Groep 6/7/8

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Cultuur en geloof

Het Klokhuis

Website Klokhuis

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Waar gaan we heen? We gaan naar de verloskundige. Dat is iemand die zwangere vrouwen en hun partners begeleidt voor, tijdens en na de zwangerschap. En ze houdt heel goed de gezondheid van de baby en van de moeder in de gaten. En, en dat is niet onbelangrijk, ze helpt bij de bevalling. Ja, heel gaaf zo'n minimensje. Maar hoe ontstaat zo'n baby nou precies? Vrouwen hebben als ze geboren worden een heleboel eicellen. Een soort minuscule eitjes. En die eitjes worden bewaard in twee eierstokken. En één keer per maand komt er een eitje vrij. Dat heet een eisprong. Als een man en een vrouw met elkaar vrijen, komen er miljoenen zaadcellen van de man in de vagina van de vrouw terecht. Het is één grote wedstrijd en de snelste zaadcel die als eerste bij de eicel is die wint. De bevruchte eicel reist vervolgens vanuit de eileider naar de baarmoeder en begint daar te delen in nieuwe cellen. Die cellen zijn eerst piepklein, maar langzaam ontstaat er een soort garnaalachtig wezentje dat steeds meer begint te lijken op een baby. De bevruchte eicel is eerst nog minuscuul, maar na een maand is de baby al bijna zo groot als een maanzaadje en na twee maanden al zo groot als een blauwe bes. En zo groeit de baby iedere maand door totdat ie uiteindelijk zo groot is als een watermeloen. Ha Nienke, Tirsa. Komen jullie verder? Goed, je mag je trui even omhoog schuiven. Dan kan ik wat warme gel op je buik doen. Dan kan ik met een echo makkelijker kijken. Met dit apparaatje kan ik namelijk door de buik de baby onderzoeken. Kijk eens, daar is ze. Wauw. Hier zie je prachtig het hoofdje, het neusje en het mondje. Ze is ook aan het zuigen, of niet? Ja, je ziet het vuistje zo mooi bij het gezicht zitten. Vet hè? Als we iets verder naar beneden zakken, kan je hier prachtig het hartje zien kloppen. En we kunnen het ook even laten horen. Ongelooflijk eigenlijk dat dit allemaal in jouw buik gebeurt. Bizar hè! Ja, ik vind het ook bizar. En heel bijzonder dat een baby van dertig weken al zo compleet is. Hoe gaat die ontwikkeling eigenlijk? Nou, vanaf zes weken begint het hartje met kloppen en bij twaalf weken zien we al echt dat het een klein minimensje is. En dan zijn de meeste organen ook al aangelegd. En het leuke is dat vanaf negen weken de baby al kan drinken, dus je ziet dat ze dan ook al beginnen te oefenen met plassen. Wat een gek idee eigenlijk, dat een baby in jouw buik plast. Ja. En ze kan ook al geluiden horen. Eerst hoort ze de geluiden van het lichaam zelf, zoals je hart en de darmen die aan het borrelen zijn. En later kan ze ook muziek horen en stemmen buiten de buik. Uit onderzoek blijkt ook dat ze deze geluiden herkennen na de geboorte. Wat cool. Ik vind het natuurlijk heel leuk dat als mijn dochter straks geboren is, dat zij ook Het Klokhuis gaat kijken. Dus als ik nu gewoon elke dag eventjes dit afspeel, dan hoop ik dat als ze straks met me mee gaat kijken, dat ze het liedje herkent. Na negen maanden is de baby klaar om geboren te worden. De bevalling begint met weeën. Stel je even voor, deze ballon is de baarmoeder en daarin zit een pingpongballetje, dat is het hoofd van de baby. De weeën zorgen ervoor dat de baarmoeder samenknijpt en dat de opening waar de baby doorheen komt steeds groter wordt, totdat de baby geboren wordt. Hallo allemaal, het is gebeurd. M'n dochter is geboren. Dit is haar, Dido de la Rive Box. En het is helemaal goed gegaan. Bevalling ging goed. Zij is gezond en het is heel gezellig met z'n drieën.

Hoe groeit een baby in de buik?

Programmalogo's

Als een eicel bevrucht is door een zaadcel, begint de cel zich te delen. Langzaam ontstaat er een garnaalachtig wezentje. Na een maand is de baby bijna zo groot als een maanzaadje. Uiteindelijk wordt de baby zo groot als een watermeloen. In de buik kan een baby ook al geluiden horen.

Van zo klein als een maanzaadje tot zo groot als een watermeloen

Op een dierenbegraafplaats kan je je huisdier een eigen plekje geven zonder dat het in je eigen tuin hoeft. Hier kan je een soort altaartje maken voor je huisdier. Een plek waar je spulletjes verzamelt die je aan je huisdier herinneren. Je kan een foto van je huisdier bij het graf zetten of ze zetten er een tekstje bij. ‘Heel je leven was je onvermoeibaar, het zonnetje in ons hart.’ Wat je ook veel ziet is dat mensen een beeldje bij het graf zetten. Hier liggen Repelsteel en Jessica, Noe, Luukie, Kitty, Wendy, Minnie, Alfie, Binky, Susie, Koos, Jan-Jaap, Poekie en Rikki. 

Hier wordt het diertje neergelegd. Zodat je even rustig afscheid kan nemen. Als je nou heel verdrietig bent, kan het helpen om een soort afscheidsbrief te schrijven aan je huisdier. Dat kan je nu oplezen als je wil of je kan het ook meegeven in de kist. 
Afhankelijk van de maat van het dier komt het in één van deze kisten te liggen. Voor ieder wat wils. Van een Deense dog tot een kanariepietje. En ze zijn natuurlijk allemaal van hout, want je wil een materiaal dat vergaat. Even kijken wat voor onze Minoes een goede maat wordt. Dit lijkt me iets te groot. Dit kan... Dit lijkt me de goeie maat. 

En als je dan afscheid genomen hebt, laat Tom hier het kistje in het graf zakken. Kijk eens. Daarna kan je er nog een grafsteen op laten plaatsen of iets anders dat je leuk vindt.

De dierenbegraafplaats

Als je huisdier is overleden en je wil hem of haar niet in je eigen tuin begraven, of als je geen tuin hebt, dan kan je je dier een plekje geven op een dierenbegraafplaats. Je kan er rustig afscheid nemen en een mooie gedenkplek maken.

Je huisdier begraven zonder dat het in je eigen tuin hoeft

Wat hebben de Alpen in Zwitserland, het Great Barrier Reef van Australië, de Serengeti van Tanzania, de wetlands van Zuid-Afrika en de Waddenzee van Nederland met elkaar gemeen? Nou, ze zijn uniek in de wereld. Deze natuurgebieden zijn werelderfgoederen. Dat betekent dat ze officieel erkend zijn door de UNESCO en dat is weer een onderdeel van de Verenigde Naties. Je hoeft geen wereldreis te maken om ze met eigen ogen te zien, want we hebben ze dus ook in Nederland. Vandaag zijn we op de Waddenzee. Het fietsje laten we staan vandaag. We gaan wat varen en wat lopen. 

