Groep 6/7/8

KRO-NCRV

Willem Wever is het populair-wetenschappelijke programma dat antwoord geeft op brandende vragen van kinderen. Hier vind je de leukste clips uit Willem Wever. (KRO-NCRV)

Programmaheaders

Techniek

Willem Wever

Programmalogo's

Zoek in alle vragen van Willem Wever

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Mmm, wel lekker. Ja. Eet je dit nou vaak? Eigenlijk niet. Nee? Nee. Waarom? Nou, het is niet zo gezond. En ik ben vegetariër geweest. Maar je wilt een fastfoodrestaurant beginnen? Ja, maar zonder vlees. Dus ik wil ook graag weten wat veganistisch is. Nou, ik ken wel iemand die daar meer over weet, maar dan kunnen we niet met deze hamburgers aankomen. Dat snap ik. Emile, jij bent veganist en ontzettend lang, zo te zien. En jij bent nieuwsgierig. Ja, wat je allemaal eet als veganist. Ja, laten we even kijken wat ik ochtend alvast eet. Ik begin bijvoorbeeld met yoghurt. Maar ik heb dan sojayoghurt in plaats van echte yoghurt. Want yoghurt is van dieren. En als ik dan 's avonds ga eten, dan neem ik kipstukjes, of gehakt. Kip is toch vlees? Dit is niet de echte kip. Dat wordt nagemaakt van planten. Ik heb ook wat eiersalade gemaakt. Dit heb ik gemaakt op basis van tofu. Het smaakt wel naar ei. Toch? Ja, het smaakt echt naar ei. Wat is het verschil tussen vegetarisch en veganistisch? Vegetarisch betekent dat je geen vlees eet. Dus je gebruikt niet het lichaam van het dier zelf. Veganisten proberen om dieren totaal niet te gebruiken. Dus dat gaat nog veel verder dan alleen maar het eten? Klopt. Ze gebruiken ook geen dierlijke producten in bijvoorbeeld schoonmaakmiddelen. En in kleding gebruiken ze ook geen leer. Een leren riem zou dus als veganist niet kunnen? Nee. Meer heb je dan ook haarproducten die vegan zijn? Die heb ik zeker. Op veel van die producten staan een logo zodat je kan zien dat het geschikt voor veganisten is. Er zitten geen dierlijke ingrediënten in en het is niet getest op dieren. Ben je altijd al veganist geweest? Nee, niet altijd. Ik ben vier jaar geleden veganist geworden. Ik zie het liefst dat dieren een vrij leven hebben zonder dat ik ze hoef te gebruiken. Nou wil jij een fastfoodrestaurant beginnen, maar niet ten koste van dieren. Wat is een goede vervanger voor een hamburger? Nou, misschien paddenstoelen. Je ruikt het al een beetje. Ja. Hai! Hai. Waar ben je mee bezig? Ik ben koffie aan het omzetten voor de kweek van paddenstoelen. Hoe dan? Zal ik dat eens uitleggen? Ja. Kijk, we hebben hier een molen. Daar gaan we een aantal ingrediënten in mengen. We gaan de ideale mix maken om padenstoelen te kweken. Waaronder iets dat weggegooid wordt normaal in kantoren en restaurants. Da's koffiedik. Oke, de koffiedik zit erin. Nu is het tijd om het mengsel wat luchtiger te maken. Wat een schimmel heeft zuurstof nodig. Hoe doe je dat dan? Door er iets extra's aan toe te voegen. In deze zak zit het afval van koffiebranderijen. Dat zijn de vliesjes van de koffiebonen. Dus jullie maken het van gerecyclede producten? We gebruiken zo veel mogelijk reststoffen om voedsel op te kweken. Hoeveel minuutjes moet dit dan? Twee, drie minuten. Er gaan nog wat dingen bij. Gemalen krijt. Is dat hetzelfde als schoolkrijt? Ja, eigenlijk wel. 