengracht, de Keizersgracht en de Prinsengracht. Op deze luchtfoto kun je het goed zien. De 3 grachten liggen in een halve ronde vorm als een gordel, de grachtengordel, als een riem om de oude stad heen. De grachtengordel van Amsterdam is zo bijzonder dat het op de Werelderfgoedlijst van de Unesco is gezet. Dat is een lijst met plekken ter wereld die zo uniek zijn dat ze eigendom zijn van iedereen en voor altijd bewaard moeten blijven. Maar waarom is deze grachtengordel naar eigenlijk zo bijzonder? En hoe is hij ontstaan? Daarvoor moeten we zo'n 400 jaar terug in de tijd. Het gaat heel erg goed met Nederland. Vanuit heel Europa worden goede als houdt graan, olie, kaas en wijn naar ons land toe gehaald. En later wordt ook de Verenigde Oost-Indische Compagnie opgericht. De VOC. Het grootste handelsbedrijf ter wereld staat in Nederland. Met zulk soort schepen varen ze helemaal vanuit hier naar Azië toe om kostbare goederen als suiker, koffie en goud mee te nemen, maar ook hele kostbare kruiden als peper en kaneel. Het is niet voor niets peperduur. Al die goederen worden in pakhuizen als deze opgeslagen en weer verder verkocht in heel Europa. Amsterdam wordt één van de belangrijkste handelssteden ter wereld. De kooplieden verdienen heel veel geld. Het is een gouden tijd. De Gouden Eeuw. Ook steden als Haarlem, Leiden en Delft worden rijk. Amsterdam bestaat in die tijd alleen nog uit de oude middeleeuwse binnenstad. De grachtengordel daaromheen is er helemaal nog niet. Maar hoe die is gebouwd, kun je goed zien in dit museum: het Grachtenhuis. Eens was dit het huis van zo'n rijke koopman. Omdat het zo goed gaat met de Nederlandse steden en vooral Amsterdam komen er natuurlijk heel veel mensen naar toe. Kooplieden, arbeiders, zeevaarders, migranten, gelukzoekers, noem maar op. In 1570 wonen er 30 duizend mensen in Amsterdam. Maar 50 jaar later zijn dat er al. 4 keer zoveel. De oude stad raakt overvol. De stad moet uitbreiden. Rondom de oude binnenstad moet nieuwe stadswijken worden gebouwd. Een megaproject. Want hoe pak je zo'n stadsuitbreiding aan? En wat is belangrijker dat de stad? Goed verdedigd worden tegen vijanden of dat het er mooi uitziet? Want ja al die rijke kooplieden die wilden natuurlijk een chique huis aan de grachten. Piet van Winden, directeur van het grachtenhuis. Hoe hebben ze die enorme uitbreidingsklus geklaard? Door heel veel mensen bij te betrekken. Dus natuurlijk burgemeester van de stad, maar ook de schatkistbewaarder, de vestingbouwer en een heel belangrijk beroep in die tijd was de stads timmerman en dat was Hendrik Jacobs van staats en die heeft echt een hele belangrijke rol bij dit project gespeeld.  Dus die schoven met z'n allen aan tafel op zoek naar de beste uitbreiding? Ja nou ja ze gingen uit natuurlijk van de stad die er al lag, is de middeleeuwse stad en daar moest iets op vinden. Dit is de ideale stad. Dit is de ideale stad van de vestingbouwer. En dat is de ideale stad van de schatkistbewaarder. En waarom is dit de ideale stad? Ja heel weinig muur nodig. Heel weinig stenen dus, maar ook heel weinig soldaten om de stad tegen de vijand te beschermen. Maar het lastige van zo'n model dat is weer de vorm. Je krijgt een soort taartpuntjes en dat verkoopt een stuk slechter. Heel goed. Dat vond de schatkistbewaarder ook en daarom wilde hij zo’n stad: rechthoekig met allemaal vierkanten die je heel goed kunt verkopen. En uiteindelijk hebben ze de oplossing bedacht. Ze hebben om de middeleeuwse stad drie hoofdgrachten gelegd als een gordel. En om alles heen nog eens een keer een hele nieuwe slotgracht met de nieuwe vestingwal.  Dus dit was de ideale combinatie tussen een goeie verdedigingslinie aan de buitenkant en al die rechte kavels want er is geen taartpuntje te vinden. Nee je moet het zo zien aan die hoofdgrachten daar woonden de rijke kooplieden. Maar ze ontwierpen ook Dwarsgrachten voor de ambachtslieden zoals wevers leerlooiers. Kleinere stukken grond waar die mensen weer konden wonen. En dan heb je nog de Jordaan. Een wijk speciaal voor de arbeiders gebouwd die hier de grachten moesten graven. Lekker dicht bij hun werk. Het is een totaalplan echt aan alles is gedacht. 
En dan is het dus bouwen geblazen. In 1613 beginnen de eerste arbeiders met het uitgraven van de grachten. De drie hoofdgrachten worden tegelijkertijd gegraven. Vanaf de Brouwersgracht hier richting die kant. Je ziet ook hoe rechtlijnig alle huizen zijn gebouwd. Geheel volgens het totaalplan. Bijna allemaal even lang en even breed. Ze hebben ook allemaal een hijsbalk bovenin om goederen te takelen en op zolder op te slaan. 
In 16060 is de uitbreiding van Amsterdam in volle gang. Dit deel is dan al af. Terwijl hier nog druk gebouwd wordt. Veel kooplieden zijn ondertussen zo enorm rijk dat ze niet één maar wel 2 kavels naast elkaar willen. Ja en dan natuurlijk het liefst op de chicste gracht, de Herengracht. Ze bouwen een luxueuze grachtenpandjes: een soort stadspaleisjes om mee te pronken. In zo'n stadspaleis was het als koopman of rijke burger best uit te houden. Hier woonde, bijvoorbeeld de steenrijke kunstschilder Ferdinand Bol. En nam natuurlijk niet. Deze ingang. Die was voor de bedienden. Nee je nam de trap naar de bel-etage. De hal en het trappenhuis zijn uiteraard van duur marmer uit Italië. Je moet natuurlijk wel een beetje indruk maken op je gasten. Of naar 't Koetshuis. Om de paarden van de koetsier een wortel te geven en achter het koetshuis ligt de straat waar de bedienden woonden in een kleine huisjes. Door deze straat werden ook de goederen aangevoerd op karren. Die mochten niet langs de deftige grachten want de rijkelui wilde wel de hele dag van hun vrije uitzicht genieten. Nou ja genieten, in die tijd stonken de grachten als de pest. Het waren een soort open riolen. Alle poep en al het andere afval werd gewoon zo de gracht in gekieperd. In 1662 is de hele stadsuitbreiding klaar. Het heeft maar liefst 50 jaar geduurd en de stad is vier keer zo groot geworden. En dat alles is dus bedacht aan de tekentafel. Door het stadsbestuur en Jacobus Staats. Jacobus. Respect! Want 400 jaar later zijn we nog steeds blij dat de grachten zijn aangelegd, uniek in de wereld. Aan de Amsterdamse grachten..