Eerst maar eens even kijken waar we varen. Kijk, hier hebben we het noorden van Nederland en dit is de Waddenzee. Het ligt tussen de Waddeneilanden Texel, Vlieland, Terschelling, Ameland, Schiermonnikoog en het vasteland van Nederland in. Maar dat is niet het enige. De Waddenzee loopt van Den Helder in Nederland via Duitsland helemaal naar Esbjerg in Denemarken. Het is het grootste aaneengesloten waddengebied ter wereld. Wat we dus wel moeten delen met Duitsland en Denemarken. De Waddenzee is bijzonder. Het is een enorme zee die twee keer per dag droog komt te liggen, dan kun je er gewoon overheen lopen. Daar dankt die zijn naam ook aan. Want ‘wad’ betekent een doorwaadbare plaats. Het is een zandplaat in een ondiepe zee die bij laag water, bij eb, droog komt te liggen. Kortom, de Waddenzee heeft alles te maken met eb en met vloed. 

We zijn aan boord van de Asterias, een schip van de Waddenunit. Die zou je een soort boswachters op zee kunnen noemen. Ze houden mens en dier op de Waddenzee goed in de gaten. En wat er ook bij hoort is het tellen van vogels en zeehonden. Ik raak de tel kwijt. Hoeveel zijn dit er wel niet? Dat zijn er ongeveer 225. En die liggen hier eigenlijk te rusten op een zandbank. Het lijkt wel een vakantiebestemming voor ze. Eigenlijk is het voor hun ook een vakantieparadijsje. Moeten ze geen vis vangen? Nou ja, ze vangen vis op de Noordzee. Soms zijn ze twee, soms zijn ze drie weken op de Noordzee. Dan komen ze terug in de Waddenzee en daar rusten ze eigenlijk uit. Dan kunnen ze even uitrusten en even bijkomen. En als ze weer honger krijgen, dan gaan ze weer naar de Noordzee om weer opnieuw vis te eten. 225. Dat klinkt alsof het heel goed gaat met de zeehonden. Ja, nou ja, het gaat ook eigenlijk heel goed, want er zijn wel 40.000 zeehonden in de Waddenzee, van Nederland, van Duitsland en van Denemarken. 40.000. Ja, het gaat eigenlijk heel goed met de zeehond. 

Dit gebied is natuurlijk niet alleen een mooi leefgebied voor de dieren. Wij mensen komen er ook graag om te varen, om wad te lopen of om de vogels en de zeehonden te spotten. En om aan alle boten, vissers en wadlopers duidelijk te maken tot waar ze mogen gaan, worden dit soort verbodsborden neergezet. We zijn net naar een andere locatie gevaren. We zijn hier op een mosselperceel en wat we gaan doen, we gaan de grens aangeven van het mosselperceel. De mosselkweker mag daar wel vissen en hij mag hier niet vissen. Wij geven de grens aan. Dat ziet-ie door middel van deze lange boomstam. Dat klopt. Daar gaat-ie. Ho! Even vasthouden. Volgens mij ging het goed. Wat ging dat enorm snel. Ja, we moeten er ook 200 zetten, dus dat moet ook. Perfect. Dit paaltje staat. 

De mosselpercelen, dat zijn eigenlijk de akkers van de mosselkwekers uit Zeeland en die mogen mossels vissen in het werelderfgoed Waddenzee. En dat mogen ze eigenlijk alleen maar doen onder een aantal voorwaarden, zodat ze de natuur geen schade toebrengen. Maar de bedoeling is dat wij dus controleren dat er voldoende mosselen overblijven voor de vogels. En dat controleren we nu met dit net? Yes. Zo, tot de nok toe vol. Dit is een mooie sleep met mosselen. Ja. En dat betekent dus dat de vogels gewoon heel veel te eten hebben. Maar het is niet alleen de vogels, ook de krabben. Die vinden mosselen heel erg lekker. Dus door af en toe zo'n netje uit te gooien, zie je eigenlijk hoe het gaat op de bodem van de Waddenzee. We geven het weer terug aan de natuur. Ik vind het alleen maar goed. Ik weet hoe lekker mosselen kunnen zijn, maar alles voor de natuur natuurlijk.

We zijn op de Navicula, één van de onderzoeksschepen van het NIOZ, het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee en één van de onderzoeken die ze doen is naar de voedselketen hier op de Waddenzee. De zee is nu bijna drooggevallen. Het duurt nog even en dan gaan we het wad op. Dit is Jan van Gils. Jan, jij bent bioloog en onderzoeker bij het NIOZ. Het lijkt eerlijk gezegd wel alsof we een kookprogramma gaan maken samen. Ja, dat lijkt het wel, maar dat is het niet. Nee, wat gaan we doen? Het gaat wel over eten. We gaan kijken naar het eten van trekvogels. Trekvogels eten in de Waddenzee. En hun voedsel, het restaurant, zeg maar, van trekvogels, zit hier in de bodem. We gaan eens kijken wat het restaurant te bieden heeft. Wat er allemaal voor lekkers te vinden is. Ja, daar komt wel wat. Daar komt langzaam wat tevoorschijn. Oh, kijk. In ieder geval zitten hier wormen. Wormen waar rosse grutto's heel erg van houden. Kijk nou, er zit zelfs een krabje. Zie je dat?

Jan, jij neemt duizenden van zulk soort monsters per jaar. Heel veel. Waarom doe je dat? Wat wil je te weten komen? We willen weten hoeveel voedsel er is te halen voor trekvogels. Want die trekvogels gebruiken dit als een restaurant op doortrek. En je wil wel wat lekkers eten. En je wil wat lekkers als je in een restaurant bent. Absoluut. En daarbij is de Waddenzee werelderfgoed. Dus het is heel belangrijk om in kaart te brengen hoe goed het gebied voor deze vogels is, zodat we het ook beter kunnen beschermen. Ook voor de toekomst? Juist. Zodat mensen over vijftig of honderd jaar nog steeds kunnen genieten van de trekvogels in een mooi natuurgebied. Ja, dat is het. 

Wauw! Ja, daar zit een hele groep kanoeten. Dat zijn er heel veel. Ja. Hoeveel trekvogels komen eigenlijk hier? Miljoenen. Echt zoveel? Ja. Op welke vogel let je nou het meest? Toch vooral op de kanoet. De kanoet? Ja. Wat voor vogel is dat? Dat is een kleine trekvogel die broedt in het hoge noorden, uiteindelijk overwintert in West-Afrika. Een afstand van 8000 kilometer aflegt. 8000? 8000. En na 4000 stopt die dus hier in de Waddenzee om even bij te tanken. Waarom uitgerekend die Waddenzee? Waarom is dat voor trekvogels zo'n fijne plek? Dit is eigenlijk de enige plek met echt het goeie voedsel wat-ie nodig heeft. Hij eet schelpdieren. Schelpdieren zijn weer heel belangrijk in de Waddenzee en dus als het goed met schelpdieren gaat, gaat het goed met de kanoet. Dus het is een belangrijke soort. En waar we naar kijken zijn vooral beesten die geringd zijn. Je zal vannacht zien, we gaan kanoeten vangen en ringen geven. En die probeer ik terug te vinden met de telescoop. Het is nu midden in de nacht, na twaalven. We zijn op het wad in het donker. Er mag ook geen lampje branden, want we gaan vogels vangen.