600 gram. Nu moeten er nog twee dingen bij. Dat is water. Niet morsen op m'n schoenen, he! En de schimmel zelf. Dat wordt uiteindelijk de paddenstoel? Ja. Maar niet draaiend erin doen, zodat je handen blijven hangen. En nu moeten deze draadjes door de ton verspreid worden? Ja. En hoelang duurt het voordat dit paddenstoelen zijn? Ongeveer drie weken. Dit kieperen we over. Deze deksel eraf. Dat valt wel mee, hoe zwaar dat is. Ongeveer vierenhalf, vijf kilo. Goed afsluiten aan de bovenkant. En dan gaan we die laten groeien. Nou, dit is de kweekcel. Zo, lekker koud hier. Ja, heerlijk. Nou, we kunnen ze hier ophangen. En hoe warm is het hier in de koelcel? Ongeveer tussen de 15 en de 20 graden. En dat hebben deze schimmels nodig, dus deze gaan nu groeien. En dan ziet het er na een paar dagen zo uit. En hoeveel dagen is dit dan? Dit is ongeveer vijf dagen oud. Deze is weer een dag verder. En aan deze kant zijn ze nog wat langer. Na twee, drie weken snijden we er gaatjes in om de paddenstoel ruimte te geven om eruit te komen. En dan na vier dagen is het zo'n tros. En dit zijn de oesterzwammen en die kunnen we oogsten. En hier kan je dus een hamburger van maken? Inderdaad, zeker. En dan is het de bedoeling om zo'n tros beet te pakken, en dan een kwartslag te draaien. De hele tros? Ja. Krak! En klaar. Toch wel gek dat dit zo meteen in je burger belandt. Ja, dit wordt een hamburger. Nou ja, zonder ham. Dit is dus een zwamburger. Ja, we snijden het nu in stukjes, maar een hamburger zijn geen kleine stukjes. Met vlees doen ze daar meestal een bindmiddel in. Vaak een eitje, of andere chemische stofjes. Ja. Maar deze schimmel kan zelf dat bindmiddel aanmaken. O! Als je deze laat groeien, dan groeit-ie weer aan elkaar... in de vorm van een hamburger. Dus dan kan het hierin. In principe is dit nu een mal, een soort wordt geworden. Is dit ongeveer 1 hamburger? Nee, want dit gaat nu nog groeien. En dan snijd je plakken en dan heb je... een, twee, drie hamburgers. Hoelang duurt dat? Ongeveer twee, drie dagen. Ik heb er gelukkig eentje liggen. Deze heeft een paar dagen gegroeid. Dus over drie dagen ziet dit er net zo uit als dit? Ja. Dus dit zou dan een schijf zijn die je op de grill gooit? Ja. Hai. Wij zijn op zoek naar: Een goeie veganburger. Kom lekker in de keuken. Oke. Want hoe maken we dit nou tot een lekkere veganburger? Het zijn hele goeie oesterzwammen, dus van zichzelf heeft het al smaak. Maar een hamburger bestaat ook uit het broodje en de saus en zo. Dus dat gaan we er hier aan toevoegen. Zo. Voel je je al een beetje een echte chef-kok? Ja, helemaal. En nu, bakken of frituren? Nou, deze zou ik bakken. Onze eigen burgers frituren we, voor het krokante randje. Maar dit wordt heel mooi krokant op de bakplaat. En wat zit er in jullie eigen burger? Bonen, granen en groenten. Hoe komt het dat vegan ineens zo hip is? Ik denk dat mensen op zoek zijn naar een nieuwe manier van eten. Daarom wil jij ook een fastfoodrestaurant beginnen. Ja, omdat het slecht voor het milieu is, al dat vlees. Pakken we allebei een broodje. En dan mag je deze uitsmeren, juist. Wil je ruilen? Ja. Nu weet je hoe je een goede veganburger maakt. En hij is lekkerder dan die van vanochtend. Nou, missie geslaagd!

