Groep 6/7/8

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Cultuur en geloof

Het Klokhuis

Website Klokhuis

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Hoe kan het nou dat we opeens zo ontzettend veel last hebben van die eikenprocessierupsen? Eikenprocessierupsen houden van warme omstandigheden en door klimaatverandering is het gewoon in Nederland steeds aantrekkelijker voor ze geworden. Nu kunnen ze hier prima overleven. En ja, daarbij is natuurlijk dat we ontzettend veel eiken hebben. Dus je ziet hier ook volop eiken, alleen maar eiken, daardoor heel weinig natuurlijke vijanden en kunnen ze zich heel erg goed vermenigvuldigen en steeds meer uitgroeien tot een probleem. Best wel gek, want nou is er sprake van een echte plaag. En toch hebben die beesten volop natuurlijke vijanden. Even een paar voorbeelden. Dit is de poppen-rover. Een klein torretje, hij ziet er onschuldig uit, maar voor de processierups is het een plaag. De sluipwesp, voor ons totaal ongevaarlijk, maar voor de eikenprocessierups een ware plaaggeest. Waarom? Die sluipwesp legt zijn eitjes in de jonge rupsen en de larven van die sluipwespen voeden zich dan met de inhoud van die rupsen. Het zijn echte parasieten. Vogels; kauwen, meesjes, merels. Ze blijken allemaal dol te zijn op de eikenprocessierupsen. Kortom, natuurlijke vijanden genoeg. Maar waar kunnen die natuurlijke vijanden hier overleven? Die hebben lage begroeiing nodig en struiken om in rond te kunnen scharrelen. Die hebben bomen nodig die er heel anders uitzien dan deze om hun nestjes in te kunnen bouwen. En die hebben natuur nodig. Natuur met allerlei verschillende bomen, planten, bloemen en struiken om in te kunnen overleven. Kijk, dit is beter. Een prachtig eikenlaantje met allemaal eikenbomen, maar die zijn omringd door allerlei andere bomen, planten en struiken. Hier bijvoorbeeld: fluitenkruid voor de insecten. Daar hebben we een meidoorn met bloeiende bloemetjes, ook voor de insecten een vogelnestje. En daar gaten voor de spechten, dus hier kunnen de natuurlijke vijanden; insecten, vogels hun werk doen. De beste methode tegen de eikenprocessierups is dus om die diversiteit in de natuur terug te brengen, maar dat gaat niet zo snel of makkelijk. Dus tot die tijd moet de overlast van de processierups eerst op korte termijn bestreden worden. Je moet goed kijken, maar check. Als ik het een beetje heen en weer schudt, dan zie je ze steeds duidelijker. Die hele dunne haartjes, die sliertjes. Dat zijn ze. Dit is een veelbelovende methode om die overlast tegen te gaan. Deze krioelende wormpjes heten nematoden en leven normaal gesproken in groten getale in onze bodem. En sommige soorten nematoden gaan dan op zoek naar andere kleine wormpjes om daarbij naar binnen te kruipen. Het resultaat: een dood wormpje. En dat doen ze ook bij rupsen-larven, maar die leven dus hoog in de boomkruin. En zodra die nematoden boven de grond gehaald worden, leven ze vaak maar voor hooguit een paar uur. Ze hebben de bodem echt nodig om te kunnen leven en ze kunnen niet tegen licht. Dus hoe krijg je dan die nematoden uit de bodem? Bij die larven is in de bomen. En daar is inmiddels een bijzonder apparaat ontwikkeld. Dit is een nematoden-sproeier. Kijk hier in deze tank zit water met miljoenen krioelende nematoden en dit is een soort sproeikanon. En die sproeit met heel veel lucht, een soort nevel met water en nematoden zo de boom in. Het gebeurt haast allemaal ‘s nachts. Overdag zouden de nematoden gelijk doodgaan door het licht, kunnen ze niet tegen. Maar in de nacht blijven ze een paar uur leven. En dat is net lang genoeg om die eikenprocessierupsen binnen te kunnen sluipen. Henry, werkt dit goed? Dit werkt zeker goed als je maar op tijd bent. Het juiste tijdstip is heel erg van belang. Dus als die rupsen nog maar net uit het eitje zijn gekomen, dan moet je erbij zijn voordat ze overlast bezorgen. Als ze brandharen hebben, dan ben je te laat. En dan zouden we toch nog steeds overlast kunnen ervaren. We zijn nu wel op tijd he? We zijn al perfect op tijd, want ze zijn nog heel klein. En komen we ooit denk je van die eikenprocessierupsen-plaag af? Nou, ik denk dat we niet van eikenprocessierupsen afkomen. Ik denk dat we naar een andere boom moeten, dat we rustig over moeten schakelen naar de beheer door natuurlijke vijanden. En dan denk ik dat het prima in balans is te brengen en dat we eigenlijk heel goed samen kunnen leven met de eikenprocessierups.

Hoe kun je de eikenprocessierups bestrijden?

Programmalogo's

Nederland is door klimaatverandering aantrekkelijker geworden door de eikenprocessierups. De rondvliegende haartjes van deze rups kunnen bultjes, rode ogen en zelfs brandwonden veroorzaken. Om deze rups aan te pakken wordt nu geprobeerd om hiervoor hun natuurlijke vijanden in te zetten, zoals de sluipwesp en de koolmees.

De natuurlijke vijand inzetten

Dit is de eikenprocessierups. Hij is lichtgrijs en over zijn rug loopt een donkergrijze streep. Daarbij heeft hij een oranje wratjes met behoorlijk lange haren. En hij heet de eikenprocessierups omdat hij ten eerste dol is op jonge eikenblaadjes en omdat ze in een hele grote groep tegelijkertijd keurig achter elkaar aan de boom in klimmen in processie zoals dat heet. Ze leven in nesten van zo'n driehonderd rupsen die als een soort zak van spinsel aan de tak of stam van een boom hangt. Waarom is die rups nou zo lastig? Als verdedigingsmiddel verspreidt die rups brandhaartjes. En niet alleen die grote haren die je nu gelijk op de rug kan zien, maar ook heel veel minuscule haartjes die je met het blote oog niet eens kunt zien. Eén zo'n rups kan wel 800 duizend van die haartjes verspreiden. En aan die haartjes zitten een soort van weerhaakjes, waardoor ze heel gemakkelijk aan je blijven kleven. En als zo'n hartje breekt, dan komt er een eiwit vrij waardoor je huid flink geïrriteerd kan raken. Je kan bijvoorbeeld rode vlekjes krijgen of kleine bultjes die wel een beetje lijken op muggenbulten. Als ze in je ogen komen, dan krijg je tranende ogen. Vandaar ook dit masker. En als je ze inademt, dan kunnen ook je slijmvliezen flink geïrriteerd raken. Maar waar komt die rups nou vandaan? Die rups is eigenlijk het larvestadium van de processie-vlinder. En dat is een hele onopvallende, grijzige vlinder die vooral 's nachts vliegt. Daarom zien we ook niet zo vaak. En als we die larven willen zien, dan moeten we even een tijdje sprongetje maken. Een paar maanden terug. Dit is het proefstation eikenprocessierups in meel, één van de plekken waar de eikenprocessierups op kleine schaal expres gekweekt wordt om te kijken hoe die zich gedraagt. Want dat is elk seizoen weer anders. Henry, jij onderzoekt die rupsen al een tijdje. Wat zien we hier? Nou wat we hier zien is in dit station dat ik eigenlijk verschillende soorten eiken heb staan. En op die eiken zitten de eikenprocessierupsen. En die volg ik hier op dit moment iedere dag. Even een stapje terug, want hoe begint het? Het begint met een ei-pakket. Dat ei-pakket is in die boom in augustus al aanwezig. Blijft de hele winter in die boom zitten. Zit boven in die bomen, die ei-pakketjes. En hier zie je bijvoorbeeld een ei-pakket. Kijk, zie je het daar? Dat zijn allemaal eitjes? Dat ze allemaal eitjes. Die zijn dus 6 april van dit jaar uitgekomen. Zijn ze nu al gevaarlijk? Nee, ze zijn nou nog niet gevaarlijk. Het is zo dat ze eigenlijk pas vanaf de derde keer dat ze verveld zijn, gevaarlijk worden. Dus dat vervellen moet je eigenlijk zo zien dat ie dus als heel klein insect uit het eitje komt en daar gaat ie zitten vreten. En wanneer hij eigenlijk te dik wordt, moet ie zijn jas uitdoen. Moet hij vervellen om te kunnen groeien. Als ze 3 keer de jas gewisseld hebben zie je dat ze brandharen krijgen. Maar als je nou goed naar dit insect kijkt, dan zie je dat ze haren hebben. Zie je die haren erop? Ja zeker. Maar dat zijn dus lichaamsharen. Dat zijn niet de haren waar jij en ik jeuk van krijgen, maar dat zijn hele kleine haartjes. Nou denk je misschien dat hier overlast van ontstaat voor ons. Nou, dat is dus nu helemaal niet. En wat doen jullie dan hier in deze kast? Wat ik in deze kast doe is eigenlijk op dit moment iedere dag dit insect volgen. Je kunt je voorstellen als je heel veel eiken hebt en dan ook veel problemen met eikenprocessierupsen, dan zal je daar iets mee moeten doen. En daar probeer ik vooral sturing aan te geven door te snappen hoe dit insect z'n eigen ontwikkelt. Nou lijkt het misschien een beetje overdreven dat wij hier nu met deze pakken aan rondwandelen, maar er staan hier heel veel eiken met volwassen rupsen. En we gaan een nest ook echt van heel dichtbij bekijken, dus voor de zekerheid wat beschermende kleding kan geen kwaad. Eigenlijk zie je ze hier al gelijk, maar waar herken jij dat allemaal aan, Henry? Dat je processierupsen in de bomen hebt. Nou we zien hier rupsen zitten die echt gewoon duidelijk op de stam zitten. Maar er zit veel meer in die boom. Dus als je naar boven kijkt dan zie je daar zie je de nesten zitten. Dat is ook een nest, dat witte? Ja dat nest met allerlei spinsel eromheen, dat is ook gewoon een nest met eikenprocessierups. Als we ze nou beroeren, als wij te dichtbij zouden komen, dan zie je ze ook bewegen, reageren daarop. En dan schieten ze eigenlijk die haartjes af en die komen op ons lijf. En daar ga je op reageren. Kijk, hier heb je voor eentje, die wijst de weg. Is altijd ietsje groter. Dus die loopt vooraan en iedereen volgt daarachter. Dus nu gaat hij naar beneden. Iedereen gaat achter de leider aan naar beneden. En nu zitten ze zich volop vol te vreten. Dat ze echt gezond zijn. En zometeen gaan ze verpoppen. Dan wordt het een soort van rood boontje eigenlijk. Dus ze hebben ook het formaat van een boontje. Ze zitten in hele dichte nesten. En daar komt daarmee in augustus het vlindertje uit.