De grachtengordel

In de Gouden Eeuw is Nederland een van de rijkste landen ter wereld en Amsterdam is een echte handelsstad. De stad groeit en er is ruimte nodig voor meer woningen. Op een slimme manier wordt van een graslandschap, een unieke wereldstad gemaakt. De stad wordt ingericht met grachten en statige grachtenpanden voor de rijken.

Inrichting van de stad Amsterdam

Mijn buitenhuisje op de camping. Is gezellig. Hè. Nou ben ik hier niet de enige en zeker ook niet de eerste met een tweede huis. Want 400 jaar geleden was het hartstikke in oom een zomerhuisje te hebben. Het was zelfs de deur rage van de 17e en de 18e eeuw. Alleen toen was het niet zo'n klein caravannetje wat ze dan hadden. Dit zijn de buitenhuizen of buitenplaatsen uit die tijd. Mooi he? Enorme huizen met prachtige tuinen eromheen. Ik ben nu op weg naar buitenplaats Huis te Manpad. Is ongeveer een uurtje varen hier vandaan. Het lijken wel kleine paleizen. Wat een geld moet je hebben om zo'n buitenhuis te bouwen. Nou in die tijd in was er geld genoeg hoor. De meeste van de buitenplaatsen zijn gebouwd in de 17e eeuw en in die tijd was Nederland handelsland nummer één. Hollandse kooplieden die voeren de hele wereld over op zoek naar goederen om te kunnen verhandelen en daar waren ze ontzettend goed in. Nederland is dan één van de rijkste landen ter wereld. Het grootste gedeelte van het jaar woonden de rijke kooplieden en hun families in de stad zoals hier in dit soort prachtige panden aan de Amsterdamse grachten. De zomers brengen ze door op eigen buitenverblijf. Lekker in de natuur en de frisse lucht. Weg van die stinkende stad en dat is meteen ook de belangrijkste reden dat ze hier zitten. Hier lekker in de frisse lucht hebben ze geen last van die enorme stank die dan in de stad hangt. Het is hier in die tijd super smerig en in de zomer als het warm is, is de stank ondraaglijk en dan ontvluchten de rijken in de stad. Hier aan de Vecht liggen een hele hoop buitenplaatsen. In totaal zijn er in Nederland zo'n 6000 gebouwd en daarvan zijn er jammer genoeg maar 551 over. Dat is Goudenstein. Dat is één van de eerste buitenplaatsen aan de Vecht. Hier, moet je kijken: weer zo'n mooie buitenplaats met een theekoepeltje. Thee is nu het meest gedronken drankje van Nederland. Iedereen drinkt het. Dat is in die tijd wel eventjes anders. Aan het begin van de Gouden Eeuw haalde kooplieden het uit China. Het was een enorm luxe een bijzonder product. Hartstikke duur en dus kunnen alleen de allerrijksten een kopje thee drinken. Dat is reden genoeg om een apart gebouwtje voor neer te zetten. Deze speciale theekoepels zijn een echte Nederlandse uitvinding. Ze liggen altijd aan het water. Dat is niet alleen zodat je lekker met je kopje thee een beetje van het mooie uitzicht kan genieten. Ze dienden er vooral voor om aan iedereen te laten zien dat je thee drinkt. Want als je thee kan betalen, dan ben je wel een echte rijke stinkerd. Ik ben er bijna: Huis te Manpad. Ik ben heel benieuwd hoe het eruit ziet. Dit is nou buitenplaats Huis te Manpad. Gebouwd in 1632. Veel kooplieden en hun families hebben hier eeuwenlang hun zomers doorgebracht. Wat een huis he? En een tuin! Kooplieden zijn heel erg geïnteresseerd in alle nieuwe landen die ze voor een handelsreizen bezoeken en overal vandaan nemen ze nieuwe planten en bloemen mee voor hun buitenhuizen. Heerlijk die buitenlucht. Ik snap die rijke mensen van toen wel. Ik ben benieuwd hoe het er van binnen uitziet. Dit is de zaal. Een van de belangrijkste ruimtes van het hele huis. Hier werd de visite ontvangen voor zaken. En natuurlijk voor de gezelligheid. Nou mijn buitenplaats is misschien niet zo imposant, maar ik heb wel lekker frisse lucht en een prachtig uitzicht. Eigenlijk maakt niet zoveel verschil. Het is net of ik daar ben

Buitenhuizen

In de Gouden Eeuw gaat het Nederland voor de wind: het is op dat moment een van de rijkste landen ter wereld. De rijke kooplieden wonen grotendeels in de grote stad, Amsterdam. Daar bezitten ze fraaie grachtenpanden, maar om de stinkende stad in de zomer te ontvluchten, bouwen ze buitenhuizen langs de rivier de Vecht. Middenin de natuur.