Jan, ik zie totaal niet waar we zijn. Oh, hier is het net. Hier is het net. Kijk uit Bart, dat je er niet in raakt hier. Ik schrik me dood. Ik zit met mijn hand in het net. Heb je hier een kanoet vast? We hebben hier een kanoetstrandloper. Die is net in het mistnet gevlogen. Wat goed, we hebben er één gevonden. Ja. De grap is, het is zo donker, ik zie die hele kanoet niet. Maar als het goed is, ziet de cameraman ‘m met onze infraroodcamera wel. Zie jij ’m, Rene? Ja, ik zie ‘m. Heel goed zelfs. Echt waar? Ja. Nou, nu brengen we deze vogel even naar een kistje en dan kijken we daarna of er nog meer in het net zit. Ok, gaan we doen. Kom, kanoet. We gaan. 

Hallo. Hallo. Wat zijn ze mooi hè. Prachtig. En nu? Nu gaan we ze opmeten. En daarna krijgt ie een kleurring, vier kleurringen zelfs en een vlag. En dat wordt een unieke combinatie zodat elke vogel apart te herkennen is als individu. Een soort kentekenplaatje? In wezen wel. Ok. Vleugellengte. Vleugellengte. Meten we hier. Da’s 170. 170. Die snavel is 35,5. En het gewicht? Het gewicht is 120 gram. Waarom is het belangrijk al deze details te weten? De kanoet is een hele mooie modelsoort. Er zijn er vrij veel. Ze eten een belangrijk dieet, schelpdieren. Dus gaat het goed met schelpdieren, dan gaat het goed met de kanoet. Dus gaat het goed met de kanoet, dan gaat het goed met het wad. 

Je snapt nu wel waarom de Waddenzee werelderfgoed is. Het is echt een uniek natuurgebied. Het is een restaurant, het is een slaapplaats, het is een broedplaats voor vogels, voor zeehonden en nog heel veel meer dieren. En het ligt ook nog eens voor een heel groot deel in Nederland. Ik trek door. Op naar het volgende werelderfgoed. Valt nog niet mee, wadfietsen.

Waarom is de Waddenzee werelderfgoed?

De Waddenzee is bijzonder, omdat het een zee is die twee keer per dag droog komt te liggen, waardoor je er dan overheen kan lopen. Daarnaast komen er zeehonden voor en is het een belangrijke bron van voedsel voor trekvogels.

Dit bijzondere landschap is belangrijk voor zeehonden en trekvogels

Nou, daar kom niet echt beweging in. Kom jij anders even helpen? Ja, doe maar hierzo. Perfect. Ja, dat had ik niet kunnen doen, zoveel. Dankjewel! 
Dames en heren, ik presenteer u de bron van al het leven, de bodem. Bijna al ons eten groeit in de bodem, maar ook alle bomen en planten die je ziet in de natuur groeien in dit spul. Dat werkt als volgt. De bodem bestaat voornamelijk uit aarde. In de natuur groeien hier allerlei verschillende soorten planten op. Sommige plantjes worden gegeten door dieren en die poepen ze dan weer uit op de grond. Andere planten gaan dood. Uiteindelijk belandt dit allemaal in de grond, waar het, jawel, weer wordt opgegeten. 
De bodem zit namelijk vol leven. Allemaal beestjes en wezentjes die zo klein zijn dat je ze niet kan zien. Samen met de wormen en andere insecten peuzelen zij de dierenpoep en plantenresten op. En met dat oppeuzelen doen ze iets heel belangrijks. Ze zetten die dierenpoep en plantenresten namelijk om in voedingsstoffen en die voedingsstoffen kunnen de planten weer opnemen met hun wortels. En daar gaan ze van groeien. Het werkt dus allemaal met elkaar samen. En in de natuur geldt: hoe meer verschillende soorten bomen en planten boven de grond, hoe meer verschillende soorten wezens onder de grond. 

Een gezonde bodem zit dus vol leven. Maar hoe zit het dan in de landbouw? Bij landbouw draait het om eten. Zo worden bijna alle akkers die je in Nederland ziet, gebruikt voor eten. Aardappelen, uien, bieten, maar ook gras en mais voor ons vee. En aangezien er steeds meer mensen bijkomen, heb je steeds meer eten nodig. Daarom planten veel boeren één soort gewas, dus één soort plant. Op die manier kunnen ze zo makkelijk mogelijk veel eten verbouwen. En ook deze gewassen moeten groeien. En daarvoor gebruiken veel boeren mest, plantenresten, maar ook kunstmest. Dat zijn speciale voedingsstoffen waar ons eten goed van groeit. Dat klinkt fijn, maar deze manier van landbouw gaat ten koste van de natuur. Want als er maar één soort plant op een veld staat, komen er ook weer minder beestjes op af. En wat dacht je van vogels, vlinders, bijen en andere dieren die daar lekker van snoepen? 
Lange tijd draaide landbouw om genoeg eten produceren voor iedereen. Maar de laatste tijd geven we in Nederland steeds meer om de natuur. En daarom zijn er boeren die hun best doen om eten te produceren en te denken aan de natuur.

De bodem zit vol leven

De bodem zorgt dat planten kunnen groeien. Die planten worden opgegeten door dieren of gaan dood. Insecten zetten de dode plantenresten en dierenpoep om in voedingsstoffen die planten weer kunnen opnemen. Hoe meer verschillende soorten planten boven de grond, hoe meer verschillende soorten insecten onder de grond.

Verschillende plantensoorten en insecten zorgen voor een gezonde bodem

Steeds meer boeren proberen eten te verbouwen op een manier waar de natuur ook blij van wordt. Een van die boeren is Peter. Hoi! Hai! Peter, jij doet aan regeneratieve landbouw. Regeneratieve landbouw? Regeneratief. Regeneratie betekent iets als het weer doen aangroeien of herstellen. Deze worm bijvoorbeeld, als een deel van zijn staart afgebeten zou worden door een ander dier, dat zou die weer helemaal teruggroeien. Dat heet regeneratie. Kijk, ik doe het even voor. Grapje. 

Peter, hoe ziet regeneratieve landbouw er dan precies uit? Ja, dat je zoveel mogelijk gebruik maakt van de natuur. Dus de zon die de plant voedt en de plant die daarmee de aarde weer voedt en de aarde die daarna weer de plant kan voeden. En daarmee hopen wij dat de bodem zichzelf weer een beetje kan herstellen. Ok, ik ben wel benieuwd hoe dat eruitziet. Nou, be my guest. Daar staan de koeien. Ja. Zie je ze? Ja. Kijk, ze horen ons al. Ja. Wat valt je op aan dit weiland? Weiland? Is dit al het weiland? Want het voelt eigenlijk nog als een soort van bloemenveld. Ja, het is ook een soort van bloemenveld en waar heel veel boeren, collega-boeren van mij kiezen voor alleen maar gras, willen wij juist zoveel mogelijk kruiden erin hebben. Ik heb hier de rode klaver. Daar zit heel veel eiwit in en daar kunnen de koeien heel veel melk van produceren. Dit is een duizendblad. Die heeft ook weer andere wortels. Dan ga ik even achter je langs. Ja. Dit is dit is de cichorei. En da's familie van de witlof. Dat werkt samen met elkaar voor een hele mooie grasmat wat die koeien heel erg lekker vinden, maar het is ook nog eens goed voor de bodem. Dit is eigenlijk zoals de natuur het bedoeld heeft. Ik vind het echt mooi dat je de natuur wil helpen, Peter, maar weet je zeker dat de koeien dit lekker vinden? Ja zeker! Nou, let maar eens op. We gaan ze een nieuw stukje geven. 