Wat is de eikenprocessierups?

In het voorjaar krijgen steeds meer eikenbomen last van de eikenprocessierups. Deze rups heeft op zijn lijf honderdduizenden haartjes. Als die haartjes losraken, kunnen ze bij mensen vervelende bultjes, prikkende ogen en zelfs brandwonden veroorzaken.

Een insect met irriterende haartjes

Hier, in het Nationaal Archief in Den Haag wordt van alles bewaard wat met ons land te maken heeft. Boeken uit de middeleeuwen, zeekaarten uit de Gouden Eeuw, foto's uit de Tweede Wereldoorlog. Maar Het aller aller allerbelangrijkste voor jou en voor mij wat hier wordt bewaard, zit in deze doos. Kijk, het is onze grondwet en deze is geschreven in 1848. Maar waarom is die grondwet nou zo belangrijk? Er staan inmiddels 142 regels in waar de overheid dus bijvoorbeeld regering, de politie, de gemeenten zich aan moet houden tegenover burgers. Jij en ik dus. Overal heb je regels. Op het sportveld. Thuis. Op school moet je bijvoorbeeld van elkaar afblijven en natuurlijk op tijd komen. En ook de overheid moet zich aan allerlei regels houden. En die staan in de grondwet. Je zou dit zegmaar de spelregels van onze samenleving kunnen noemen. Er staat bijvoorbeeld in hoe de macht in ons land is verdeeld. En wat onze rechten zijn. En dat zijn er nogal wat. Lange tijd is er helemaal geen grondwet. In de middeleeuwen is de koning gewoon de baas. Zijn wil is wet. Aan het eind van de achttiende eeuw zijn mensen dit in heel Europa beu en ze eisen meer rechten en vrijheid en ze willen dat deze worden opgeschreven zodat er niet mee gesjoemeld kan worden. Zo wordt onze eerste grondwet geschreven in 1798. Maar halverwege de negentiende eeuw komen overal in Europa de burgers weer in actie voor hun rechten. Ze vinden dat de koning veel minder macht moet hebben. En als hij dat niet wil, dan gaat hij maar helemaal weg. Deze man is op dat moment de koning van Nederland. Koning Willem II. Willem ziet wat er in de landen om zich heen gebeurt. Vorsten worden verdreven en van hun troon gestoten en dat wil hij dus helemaal niet. Nee, hij wil heel graag koning blijven, dus hij bedenkt zich. Koning Willem II geeft deze man, Johan Rudolph Thorbecke, de opdracht om de grondwet weer aan te passen. Thorbecke gaat aan de slag en in 1848 herschrijft hij in een paar maanden onze grondwet. Die wordt officieel ondertekend door koning Willem de Tweede. De originele handtekening uit 1848. Daarmee draagt de koning zijn macht over aan het volk. Daarom is deze grondwet zo belangrijk. Het is het begin van onze democratie. In een democratie heeft iedereen gelijke rechten en is de macht verdeeld over alle mensen. De grondwet kan, als dat echt nodig is, worden aangepast en verbeterd. Zo mogen bijvoorbeeld eerst alleen de rijken mannen stemmen. Dan wordt in 1917 de grondwet aangepast en mogen alle mannen stemmen en twee jaar later, in 1919, wordt de grondwet weer aangepast. En dan is er stemrecht voor iedereen, mannen en vrouwen. Met mijn stem kan ik meebeslissen wie er hier in de Tweede Kamer komen te zitten. 150 mensen door het volk gekozen. Dat staat ook in onze grondwet, dat het er precies 150 moeten zijn. Artikel 51. Punt 2. De Tweede Kamer bestaat uit 150 leden en zij controleren of de regering het wel goed doet. In de grondwet staan 142 regels waar de overheid zich aan moet houden ten opzichte van burgers. Jij en ik dus. In de grondwet staat bijvoorbeeld dat ik mag zeggen en schrijven wat ik wil en dat ik daar geen toestemming voor nodig heb van een of andere minister of zo. Ik vind dat we met z'n allen zuinig moeten zijn op het milieu, dus minder plastic zakken gebruiken en verzamel oud papier, maar je mag niemand kwetsen of beledigen. Jij met al die vuile..** Dat mag je natuurlijk niet. De grondwet. Het zijn de spelregels van onze samenleving en dat klinkt misschien allemaal heel vanzelfsprekend. Vrijheid, gelijkheid, stemrecht, maar zo gewoon is dat helaas niet. In veel landen zijn mensen helemaal niet vrij. In Brunei hebben de mensen bijvoorbeeld helemaal geen stemrecht. En als je in Noord-Korea de straat op gaat om te protesteren, kun je in de gevangenis terechtkomen. En in sommige landen, zoals Iran en Jemen, kun je als homo zelfs de doodstraf krijgen. En daarom is dit het allerbelangrijkste voor jou en voor mij uit het hele archief. Omdat deze grondwet bestaat, leven we in een democratie. In een vrij land waar je mag zijn wie je bent en waar je mag zeggen wat je wilt.

De grondwet

Je kunt het zien als de spelregels van de Nederlandse democratie: de grondwet, geschreven in 1848 door Thorbecke. Door de komst van deze grondwet is Nederland een democratie geworden. Er staan allerlei wetten en regels in waar wij ons aan moeten houden in Nederland.