Een tweede huis buiten de stad

Ik wil nu ook wel eens wat gebaren leren en daarom ben ik onderweg naar Bianca. Zij is slechthorend en geeft les in gebaren. Hee, hallo. Kom binnen. Ze geeft een online cursus waar ze met filmpjes elke week nieuwe gebaren uitlegt. Er doen al 10.000 mensen mee. 
Van harte welkom. Deze week gaan we kijken naar de gebaren voor het weer. Het eerste gebaar is regen. Regen.
Bianca, waarom ben je begonnen met het maken van deze filmpjes? Omdat ik het belangrijk vind dat meer mensen gebaren leren. Want veel dove en slechthorende mensen kunnen zich nog wel eens buitengesloten voelen. Bijvoorbeeld in grote groepen, als veel mensen met elkaar praten. Dat volgen wij niet allemaal. Dan is het heel fijn als mensen gebaren kunnen. Ik vind zelf het gebaar van goedemorgen bijvoorbeeld heel mooi. Zal ik je die leren?
Graag. Het gebaar van goedemorgen is: 'goede'... Goede. 'Morgen.' Welke kant op? Ga ik je stap voor stap leren. Eerst doen we 'goed'. Duim omhoog en dan je palm naar jou toe. Ja. En dan: laat de zon opkomen. Goede morgen. En wat is dan goedenavond? Wat denk jij? Het gordijntje weer dicht. Toch? Precies! Goede... avond.
Het is niet zo dat er één gebarentaal is die in alle landen hetzelfde is. Net als gesproken taal is ook gebarentaal overal anders. Er zijn ongeveer 150 gebarentalen. Bijvoorbeeld in Nederland is het gebaar voor bloem: bloem. Je houdt de steel vast en je ruikt. Bloem. Mooi. Maar in de Amerikaanse gebarentaal is dit 'bloem'. Dat is wel echt iets anders. Maar hoe ontstaan die gebaren nou? Heel veel gebaren zijn heel logisch. Bijvoorbeeld het gebaar voor thee. Je houdt je beker vast en daar zit warm water in en je haalt het theezakje heen en weer. Superlogisch, toch? Maar bijvoorbeeld het gebaar voor water. Water. Water? Ja, water. Die is weer niet zo logisch. En waarom... geen idee. 
Wat is nou het grootste verschil tussen gebarentaal en gesproken taal? Gebarentaal is echt een gevoelstaal. Wij horen bijvoorbeeld niet hoe jij iets zegt in je stem. Bijvoorbeeld je intonatie. Als jij bijvoorbeeld zegt 'wat LEUK', dat horen wij niet. Wij horen niet dat jouw stem omhoog gaat. Wij kijken alleen maar naar je gezicht en we zien alleen maar... Ooo, ja. En daarom is het heel fijn als je bijvoorbeeld zegt 'Nee, niet leuk'. Of 'leuk'. Of 'leuk!', 'Leuk, leuk, leuk!'. Zo kun je met je gezichtsuitdrukking al ontzettend veel laten zien. En het is voor ons heel belangrijk. 
Maar gebarentaal is niet alleen een taal voor doven en slechthorenden, toch? Nee, zeker niet. Er zijn ontzettend veel mensen die gebarentaal gebruiken om beter te kunnen communiceren met elkaar. Zoals? Bijvoorbeeld mensen die moeilijk uit hun woorden kunnen komen. Of mensen die helemaal niet kunnen spreken. En ook bijvoorbeeld mensen met een verstandelijke beperking. Die kunnen met behulp van gebaren zichzelf veel verstaanbaarder maken. Hoe maak je eigenlijk iemands naam in gebaren? Je kunt je naam spellen. Met het handalfabet. Mijn naam is B-I-A-N-C-A. Bianca. Maar nog leuker is natuurlijk een naamgebaar. En mijn naamgebaar is bijvoorbeeld Bianca. Ohhh, kunnen wij er van mij ook eentje verzinnen? Natuurlijk. Zullen we dat doen? Oké, maar hoe doen we dat? Een naamgebaar zegt dus iets over jou persoonlijk. Over hoe je eruitziet, over je karakter of over een talent dat je hebt. Of iets over mijn haar? Zeker. Mijn krullen. Dit. Sosha. Cool! Die is fantastisch. Sosha. Heel mooi. En hoe zeg ik dan 'mijn naam is Sosha'? Wat je dan doet is dat je zegt: Mijn... Naam... Is Sosha. Tot ziens. Tot ziens. Zo zie je maar, gebarentaal leren is gewoon hartstikke leuk. Wil je nou ook een aantal gebaren leren, kijk dan op www.hetklokhuis.nl. Goedenavond en tot ziens.

Hoe spreek je gebarentaal?

Sosha krijgt les van een lerares gebarentaal en leert onder andere de gebaren voor goedemorgen, bloem, thee en water. Ze ontdekt hoe belangrijk gezichtsuitdrukking is bij gebarentaal en krijgt een eigen naamgebaar.

Elk woord of letter een eigen gebaar

We gebruiken allemaal wel eens gebaren. Bijvoorbeeld om te laten zien dat alles helemaal oké is. Of als je iemand gedag zegt of voor iemand duimt. Maar er zijn ook mensen die zich uitdrukken in gebaren. En dan doen ze met gebarentaal. Ik ga op bezoek bij Aliza en haar familie, want zij weten daar alles van. Hoi. Ik ben Aliza. Ik ben 11 jaar, ik ben slechthorend en ik heb twee hoortoestellen. Dit is mijn zusje Julie. Ze is bijna 10 en ze is net als ik slechthorend. Dit is mijn vader Joeri. Hij is doof. Dit is mijn moeder Sonja. Ze is horend. Maar ze is wel opgevoed door twee dove ouders. Wij communiceren met gebarentaal en gesproken taal.
Als ik hier op de deurbel druk dan klinkt er niet alleen een geluid, maar dan gaan er binnen ook lampen flikkeren. Hee, Aliza. Hallo. 
Gebarentaal is van oorsprong de taal van mensen die doof zijn. Het is een visuele taal en dat betekent dat je de taal kunt zien. Mensen gebruiken hun handen en hun mimiek, dus hun gezichtsuitdrukking en hun ogen, in plaats van hun gehoor en hun stem. Het is een taal net als alle andere talen, met een eigen woordenschat en met eigen regels. In ons land heb je de Nederlandse Gebarentaal. Dat is wat je een tolk ziet doen op televisie. En je hebt Nederlands met ondersteunende gebaren. Dan wordt er met de stem gesproken en gebaren gemaakt tegelijkertijd. 