Wat betekent veganistisch?

Jop wil later een fastfoodrestaurant zonder vlees beginnen. Daarom wil hij weten wat veganistisch inhoudt en hoe je veganistisch eten kan maken. Samen met Tim maakt hij hamburgers van oesterzwammen.

Eten en producten zonder dierlijke ingrediënten

LUIDE KNAL. Op 15 februari 2013 ontplofte een gigantische meteoroïde boven Tsjeljabinsk. Dat is een plaatsje in Rusland. De meteoor was zo groot als een vrachtwagen en woog wel tien miljoen kilo. Dat is evenveel als de hele Eiffeltoren. En hij kwam met een enorme snelheid aan bij de dampkring. Zo'n 60.000 kilometer per uur. Dat is 160 keer sneller dan Max Verstappen ooit in z'n Formule 1-wagen heeft gereden. Hij explodeerde in stukken uiteen. En daar raakten bijna 1500 mensen bij gewond. Door die explosie gingen autoalarmen af en het hele telefoonverkeer raakte ontregeld. Maar de mensen raakten niet gewond door de explosie zelf. Die steen ging zo snel door de dampkring heen dat-ie sneller dan het geluid ging. En dan krijg je een soort schokgolf. Dat wordt een sonic boom genoemd. Een straaljager heeft dat ook. Daar komt die herrie vandaan. Wat gebeurde, is... Die mensen zagen die streep licht voorbij. En dan ga je kijken. Maar dat is precies het probleem. Dus die streep licht kwam voorbij. Ze gingen kijken. En op dat moment kwam die schokgolf dichterbij en vloog dat glas, pam, naar binnen. En dat is waar de mensen door gewond raakten. Dus mocht je ooit zo'n streep licht buiten zien, ga dan nooit voor het raam staan kijken. Anders raak je zelf gewond. In Nederland hebben we gelukkig nog nooit zo'n grote meteoor gehad. Alleen maar een paar kleintjes. En die worden door dit soort camera's in de gaten gehouden. Ze staan door heel Nederland en Europa om te kijken waar vallende sterren vandaan komen en waar ze naartoe gaan, zodat je ze misschien terug kunt vinden. Bijna alle meteoren branden op voordat ze op aarde terechtkomen. Het is dus moeilijk om ze terug te vinden. In Nederland zijn er pas zes ooit gevonden. En hier heb ik er eentje. Het lijkt misschien een suf kiezeltje, maar dit is een van de zes meteorieten die ooit teruggevonden is in Nederland. De meteoriet van Serooskerke. Op 28 augustus 1925 hoorden de mensen in Serooskerke, Zeeland, een fluittoon en een paar doffe klappen. En op de boerderij van Leendert Reinier vonden ze uiteindelijk, 40 centimeter in de grond geboord, deze meteoriet terug. De meteoriet van Serooskerke. Een bijzonderder steen bestaat er bijna niet. Die komen uit de ruimte, uit ons zonnestelsel. En daar zweven ze gewoon een beetje rond, maar waar? We hebben in het midden de zon. En daaromheen draaien alle planeten. De dichtstbijzijnde, dat is Mercurius. Deze. De dichtstbijzijnde planeet. De tweede planeet is Venus die eromheen draait. En de derde planeet is de aarde. Hier wonen wij. En nog verder staat Jupiter, met allemaal manen. Die heeft er heel veel. En tussen de banen van Mars en Jupiter in daar zweven al die meteoroïden zoals dat heet. En daar zitten ze met miljoenen tegelijkertijd een beetje te zweven, een beetje te chillen. En om de zoveel tijd botsen ze tegen elkaar en kunnen ze uit hun baan raken en richting de aarde gaan. En dan kunnen ze neerstorten, zoals de meteoriet op Serooskerke. Zo'n steen die door de ruimte heen zweeft, dat noemen we een meteoroïde. En als-ie naar de aarde toe gaat en in de dampkring terechtkomt, dan wordt-ie steeds warmer omdat-ie de lucht in elkaar duwt. En dan wordt het een vallende ster of een meteoor. Als-ie dan tijdens het vliegen door de dampkring niet opgebrand is, en er is nog iets over om op de grond in te slaan, dat noemen we een meteoriet. En dat kan een behoorlijke troep geven. Veel wetenschappers denken dat de dinosauriërs uitgestorven zijn door de inslag van een meteoriet. Bij de impact werd er zo ongelooflijk veel steenstof en rots omhoog geslingerd, dat het maanden en misschien zelfs jarenlang te donker was voor planten om te groeien. En uiteindelijk betekende dat de dood van de dinosauriërs. Gelukkig komt dat hooguit een paar keer per miljard jaar voor. Dus daar hoef je niet bang voor te zijn.

Wat is een meteoriet?

Een steen die door de ruimte heen zweeft, dat noemen we een meteoroïde. En als-ie naar de aarde toe gaat en in de dampkring terechtkomt, dan wordt-ie steeds warmer omdat-ie de lucht in elkaar duwt. En dan wordt het een vallende ster of een meteoor. Als-ie dan tijdens het vliegen door de dampkring niet opgebrand is, en er is nog iets over om op de grond in te slaan, dat noemen we een meteoriet.