Het fundament van de Nederlandse democratie

Mag ik van u een nasi met Ikan Bali? Rendang Padang en ook een beetje Gado Gado met sambal. Is goed ik ga voor jou maken. Alsjeblieft, eet smakelijk! Lekker dankjewel. Witte rijst met rundvlees en pittige vis. Allemaal gerechten uit Indonesië. En wat dacht je van straatnamen als Sumatra Laan of de Javastraat? Of woorden als pienter, klamboe, piekeren. Klinken harstikke Nederlands, maar komen uit Indonesië en al deze Indische mensen op de Tong Tong Fair. Hoe zijn die allemaal in Nederland gekomen? Indonesië ligt nou niet bepaald naast de deur. Hier ligt Nederland, hier. En hier ligt Indonesië, helemaal aan de andere kant van de wereld. Wat hebben Indonesië en Nederland dan met elkaar te maken? Nou, heel veel. Meer dan 400 jaar geleden ontdekten Nederlandse schepen de Indonesische eilanden hier en gingen daar handelsposten opzetten. Ze ontdekten daar producten als suiker, koffie, thee en ook specerijen als nootmuskaat, kruidnagel en peper. Die producten laden ze in een schip. En brachten dat naar Europa, waar ze het dan weer voor heel veel geld verkochten. Mede dankzij Indonesië wordt Nederland een rijk en machtig land. Het gaat zelfs zo ver dat vanaf 1815 Indonesië een kolonie, dus een deel van Nederland wordt en vanaf dan heet het hier in Nederlands-Indië. Nederland is er de baas. Dan gaan steeds meer Nederlanders wonen. Mooie grote huizen op landgoederen en sommige Nederlanders krijgen kinderen met Indonesiërs, Indische kinderen. En Nederlanders en Indische kinderen voelen zich beter dan de Indonesiërs. Want dat zijn toch maar landarbeiders en bediendes. Zo werd er vroeger gedacht. Dat was heel normaal. En één van die Indische nakomelingen ben jij, Robin Raven. Jij bent leraar, je bent kinderboekenschrijver en ik heb je Ikan Bali meegenomen. Jij bent geen Indonesiër he? Jij bent een mix. Mijn vader is een volbloed Indonesiër, is geboren op Java en mijn moeder is een Nederlandse plantersdochter, geboren op Sulawesi. En als je dat samenvoegt, dan krijg je dit: een Indo. In jouw boek Strijd in het regenwoud mag een Nederlandse jongen van zijn vader niet met een Indonesische vriend omgaan want Indonesiërs zijn minderwaardig. Waren de Nederlanders echt zo gemeen tegen Indonesiërs? Je kunt over het algemeen wel zeggen dat Indonesiërs vaak lagere baantjes hadden, minder geld verdienden dan vaak ook langer moesten werken. En je moet er ook bij zeggen dat de Nederlanders wel heel veel deden aan het bouwen van ziekenhuizen, bouwen van wegen, van scholen, dus ze deden wel iets. Maar dat was niet genoeg. De Indonesiërs wilde eigenlijk maar één ding en dat is vrij zijn. Maar dat wilden de Nederlanders niet. De Nederlanders wilde het liefst nog heel lang in dat mooie land blijven. En toen veranderde alles, want de oorlog brak uit, de Tweede Wereldoorlog. Eerst in Europa, maar later ook in Nederlands-Indië. 1942 Vallen de Japanners Nederlands-Indië binnen en binnen twee weken tijd is de hele archipel veroverd en op dat moment is het Nederlandse sprookje ook eigenlijk voorbij. De Nederlanders en tienduizenden Indo's worden naar werkkampen gestuurd. Verschrikkelijk. Mannen moeten de mannenkampen. De vrouwen en de kinderen gaan de vrouwenkampen. Mijn moeder heeft als kind drie jaar lang in een vrouwenkamp gezeten en heeft er verschrikkelijke dingen meegemaakt en gezien. En daar kan ze nu na zoveel jaren nog steeds bijna niet over praten. Dit monument is speciaal opgericht voor alle slachtoffers van de Japanse bezetting in Nederlands-Indië. Jyoti hebben afgesproken dat ik jij tegen je mag zeggen. Jij bent één van de slachtoffers. Jij kwam van de ene op de andere dag als 14 jarig meisje met je moeder, je broertje, je zusje in een jappenkamp terecht. En vervolgens drie jaar daarna steeds in een ander kamp. Hoe was dat? Heftig. Weet je opeens ben je je vrijheid kwijt. Je zit achter prikkeldraad en niet dat alleen. Maar we zaten met negentig mensen in een heel klein huisje. Dat betekende allemaal op de grond slapen en een ander verschrikkelijk iets van het eerste kamp, was dat mijn broertje van elf werd van ons weggehaald en die ging naar een jongens kamp. En wij wisten niet waar die was en wat er met hem gebeurd was. Het werd nog veel erger. Ja ons tweede kamp, dat was helemaal een verschrikking. Dat lag midden in de wildernis en de ratten en de kakkerlakken liepen over je heen. Wat deed je daar dan de hele dag? Hard werken. Er was één kraan voor 750 vrouwen. Er waren geen wc's. Moesten de wc's graven. Maar dat is toch hartstikke onhygiënisch? Natuurlijk was het niet hygiënisch. Er brak ook cholera uit en dysenterie. Ik zelf ben toen ook ziek geworden. Het gevolg was hard werken, maar moest ook elke dag iemand begraven. Vrouwen en kinderen. Dat moesten jullie zelf doen? Ja wie deed het anders? Hoe waren de Japanners tegen jullie? Kil, wreed. En als je iets gedaan had wat ze niet zinde of bijvoorbeeld te eten had gepikt, dan sloegen ze. En dan moest je de hele dag in de brandende zon staan en buigen. Altijd buigen voor ze. Wat was nou het ergste? Honger. Altijd honger. Je kreeg geen eten en je probeerde van alles te vinden. Zoals bijvoorbeeld slakken in het open riool achter ons huis en die visten we eruit. En die kookten we vier, vijf keer. En dan nog was het smerig. We waren ook net skeletten. Allemaal botjes, botjes botjes. In 1945 worden de Japanners verslagen en is de oorlog afgelopen. De Nederlanders denken gewoon weer de baas te kunnen spelen in Indonesië, maar daar denken de Indonesiërs heel anders over. De oorlog in Nederlands-Indië is voorbij. De Japanners zijn verslagen. Hoe gaat het nou verder? De Indonesiërs komen in opstand. Ze willen vrij zijn, ze willen niet meer onderdrukt worden door de Nederlanders. Dus wat gebeurt er? Op 17 augustus 1945, twee dagen nadat de Japanners zich hebben overgegeven, roept de Indonesische leider Soekarno de onafhankelijkheid uit. Daar was Nederland niet blij mee? Nee, nee, nee. Nederland was woest en ze stuurde onmiddellijk het leger twee keer zelfs naar Indonesië om orde op zaken te stellen. En er breekt een onafhankelijkheidsoorlog uit. Hard tegen hard. Er wordt keihard gevochten. En Nederlandse soldaten doodden veel mensen, waaronder veel onschuldige burgers. Heftig. Ja heel heftig en uiteindelijk naar vier jaar vechten, wordt Nederland gedwongen om Indië op te geven en in 1949 wordt Indonesië een onafhankelijk land. De Republiek Indonesië. De verliezers voelden zich niet meer zo welkom in Indonesië. Ruim drie honderdduizend Nederlanders, Indische Nederlanders, Papoua's en Molukse soldaten die aan de kant van Nederland hadden gevochten, verlieten compleet met gezin het land. De meesten kwamen naar Nederland per boot. Ja en de meesten van hen kende Nederland eigenlijk alleen uit schoolboeken of foto's. Zoals mijn tante. Hoe was dat voor u? Ik was toen, toen kwam ik hier in Nederland aan en was midden in de winter. We hadden dus alleen maar als zo kleren aan. Het is hartstikke koud en toen zijn we dus opgevangen in een pension. En hoe waren de Nederlanders tegen u? Aardig? Ja ze wist eigenlijk heel weinig van ons. Werd u ook uitgescholden? Jawel. Wat zeiden ze dan tegen u? Dan zeiden ze tegen ons pinda. Ja en import, ga terug naar je apenland. Nou wat onaardig u wat deed u dan? Dan schold ik terug. Kaaskoppen, witte worm. Verder waren ze wel aardig? Ja heel aardig, ik heb een leuke jeugd gehad. Wat een verhalen zeg. Wat heeft Nederland veel leed veroorzaakt. Wat me het meeste treft is dat in alle families van alle mensen die rondlopen er iets ergs is gebeurd. Ja, dat klopt. En daarom schrijf ik er ook over, want het Indische verleden mag nooit worden.

Indonesië

Indonesië ligt niet bepaald naast de deur, maar toch heeft Nederland veel met dit land te maken. Lang geleden is het een kolonie van Nederland en heet het land Nederlands-Indië en zijn de Nederlanders de baas in dit land. Maar als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, maken de Japanners een einde aan het Nederlandse bewind. Ze sluiten de Nederlanders en Indo’s (Indische-Nederlanders) op in kampen. Als in 1945 een einde komt aan de oorlog, roept leider Soekarno de onafhankelijkheid uit. Indonesië wil vrij zijn. Er breekt een heftige strijd uit tussen de twee landen en uiteindelijk wordt in 1949 Indonesië officieel onafhankelijk.