Gebarentaal was lange tijd verboden. In 1880 werd in Milaan besloten dat kinderen alleen nog maar les mochten krijgen in gesproken taal omdat ze dachten dat gebaren slecht zoud zijn voor de ontwikkeling. Als dove kinderen dan toch gebaren maakten dan krijgen ze straf. Soms werden hun handen zelfs vastgebonden zodat ze niet meer konden gebaren. Ruim 100 jaar later werd gebarentaal pas weer onderwezen op school. Moet je je voorstellen hoe moeilijk het was om bijvoorbeeld een spelletje te spelen.
Is het nou moeilijk om gebarentaal te gebruiken? Nou, voor mij is het eigenlijk heel normaal. Omdat ik het al van kinds af aan leer zeg maar. Eigenlijk is het net als leren praten. Maar dan met je handen. Het is ook gewoon cool dat je op zo'n manier kunt communiceren. En wat ook leuk is, is dat als je bijvoorbeeld op verre afstand staat of zo, dan kan je elkaar natuurlijk niet meer horen, maar met gebaren kun je misschien wel zien wat diegene wil zeggen. 
Aliza en Julie konden al gebaren toen ze nog maar 7 maanden oud waren. Leren praten is veel moeilijker, dat kunnen kinderen pas veel later. Gebaren kunnen ze heel snel al. En voor horende baby's en ouders is dat ook makkelijk. Dan kunnen ze gezellig kletsen, eerder al. Kun je ook ruzie maken in gebarentaal? Ja, dat kan. Dan ga je hele grote en snelle gebaren maken en je kijkt boos. Grote, snelle gebaren. Ja. Oké.
Ik vind dit echt niet leuk! Maar ik wil die graag. Ik heb die. Jij hebt er al vier. Wel aan mij geven! Nee, echt niet! 

Heb je ook een lievelingsgebaar? Ja, lente. Zo: lente. O, die is cool! Doe 'm nog eens? Je doet 'm zo. Je maakt een vuist en dan doe je zo je hand erop. En dan tussen je wijsvinger en je duim, dan komt hij zo omhoog en dan wordt het een bloem. Wauw! Lente.

Wat is gebarentaal?

Bij gebarentaal gebruik je gebaren met je handen, je gezichtsuitdrukking en je ogen in plaats van je gehoor en je stem. Net zoals gesproken taal is het een taal met een eigen woordenschat en regels.

Praten met je handen

Op deze plek. Het Prinsenhof in Delft is een moord gepleegd. Misschien wel de belangrijkste moord uit de Nederlandse geschiedenis. Op 10 juli 1584 gaat er een schok door het land. Het slachtoffer wordt neergeschoten. Kijk, hier zie je de kogelgaten nog zitten. Wie het is? Willem van Oranje. Ons volkslied gaat over ons slachtoffer, over zijn leven. Het is een ode aan de vermoorde Willem. Het is een lang lied, maar liefst vijftien coupletten. Nu wordt eigenlijk alleen nog het eerste gezongen. Zijn vader is graaf van Nassau. Als oudste zoon erft Willem automatisch die titel. Wilhelmus Willem van Nassouwe dus. In de tijd dat het lied geschreven werd betekende 'ben ik van Duitse bloed', 'ben ik van Nederlands bloed'. Dat oranje komt van Orange, een stad in Frankrijk. Lang geleden is dat het prinsdom Orange, eigendom van een neef van Willem. Als die neef doodgaat, erft Willem dit prinsdom in Frankrijk. Willem is dan pas elf jaar en van de ene op de andere dag is Willem van Nassau een prins. Prins Willem van Oranje-Nassau en vrij onverveerd. Dat betekent zonder angst. Nederland maakt in die tijd deel uit van Spanje. Het is maar een kleine provincie in een enorm Spaans koninkrijk. Willem is een tijd lang trouw aan de Spaanse koning Filips de Tweede. Ze kunnen lange tijd goed opschieten met elkaar, maar uiteindelijk zal deze vriend zijn grootste vijand worden. Willem wordt een van de belangrijkste mannen van Nederland. In die tijd bestaat Nederland nog uit zeventien provincies samen, de Nederlanden. Iets groter dan nu. Filips vertrouwt Willem de zorg van drie Nederlandse provincies toe Holland, Zeeland en Utrecht. Willem wordt ook de baas van het leger. Filips wil meer eenheid in zijn enorme rijk. Overal moeten dezelfde regels en wetten gelden. Plus iedereen moet hetzelfde geloven. Filips is katholiek. Het is het geloof van zijn rijk. Voor mensen die iets anders geloven is geen plaats. Filips is keihard. Als je geen katholiek wil worden word je opgepakt, gemarteld of je komt op de brandstapel terecht. Willem van Oranje kan niet aanzien dat er mensen vermoord worden, puur en alleen omdat ze geen katholiek willen worden. Willem is niet de enige en in 1566 komt het tot een uitbarsting. Woedende mensen bestormen kerken en kloosters. Het Spaanse leger slaat de opstand keihard neer en er vallen heel veel doden. Willem probeert zijn goede vriend Filips over te halen het geweld te stoppen, maar Filips gaat gewoon door. Dan besluit Willem om zijn eigen leger te verzamelen en in naam van Oranje proberen het Spaanse leger te verslaan en onschuldige burgers te redden. Willem hoopt dat iedereen in opstand komt tegen Filips. Filips ziet zijn vriend Willem nu als zijn grootste vijand. Willem van Oranje moet dood. Filips roept iedereen op om Willem te vermoorden. Als het je lukt, krijg je een torenhoge beloning. Voor dat bedrag is vast wel iemand bereid om een moord te plegen. Het is 1584. Al jarenlang vechten de Nederlanders tegen de Spanjaarden en op het hoofd van Willem van Oranje staat een vette beloning. Deze man wil die beloning. Balthasar Gerards, 27 jaar uit Frankrijk. Onder een valse naam reist hij naar Nederland en hij doet alsof hij Willem van Oranje wil helpen bij zijn strijd tegen de Spanjaarden. Een dag voor de moord, koopt Balthasar Gerards het moordwapen. En hij logeert hier. Nu is het een bakkerij, maar toen was het een herberg; De diamant. Op slechts vijf minuutjes lopen van het huis van Willem en op 10 juli 1584 vertrekt Balthasar Gerards met een geladen pistool richting Prinsenhof. Omdat de bewakers hem kennen, laten ze hem binnen. Balthasar Gerards loopt verder. Hier ongeveer wacht hij op Willem van Oranje. Deze ruimte is van boven tot onderzocht en wat blijkt? In 1584 zit hier een deur met hier achter de eetkamer. Willem van Oranje loopt vanuit de eetkamer richting de dader. Het slachtoffer wordt van dichtbij hier in de borst neergeschoten. Met een schietproef, hebben ze geprobeerd na te bootsen hoe dat kan zijn gegaan. Ze hebben een soort gelijk pistool gebruikt als dat van Balthasar Gerards. Willem van Oranje groeit na zijn dood uit tot de held van het volk. Hij wordt gezien als de grote man achter de opstand tegen de Spaanse onderdrukking, heeft zijn leven gegeven voor het volk. En gelukkig niet voor niets. Want ook al duurt de Nederlandse Opstand uiteindelijk tachtig jaar, in 1648, wordt Nederland officieel onafhankelijk. En daarom krijgt Willem van Oranje na zijn dood zijn eretitel Vader des Vaderlands. Ons volkslied is een eerbetoon aan hem.