Een steen die door de dampkring op aarde valt

Hee Amber, zeg het maar. Waarom zijn er pissebedden? Til maar eens een steen op in de tuin. Grote kans dat je die grijze krioelende beestjes tegenkomt. Wereldwijd zijn er wel 900 soorten. In Nederland kennen we vooral de rolpissebed... die zich oprolt als er gevaar dreigt. De pissebed is superklein, ongeveer 2 cm. Dus je moet heel erg dichtbij komen als je al zijn 14 pootjes wilt zien. In Amerika leeft zijn grote broer, de reuzenpissebed. Die kan wel 46 cm worden. Pissebedden zijn schaaldieren. Dat betekent dat hun skelet aan de buitenkant van hun lichaam zit, net als bij kreeften en krabben. Ze ademen met hun kieuwen. Daarom leven ze op vochtige plekken, meestal verstopt onder grote stenen, plantenpotten en misschien zelfs wel onder je deurmat. Vooral padden, muizen, spinnen, kevers, hagedissen en duizendpoten hebben de pissebed hoog op het menu staan. Mmm, lekker. Zelf heeft de pissebed een heel andere voorkeur. Zij eten het liefst rottend hout, oude bladeren... en soms ook dode dieren. Ze zijn daarmee belangrijke schoonmakers van de natuur. Vroeger geloofde men dat het uitstrooien van gemalen pissebedden tussen de lakens van je bed, of zelfs het eten ervan, kinderen zou helpen tegen het bedplassen. Vandaar de naam pissebed.

Waarom zijn er pissebedden?

Pissebedden eten het liefst rottend hout, oude bladeren en soms ook dode dieren. Ze zijn daarmee belangrijke schoonmakers van de natuur.