Voormalige kolonie van Nederland

Ja, ik weet het. Ik loop hartstikke voor schut. Maar tachtig jaar geleden liepen heel veel mannen zo. Het ging toen namelijk heel slecht met de Nederlandse economie. Ongeveer net als nu. Alleen in de jaren dertig van de vorige eeuw was het zo erg dat één op de vier mannen langer dan 1 jaar werkloos was. En dat is gigantisch veel. Hier moet je kijken. Een krant uit 1932: Er is een ramp over ons gekomen. Een ramp waarvan de omvang niet te overzien is, niet te begrijpen is. Oud en jong worden gelijkelijk en meedogenloos getroffen. En deze krant kopt: Amsterdam in crisistijd. Hoe kan dat nou? Dat het ineens zo slecht ging met de Nederlandse economie? Nou een paar jaar eerder in 1929, is er in Amerika een crisis ontstaan. Amerikanen verliezen hun geld op de aandelenbeurs en gaan minder verdienen of ze verliezen gewoon hun baan. Amerika heeft ineens veel minder geld om producten van het buitenland te kopen. En daar hebben wij hier in Nederland last van, want Amerika kocht onder andere altijd heel veel bloemen en groenten van ons. Doordat de handel tussen de landen stilvalt, moeten heel veel bedrijven sluiten en daardoor komen de werknemers op straat te staan. Dat overkomt ook de vader van Siem. Siem is twaalf jaar en hij beschrijft wat de crisis voor hun gezin betekent. Dit is echt gebeurd. Vier jaar geleden was het allemaal heel anders dan nu. Maar ik weet nog wel dat alles toen minder somber was. Maar ruim een jaar geleden werd vader ineens ontslagen en hij vond geen nieuwe kantoorbaan. Iedereen wilde werk hebben, maar dat was er niet meer. Niet alleen het gezin van Siem had last van de crisis, heel veel hadden ermee te maken. Maar wat betekent dat dan, als je vader werkeloos werd? Hallo! Hoe maakt u het? Kom binnen. Wauw! Jij leeft ook nog echt in de jaren '30. Ja en mijn haar en mijn kleren zijn ook volgens de mode van de laatste tijd. En mijn huis is ingericht zoals veel mensen dat toen ook hadden. Ja het is echt heel anders dan bij mij thuis. Kijk, een kale plankenvloer, een beetje versleten kleden. Ouderwets wasrek bij een ouderwetse kachel. Die radio is echt te gek. En die bank is helemaal in stijl. Hoort er helemaal bij. Een ouderwets ledikant met echte dekens. Lekker warm. Is ook wel nodig zeg, zo zonder verwarming. Ja zo was het toen. Als je vader werkloos was in de crisisjaren was het echt heel erg, want vrouwen werkten bijna niet, dus iedereen was afhankelijk van het loon van papa. Wat gebeurde er dan? Kregen ze iets van de regering toen, iets van uitkering of zo? Ja en dat noemden ze steun in die tijd en om dat te krijgen moest je twee keer per dag een stempeltje halen en dan moest je uren in de rij staan zodat je niet stiekem wat bij kon verdienen. Dan moest de vader van Siem ook en daarvoor werd hij uitgescholden door een jongen op school. Schooiersjong, ik heb je vader wel gezien bij het loket van de steuntrekkers. Ja mensen schaamden zich vaak er heel erg voor dat ze steun moesten halen. Ze kregen ook maar heel weinig steun per week. Ongeveer 15 gulden. Dat is nu ongeveer 7 euro. En het maakte niet uit of je onderwijzer was of bankdirecteur. Iedereen kreeg hetzelfde en het was vaak minder dan de helft van wat ze normaal gesproken verdienden. Hoe kan je daar nou van leven? Ja, het was bittere armoede. De helft van wat je kreeg, dat ging op aan de huur en wat er van overbleef. Ja, daar kon je een beetje eten van kopen. Zo. Dat betekende fors bezuinigen. Het eerste verdwenen: de radio, want die was vaak op afbetaling gekocht. De kranten en tijdschriften, ook die voor de kinderen, zoals bijvoorbeeld de Okki. Je moest van je sportclub af. Maar ook voor de hele gewone dingen is er geen geld meer. Waar is de zeep? Vraagt de vader van Siem. Die is op, zegt zijn moeder. Je zult deze week zonder moeten doen. Zaterdag haal ik een nieuwe. Nou, het eten is ook al niks. Ja voor de crisis had je keuze uit dit soort spullen. Zelfs vlees kwam regelmatig op tafel, maar nu het crisis is, is daar geen geld meer voor. Daar schrijft Siem ook over. Vader pakte zijn vork en zei nogal bitter: lekker ouderwetse boerenkool met worst. Die worst moet je er maar bij denken, zei moeder. Daarna klonk alleen nog het geluid van tikkende en schrapende vorken. Er hing een stille spanning aan tafel. Vaak komt er alleen maar dit op tafel. Aardappels met lawaaisaus. Dat is een heel waterig sausje van margarine, een half Maggi blokje en heel veel water. Smakelijk. Wat ook veel gebeurd is dat werkloze mannen aan het werk worden gezet door de regering en dat mogen ze niet weigeren. Anders wordt direct hun steun ingetrokken. Het hele Amsterdamse Bos bijvoorbeeld is aangelegd door werklozen. En deze hele Bosbaan is met de hand uitgegraven. In het hele land zijn er trouwens dit soort werkverschaffingsproject. In Rotterdam en Den Haag worden parken aangelegd. In het noorden van het land wordt er van heideveld tot landbouwgrond gemaakt. Het is ontzettend zwaar en heel vies werk, tien uur per dag en het maakte niet uit of je nou bankdirecteur of onderwijzer was geweest. Iedere werkloze moest dit werk doen. Ook de vader van Siem moet heel hard werken bij een project aan de rivier de Maas. Daar moeten ze met duizenden mannen klei afgraven. Daarover schrijft Siem: het werk in de Uiterwaarden is heel zwaar. De mannen moeten zeulen met volle kruiwagens en werken in de rivierklei. Verschrikkelijk vermoeiend en de beloning is heel slecht en bovendien erg oneerlijk. Siem’s vader verdient er bijna niets meer mee dan de steun die hij al krijgt. Net als alle andere werklozen. En het is vaak ver van huis, zodat ze doordeweeks in barakken moeten blijven slapen. Het is een zware tijd. In 1934 besluit de regering de steun te verlagen. En het was al zo weinig. Hier in de Jordaan, dé arbeidersbuurt van Amsterdam gaan de mensen de straat op om te protesteren. Ze zijn wanhopig want ze lijden gewoon honger. Het loopt volledig uit de hand, er breken rellen uit, de politie treedt keihard op en het resultaat is zes doden en meer dan honderd gewonden. En het is allemaal voor niets geweest, want de verlaging van de steun gaat gewoon door. Maar het is toch niet alleen maar kommer en kwel? Nee, de mensen zitten s avonds gezellig spelletjes te doen zoals wij. En als ze het iets beter hadden en even konden sparen, konden ze naar de bioscoop of ze konden gaan dansen. Het was best gezellig en kinderen zoals Siem gaan gewoon naar school en ze spelen heel veel op straat. Want er zijn niet zoveel auto's. Nee, de straten zijn van de kinderen. Het is hun domein. Na 1936 ging het trouwens ook langzaam beter met de Nederlandse economie. De crisisjaren zijn voorbij.

De crisisjaren

Na de ‘Beurskrach’, een grote financiële crisis in de Verenigde Staten in 1929, komt ook Nederland in een crisis terecht. Veel mensen worden werkloos en moeten leven van steun van de overheid. Een kleine uitkering waar mensen amper van rond konden komen.