Willem van Oranje

Vader des Vaderlands wordt Willem van Oranje ook wel genoemd. In de Gouden Eeuw is hij dé man die in opstand komt tegen de Spaanse overheersing en ten strijde trekt tegen koning Filips van Spanje. Filips is woedend en looft een beloning uit voor diegene die Willem van Oranje weet te vermoorden. Balthasar Gerards trekt hiervoor naar Nederland en schiet Willem dood in zijn woning in Delft. Het huidige Nederlandse volkslied is een eerbetoon aan hem.

Vader des vaderlands

Nederland ziet er heel anders uit in die tijd en bestaat uit zeven provincies. Een provincie als Friesland, Gelre wat nu Gelderland is en Holland, Noord en Zuid-Holland bij elkaar. Het zijn provincies die met elkaar samenwerken. Onder leiding van prins Willem van Oranje hebben ze zich net los gevochten van de Spaanse koning, die tot die tijd de baas was in ons land. Maarja, nu zoeken ze een nieuwe koning. Willem van Oranje zelf kan het niet worden, want die is net vermoord in opdracht van de Spaanse koning. Eigenlijk is er geen geschikte opvolger en dus besluiten de Zeven Provinciën om zichzelf te gaan regeren zonder koning. Dat is heel ongebruikelijk in die tijd, want eigenlijk heeft ieder land een koning of koningin. Maar Nederland wordt vanaf dat moment geregeerd door de burgers en ze noemen zich de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Als er nou belangrijke beslissingen moeten worden genomen, bijvoorbeeld over handel of over het leger, dan komen vertegenwoordigers uit de zeven provincie hier naar deze plek: het Binnenhof in Den Haag. Om gezamenlijk te vergaderen als de Staten-Generaal of eigenlijk de regering. Maar omdat provincie Holland de rijkste provincie is, zijn ze eigenlijk de baas. En in de provincie Holland heb je twee belangrijke mannen. Aan de ene kant heb je de raadspensionaris, een soort minister president. Aan de andere kant de stadhouder, de baas van het leger. De stadhouder is eigenlijk altijd iemand uit de familie van Oranje, een verre voorvader van Willem Alexander. Nou is er heel vaak strijd tussen de raadspensionaris en de stadhouder. Want wie is nou echt de baas? De republiek heeft geen koning, maar economisch gezien gaat het Nederland voor de wind. Door de handel wordt er door de kooplieden veel geld verdiend. Ze bouwen mooie grachtenpanden en laten zich schilderen door bijvoorbeeld Rembrandt. Het zijn gouden tijden. In die tijd komt deze man aan de macht, Johan de Witt. 1653 wordt hij raadspensionaris van zowel Holland als Zeeland en daarmee de machtigste man van de Republiek. Iedere dag loopt hij van zijn huis naar zijn werkkamer hier op het Binnenhof. Naar deze zaal van de Staten van Holland om samen met vertegenwoordigers van andere steden beslissingen te nemen over belangrijke zaken. Tegenwoordig vergadert de Eerste Kamer van ons land in deze zaal. Maar het plafond is nog precies hetzelfde als uit de tijd van Johan de Witt. Mooi he? Johan bereidt zijn vergaderingen altijd heel nauwkeurig voor, zodat die uiteindelijk heel veel voor elkaar krijgt. Hij is dus heel erg machtig en dat komt ook omdat er in die tijd geen stadhouder is. De vorige stadhouder is namelijk jong overleden en zijn opvolger, zijn zoon, is nog maar een kind. Willem III, ook een prins van Oranje. Maar het feit dat er geen stadhouder is, dat komt Johan eigenlijk best goed uit, want ze willen helemaal geen Oranje als stadhouder. Johan bemoeit zich hoogstpersoonlijk met de opvoeding van de kleine prins Willem III. Hij laat hem hier wonen op het Binnenhof, samen met zijn moeder. En dat is weer heel slim van Johan. Want zo kan hij goed controle houden op de Oranjes. Maar terwijl de jonge prins Willem III opgroeit, gaat het steeds slechter met ons land. We worden bedreigd door Frankrijk, Duitsland en Engeland. Johan de Witt bouwt een hele sterke zeevloot, maar hij verwaarloost het landleger. Een grote fout die Johan en zijn broer Cornelis de Witt duur zal komen te staan. Heel duur. En dan gaat alles mis voor de Republiek. Het is het Rampjaar 1672. De Republiek wordt tegelijkertijd door drie landen aangevallen. Over land door het Duitse en enorme Franse leger. De Fransen veroveren al snel grote delen van ons land en komen helemaal tot aan Utrecht. En tot overmaat van ramp worden we overzee aangevallen door de Engelsen. Er wordt enorm gevochten. Het ziet er heel slecht uit voor ons land. De regenten zijn radeloos en het volk schreeuwt om de prins van Oranje, Willem de derde, die op dat moment nog maar 22 jaar is. En Johan de Witt moet toegeven. Hij benoemt Willem tot legeraanvoerder en later stadhouder. Willem III moet Nederland redden van de ondergang. Johan krijgt de schuld van alles. Het volk is woedend en vindt dat Johan het land beter had moeten verdedigen tegen de Fransen. Ze vinden het een verrader en Johan de Witt moet samen met zijn mede regenten opstappen. Ze worden vervangen door aanhangers van de Oranjes. Ondertussen wordt zijn broer Cornelis de Witt, ook een machtig man, opgepakt en ervan beschuldigd prins Willem III te willen vermoorden. Hij wordt hier gevangengezet. De Gevangenpoort in Den Haag. En dan is het 20 augustus 1672. Johan de Witt komt zijn broer ophalen uit de gevangenis. Asjeblieft! Buiten staat een woedende menigte te schreeuwen. Ze zijn razend op de gebroeders De Witt en willen de gevangenis binnenstormen. De schutters, de politie die de gebroeders De Witt moet beschermen, houdt ze niet tegen. En dan gebeurt het. Het volk dringt de Gevangenpoort binnen en sleurt de broers mee naar buiten. Het gaat niet goed! Hier op deze plek, waar nu een standbeeld staat van Johan de Witt, worden Johan en zijn broer Cornelis op beestachtige wijze vermoord en daarna aan hun voeten ondersteboven opgehangen en aan stukken gescheurd. Letterlijk. Er worden zelfs lichaamsdelen van de twee broers verkocht. Twee van die lichaamsdelen zijn nog steeds te zien, hier in het Haags Historisch Museum. Ze liggen hier in dit kistje. Bovenaan de tong van Johan de Witt en onderaan de vinger van Cornelis. Gruwelijk he?. Het vreemde is dat de prins van Oranje, Willem III, de moordenaars nooit heeft gestraft. Er wordt zelfs gefluisterd dat hij misschien diegene zou zijn die achter die moorden zou zitten. De Oranjes blijven nog lang aan de macht, tot in 1795 het Franse leger onder leiding van Napoleon ons land binnenvalt. Het gedaan is met de republiek. De Oranjes moeten vluchten naar Engeland en pas 20 jaar later, nadat Napoleon verslagen is, keerden ze terug naar Nederland met dan een oranje op de troon. Koning Willem de eerste.