Schoonmakers van de natuur

Ik weet niet, maar ik hang niet zo lekker. Jij? Eh... ik ook niet, maar het uitzicht is wel mooi. Wat doen we hier? Dit heeft alles te maken met mijn vraag. Wat is jouw vraag dan? Hoe bereid je je voor op een zware bergexpeditie? Is dat jouw vraag? Ja. Had je dat niet beneden kunnen vragen? Had ook gekund, maar liever boven. MUZIEK Kasper en Edson gaan op bezoek bij Wilco van Rooijen die als enige Nederlander op elk continent de hoogste top heeft beklommen. In 2008 stond hij op de top van de K2, 8611 meter hoog. Een op de vier mensen overleeft deze klim niet. Hoelang duurt zo'n tocht naar bijvoorbeeld de top van de K2? Totaal ben je ongeveer twee, drie maanden van huis. En dat is ook wel logisch, want om aan die hoogte te wennen, heb je al vijf, zes weken nodig voordat je naar zo’n hoogte kan klimmen zonder extra zuurstof. 31 juli. Aangekomen op kamp 4. En het is lood- en loodzwaar. En dan is het ook vaak geen zachte sneeuw, dus je moet ook hakken. Waarom doe je dit? Ja, nieuwsgierig En uiteindelijk: Wie wil nou niet de top bereiken? Maarten, we staan op de top van de K2! GEJUICH En als je dan op zo'n top staat? Aan de ene kant ben je superblij. Je hebt er veel voor over gehad, je bent supermoe en je hebt er naartoe geleefd. Maar na tien minuten gaat de knop om: Fuck, nu moeten we naar beneden. Dus je moet altijd bij bergbeklimmen onthouden: Ben ik nog fit genoeg... om straks die afdeling ook te doen? Want dat is nog moeilijker dan omhoog klimmen. Wilco ontdekt op de terugweg dat een lawine hun kamp heeft weggevaagd. Ook de touwen met zekeringen om terug te klimmen zijn weg. Ze moeten alles weer opbouwen. Zo duurt de reis nog langer en krijgen ze het steeds kouder. Ja, de doorbloeding wordt een steeds groter probleem. In je vingers, je tenen, je neus, je oren. Al buitenkanten, zeg ik wel eens, of je uiteinden. Uiteindelijk zijn mijn tenen toen bevroren. En die zijn uiteindelijk ook geamputeerd. Nee! Maar ik was veel te blij dat ik van die berg af kwam... en dat ik mijn zoon weer in de armen kon slaan. Kijk, er is helemaal niks te zien. Hier. Kijk gewoon. Ik doe mijn sok uit, anders zie je nog niks. Nee. Dus er zit echt niks meer aan. Klopt, ja. Het is koud hier. Doe je sok weer aan. Zal ik hem weer aan doen? Ja. Nou, de eerste klim. Pas op voor je hoofd. Hier liggen veel spullen. Dit is het mekka. Hier ligt zo'n beetje alles wat ik in die jaren verzameld heb. Je kan het zo gek niet verzinnen, tenten, allerlei materialen, een hele berg slaapzakken daar en daar helmen. Dus laten we beginnen met schoenen, niet geheel onbelangrijk. Wow! Dit zijn de schoenen. Ja. En daar gaan dan weer stijgijzers onder... om in sneeuw en ijs goed te kunnen klimmen. Dan zet je hem erop. Dan klik je die dus vast en dan zit dit helemaal eraan vast. Klopt. Maar in principe is dit... Heel cool. Ja. Is dat waar je op loopt? Waar je op loopt. Dit is een ijsboor, dat is ook wel leuk om te weten. Hoe beveilig je je nou in het ijs? De kunst is dat je dit met EEN hand met een half slagje in het ijs zet. Dan blijft hij eigenlijk al even hangen. Dan klap je hem open. Als je hem dan nog twee keer een draai mee geeft, dan zit hij er echt een klein stukje in. Dan kun je hem er als een koffiemolen indraaien. Dat doe je allemaal met één