Armoede in Nederland

Dit is misschien wel het beroemdste dagboek ter wereld. Het dagboek van een joods meisje dat zo'n zestig jaar geleden leefde en in een vreselijke oorlog terechtkwam. Ze moest onderduiken en was haar leven niet zeker. Ze was niet voor niets zo bang om ontdekt te worden, want ze zou de oorlog niet overleven. Dit is het dagboek van Anne Frank. Anne is 11 jaar oud als de Tweede Wereldoorlog in Nederland uitbreekt. Ze woont dan met haar drie jaar oudere zus Margot, haar moeder Edith en haar vader Otto in Amsterdam-Zuid. En mevrouw Pik Goslar oftewel Hanneli, zoals Anne haar noemde, was haar beste vriendin. Mevrouw Pik, u was toen ook elf jaar he? En u woonde hier naast de familie Frank aan het Merwedeplein Ja, naast de familie Frank. Wij woonden hier op de eerste verdieping. En de familie Frank woonde hier in de tweede verdieping en wij konden van de ramen en ook van de veranda samen spreken. Er is ook een boek over u geschreven met daarin uw herinneringen aan Anne, maar ook uw verhaal over het leven als meisje in de oorlog. Uw leven leek wel een beetje op dat van Anne. Ja, in het begin omdat beide families waren vluchtelingenfamilies uit Duitsland. De families Frank en Goslar woonden al langere tijd in Duitsland, maar toen daar in 1933 Hitler aan de macht kwam, veranderde er veel. Het ging slecht met Duitsland. Er was veel werkloosheid en armoede. Hitler en zijn aanhangers, de nazi's, gaven de Joden de schuld van alles. Zij haten Joden en begonnen ze te vervolgen. Veel families vluchtten weg, waaronder die van Anne en Hanneli. De meisjes waren toen pas vier jaar oud. En jullie dachten hier in Nederland dus veiliger te zijn dan in Duitsland? Natuurlijk. Maar dat duurde niet lang. 1940, 10mei zijn de Duitsers in Nederland ingevallen. Het was vijf dagen oorlog en toen was het afgelopen met veiligheid. In het begin ging het normale leven nog wel door. In 1941 hangt Anne uit dit raam daar beneden naar een bruidspaar te kijken. Dat zijn de enige bewegende beelden die ooit van haar gemaakt zijn. Maar al snel beginnen de Duitsers ook in Nederland. Joodse mensen te vervolgen. Er komen allerlei discriminerende wetten. Hoe vonden jullie het als meisjes dat jullie bepaalde dingen niet meer mochten? Ik geloof op die leeftijd merk je dat niet zo erg. Maar het was dan altijd erg en erger. Ja, daar mochten we niet meer zwemmen. Dan mochten we niet meer in winkels kopen. Alleen in joodse winkels, alleen van 3 tot 5. En jullie kregen ook een Jodenster op een gegeven moment. Ja, in het begin waren we daar heel trots op. Maar dan heb je het toch wel gemerkt dat is niet zo aangenaam dat iedereen kan doen wat ie wil met je. Mochten jullie nog wel naar school? Ja, maar we moesten naar een extra school. Alle Joodse kinderen moesten naar een school die extra werd opengemaakt voor Joodse kinderen met alleen Joodse leraren. En dat was dus hier. Een Joods Lyceum. Kwam u ook weer bij Anne in de klas? Ja wij kwamen naast elkaar te zitten. Ondertussen wordt de situatie elke dag erger. 16 jarige Joodse jongeren kregen een oproep voor dwangarbeid in Duitsland. Ook de zus van Anne, Margot. Ik schrok ontzettend. Iedereen weet wat dat betekent. Concentratiekampen en eenzame cellen zag ik al in mijn geest opdoemen. Op dat moment besluit de familie Frank direct onder te duiken. Niemand mag het weten. Zelfs Hanneli niet. Dus u wist van niks toen u hier de volgende dag bij aan de deur kwam? Nee, helemaal niet. Ik kwam spelen, we hadden vakantie en toen kwam die onderhuurder en die zei dat de familie was verdwenen en hij geloofde naar Zwitserland. In werkelijkheid zat Anne maar een paar kilometer bij Hanneli vandaan, namelijk hier in het hartje Amsterdam aan de Prinsengracht, in het bedrijf van haar vader. Hier zat Anne met haar familie ondergedoken. Nu is dit het Anne Frank Huis, een museum. Maar vroeger had je hier het bedrijf met beneden de kantoren, hier op de tweede verdieping de opslagruimtes. En moet je kijken. Aan het eind van deze overloop stond een kast. Nou niets aan te zien. Gewoon een archiefkast. Maar het is een kast met een geheim. Moet je opletten. De kast kan namelijk met een beetje kracht draaien. Kijk dan verschijnt hier achter een trap en die trap die leidt naar een verborgen deel van het huis, het Achterhuis. Het Achterhuis, waar Anne samen met haar zus Margot, haar ouders en vier andere onderduikers meer dan twee jaar opgesloten zit. In die tijd schrijft Anna alles wat er in het Achterhuis gebeurt op in haar dagboek, 20 juni 1943. Het was nog donker buiten. Er werd een paar keer achter elkaar hard op de deur gebotst. Wonen hier Joden? Schreeuwde iemand in het Duits. Jullie werden hier toen opgepakt. Ja, vanuit dit huis. Mijn grootouders uit de volgende ingang en wij hadden het eigenlijk verwacht. Het koffertje was altijd klaar. Hanneli en haar familie werden samen met duizenden andere Joden in veewagons naar Drenthe gebracht, naar het doorgangskamp Westerbork. En daar zou zij 9 maanden blijven. Op dat moment zit Anne nog steeds ondergedoken in het Achterhuis. Ze weet wel dat alle Joden worden opgepakt, maar wat ze niet weet is dat haar vriendin Hanneli inmiddels ook is weggevoerd. Kijk, dit is de kamer waar Anne's zus en haar ouders slapen. Maar vier medewerkers op kantoor weten dat er onderduikers in het Achterhuis zitten. Miep Gies, Bep Voskuijl, Johannes Clijman en Victor Kugler. Zij zorgen voor de spullen voor de onderduikers, dus eten, toiletspullen, schoolboeken. En dat is heel gevaarlijk, want op het helpen van Joden staan zware straffen. Kijk en dit. Dit is het Slaapkamertje van Anne in het Achterhuis. Hier staat haar bed. Aan deze kant en hier staat het bed van tandarts Pfeffer. Daar moesten die kamer mee delen, hoewel ze een hekel had aan die man. En nu is het hier leeg, want het is museum. Maar wat er nog over is gebleven zijn wel de plaatjes die Anne aan de muur plakte om het wat gezelliger te maken. Hier schreef ze ook vaak in haar dagboek. Fietsen, dansen, fluiten. De wereld in kijken. Me jong voelen. Weten dat ik vrij ben. Daar snak ik naar. Anne voelde zich hier natuurlijk verschrikkelijk opgesloten en ze moesten ook nog eens doodstil zijn. Vooral overdag op werkdagen als er mensen in het bedrijf aan het werk waren. Geen druppel water, geen wc. Niet lopen. Alles stil. En dan is er de voortdurende angst om ontdekt te worden. Gisteren ben ik ontzettend geschrokken. Er werd om 8 uur plotseling heel hard gebeld. Ik dacht niet anders of er kwam iemand. Je snapte wel wie. Op 27 november 1943 ziet Anne voor het slapengaan plotseling haar vriendin Hanneli voor zich. Haar ogen waren heel groot en ze keek mij zo droevig en verwijtend aan dat ik in haar ogen kon lezen: oh Anne waarom heb je me verlaten? Help, o help mij, red mij uit deze hel. Daarna schrijft ze: waarom werd ik dan uitverkoren om te leven en moest zij wellicht sterven? Maar Hanneli was niet dood, want u zat samen met uw vader en haar zusje Gabi en opa en oma in het kamp Westerbork. In Westerbork wachtte het hele kamp altijd angstig de maandag en de donderdagavond af. Wat gebeurde er dan? Iedere donderdagavond kwam de SS met lijsten. Ongeveer duizend mensen. En die zouden doorgestuurd worden met veewagons naar een werkkamp in het oosten. En iedereen begreep dat dat niets goeds is. We wisten niet dat ze ons gaan doden met gas. Hoe reagereerden de mensen daarop? Mensen waren hysterisch. Je wist nooit wanneer is het jouw beurt? We wisten toch iedere week gaan er duizend weg. En dat was verschrikkelijk. Maar jullie hoefden eerst nog niet op transport he? Nog niet omdat wij hier hadden zo'n stempel die zou zeggen dat we voorlopig nog gesperd zijn. We mogen voorlopig blijven in Westerbork. Ondertussen wordt het leven voor Anne in het Achterhuis ook steeds zwaarder. Dit was de gezamenlijke woonkamer van het Achterhuis. Dus hier zaten ze vaak met acht mensen bij elkaar. Het werd trouwens steeds moeilijker voor de helpers om aan eten en drinken te komen voor de onderduikers. Er komen steeds meer ruzies. Niet zo gek natuurlijk als je dag in dag uit in zo'n kleine ruimte op elkaars lip zit. Het enige lichtpuntje voor Anne is dat ze een tijdje verliefd is op Peter. Hier op zolder zitten ze vaak bij elkaar. Van 's ochtends tot 's avonds laat doe ik eigenlijk niets anders dan een Peter denken. In februari 1944 wordt u met uw familie op transport gesteld naar Bergen-Belsen. Dat is in Noord-Duitsland. Ja Noord-Duitsland. Hier is Westerbork.En u kwam in een uitwisselingskamp terecht, vanwege die bijzondere paspoorten. En daardoor hadden jullie het ook iets beter met eigen eten, eigen kleren. Maar toch moet het nog erg zwaar geweest zijn. Het was heel erg. Wij kregen vier centimeter stukje brood per dag en dat gingen we altijd een recht snijden. Altijd nog een stukje en nog een stukje en dan was er niks meer. Eerst kregen we allemaal luizen op ons hoofd en in de zoom van de kleren en later kregen wij vlektyfus. En als je nou geen medicijnen hebt en helemaal niet genoeg eten en je bent zo zwak. Dan heb je niet meer nodig om door te gaan. Hanneli zou dik een jaar in het kamp Bergen-Belsen blijven. Augustus 1944. Anne heeft goede hoop dat de oorlog nu snel is afgelopen. Maar op 4 augustus gebeurt waar ze steeds al zo bang voor was. Ze worden verraden en allemaal op transport gezet naar Kamp Westerbork. Vanuit Westerbork worden ze weggevoerd naar concentratiekamp Auschwitz in Polen. Anne en Margot gaan later naar concentratiekamp Bergen-Belsen, maar hun ouders moeten in Auschwitz blijven. Ze komen dus zonder dat ze het weten in hetzelfde kamp terecht, waar Hanneli ook zit. Alleen dan in het gedeelte voor gewone gevangenen, maar daar worden ze totaal aan hun lot overgelaten. Ze krijgen bijna niets te eten. Ze worden ontzettend ziek. Iemand vertelt Hanneli dat er aan de andere kant van het prikkeldraad een Nederlands meisje zit dat zij kent. S Avonds sluit ze met gevaar op betrapt en doodgeschoten te worden naar het prikkeldraad. En dan gebeurt er iets heel bijzonders. Na tweeënhalf jaar ontmoet ze haar vriendin Anne weer. Na een paar minuten een heel zacht stemmetje en het was Anne. Het was niet die kleine, pittige Anne die ik gekend heb. Het was een gebroken meisje. Anne vertelde me ook bij het prikkeldraad dat zij en Margot maar heel weinig eten hadden. Ja, ze hadden beiden helemaal geen eten en heb ik gezegd kom eens terug en 2,3 dagen, ik zal zien wat ik kan doen. En toen kwam ik met zoiets als een hele kleine voetbal. Een stukje met droge pruim, een stukje van die knäckerbröt. En toen kwam ik zo bij het prikkeldraad en dat was veel hoger. En boven waren wachttorens met Duitse soldaten dus heel gevaarlijk. En het was donker en ik hoorde haar, maar ik kon haar niet zien. En toen zei ik Anne, voorzichtig ik gooi het over het prikkeldraad. En toen hoorde ik hoe ze huilde en schreeuwde. En ze was woedend. Wat is er gebeurd? Een andere hangbruggen vrouw had een pakje opgevangen. Rende weg en heeft haar niets gegeven. En toen moest ik haar een beetje kalmeren. Ik heb beloofd we doen het nog een keer. Na twee, drie dagen hebben we het nog een keer gedaan en toen heeft het opgevangen. Ze spreken af dat ze elkaar snel weer zullen ontmoeten. Maar alles loopt anders. De vader en de oma van Hanneli gaan dood in het kamp. Hanneli en haar zusje Gabi worden daarna samen weer op transport gesteld. Hanneli is heel erg ziek en ze denkt dat ze dood zal gaan. Maar gelukkig worden ze bevrijd. Hanneli en Gabi overleven de oorlog. Maar dat geldt niet voor Anne. Anne en Margot gaan dood in Bergen-Belsen door uitputting en ziekte. Anne is dan vijftien jaar. Haar moeder en de andere onderduikers worden ook vermoord. Alleen Otto, de vader van Anne, blijft in leven. Annes dagboek wordt gered door Miep Gies, één van de helpers, en Otto Frank besluit het uit te geven. Want dat was Annes grote wens.