De Republiek

Nederland is een koninkrijk. Maar dat is het niet altijd geweest. In de 17e eeuw bestaat Nederland uit zeven provinciën die worden geleid door stadhouders en raadspensionarissen. Tot het jaar 1672: het ‘rampjaar’. In dat jaar wordt Nederland van alle kanten aangevallen en schreeuwt het land om een vorst. Willem III komt aan de macht en raadspensionaris Johan de Witt en zijn broer, worden op beestachtige wijze door het volk vermoord.

Een land zonder koning

Dit is graaf Floris de Vijfde. Hij is geboren in 1254 en hij was graaf van Zeeland en Holland. Toen zag Nederland er heel anders uit. Je had geen provincies zoals nu, maar edelen waren de baas over deze gebieden hier. Floris was de baas over een groot gebied dat we nu kennen als Noord en Zuid-Holland en Zeeland. Hij was daarom hartstikke machtig. Hij had veel kastelen, waaronder deze hier: het Muiderslot in Muiden. Wat een schitterend kasteel. Die slimme graaf Floris, die liet het bouwen in 1285, want Muiden ligt op een belangrijke plek. Moet je kijken hier dit is het Muiderslot. En als schepen van het IJsselmeer kwamen, dat heette toen nog de Zuiderzee, moesten ze langs de rivier de Vecht om naar een andere belangrijke stad te komen. Utrecht. En Floris kon nu al die schepen om tol oftewel geld vragen als ze langs wilden varen. En met dat geld kon hij oorlogen voeren, bijvoorbeeld met zijn leger tegen de Friezen in het noorden. Die wilde die namelijk heel graag onderwerpen. Graaf Floris woonde trouwens niet zelf in het Muiderslot. Hij reisde heel veel. Hij had ook een paleis in Den Haag: de Ridderzaal. In dit kasteel woonde een slotvoogd, die moest voor Floris de vijfde het hele gebied in de gaten houden. Graaf Floris kwam af en toe op bezoek om te kijken of alles goed ging. En als die kwam, dan zag je overal deze kleuren geel en rood op de vlaggen en de vaandels en deze rode leeuw erop. Het familiewapen en de kleuren van de graaf van Holland. Dit is de Ridderzaal. Het ziet er echt ontzettend gaaf uit. Op zijn vierentwintigste werd Floris tot ridder geslagen voor zijn bewezen diensten. Hij was eerst schildknaap. Als je moedig bent geweest en jezelf bewezen hebt, dan kan je ook tot ridder geslagen worden. Eerst krijg je sporen voor het paardrijden, want ik heb mijn sporen wel verdiend. Nu krijg je je zwaard als laatste schild met de kleuren van je familie erop. En dan nu de ridderslag. Je moet toch gewoon wat tikjes op mijn schouder geven met dat zwaard?! In de tijd van Floris krijgen je een klap in je gezicht om goed te onthouden wat je net beloofd had. Nou dit onthoud ik wel. Als ridder mag ik nu eindelijk mijn eigen harnas aan. Ridder Moestafa. Dit is echt geweldig, maar wel heel zwaar. Ongeveer bij elkaar 25 kilo. Het is wel hoe Floris er ongeveer uit heeft gezien. In de middeleeuwen, toen vochten ridders heel erg vaak en met ook vaak toernooien georganiseerd. Want dan konden ze laten zien hoe sterk ze waren en vochten ze om de eer. Hier in Archeon hebben ze een steekbaan nagebouwd en dan kunnen Cor en andere ridders demonstraties geven. Nou mannen dit zag er indrukwekkend uit hoor. En ook zo soepeltjes met die harnassen aan. Maar is dat niet levensgevaarlijk met die lange lansen? Ja, in de middeleeuwen vooral. Daar was het de bedoeling om je tegenstander te hard mogelijk te raken met je lans en daarna hem af te maken met je zwaard. Je kon er heel veel eer mee behalen, maar je kon ook ernstig gewond raken. Hier doen we het gelukkig allemaal veilig en voorzichtig. Voor Floris de vijfde, graaf van Holland en Zeeland. Ik vond het echt geweldig. Maarja met graaf de ridder Floris de Vijfde liep het een stuk minder goed af. Hij werd in 1296 door Gijsbrecht van Amstel en een paar andere ontevreden edelen vermoord bij het Muiderslot. Maar ik zal hem nooit vergeten. Ridder Moestafa, groet u.