hand. Dan pak je je karabiner, die je ook aan je gordel heb hangen. Karabiner? Dit is een karabiner. Die hang je er doorheen. Die kan je weer terug doen en dan doe je er een touwtje doorheen dat ook aan je gordel zit. En dan ben je gezekerd. Ja. Dit is dus wat je aanhebt als je naar boven toe gaat? Ja. Dat heeft ermee te maken dat je door de weinige zuurstof die er is... eigenlijk ook rustig of traag beweegt... waardoor je niet meer goed op temperatuur komt. Dit pak isoleert zodanig, het is eigenlijk een lopende slaapzak. Het zit helemaal vol met dons. Voel maar eens hoe dik dat is. Als je dit aantrekt ga je op zeeniveau meteen zweten... en wil je het zo snel mogelijk uitdoen. Maar als je daar boven loopt, ben je maar al te blij dat je dit pak hebt. En als ik het niet had gehad, had ik hier denk ik niet meer gestaan. MUZIEK Welkom. Jullie dachten dat dit het zwaarste was, het fysieke. Maar er is EEN aspect dat nog veel zwaarder is en dat is het mentale. Dat gaan we nu trainen. Kasper, succes daarmee. Ja, je voet ook. Stop. Met je mentaliteit, met je mind, moet je zien dat je je fysiek onder controle krijgt. Dus niet gaan bibberen. Als je angst krijgt, ben je weg. Iedereen kan op een stoeprand staan... maar als het op hoogte is, zegt iedereen: eng! Dus waar ligt de balans dat je zegt: Ik ben in control Oke mannen, we hebben nu windstilte. Maar in een keer komt die wind opzetten. Dan wordt het een ander verhaal. Hoe bedoelt u? LUID GEBLAAS Ja, die handen. Mooi, een beetje balanceren. Een beetje grijpen. En naast wind hebben we ook wel eens sneeuw! Sneeuw?! MUZIEK Mannen, we hebben nu windstilte gehad, storm, sneeuw... maar nu ben je zo moe, je kan nog maar op één been lopen. Nee, ik denk dat ik dat niet meer kan. Denk aan je training. Probeer maar. Goed voelen. Op één been. Goed voelen. Niet denken, je moet doen. Voelen. Zie je? Hier, hij staat op één been. Je dacht dat je het niet kon. Je hebt jezelf overwonnen. Kan je even rustig aan doen? Je gaat supersnel. Ja, we staan nou op hoogte. Als je naar beneden kijkt, begin je dat te voelen aan je lichaam. Zeker. Je moet nu al het vertrouwen in het materiaal stellen. Maar je hebt van tevoren al bestudeerd hoe sterk dat is. Er kan zelfs een auto aan hangen. Let's go! Let's do this! Yeah, man. O! Drie, twee... een. GEJUICH Wat een held! Nu jij nog, he. Eh... dit moet aan de groene lus. Ehm... Ja, ik heb hem. Drie, twee, een. Hou je vast! Ooooooo. En hoe was het? Ja, jongens. Als je springt... Dat is toch eng, he? Mijn hart bleef daar gewoon boven. Hoe vond jij het om te springen? Wat voelde je toen je sprong? Je voelt toch een beetje adrenaline. Ja, he? En als je springt, dan is het toch van: Wat nou als het touw me niet houdt? Haha, ja. Precies. En alsnog naar beneden springen. Man, man, man, man. De voorbereiding begint eigenlijk gewoon thuis. Als je eenmaal in de bergen zit en je bent iets vergeten... of je hebt ergens een fout gemaakt, dan zijn de consequenties vaak fataal. Ja. Dus je moet van tevoren eindeloos die film in je hoofd door blijven draaien: Wat heb ik nodig? Wat voor materiaal, is de veiligheid goed? Wat is het weer, wie zijn mijn kameraden, wat is mijn conditie? Hoe zit ik mentaal in de wedstrijd? En als alles klopt, dan durf je die sprong aan. Ja. Zoals je gedaan hebt.