Anne Frank

Wereldberoemd is het dagboek van Anne Frank. Tijdens de Tweede Wereldoorlog moet zij als joods meisje met haar familie onderduiken in het achterhuis van haar vaders kantoor in Amsterdam. In de tussentijd wordt haar vriendin Hanneli opgepakt en afgevoerd naar concentratiekamp Bergen-Belsen in Duitsland. Wanneer de onderduikers in het achterhuis verraden worden, ontmoeten de twee vriendinnen elkaar na twee jaar weer in het kamp. Gescheiden door prikkeldraad. Hanneli overleeft de oorlog, Anne niet.

Het bekendste slachtoffer van de jodenvervolging

In 1914 rommelt het al een tijdje in Europa. Een aantal landen maken fikse ruzie met elkaar. Wanneer de Oostenrijkse kroonprins wordt neergeschoten, slaat de vlam in de pan. Oostenrijk geeft Servië de schuld en verklaart dat land de oorlog. De ruzie spreidt zich als een olievlek uit over heel Europa. Een aantal landen hebben beloofd elkaar te helpen wanneer er oorlog uitbreekt. Duitsland, Hongarije, Turkije en nog een aantal landen sluiten zich aan bij Oostenrijk. Dat zijn de Centralen. En onder andere Frankrijk, Engeland, Rusland en later ook de Verenigde Staten zijn de vrienden van Servië. Dat zijn de geallieerden. Uiteindelijk gaat de ruzie tussen 33 landen over de hele wereld. Vandaar de naam Wereldoorlog. Nederland is samen met een handjevol andere landen neutraal. Dat wil zeggen dat ze geen partij willen kiezen in deze ruzie. Maar we hebben wel last van de gevolgen van de oorlog. Er is veel honger en armoede en dat komt omdat normale handel met andere landen bijna niet mogelijk is. En er komen heel veel vluchtelingen naar ons land toe. Ook België probeert neutraal te blijven, maar wordt gedwongen aan de oorlog mee te doen omdat Duitsland besluit dwars door België te trekken om Frankrijk te veroveren. Back home by Christmas. Weer thuis met de kerst, dat is het idee. Die Engelsen zullen die Duitsers wel even een lesje gaan leren. Met miljoenen jonge soldaten tegelijk melden ze zich meestal vrijwillig aan. Op naar het avontuur. Sommigen liegen zelfs dat ze oud genoeg zijn, zodat ze maar het leger in kunnen. Zo graag willen ze naar het slagveld. Op de dag zelf worden ze uitgezwaaid door hun ouders en de jonge soldaten gaan vrolijk, zingend en fluitend richting het front. Eén van hen is John Gambill. Hij komt in 1915 aan in België als de oorlog al een jaar aan de gang is. Hij is dolblij dat hij eindelijk naar het slagveld in België kan om daar tegen de Duitsers te vechten. Maar John merkt al heel snel dat er werkelijk geen enkele reden is om enthousiast te zijn. Het lachen en zingen vergaat hem. Hij komt terecht in een smerige oorlog met verschrikkelijke wapens, waar miljoenen mensen net als hij kansloos aan hun einde komen. Het geweld gaat altijd door, elke dag en elke nacht. Slapen doen we niet langer dan drie uur en onze kleren doen we nooit uit. Alleen al het besef dat hier niet weg te komen is, maakt iedereen bloednerveus. De Duitsers trekken dus met hun legers richting Frankrijk om dat land te veroveren. Maar op weg daar naartoe lopen ze in België vast. Door de aanhoudende regenbuien komen ze geen centimeter verder. En dan gebeurt er iets wat nog nooit eerder zo massaal gedaan is een oorlog. Soldaten graven zich in. Ze graven heel veel geulen, de beruchte loopgraven. Ze zijn soms kilometers lang en van hieruit beschieten ze elkaar. Leven in zo'n loopgraaf is verschrikkelijk. Overal modder, luizen, ratten. John kan zich nergens wassen. Er is geen toilet, er is geen schoon water en soms is er zelfs geen eten. En de hele tijd het geluid van beschietingen, bombardementen, fluitende kogels, het gekerm van stervende kameraden om je heen. Het is hel de aarde. Elk moment kan je je laatste zijn. Het is om gek van te worden. Soldaten kunnen geen kant op. Ze zitten maar in de koude modder te wachten totdat er weer geprobeerd wordt een stukje land te veroveren. Dam klinkt er een fluitsignaal. En dan worden de soldaten met honderden tegelijk gedwongen de loopgraven te verlaten en richting de vijand te rennen. De meesten van hen hebben geen schijn van kans en worden een paar meter doodgeschoten of lopen vast in een prikkeldraad. De rest trekt zich terug. Geen centimeter land veroverd en dat gaat zo maar door. Tijdens de Eerste Wereldoorlog worden steeds weer nieuwe technieken ingezet om zo veel mogelijk soldaten te doden en een klein stukje land te veroveren. Machinegeweren, tanks, vliegtuigen, prikkeldraad. Het ene wapen is nog verschrikkelijker, dat het andere. Maar het aller ergste nieuwe wapen is gifgas. Het wordt hier op deze plek door de Duitsers voor het eerst ingezet. Bij gebruik moet je uitkijken hoe de wind staat. Anders krijg je zelf de volle laag in je gezicht. Zondag 19 december zal ik nooit vergeten. Ons schuilhol was helemaal gevuld met gas. Vreselijk was het. Het gras had al een paar van onze jongens gepakt. Maar hoestend en kokhalzend moesten we toch voorwaarts. De verwoestende werking ervan is voor iedereen een complete verrassing. Honderden soldaten sterven tijdens zo'n gifgasaanval tegelijk een verschrikkelijk pijnlijke dood. Tijdens de Eerste Wereldoorlog gaat de strijd maar door en door en door. Er wordt weinig vooruitgang geboekt en er vallen heel veel doden en gewonden. De doden worden meestal gelijk achter het slagveld begraven en de gewonden worden zo veel mogelijk opgelapt, zodat ze vervoerd kunnen worden naar het veldhospitaal dat hier stond. De Lijssenthoek. Hier wordt dag en nacht keihard gewerkt om zoveel mogelijk levens te redden, maar vaak komt de hulp te laat. Wie er sterft in dit veldhospitaal, wordt hier begraven. En zo is begraafplaats Lijssenthoek ontstaan. In het begin worden alle doden nog keurig netjes begraven, maar later sneuvelen er zoveel soldaten. Er is gewoon geen tijd meer voor. Dus hun lichamen worden gewoon zo in een kuil gekieperd. Begraafplaatsen worden groter en groter. Eind mei 1916 krijgt de moeder van John toch weer een nieuwe brief en ze hoopt zo dat die van haar zoon is. Maar dat is niet zo. Het is van het leger. En ze krijgen het ergste nieuws dat een moeder kan krijgen. Helaas moet ik u meedelen dat uw zoon, luitenant John Campbell, vanochtend om halfzeven is gestorven. Ook na de dood van John, gaat de strijd nog jarenlang door en al die tijd verschuiven de grenzen van het oorlogsgebied nauwelijks. Er sterven wel miljoenen soldaten en burgers door het oorlogsgeweld. Pas in 1917, wanneer de Amerikanen met de geallieerden mee gaan vechten, komt het einde van de oorlog in zicht. Op 11 november 1918 geven de Duitsers en haar bondgenoten zich tandenknarsend over. De meeste mensen hebben zoveel ellende gezien en meegemaakt, dat ze vinden dat alles anders en beter moet. De wereld is voorgoed veranderd, maar de oorlog wordt niet vergeten. Zeker niet in België. Dit is de weg waarover John en honderdduizend andere soldaten marcheerden richting het front. Nu staat hier een monument voor al die mannen en vrouwen die omgekomen zijn rondom Ieper en waarvan het lichaam nooit gevonden is. Iedere naam op deze muur, staat voor één persoon. Er staan er hier 55.000. Op deze begraafplaats zijn nog eens 35 duizend namen van nooit meer teruggevonden soldaten gegraveerd. Er zijn nog minstens drie van dit soort muren nodig om alle vermisten op kwijt te kunnen. Overal zie je klaprozen. De klaproos is het symbool van de Eerste Wereldoorlog. Dat komt omdat het namelijk één van de weinige plantjes was dat kon overleven op het bloedige slagveld. Ik denk dat John ze vanuit de loopgraven ook wel gezien heeft. In plaats van te vechten tegen de vijand, heeft hij die laatste nacht in het veldhospitaal gevochten voor zijn leven. Hij heeft het niet gered. 22 jaar één van de bijna 20 miljoen mensen die zijn omgekomen tijdens de Eerste Wereldoorlog.