Floris de Vijfde

In de twaalfde eeuw is Ridder Floris de Vijfde graaf van Holland. Ridder word je niet zomaar. Je moet goed leren vechten met een zwaard en paardrijden. Als Floris zich heeft bewezen, wordt hij pas echt tot ridder geslagen. Als ridder sticht hij kastelen als het Muiderslot en ook de Ridderzaal in Den Haag komt van Floris zijn hand. Uiteindelijk is Floris de Vijfde in 1296 vermoord.

Ridder uit de Middeleeuwen

Dit lijkt een heel gewoon Amsterdams grachtenpand. Maar diep binnenin het huis ligt een groot geheim verborgen. Een geheim van meer dan 400 jaar oud. Het heeft te maken met een hele heftige ruzie over... het geloof! Daar kan je nu niets meer bij voorstellen, want tegenwoordig mag je geloven wat je wil. Of je nou moslim, christen of jood bent of gewoon helemaal nergens in gelooft. Dat mag allemaal. Zo staat het in de wet. Maar 500 jaar geleden is dat wel even anders. Dan is er namelijk maar één geloof: het katholieke geloof. In die tijd is iedereen katholiek en je moet precies doen wat de katholieke kerk zegt. Dus dat betekent vaak naar de kerk. Tegenwoordig wordt de mis in het Nederlands voorgedragen, maar toen in die tijd werd die er door de priester in het Latijn voorgedragen. Dat is een oude taal waar de meeste mensen niets van begrepen. Maar langzaamaan komt er steeds meer kritiek op de katholieke kerk. Herman Beliën, historicus. Wat gebeurde er? In de 16de eeuw is er een monnik in Duitsland, Maarten Luther, en die denkt gaat het niet goed met die kerk. We moeten die kerk zuiveren, niet met die poppenkast die er is. We moeten precies weten wat God voor ons wil en dat kunnen we weten doordat we de Bijbel, daar spreekt God, in het Nederlands of in het Duits zouden moeten kunnen lezen. Zodat iedereen het begrijpt? Zodat iedereen begrijpt. Wat vonden de mensen eigenlijk van wat Luther allemaal zei? Veel van die mensen geloofden het en die deden dus mee aan het protest. We noemen ze ook protestanten. Daar zat de katholieke kerk zeker niet op te wachten? Die waren daar helemaal niet blij mee. Die hebben dus meteen geprobeerd om dat zo veel mogelijk in te dammen. Mensen worden dan opgepakt, ze moeten naar het gerecht en als het helemaal fout ging, dan kwamen ze op de brandstapel terecht. Dus uitkomen voor je mening kon de doodstraf betekenen. Toen wel ja. Zo lekker de tijd zeg. Nederland zoals wij dat nu kennen bestaat 450 jaar geleden nog helemaal niet. Het zijn allemaal kleine landjes en de baas van al die eilandjes is de Spaanse koning Filips de tweede. Koning Filips tweede is streng katholiek. Hij stuurt zijn zus Margareta van Parma naar de Nederlanden om die voor hem te regeren en hij geeft haar de opdracht mee de protestanten keihard aan te pakken. De Nederlandse edelen Willem van Oranje, graaf Egmont en graaf van Horne zijn het hier totaal niet mee eens. Ze krijgen ruzie met haar, ook omdat ze niet mee mogen regeren. Maar die protestanten gingen gewoon door met gevaar voor eigen leven, ze konden de stad niet in om hun boodschap te verspreiden en daarom moesten ze buiten blijven. En dan gebruikten ze schuren als kerken of ze stonden gewoon in het veld. Dat noemen we hagenpreken. Broeders en zusters. God wil niet dat wij beelden vereren. Toch staan de kerken daar vol mee. En dan barst de bom. Het is augustus 1566. De eerste beeldenstorm is diep in het zuiden en dan komt het naar onze kant toe en dan gaat het van stad naar stad, dus Utrecht, Leiden. Maar ook hier in Amsterdam en hier in Amsterdam is dit belangrijk. Dit is namelijk de Oude Kerk en die was aan de heilige Nicolaas toegewijd. Woedende menigte, arm of rijk, jong en oud, bestormden de kerken en kloosters en vernielden alles. De beelden, de schilderijen, de altaren. Ze sloegen alles stuk. Dat is dus de beeldenstorm. dat is de beeldenstorm. Nou, hier in de oude kerk is inderdaad alles weggehaald, zeg. Het is heel kaal. Nou, wat vond de Spaanse koning Filips de tweede eigenlijk van het vernielen van kerken en kloosters? Hij was natuurlijk woedend. Hij wilde wraak op de ketters en hij dacht ik stuur mijn beste man, de hertog van Alva, een groot generaal, samen met een grote groep soldaten naar de Nederlanden. En Alva is genadeloos. Hij laat duizenden mensen gevangennemen en doden. De graaf Egmont en graaf van Horne worden onthoofd. Protestanten vluchtten naar het buitenland, net als Willem van Oranje. Maar van Oranje laat het er niet bij zitten. Twee jaar later valt hij met zijn leger over aan de opstand tegen de Spanjaarden is nu begonnen. Steeds meer Hollandse steden sluiten zich aan bij de opstand van Willem van Oranje tegen de Spaanse koning. Alleen Amsterdam niet. Dat blijft twaalf jaar lang op zichzelf en sluit zich dan pas aan bij de winnaars. En dan zijn de rollen omgedraaid, want nu zijn de protestanten aan de macht en niet meer de katholieken. En vanaf nu mogen de katholieken niet meer in het openbaar hun erediensten houden. En nu komen we ook bij het geheim van dit grachtenpand. Jan Hartman heeft namelijk in het geheim de bovenste drie verdiepingen van zijn huis laten verbouwen tot een... echte katholieke kerk, een schuilkerk. De Onze Lieve Heer op Zolder. Het is nu een museum. Tweehonderd jaar lang moesten katholieken naar dit soort schuilkerken, want er mochten wel diensten gehouden worden, maar je mocht aan de buitenkant niet zien dat er in de katholieke kerk zat. Pas 200 jaar geleden komt er echte godsdienstvrijheid in ons land. Dus nu mogen we geloven wat we willen. Maar de meeste kerken krijgen de katholieken nooit meer terug. Dus moeten er nieuwe gebouwd worden, zoals deze prachtige kerk. Dit is de Krijtberg. Is ook een schuilkerk geweest. Het lijkt een ongelooflijk verhaal maar het is allemaal echt gebeurd.