Pas op hoor. Kijk eens, hoe lekker ze dat vinden. Oh wauw. Ja, smaakt het allemaal? Volgens mij wel. Moeten ze nog wat meer? Ja, doe maar. Ok. Mooi hè. Ja, maar waarom laat je ze niet gewoon in één keer het weiland op? Nou, als ik ze d'r in één keer op laat lopen en er staat best wel veel gras, dan trappen ze direct alles plat. En het is natuurlijk wel de bedoeling dat ze eerst voldoende grazen, om daar melk van te kunnen maken. Maar een gedeelte ervan wordt ook weer vertrapt. Daar maken ze kleine stukjes van. En dat voedt dan de bodem weer en die maakt daar weer voedingsstoffen van voor de nieuwe planten. Ja, ja, ja. En zo kan het groeien zonder kunstmest. Oh ja, dus dat is dan weer wat het regeneratief maakt. Exact. 

Ok, maar als we hier dan zo’n gezonde bodem hebben en heel veel planten, dan moet het ook vol zitten met leven. Klopt dat? Ik zou zeggen, zoek het uit. Nou, dan gaan we daarvoor. Even kijken. Het weiland van boer Peter zit vol verschillende kruiden, grassoorten en planten en als het goed is ook vol beestjes. Ik ga op safari. Ja. Kijk hier, zag je die? Vlinder. Ik ga ook eventjes dichter aan de grond zoeken. Kijk, ik heb wat gevonden. Een wormpje. En die eet dus die vertrapte plantjes op en maakt er voedingsstoffen van voor nieuwe plantjes. Succes hè, daar beneden. Sorry, sorry. Kijk, ik zie hier ook al drie bijen. Daarachter ook nog een libelle. Oh, het krioelt! Superveel mieren. Kijk nou, zie je ze hier allemaal op die schep zitten? En ook op mijn arm. Pfff. Nou, echt genoeg beestjes, ik geloof het wel. 

Nou Peter, jij hebt echt niet gelogen. Jouw land zit echt vol met leven. Ik heb zoveel insecten gezien, da's echt niet normaal. Ja, mooi hè. Dat is het voordeel van onze manier van boer zijn. Je laat die bodem samen met de planten eigenlijk het werk doen. En dan krijg je een prachtige hoeveelheid van leven. Insecten en die insecten worden weer opgevreten door de vogels. En dat maakt het echt een natuurinclusief systeem. Dat noemen ze dan regeneratieve landbouw. Ja, en die koeien genieten er ook wel van. Jazeker, maar daarover gesproken, ik heb nog een klusje voor je. Kom op, naar voren dames. Kom Roosje, het is etenstijd. Nee, deze kant op. Die kant op. Volgens mij vinden ze mij gewoon te eng.

Wat is regeneratieve landbouw?

Planten gebruiken voedingsstoffen uit de bodem om te groeien. Je kan kunstmest gebruiken om die voedingsstoffen weer aan te vullen, maar een boer kan ook zorgen dat de bodem zichzelf weer kan herstellen. Bijvoorbeeld door koeien te laten grazen in een veld met klaver en kruiden in plaats van alleen gras.

Landbouw waarbij de bodem zichzelf weer herstelt

Hier bij de Europese ruimtevaartorganisatie ESA doen ze onderzoek naar de ruimte en zijn ze ook hard op zoek naar sporen van leven op Mars. Met verschillende robotwagens die ze speciaal ontwikkelen, zoals deze. Planeetwetenschapper Inge Loes ten Kate, jij bent ook betrokken bij het onderzoek naar buitenaards leven op Mars. Ik ga het gewoon gelijk vragen. Is er leven op Mars? Op dit moment zijn de omstandigheden op Mars erg ongeschikt voor leven. Maar als we nou terugkijken, miljarden jaren geleden, leek Mars veel meer op de aarde dan nu. Mars had toen ook een atmosfeer, een luchtlaag, en daardoor was het veel warmer en was er ook vloeibaar water op het oppervlak van Mars. En leven zoals wij het kennen heeft water nodig. Dus vloeibaar water is wel echt heel belangrijk voor het ontstaan van leven. 

Dus misschien dat er in die tijd op Mars wel leven is geweest, eigenlijk net zoals bij ons op de aarde. Nou ja, dat is precies waarom we nu met die rovertjes rondrijden op het oppervlak van Mars en onderzoek doen op plekken waar water is geweest. Bijvoorbeeld hier in Gale Crater. Dat was vroeger een groot meer en daar rijdt nu de Curiosity-rover van NASA rond. 3,8 miljard jaar geleden stond daar water. En dat is interessant, want op dat moment is ook leven op aarde ontstaan. En dan een stukje verderop, hier, in Jezero Crater was ook een groot meer en daar rijdt nu de NASA-rover Perseverance. Die heeft ook nog een helikopter bij zich voor mooie oppervlakteshots. En alletwee zijn ze op zoek naar bouwstenen van leven. 
Wat voor bouwstenen hebben we het dan over? Nou, we hebben het over organische moleculen. Dat zijn deze moleculen. Daar is al het leven uit opgebouwd. Inderdaad, dat organische materiaal, die moleculen, bestaat uit piepkleine deeltjes. Atomen worden die ook wel genoemd, waaruit alle levende wezens zijn opgebouwd. Dus jij, ik, je hamster. Organisch materiaal is opgebouwd uit koolstofatomen, stikstofatomen, zuurstofatomen en waterstofatomen. En je hebt al die bouwstenen en al die elementen nodig om leven te kunnen laten ontwikkelen. En dat geldt ook voor heel klein leven, zoals bacteriën. 

En dan de grote vraag: is er al iets gevonden? Er wordt heel hard gezocht naar buitenaards leven op Mars. Ja, en ESA gaat binnenkort ook naar Mars met deze Exomars-rover. En dan gaat ESA landen hier bij Oxia Planum. Daar was ook ooit water. Ok, ook een meer? Dat was ook een meer. Maar ESA gaat veel dieper in de bodem zoeken, want op het oppervlak van Mars heb je veel meer schadelijke straling van de zon. En die breekt al die organische moleculen af. Ah ja, precies. En die organische moleculen, dat materiaal hoop je dan dieper in de grond wel te gaan vinden? Ja, want wat Exomars gaat doen, die heeft een boor en die boort tot twee meter diepte in de grond en haalt dan marsgrond mee naar boven. En dat kunnen we dan onderzoeken. 
Is dit dan tegelijkertijd ook een soort van rijdend laboratorium zeg maar? Ja, want hier in de buik zitten allemaal meetinstrumenten en die boor brengt zijn marsgrond naar boven. In de meetinstrumenten wordt al wat onderzoek gedaan en zoeken we naar organische moleculen. Vet. Denken jullie iets te gaan vinden? Nou, we hebben al koolstof gevonden in organische verbindingen, maar misschien dat ExoMars wel echt aanwijzingen voor leven gaat vinden. Superspannend, want ja, misschien worden er wel oeroude levensvormen op Mars gevonden.