De Eerste Wereldoorlog

Na de moord op de Oostenrijkse kroonprins Franz Ferdinand, breekt in 1914 de Eerste Wereldoorlog uit. Het wordt een bloedige oorlog tussen aan de ene kant de geallieerden (Engeland, Frankrijk, Rusland, en later de Verenigde Staten) en aan de andere kant de Centralen (Duitsland, Hongarije, Turkije). De oorlog wordt voornamelijk hard bevochten vanuit loopgraven rondom het Belgische Ieper. Miljoenen jonge soldaten sneuvelen in de strijd. Pas in 1919 geven de Centralen zich over.

De oorlog van de loopgraven

Omdat je ook zo ingewikkeld is, kan er van alles mis zijn. Een optometrist kan je ogen heel precies bekijken en erachter komen wat er precies mis is. De twee meest voorkomende aandoeningen zijn bijziendheid en verziendheid. Bij bijziendheid zie je alles van dichtbij heel goed en scherp en wordt alles verderop een beetje wazig en vaag. Bij verziendheid is het precies andersom. Dan zie je goed in de verte en wordt alles van dichtbij onscherp. Bijziendheid komt het vaakst voor. Beide aandoeningen hebben te maken met de bolling van je oog.
Dit is een model van je oog. Het ziet eruit als een mooie ronde bal met hier aan de voorkant je hoornvlies. En daarachter zit je lens. En die zorgen er samen voor dat het beeld dat bij je binnenkomt precies op de achterkant van je oog wordt geprojecteerd. Daar zit namelijk je netvlies. En je oogzenuw zorgt dat het beeld naar je hersenen wordt gestuurd. 
Maar als de bolling van je oog niet precies klopt, kan het zijn dat het beeld dat door je lens naar binnen komt niet precies op je netvlies valt, maar net ervoor of net erachter. Als het beeld voor je netvlies valt, ben je bijziend. En als het achter je netvlies valt, ben je verziend. Hoe kun je dat oplossen? Door een hulplens voor je eigen lens te plaatsen. Die zorgt er dan voor dat het beeld wel weer precies op je netvlies terechtkomt.

Wat is het verschil tussen bijziend en verziend?

Als de bolling van je oog goed is, zie je alles scherp. Als de bolling niet klopt, komt het licht door de lens van je oog en valt het voor of achter je netvlies. Dan ben je bijziend of verziend.

Wazig zien in de verte of dichtbij

Volgens de wet moeten weegschalen in winkels daadwerkelijk het goede gewicht aangeven. Daarom worden ze regelmatig gecontroleerd. Dat is het werk van inspecteurs van Agentschap Telecom. Nou, dat doen we met behulp van onze gewichten. In Delft ligt er een gewicht dat is precies een kilo en daar zijn deze gewichten van afgeleid. En we kijken dus of de maximale afwijking niet overschreden wordt. Hoeveel mag je ervan af zitten? Deze mag bij vijf kilo maximaal zes gram afwijken. Hij zit er twee gram van af, maar dat mocht. Ja. Dus wat ons betreft is die goed. Helemaal goed dus. Ja. We hebben nu het gewicht gecontroleerd, dan gaan we nu de inhoud controleren.
We zijn nu bij de benzinepomp, wat gaan we doen? We gaan in deze kolf 20 liter tappen en kijken hoeveel milliliter hij afwijkt. Dat mag 100 milliliter zijn, naar boven of naar beneden. We hebben dit buisje vol laten lopen, als je goed kijkt, zie je dat hij 20 ml te weinig heeft gegeven. Is dat veel? Nee, dat is niet veel, want het mag zelfs 100 ml zijn, naar boven of naar beneden.

Hoe wordt gezorgd dat de weegschaal in de supermarkt klopt?

Als je in de supermarkt groente of fruit afweegt, gebruik je daarvoor een weegschaal. Deze weegschaal moet wel het goede gewicht aangeven. Inspecteurs controleren regelmatig met gewichtjes of de weegschalen nog kloppen.

Het juiste gewicht afwegen dankzij de inspecteur

Geert, waarom moet ik nou een jasje aan? We werken hier stofvrij. 
Dit is de Nederlandse meter. Die ziet er aardig oud uit. Hij is uit 1874. Mag ik hem gewoon beet houden? Ja, als je er heel voorzichtig mee bent. Wauw, dit is wel cool hoor. Dit is precies een meter. Wauw. Tenminste, je houdt hem in je handen en daardoor wordt hij warm en dan wordt die iets langer. Zoveel kan het niet zijn, toch? Minder dan de dikte van een haar. Maakt niet uit, toch? Jawel. Wij willen het precies goed hebben. Daarom gebruiken we nu niet meer deze meter die iets langer of korter kan worden, maar laserlicht. Laserlicht zijn golfjes, net als golfjes op het water. En van dit licht weten we dat er precies anderhalf miljoen golfjes in een meter passen. En dat is over de hele wereld hetzelfde. Dat is over de hele wereld hetzelfde. Instituten zoals wij gebruiken over de hele wereld dit licht om exact één meter te maken. We gaan nu met precies dezelfde apparatuur waarmee we de standaard meter bepalen, bepalen hoe lang jij precies bent. Cool, ik ben benieuwd. 
Als je heel voorzichtig met je rug tegen de plank gaat staan… Sta je recht? Recht naar voren kijken. Alsjeblieft. Mannen, bedankt voor de meting. Ja, 1.72,0. Dat is je officiële lengte. Ik had eigenlijk op wat meer gehoopt. Ja, je zult het er toch mee moeten doen. Je officiële lengte.

Hoe wordt een meter gemeten?