Hoe bereid je je voor op een bergbeklimming?

Kasper en Edson gaan op bezoek bij bergbeklimmer Wilco. Hij heeft als enige Nederlander op elk continent de hoogste top beklommen. Wilco laat Kasper en Edson zien hoe je je voorbereidt op een bergbeklimming.

Fysieke en mentale voorbereiding

Laura, dat duurt wel lang. Ja. Weet jij hoe laat die bus komt? Geen flauw idee. We moeten natuurlijk wel een beetje opschieten. Anders komen we te laat. Je hebt een vraag over vertrekken. Ja. Wat is dat? Hoe weten trekvogels dat ze moeten vertrekken. Dat gaan we uitzoeken. Ik zie er wel een paar in de verte. In wat voor gebied zijn we nu? Dit gebied heet de Westplaat. Het is een natuurgebied in het Haringvliet. Het is ingericht voor allerlei broedvogels eigenlijk. Laura, wat is je favoriete vogel? Ja, soms is het een zwaan. Die zijn heel mooi. Maar soms zijn het ook andere vogels. Dus je hebt elke keer een andere favoriet? Ja. Waarom? Ja, soms zie ik er een en dan zie ik de andere 'n tijdje niet. En dan is die andere weer leuker? Ja. Maar ook vooral koolmeesjes. Want die hebben we ook in onze tuin. Chiel, zitten hier nu ook trekvogels? Ja, er zitten hier ook aardig wat trekvogels. Met name hier op het water, daar zitten behoorlijk wat vogels... die bijvoorbeeld uit Afrika komen. Er lopen ook grutto's rond. Ik zie ook wat kluten lopen, die zijn wat witter. Die zitten daar. Die komen uit Afrika hier naartoe gevlogen om hier te broeden. En de ganzen die links zitten, dat zijn oorspronkelijk ook trekvogels. Die trekken normaal gesproken helemaal naar het noordpoolgebied. Naar deze hebben besloten dat ze net zo goed in Nederland kunnen blijven. Hoe weten ze in welk land ze zitten? Ze hebben geen idee in welk land ze precies zitten. Ze vinden het vooral belangrijk dat ze lekker eten hebben. Of er nou in Nederland gras te eten is of in Finland maakt niet uit. We zijn bezig met onderzoek, om te kijken hoe het nu komt... Dus we kijken in Rusland. Hoeveel nesten zijn daar? Hoeveel eieren leggen die ganzen? En dat doen we ook in Nederland. En we kijken of het aantal jongeren dat de ganzen voortbrengen in Nederland of in Rusland anders is. Als je daar kijkt, zie je hun kopjes. O ja. Er kijken er een paar boven het gras uit. Volgens mij hebben ze ons ook gezien. Jij valt ook wel een beetje op met je gele jas. Ja. Schrikken ze nu niet, nu wij hier in hun broedplaats komen? Ja, daar schrikken ze wel van. Daarom doen we het ook niet vaak. En ook niet met heel veel mensen. We doen het EEN keer in de zoveel tijd. En dan proberen we het altijd zo kort mogelijk te houden zodat we niet onnodig lang de ganzen storen. Hoe vind je het, dat je zo dicht bij het broedgebied kunt komen? Heel erg cool. Ja. Als je hier voor goed kijkt, dan zie je tussen het gras een klein kopje. Een klein wit hoofdje. Die zit op een nest. Als we daar heel rustig naartoe lopen... dan zal het vrouwtje langzaam van het nest afgaan. En dan zal ze een beetje richting die andere gans lopen misschien. Ja. Dit is nu een ganzennest. Zie je hoe ze dit helemaal mooi met dons hebben bekleed? Ja. Daar hebben ze twee redenen voor. Allereerst is het superzacht. Het houdt de warmte goed vast. Dan blijven de eieren mooi warm. En ten tweede haalt het vrouwtje alle veertjes van haar eigen borst, dat plukt ze een beetje uit. Dat kan ze haar blote borst op de eieren drukken om ze warm te houden. Hoeveel nesten liggen er op het hele veld? Tot nu toe heb ik ongeveer 40 nesten gevonden op dit veld. Zoveel? En wat doe jij dan, als je een nieuw nest ziet? Hoe ga jij dan te werk? Het eerste wat we doen is een stokje zetten met een nummer erop. Als jij die even in de grond zet, kunnen we daarna bij 't nest kijken. Welk nummer staat erop? NN2. Dan maak ik meteen een punt in de gps. En het staat dan nu in deze computer? Ja, hij staat nu hierop. En als ik dan straks thuiskom, laad ik het in op de computer. En dan kun je het ook op internet, op Google Maps of iets anders zien. Nou, kijk eens aan. Vijf eieren. Vijf eieren. En dan moeten we ze natuurlijk nummeren. Ja. Alsjeblieft. Het eerste ei moet nummer 1 krijgen. Wat we doen, is kijken van: Wat is het vieste ei? Hoe viezer het ei is, hoe ouder het is. Op basis daarvan bepalen we dan: Dit is het eerste ei geweest. Oke. Laura, wat denk je dat het eerste ei is? Ik denk deze. Dan mag je daar een 1 op schrijven. En wat is nummer 2? Ik denk die. Helemaal goed. Dat denk ik ook. Nou, gemarkeerd. Gemarkeerd. In de gps, de eieren genummerd. En netjes bedekken. Netjes bedekken. Dan schrijf ik nog even op in mijn boekje... dat we bij nest NN2, dat was het geloof ik... Ja. Vijf eieren. Laura, we weten dus eigenlijk nu de reden waarom ze hierheen komen. Maar wat wilde je weten? Hoe ze weten wanneer ze moeten vertrekken. Dit is een gps-zender. Die heeft een zonepaneeltje bovenop. Die gebruikt de energie van de zon om gegevens te meten en die ook weer te versturen. Op die manier weten we precies waar die vogel is en wat hij doet. Wat je hier kunt zien, dat zijn drie of vier verschillende ganzen. Die zijn de afgelopen week vertrokken, vanuit Friesland hier, helemaal naar Finland en Estland. We weten nu hoe het gps-systeem werkt. Maar hoe weet de vogel dat hij moet vertrekken? Het moment waarop ze vertrekken, hangt af van hoe lang het licht is. Je merkt vanzelf dat als het winter is, dan blijft het langer donker. En als het wat langer licht wordt, weet die vogel ook: Het wordt voorjaar. En dat in combinatie met dat het warmer wordt, dan weet zo'n vogel: Nu is het tijd om te vertrekken. Bedankt. Ja. Geen probleem. Ik hoop dat je het leuk vond. Zeker. Wanneer gaan wij vertrekken? Zullen we maar hier blijven? Dat vind ik een goed idee.

Hoe weten trekvogels dat ze moeten vertrekken?

Laura en Tim gaan mee met ecoloog Chiel om vogels te spotten. Hij legt uit hoe hij trekvogels in de gaten houdt en wanneer trekvogels weer vertrekken.