Hoe zoeken ESA en NASA naar leven op Mars?

Vloeibaar water is belangrijk voor het ontstaan van leven zoals wij het kennen. Ruimtevaartorganisaties ESA en NASA doen onderzoek op Mars om te onderzoeken of daar vroeger water is geweest. Ze sturen robotwagentjes naar Mars die foto’s maken en materiaal verzamelen om te onderzoeken.

Robotwagentjes zoeken naar organische moleculen

Ik ben een beetje voorzichtig, want ik loop hier met hele dure buit. Tenminste, dat moet nog blijken. Ik heb hier namelijk een armband en een heel mooi ringetje. En die zijn van een erfenis van een vriendin van mij die heel graag wil weten wat die stenen nou precies zijn. Zijn het echte edelstenen? En wat maakt een steen nou eigenlijk een edelsteen?
Om daarachter te komen bestaat er een plek waar je stenen uitgebreid kan laten onderzoeken. Het Nederlands Edelsteen Laboratorium. Dat zit hier bij Naturalis en dat komt goed uit, want zij hebben ook een prachtige verzameling stenen. Hier in het laboratorium hebben ze alle kennis en apparatuur om elk soort steen te onderzoeken. Zijn de stenen echt? Hoe zuiver zijn de stenen? Waar komen ze vandaan? Allemaal vragen die belangrijk kunnen zijn voor een juwelier of een veilinghuis. Of voor mensen die een erfenis hebben gekregen en niet zo goed weten waar ze mee te maken hebben. Zoals ik. 

Hanco jij bent de baas van het laboratorium. Zou jij voor mij deze twee sieraden willen onderzoeken? Jazeker, dat gaan we doen. Super! Dan kom ik straks weer terug. Dit is echt een hele mooie voorraad van bijna alle soorten edelstenen die worden gebruikt in sieraden. Nou, je ziet zoveel mooie kleuren en vormen. Ik zie hier al een robijn, een echte diamant, amethist, jade, smaragd, saffier. Ik kan zo nog wel even doorgaan, maar deze collectie, waarvan ze elk exemplaar echt door en door kennen, wordt gebruikt als vergelijkingsmateriaal. Dat is nodig voor het testen. 

Maar wat maakt een steen nou een edelsteen? Er zijn eigenlijk maar drie simpele regels voor. Eén: Hij moet gewoon mooi zijn. Mooi van kleur en helderheid of mooi van glinstering. Twee: Hij moet hard zijn. Sommige stenen zijn heel zacht, zoals talk of krijt. Die kan je gewoon met je vingers fijnwrijven. Die krijgen een 1. En dan heb je ook nog de allerhardste steen, diamant. Die krijgt een 10. Alle andere stenen zitten daar ergens tussenin. En een steen moet minimaal een 7 krijgen om een edelsteen te mogen zijn. En drie: Hij moet zeldzaam zijn. Ja, als je de stenen overal kan oprapen, dan zijn ze niet meer bijzonder. 

Maar hoe zit het dan met onze sieraden? Eindelijk de proef op de som. In dit laboratorium wordt gekeken, gevoeld, geklopt en geanalyseerd. Alles om de eigenschappen van de stenen te bestuderen. Hanco, baas van het laboratorium, zijn de edelstenen in onze sieraden echt? Nou, ik moet je wat deze armband betreft echt teleurstellen, want alles wat hierin zit is glas. Nee... Nou, jammer, dan moet ik mijn hoop maar op deze vestigen. Ja, ik zie hier in het midden een robijn. Daarnaast zie ik die briljant geslepen steentjes. Dat zijn zo te zien diamanten. Dit is een manier om diamant op echtheid te testen. Je zet eigenlijk UV-straling op de diamant. Dan zien we dit patroon ontstaan. Dat is de oorspronkelijke groeistructuur. Dan kun je hier zien hoe de diamant gevormd is. Robijn splitst wit licht in twee kleuren als je door een polaroidfilter kijkt. En als ik hier nu kijk naar deze steen, dan zie ik inderdaad die twee kleuren verschijnen. Ok, ik ga dus nu op de groene steen inzoomen om te kijken of dat een smaragd is. Dan heb je hier twee hele grote pieken, aluminium, silicium. En je hebt hier chroom, die de groene kleur veroorzaakt. Samen met vanadium en ijzer aanwezig. Ik heb de ring met de blauwe stenen in een Raman-spectrometer gelegd. Die straalt de stenen aan met een groene laser. Dat levert een bepaald profiel op wat we hier zien. En als we dat profiel vergelijken, dan zien we dat het profiel precies overeenkomt met dat van saffier. 

Nou, ben benieuwd. Hanco, wat is de conclusie? Ja, het zijn kleine steentjes allemaal. Maar ze zijn wel allemaal echt. Ok. Wat ook wel leuk is dat je kunt spreken over de ‘big four’, de vier meest gewilde edelstenen die in één ring zitten. Da's best wel bijzonder. Ja, dat is echt heel gaaf! Dus alsjeblieft. Ja, dank je wel. Nou, dan hebben we deze in ieder geval nog voor de bling bling en deze echte voor de pingping. Ik denk dat die vriendin van mij daar wel blij mee zal zijn. Ik ga het haar vertellen. Joe!

Wanneer is een steen een edelsteen?

Je hebt vast wel eens een mooie steen gevonden. Maar is dit dan ook een edelsteen? Een edelsteen is een steen die mooi van kleur of glinstering is, zo hard zijn dat hij minimaal een 7 op de schaal van hardheid scoort en hij moet zeldzaam zijn.

Een edelsteen is mooi, hard en zeldzaam

Stel je even voor. Deze avocado is onze aardbol. Als ik ‘m dan zo doormidden snijd, dan zie je, net als bij onze aardbol, dat er aan de binnenkant een kern zit. Die kern is bij onze aardbol een gloeiendhete klomp van wel 6000 graden. Daar omheen zit een mantel van dikke hete drab. Dat is gesmolten gesteente met harde stukjes ertussen. Alleen de buitenste laag, de aardkorst, is hard en bros en dat is ook de laag waar wij op rondlopen. Die korst is niet aaneengesloten. Hij bestaat uit verschillende stukjes korst, aardplaten. En die aardplaten? Die drijven als het ware op de mantel. Ze bewegen. Niet heel snel, maar in de loop van miljoenen jaren kunnen ze toch enorme afstanden afleggen. Op sommige plekken schuiven ze uit elkaar, waardoor de hete mantel door de spleten naar buiten kan komen. Op andere plekken botsen ze en kunnen ze zelfs over elkaar heen schuiven. En op die plekken kunnen echt gigantische gebergtes ontstaan. De Himalaya’s bijvoorbeeld.

Hoe is de aarde opgebouwd?