In Delft ligt de officiële meter van Nederland. Aan de hand daarvan wordt bepaald wanneer iets precies één meter is. Tegenwoordig wordt dat ook op een andere, nog nauwkeurigere manier gedaan: met de golfjes licht van een laser.

De officiële meter van Nederland

Het VSL, het Van Swinden Laboratorium in Delft, ons nationale meetinstituut. 

Hoi Gert. Hee Hebtamu. Jij haalt zo bij hoge uitzondering de standaardkilo uit de kluis. Nou, onze kilo is een kopie van Le Grand K, de grote kilo, uit Parijs. Die geldig is voor de hele wereld. En zo hebben heel veel landen een kopie van die Grand K liggen. Zodat elke kilo over de hele wereld precies een kilogram is? Precies. Wauw! Dit is 'm dan. De Nederlandse standaard kilo. Hij is gemaakt van een heel sterk metaal zodat hij niet roest. En hij staat onder twee glazen stolpen om hem nog beter te beschermen. Hoe weet je nou precies dat het exact een kilogram is? Een goede vraag, want ondanks dat we heel voorzichtig zijn met deze kilo en Le Grand K lijkt het toch of zijn heel klein beetje van gewicht veranderen. Dat is niet ideaal. Dat is geen stabiele kilogram. Maar daar hebben we een oplossing voor. Die zal ik je laten zien.
Om ervoor te zorgen dat we een hele stabiele kilogram hebben, hebben we een Wattbalans bedacht, dat is een soort elektrische weegschaal. Wattbalans? Dat ga ik je uitleggen met behulp van deze weegschaal. Wat we doen is dat we onze Nederlandse kilogram, de replica, vergelijken met de standaard kilogram uit Parijs. Stel dat dit de kilo uit Parijs is en dit onze Nederlandse kilogram. En als je ze dan vergelijkt, zie je: Ze zijn even zwaar. Ja. Maar toen we dat in het echt deden, wat bleek toen, dat al die replica's een beetje zwaarder waren. Dat is raar, dat zou betekenen dat alle replica's iets zwaarder zijn geworden ondanks dat ze onder de stolp staan, of dat de officiële in Frankrijk is lichter geworden. Klopt. Het is een van die twee. We weten dat niet omdat er niets beters is dan de standaard kilogram om mee te vergelijken. Daarom hebben we dus de Wattbalans bedacht. Dus in plaats van met een gewicht kan ik deze kilogram ook optillen. Als jij die Parijse kilogram weghaalt, kijk, nu kan ik dus met meer of minder duwen tegen de kilogram die weegschaal precies in het midden zetten. En nu doe ik dat met mijn hand, dan gaat het niet nauwkeurig. Maar in die Wattbalans doen we dat met een elektrische kracht en die is supernauwkeurig. Dus dat is nu de nieuwe definitie van precies een kilogram. En overal ter wereld kun je nu met de elektrische kracht precies een kilogram maken. Wauw! Dus die wattbalans is een hele nauwkeurige elektrische weegschaal en nauwkeuriger dan de standaardkilo in de kluis. Klopt, en hij is niet alleen nauwkeuriger maar ook stabieler.

Hoe wordt een kilo gemeten?

Een kilogram moet precies een kilogram wegen. In Delft ligt een kopie van de officiële kilo in Parijs opgeslagen. Met een moderne techniek kan een kilogram nog nauwkeuriger bepaald worden: met een Wattbalans, een elektrische weegschaal.

De officiële kilo van Nederland

De Oosterscheldekering is een onderdeel van de Deltawerken en de Deltawerken is een systeem van dammen van dijken van sluizen en stormvloedkeringen die Nederland beschermt tegen het hoge water. Om een paar van de onderdelen te noemen: de Maeslantkering, de Haringvlietdam, de Brouwersdam, de Grevelingendam en de Oosterscheldekering. Alles is gebouwd tussen 1954 en 1997. De bouw van de Deltawerken heeft dus in totaal meer dan veertig jaar geduurd. In 1953 word Zeeland getroffen door een grote watersnoodramp. De regering besluit om Zeeland en grote delen van Zuid-Holland en Noord-Brabant beter te beschermen tegen de zee. Maar wat gebeurde er precies in 1953? In de nacht van zaterdag 31 januari op zondag 1 februari 1953 gebeurt een ramp in Nederland. Door de combinatie van springvloed en zware storm stijgt die nacht het Noordzee-water tot wel vier meter en 20 centimeter. Op veel plaatsen breken de dijken door en grote delen van Zeeland, Zuid-Holland en Noord-Brabant komen onder water te liggen. De gevolgen zijn verschrikkelijk. Het is een echte watersnoodramp en hier vanaf deze plek kun je goed zien hoe hoog het water toen heeft gestaan. Zo hoog als die bovenste rode streep. Een dikke streep daaronder is het moment waarop de stormvloedkering sluit, want dan al is het te gevaarlijk. En dan was het nog meer dan een meter hoger. Complete huizen kwamen onder water te staan. Bij de watersnoodramp sterven 836 mensen en meer dan 200.000 dieren komen om in het water. Ongeveer 72 duizend inwoners uit het rampgebied moeten voor langere tijd worden geëvacueerd. Het duurt maanden voor het overstroomde gebied weer droog is en de mensen weer terug kunnen naar hun boerderijen, huizen en dorpen. Als die er nog staan tenminste. Het Deltaplan moet ervoor zorgen dat een ramp zoals in 1953 nooit meer kan gebeuren. De Deltawerken beschermen ons land bij storm tegen extreem hoogwater. Tussen Schouwen-Duiveland en Noord-Beveland. Wordt in 1976 begonnen met de bouw van de Oosterscheldekering. In tien jaar is ie klaar. Het is Nederlands grootste en beroemdste Deltawerk. Hij sluit de Oosterschelde af bij dreigend hoogwater. De Oosterscheldekering bestaat uit 65 pijlers met daartussen 62 schuiven die natuurlijk allemaal open en dicht kunnen en daarmee de hele Oosterschelde kunnen afsluiten. Schrik niet één zo'n pijler weegt twintig miljoen kilo en zo'n schuif is wel vijf meter breed. Het is in totaal van begin tot eind negen kilometer lang, waarvan drie kilometer afsluitbaar is. De Oosterscheldekering bestaat uit drie delen: het deel dat stroomt bij Hammen, bij Schaar en hier onder bij Roompot, met daartussen twee zandplaten. Dit zijn eigenlijk twee werkeilanden die werden gebruikt bij de aanleg van de kering. Je hebt Roggenplaat en het nog bekendere werkeiland Neeltje Jans. De Oosterschelde zou eerst door een dam worden afgesloten, maar dit is een uniek natuurgebied. Dankzij het zoute water van zee leven er hier allemaal bijzondere dieren. Vissen leggen hierin eitjes. Je hebt mossel- en oesterkwekerijen en de vogels hebben de zandplaten nodig om op te leven. Zou je dat afsluiten met een dam, dan zou dat allemaal verloren gaan. Daarom werd besloten tot een stormvloedkering. Zo kan het zoute water naar binnen blijven stromen dankzij de beweegbare schuiven en hou je ook het verschil tussen eb en vloed. Goed voor de natuur, goed voor de visserij en de Zeeuwen houden hun voeten droog. Op 4 oktober 1986 is het groot feest. De Oosterscheldekering wordt officieel in gebruik genomen door niemand minder dan koningin Beatrix. Het neerlaten van deze laatste schuif, stel ik de stormvloedkering in de Oosterschelde officieel in gebruik. Vanaf nu kan het water vrij in en uitstromen, maar op een gecontroleerde manier. En als het moet, sluiten we de boel af. En dit is dan de controlekamer. Alle schuiven kunnen hier afzonderlijk worden bediend. Gemiddeld slechts één keer per jaar gaan alle schuiven tegelijkertijd naar beneden. 364 dagen per jaar is er dus eigenlijk niks aan de hand. Maar wanneer wordt er dan besloten dat ze naar beneden moeten? Als de verwachting is dat het water drie meter of hoger komt te staan, dan zeggen ze: ze moeten naar beneden. En dat gebeurt hier. Met één druk op deze knop. Er zijn maar tien mensen in Nederland die dat mogen doen.

De Oosterscheldekering

In 1953 breken de dijken van Zeeland en delen van Zuid-Holland en Noord-Brabant door. Het veroorzaakt de ‘Watersnoodramp’. Grote delen land komen onder water te staan en mensen raken hun huizen kwijt. Om dit soort rampen in de toekomst te voorkomen, wordt er besloten tot de bouw van de Deltawerken. Het bekendste Deltawerk is de negen kilometer lange Oosterscheldekering.

Bescherming tegen het water

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Het Klokhuis

Type videos