De Beeldenstorm

Ooit was er maar één godsdienst in Nederland: het katholicisme. Maar dan komen er mensen in protest tegen deze godsdienst en ontstaat het protestantisme. In het geheim houden de volgelingen, de protestanten kerkdiensten. ‘Hagenpreken’ worden die ook wel genoemd. In 1566, ‘het wonderjaar’ leidde een van deze hagenpreken tot ‘de beeldenstorm’. Protestanten door het hele land trekken naar de kerken en vernielen katholieke beelden.

Godsdienststrijd in de Nederlanden

Amsterdam en Rotterdam. De grootste en belangrijkste steden van Nederland. Hoofdstad. Grootste havenstad van Europa. Dat was 800 jaar geleden wel anders.
Toen waren dit nog modderpoelen waar een stel vissers woonden. In die tijd was het oosten van Nederland het centrum van handel en welvaart. Kampen bijvoorbeeld, is tot de 16e eeuw een van de rijkste en machtigste steden van Europa. De stad staat dan nog in rechtstreekse verbinding met de zee. Hier ligt Kampen. Er was toen helemaal geen sprake van Afsluitdijk of Flevoland. Het was een drukte van jewelste. Het was een komen en gaan van schepen uit Europa die hier hun goederen gingen laden en lossen. Je kan rustig stellen dat Kampen het Rotterdam van de Middeleeuwen is. Ik ga vandaag een stukje Middeleeuws varen op HET containerschip uit die tijd: De Kogge. Het allereerste grote en zeewaardige schip. Het had een aantal voordelen. In dat ruim konden veel meer goederen dan in de kleine bootjes die ze ervoor gebruikten. Bovendien konden ze nu naar landen varen waar ze voorheen niet konden komen. Met de komst van de Kogge in 1200, ging er een nieuwe wereld open. De handel bloeide als nooit tevoren. Kooplieden halen hun waar overal vandaan. Wol bijvoorbeeld uit Engeland. En voor hout en bont gaan ze richting Rusland en Finland. Op de heenweg namen ze hun eigen producten mee om te verkopen. Werd het ruim volgeladen met spullen. Goederen die Nederland op dat moment exporteert zijn kaas en boter. Maar we waren toen ook goed in het verkopen van spullen die we ergens anders hadden ingekocht. Zoals gedroogde vis. Stokvis uit Noorwegen en Zweden. Dat werd vervoerd in dit soort vaten. In de Middeleeuwen besluiten kooplieden uit steden rond de Noord- en Oostzee samen te werken. Ze sluiten een handelsverbond, een zogenaamde Hanze. In de eeuw daarna komen er steeds meer steden bij. Ze reizen samen en het voordeel daarvan is dat ze sterker staan tegen piraten die op de loer liggen en ze kunnen elkaar helpen bij storm of schipbreuk. Hanzesteden maakten prijsafspraken en ze konden enorme hoeveelheden producten kopen en verkopen. Ze sloten zelfs overeenkomsten met koningen. Let op! Laat vallen! In Nederland waren vooral steden langs de IJssel lid van de Hanze. Bijvoorbeeld Kampen, Zwolle, Deventer, Zutphen, Doesburg. De schepen konden hier namelijk heel makkelijk bij komen. In de Middeleeuwen was dit de handelsroute van Nederland. In het gemeentearchief van Kampen liggen nog tientallen stukken uit die Hanzetijd. Dit is heel bijzonder. In deze doos zit een overeenkomst uit 1251 met koning Abel van Denemarken. En in deze overeenkomst staat dat als de kooplieden uit Kampen met hun kogge naar Denemarken varen dat ze dan minder tol hoeven te betalen. Om zeker te weten dat deze overeenkomst geldig is hangt er een zegel aan. Iedereen heeft zijn eigen zegel. Dit is het zegel van koning Abel van Denemarken. Ruim 800 jaar oud! Als nou heel veel Hanzesteden samen een afspraak maken dan ziet dat er zo uit. Zoveel zegels! Niet alleen de overeenkomsten uit die tijd zien er anders uit de steden zelf ook. Een stad was helemaal ommuurd, je kon er niet zomaar in of uit. Je moest je eerst melden bij de wachter, bij de poort. En die besliste of je naar binnen of buiten mocht. In Kampen zijn er nog drie van die poorten uit de Middeleeuwen. Deze is uit 1337. Hanzesteden werden door de handel rijker en rijker waardoor de kooplieden geld hadden om prachtige panden te kopen in de binnenstad.

De Hanze

Nu kennen we Rotterdam als grote havenstad, maar in de middeleeuwen vormde de Hanze het centrum van de Europese handel. Steden als Deventer, Kampen en Zwolle vormden een samenwerkingsverband. Samen dreven ze handel op de rivier de IJssel. De steden zijn er schatrijk mee geworden!

Bloeiende handel in de Middeleeuwen

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Het Klokhuis

Type videos