De aardbol kan je vergelijken met een avocado. De schil is de aardkorst, daarop lopen wij rond. Die bestaat uit verschillende stukken, aardplaten, die langzaam bewegen. Daaronder zit gesmolten gesteente met harde stukjes ertussen, de aardmantel. In het midden zit de aardkern, een gloeiendhete klomp van wel 6000 graden heet.

Aardkorst van aardplaten, aardmantel en aardkern

De allerspannendste plek in een ziekenhuis is natuurlijk de operatie-afdeling. Wow. Zo ziet zo'n operatiekamer er dus uit. Hier ligt de patiënt en eromheen staat alle apparatuur die nodig is voor die operatie. En afhankelijk van hoe ingewikkeld zo'n operatie is, zijn er soms wel tien mensen bij betrokken. Chirurg, operatie-assistenten, de anesthesist. En alles moet ook echt superschoon zijn. Want als er een verkeerde bacterie in een open wond terechtkomt, dan kunnen de gevolgen wel heel naar zijn. En vandaar dat niet alleen de operatiemedewerkers helemaal schoon moeten zijn. Nee, ook de instrumenten die gebruikt worden. De operatiebenodigdheden moeten helemaal bacterievrij zijn. Steriel, zoals ze dat noemen. 

Als de operatie eenmaal is afgelopen, dan kan er worden opgeruimd. Dus alle handdoeken, handschoenen, wegwerpschorten, verpakkingsmateriaal, zelfs sommige instrumenten moeten worden weggegooid. Zo verdwijnt er ieder jaar wel zo'n 40 miljoen kilo aan ziekenhuisafval in de verbrandingsoven. Waarom? Omdat sommige spullen moeilijk schoon te maken zijn. Of het is te duur om sommige dingen schoon te maken. Of gewoon omdat het veel te veel tijd kost om al het afval uit te zoeken. 

Dit is wat er nu aan afval is overgebleven van de kleine operatie van net En dat is eigenlijk al heel wat. Maar het is niets vergeleken met de hoeveelheid afval die overbleef na een ingewikkelde borstoperatie van kunstenares Maria Koijck. Zij schrok zo van de hoeveelheid afval na haar operatie dat ze besloot om daar een kunstwerk van te maken. Ze vroeg of het medische team al het afval van haar operatie wilde bewaren en bij hoge uitzondering mocht dat. Toen ze na de operatie wakker werd, stonden er zes volle vuilniszakken naast haar bed, meer dan genoeg om haar kunstwerk mee te maken. Ze had daarbij één belangrijke vraag: Kan dit niet anders?

Waarom is er zoveel afval na een operatie?

Bij een operatie moet alles heel schoon zijn, omdat er geen verkeerde bacterie in een open wond mag komen. Daarom worden handschoenen, schorten, verpakkingsmateriaal en zelfs sommige instrumenten na één keer gebruiken weggegooid. Ze zijn moeilijk schoon te maken.

Alles moet steriel zijn

Dit bedrijf in De Meern is kind aan huis bij veel ziekenhuizen. Waarom? Zij leveren al die materialen die nodig zijn op de OK. Er gaat hier iedere dag heel wat uit. Maar sinds een paar jaar komt er ook heel wat terug. Zij hebben speciale toestemming gekregen om het ziekenhuisafval uit de verbrandingsoven te houden. En te onderzoeken hoe een groot deel opnieuw gebruikt zou kunnen worden.

Zeg Bart, Wat is er uit die vuilniszakken nou nog eens te gebruiken? Nou, eigenlijk heel veel. We zien twee stromen die we vaak hergebruiken. We hebben de metalen stroom. Waar de instrumenten van zijn gemaakt. En dit is best wel kostbaar roestvrijstaal. Als je dat omsmelt op 1500 graden, kun je er bijvoorbeeld nieuwe platen van maken. Daar kunnen we weer bakjes van maken. Dat is best wel van goede kwaliteit. Het mooie daarvan is dat dit steeds schaarser wordt als grondstof. Maar als we het uit het ziekenhuis halen, is er heel veel van. Oké. Maar er zijn ook plastic stromen. Van plastic stromen moeten we eerst bepalen wat dat plastic is. Dan smelten we dat om. En van die plastic afvalstromen, krijgen we dit soort mooie blokken. Je ziet hoe mooi dit is. En hiervan kun je weer kleine korreltjes maken. Dan smelten we het om. Daar maken we bijvoorbeeld dit soort labels van. Maar dit is gemaakt van dit? Van dat, 100%. Oké. Dat wordt hierop gebruikt, om stickers te plakken wat voor soort instrumentenset het is. Zo kunnen we al het vuilnis gebruiken om nieuwe dingen te maken. Daar kunnen we bijna alles van maken wat we willen.

Kijk, dit is een goed voorbeeld van hoe schorten en inpakpapier opnieuw gebruikt kunnen worden. Dit wordt verhit en gesmolten. Dat worden dit soort blokken. Kijk, je kunt aan de kleur nog zien wat het geweest is. Alle bacteriën zijn dan dood. En deze blokken worden weer vermalen tot deze korrels. En die korrels kunnen omgesmolten worden tot vloeibaar plastic. Dat vloeibaar plastic kan nieuwe vormen krijgen door het in een mal te gieten. Zo krijg je bijvoorbeeld een dienblad, handvatten, bakjes, bekers. Nou is dit een proeffabriekje. Maar die korrels worden al op grote schaal gebruikt. 

Moet je kijken. Bakken vol met scharen en tangen, allemaal maar een keer gebruikt. En gemaakt van hoogwaardig chirurgisch staal. Zonde. Wordt allemaal schoongemaakt en omgesmolten om opnieuw te gebruiken. Roestvrijstalen plaat gemaakt van chirurgische scharen. Met een watersnijder worden hier nieuwe onderdelen uit gesneden. Gaaswerk van roestvrij staal. Die worden gemaakt van eenmalig gebruikte tangen. Daar worden dit soort mandjes mee gemaakt en die worden gebruikt voor het steriliseren van chirurgische instrumenten.

Veel afval is dus wel degelijk te hergebruiken. Maar wat te doen met het afval dat ingewikkelder in elkaar zit? Hier staan bijvoorbeeld pallets vol met chirurgische apparaten. Hele machines eigenlijk. Best ingewikkeld. Die zitten vol met kostbare metalen, kosten honderden euro's. En ze worden maar een keer gebruikt. Dat moet toch anders kunnen?

Tim, wat is dit? Nou, je zult het niet geloven. Dit is een nietmachine. Die wordt gebruikt bij operaties. Dit apparaat wordt na één operatie weggegooid. Dat is natuurlijk doodzonde. Ja. Vooral omdat als je ernaar kijkt, deze is opengewerkt, dan zie je dat er veel verschillende onderdelen inzitten. De onderdelen zijn soms van RVS. Zoals bijvoorbeeld dit soort tandwielen. M-hm. Die kunnen wel 100 keer gebruikt worden. Maar ze gaan nu na één keer de verbrandingsoven in. Of wat denk je van een motor met een hele tandwielkast erin. Ja. Deze kun je voor allerlei andere toepassingen nogmaals gebruiken. Maar alles gaat weg. Dat proberen we te voorkomen door middel van onderzoek. Het kan allemaal hergebruikt worden? Dat zou je zeggen. Toch is dat enorm lastig. De fabrikanten van dit soort apparaten hebben 't zo ontwikkeld dat het heel snel en netjes in elkaar kan. Maar uit elkaar halen is erg lastig. Dat willen ze niet, ze zien het als een weggooi-instrument. Dus wij hebben deze instrumenten volledig uit elkaar gehaald. We hebben onderzocht met verschillende methodes, hoe die onderdelen met elkaar in verbinding staan. Op basis daarvan hebben we een 'sloopboek' gemaakt. Zo zou je het kunnen noemen. O, ja. Eigenlijk een gebruiksaanwijzing die op omgekeerde volgorde laat zien hoe dit instrument uit elkaar kan worden gehaald. Op een manier dat je de onderdeeltjes goed kunt gebruiken. Dat moet makkelijker kunnen? Zeker. Daar hebben we ook voorbeelden van.
Dit is een instrument dat voor dezelfde type chirurgische operaties wordt gebruikt. Je ziet dat je de tip kunt sturen.
Ja. Maar dit is een weggooi-instrument. Die gebruik je één keer. Dan gooi 'm weg. De reden is, dat er allemaal kabeltjes inzitten en ingewikkelde overbrengingen die je niet goed schoon kunt maken. Het moet na een procedure weggegooid worden. Ja, zonde. Ja. Enorm zonde, maar als je ’t anders bekijkt en je gaat met dat idee een instrument ontwikkelen om het te hergebruiken, dan krijg je eenzelfde soort instrument, de tip kan draaien. Het kan alles wat dat instrument kan. Maar dit instrument kun je honderden keren gebruiken. En als er een onderdeeltje stuk gaat, vervang je dat onderdeeltje. Bijvoorbeeld de tip raakt bot. Dan zet je er 'n andere tip in. O, ja. Dat kun je binnen een paar seconden doen.

Het zou zo moeten zijn dat elke ontwerper en ontwikkelaar van dit soort instrumenten van tevoren rekening houdt met hergebruik. Elk onderdeel zou afzonderlijk van de rest vervangen moeten kunnen worden. Dan ben je goed op weg naar een meer duurzame wereld.

We weten dat veel grondstoffen steeds schaarser worden. Het wordt moeilijker om ze te vinden. En op een gegeven moment zijn ze ook gewoon op. Hoe slim is het dan om die grondstoffen niet uit de aarde te halen, maar uit onze eigen afvalberg.

Hoe zorg je voor minder afval uit het ziekenhuis?

Veel materialen die in ziekenhuizen gebruikt worden, bijvoorbeeld bij operaties, worden maar één keer gebruikt omdat het steriel moet zijn. Er wordt dus heel veel plastic en metaal weggegooid. Nu wordt er geëxperimenteerd met het omsmelten van plastic tot opnieuw bruikbare korrels en het beter recyclebaar maken van medische instrumenten.

Gebruikte medische instrumenten recyclen

Ze zijn er in allerlei soorten en maten. Sommige vlijmscherp en andere dik en plat, maar zeer krachtig. Ik heb het over... tanden. De meeste dieren zouden zonder een gebit vol tanden en kiezen niet overleven.
Die gebitten komen in allerlei soorten en maten. Vleeseters bijvoorbeeld, zoals deze haai, hebben superscherpe tanden waarmee ze hun prooi vastpakken en doden. En dat ziet er best wel eng uit. En planteneters, zoals deze giraffe waar ik hier de schedel van heb, hebben scherpe tanden om blaadjes en gras mee af te scheuren, en platte kiezen om ze mee te vermalen. En dan heb je ook nog alleseters zoals de aap. Alleseters moeten met hun gebit planten en fruit kunnen snijden, maar ook vlees vastpakken en scheuren. Daarvoor hebben ze snijtanden, hoektanden en kiezen.
Dit is een mensenschedel. Net als apen zijn we ook alleseters. Een volwassen mensengebit heeft 32 tanden. 16 onder en 16 boven. Daarvan zijn er acht snijtanden, vier hoektanden en zestien kiezen. Wist je dat als je 14 bent, je die allemaal al hebt. Maar daarna krijg je misschien nog vier extra verstandskiezen erbij. Een bekkie vol tanden dus.

En dit is een mensentand in het groot. De buitenkant is gemaakt van glazuur. Dat zie je hier zo, in het wit. En dat is vooral gemaakt van kristallen van calcium en fosfaat. En daardoor is een mensentand keihard. Maar als je hele tand uit dat harde glazuur zou bestaan en je bijt op iets hards of je valt, dan kunnen er barsten in komen. Dat glazuur is dus alleen de buitenste laag, daaronder zit tandbeen. Dat is stevig, maar ook soepel. Deze twee samen zorgen er dus voor dat je tanden supersterk zijn en dat je zenuwen beschermd worden.
Met ons gebit kun je dus bijna alles. Een appeltje bijten. Nootjes kraken. Wortels breken. Of een broodje scheuren. Maar als we dat niet zouden hebben, zou je alleen maar kunnen slurpen. Liever niet.

Je gebit

Wij mensen zijn alleseters. Met onze scherpe tanden en platte kiezen kunnen we zowel fruit en groenten als vlees eten. Een volwassen mensengebit heeft 32 tanden. Een tand is gemaakt van tandbeen met daar overheen een harde laag glazuur.

Acht snijtanden, vier hoektanden en zestien kiezen

Anton de Kom was een verzetsheld, activist en schrijver. Hij werd in 1898 geboren in Suriname en in zijn belangrijkste boek Wij slaven van Suriname beschreef hij dat land zo: Tussen het blauw van de Atlantische Oceaan en het ontoegankelijke 
Toemoek-Hoemakgebergte, rijk aan ontzaglijke bossen, waar de groenhart en de kostbare bruinhart groeien. Rijk aan brede rivieren, waar reigers, ibissen en flamingo's hun broedplaatsen vinden, rijk aan natuurlijke schatten, aan goud en bauxiet, aan rubber, suiker, banaan en koffie.

Suriname was een kolonie van Nederland. Dat betekent dat Nederland Suriname veroverd had, had ingepikt. Daardoor werd Nederland er de baas. Door deze Nederlandse overheersing kreeg Anton de Kom als Surinaams kind in Suriname les van een witte Nederlandse leraar uit Tilburg. Hij kreeg les uit Nederlandse boekjes en het was verboden om in de klas de Surinaamse taal te spreken. Anton de Kom leerde niet de geschiedenis van zijn eigen land Suriname, maar die van Nederland. Ze noemden dat de vaderlandse geschiedenis. Hij leerde over beroemde Nederlandse zeevaarders die als helden werden neergezet. Maar van zijn tantes hoorde hij hele andere verhalen over Surinaamse helden die in opstand kwamen tegen de slavernij en de onderdrukking door de Nederlanders. Daarover zag hij in die schoolboekjes maar weinig terug. Eeuwenlang verdienden de Nederlanders heel veel geld met het verbouwen van suiker en koffie op Surinaamse plantages. Om het zware werk op deze plantages te doen, werden in Afrika mensen gevangengenomen en meegebracht naar Suriname. De plantage-eigenaren zagen deze mensen als hun eigendom. Ze mochten niet meer zelf over hun leven beslissen. Dat heet slavernij.

Anton de Kom werd geboren nadat de slavernij was afgeschaft, maar hij kende verhalen over de slavernij van zijn familie en hij verbaasde zich erover hoe weinig aandacht er daarvoor was in de geschiedenislessen op school. Anton de Kom besloot daarom zelf een boek te schrijven over de geschiedenis van Suriname vanuit een Surinaams perspectief. Het kwam uit in 1934 en heet Wij slaven van Suriname. De slaven, onze vaders, zwoegden op de velden om de rijkdom der blanken te vergroten En op de suikerplantages waar de slaven door de veldarbeid uitgeput en vermoord werden, stonden de Europeanen met de zweep achter hen gereed om bij de minste vertraging hun naakte lichaam te treffen. Vaak kwam het voor dat in de oogsttijd hun hierbij zelfs geen nachtrust gegund werd. 

Als je de Nederlandse geschiedenisboeken van vroeger leest, zal je bijna denken dat er geen Surinaamse helden waren, maar die waren er zeker wel. Ze werden alleen in die boeken omschreven als schurken of rovers of zelfs een gevaar voor ons vaderland omdat ze in opstand kwamen tegen de slavernij. Maar Anton de Kom schreef in zijn boek wel over Surinaamse helden. Hij schreef bijvoorbeeld over de Marrons. Dat waren mensen die tot slaaf gemaakt waren, maar het gelukt was uit de slavernij te ontsnappen. Ze leefden in vrijheid, diep in het binnenland. Hun kinderen werden daardoor in vrijheid geboren, net als hun kleinkinderen, hun achterkleinkinderen, hun achterachterkleinkinderen, hun achterachterachterkleinkinderen en uiteindelijk net als ik. Want die Marrons, dat zijn ook mijn voorouders. Voor mij zijn de Marrons dus ook helemaal geen rovers, maar helden. Zij behoorden tot het gespuis zoals destijds de blanken de Marrons noemden. Maar voor ons zijn en blijven zij helden. Surinamers die hun waardigheid van aanvoerders door dapperheid en deugd verworven hadden. Vechters voor de rechten en vrijheid der Surinaamse slaven.

Op zijn 23e vertrok Anton de Kom vanuit Suriname naar Nederland. Daar ging hij werken, werd hij verliefd en kreeg vier kinderen. En één van onze kinderen leeft nog. Ze heet Judith de Kom, is 91 jaar en woont hier. Ha! Dag mevrouw de Kom. Hallo, wat leuk u te ontmoeten. Wat fijn dat we hier mogen komen. Wat was Anton de Kom voor vader? Hij was een strenge vader maar wel lief en ook heel zorgzaam. Dit bent u met uw broers en zussen? Alleen broertjes. Ik ben dus de jongste, daar in het midden. En dan drie jongens. Ja ja, ja. En dit was nog in Den Haag. Ja, ik ben in Den Haag geboren. En toen ik twee jaar was zijn we naar Suriname gegaan. 

Anton de Kom vertrekt met zijn dochter Judith en het hele gezin naar Suriname. Daar opent hij een adviesbureau waarmee hij arbeiders helpt om op te komen voor hun rechten. De slavernij was afgeschaft. Maar er moesten werkkrachten komen. En toen hebben ze mensen uit India en Indonesië gehaald. En die moesten hetzelfde doen als de slaven op de plantages. Dus de macht bleef bij de witte mensen, in dit geval dus de Nederlanders. En Anton de Kom bereikte steeds meer Surinamers die voor hun rechten wilden opkomen. Op sommige dagen stonden er wel honderden mensen voor zijn huis. De Nederlandse machthebbers vonden Anton de Kom daarom gevaarlijk en besloten in te grijpen. Hij werd gevolgd. Hij mocht niet meer spreken. Dus hij kreeg een spreekverbod. Hij mocht geen vergaderingen of zo of de mensen toespreken. En toen, na een paar dagen, heeft de politie hem gearresteerd en opgesloten in de gevangenis. En toen op de boot naar Nederland. En nou, hij mocht dus ook niet meer terugkomen in z'n geboorteland Suriname. Terug in Nederland bleef Anton de Kom zich inzetten voor betere omstandigheden voor arbeiders door actie te voeren en door te schrijven.

In 1940 brak de Tweede Wereldoorlog uit. Anton de Kom kwam weer in opstand. Hij bleef kritisch schrijven, alleen nu over de Duitse bezetting. Omdat hij ook in Nederland wilde strijden voor vrijheid. Een avond kwam hij niet thuis. Toen om een uur of 10 werd op de deur gebonsd, politie, het hele huis doorzocht. En toen mijn moeder vroeg wat er aan de hand was en toen zeiden ze dat mijn vader was gearresteerd door de Duitse politie. Toen zijn ze weggegaan en vanaf die dag hebben we nooit meer iets gehoord.

Pas veel later hoorde Judith dat haar vader naar een concentratiekamp was gebracht en daar was omgekomen. U was best wel jong toen hij omkwam. Wat hebt u nou van hem geleerd? Ik was dertien of veertien en ja, je blijft maar aan die vader denken. En toen herinnerde ik me toen ik dus ouder was, herinnerde ik me ineens dat hij in m'n poesiealbum had geschreven als kind. Suriname, ons vaderland, land van blauwe lucht, eeuwige zonneschijn, watervallen en bronnen die altijd klateren. Vogeltjes gekleed in briljante donzen, prachtige veren. Liefde voor het land, mensen en natuur. Judith, hier wordt je geest zo groot gedurende je hele schone leven. Want liefde is meer soms dan je dagelijks brood. Je vader A. de Kom. Ja. Ja, dat is zo mooi. Ja. Ja.

Einde van de kolonie. De mensen in de kolonie hebben er genoeg van. Ze willen niet meer dat Europese landen de baas spelen in hun land. Inmiddels is er in Nederland veel meer aandacht voor de koloniale geschiedenis. En nu is Anton de Kom zelf een belangrijk onderwerp geworden in de geschiedenislessen. En wat hoopt u dat kinderen leren van Anton de Kom? Ik hoop dat ze leren wat ik als kind ook geleerd heb van mijn vader, dat liefde belangrijk is. Omgaan met mensen, ook al zien is er anders uit of hebben ze een andere kleur. En probeer elkaar ook te begrijpen en kom voor elkaar op om voor die vrijheid, voor die vrijheid weer. Ja, ja.

Wie was Anton de Kom?

Anton de Kom groeit op in Suriname. Op school krijgt hij alleen maar Nederlandse geschiedenis, omdat Suriname toen een kolonie was van Nederland. Hij besluit een boek te schrijven over de geschiedenis van Suriname vanuit Surinaams perspectief, onder andere over de slavernij. Tijdens de Tweede Wereldoorlog woont De Kom in Nederland en verzet hij zich door kritisch te schrijven over de Duitse bezetter. Hij sterft in een concentratiekamp.

Verzetsheld, activist en schrijver uit Suriname

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Het Klokhuis

Type videos