Wanneer het warmer en langer licht wordt

Hoi Grietje. Wat is je vraag? Waarom krijgen oude mensen grijs haar? Je haren groeien uit de haarzakjes van je hoofdhuid. In die zakjes zitten kleurbolletjes, die je haar rood, bruin, zwart of blond maken. Hoe ouder je wordt, hoe minder van die kleurstof, oftewel melanine, je aanmaakt. En haren zonder melanine zijn grijs of wit. De eerste grijze haar komt meestal zo tussen je 35e en 40e jaar. Bij vrouwen bij hun slapen en bij mannen is dat vaak in hun baard. Heb je eenmaal een grijze haar gevonden, dan is er geen houden meer aan. Je gaat helemaal grijs worden. Wanneer het grijs worden begint, verschilt per persoon. Werden je opa en oma en je ouders al jong grijs? Dikke kans dat jij ook vroeg grijs wordt. Maar ook roken en veel stress zorgen dat je minder melanine aanmaakt en dus eerder grijs wordt. Wil je een grijze coupe proberen te voorkomen? Eet dan wortels. Daar zit veel vitamine B12 in, dat ervoor zorgt dat de kleurbolletjes hun kleur blijven behouden. Misschien ben je op je 100e dan nog niet grijs.

Waarom krijgen oude mensen grijs haar?

Je haren groeien uit de haarzakjes van je hoofdhuid. In die zakjes zitten kleurbolletjes, die je haar rood, bruin, zwart of blond maken. Hoe ouder je wordt, hoe minder van die kleurstof, oftewel melanine, je aanmaakt. En haren zonder melanine zijn grijs of wit.

Minder kleurstof als je ouder wordt

KNAL O! O! Holy! Gemeentes zijn elk jaar heel veel geld kwijt om schade te herstellen die door vuurwerk is ontstaan. Kapotte prullenbakken, opgeblazen bushokjes, maar een extreem voorbeeld is hier in Uden: Twee scholen brandden hier in Uden in 2014 volledig af en dat zou door vuurwerk zijn gekomen. Precies, een vuurwerkverbod. Brand op scholen. Mensen die hun vingers kwijtraken. Maar het heeft ook een leuke kant. Een leuke kant? Wat voor leuke kant? Siervuurwerk is mooi in de lucht. Het is toch beter als het geregeld wordt door de overheid? Dat zij zorgen voor mooie vuurwerkshows? Waar jij ook van kan genieten? Het geeft ook een kick om het zelf af te steken. Ik kom met jou geen steek verder. Ik ben ook echt bang voor jouw vraag. Waarschijnlijk is het een knallende vraag. Wat is jouw vraag? Hoe maak je vuurwerk en hoe bouwen ze van die grote vuurwerkshows? SPANNENDE MUZIEK Hee Hayo! Hai. Hai. Alles goed? Zeker. Dit is Wietse. Dag Wietse. Hallo. Hayo, waar staan we hier? Wat is dit voor plek? We staan op een bunkerterrein. Net over de grens in Duitsland. De grens van Nederland is 100 meter weg. Hier hebben we 22 bunkers die vol liggen met vuurwerk. Hoeveel kilo vuurwerk ligt hier dan? We mogen hier tot 200.000 kilo netto kruitgewicht opslaan. Kunnen we het zien? Dat kan. We kunnen het zien. Let's go. Hoe dik zijn deze muren? Die zullen wel een halve meter tot 80 centimeter dik zijn. Best dik. En er ligt ook nog aarde overheen. Dus als hier een explosie komt, gaat de druk de deur uit. Dan vliegt de deur eruit. En dat was het dan, meer gebeurt er niet. Dit zijn natuurlijk wel... het zijn Romeinse kaarsen. Ik dacht dat het een soort... Geen normale Romeinse kaarsen. Nee, dit koop je niet in de winkel. Professionele Romeinse kaarsen. Even hier. Dit is ook sier. Dit is allemaal sier. Dit zijn ook bommen die in mortieren worden geladen. Die worden inderdaad de lucht in geschoten. Gebruiken ze dit ook op professionele vuurwerkshows? Dit is alleen maar voor professionele vuurwerkshows. Alles hier. Ja. Ik zie wel eens YouTubers die dit stiekem uit andere landen halen, of kleinere, maar soms improviseren ze dit zelf en steken het af. Ja. Is dat dan ook gevaarlijk? Dat is levensgevaarlijk. En ze maken veel fouten. Ze maken fouten met de stopine. Een stopine is dit. Het is geen lange lont. Maar als je dit aansteekt, is het gelijk weg. Dan gaat de bom gelijk af. En dat moeten we niet hebben. Dat is best eng. Daar moet je niet aan beginnen. Ik heb in mijn hand een shell. Ik kan goed laten zien hoe een bom werkt. Dat is de lading. De drijflading. Die de bom omhoog schiet. Als deze bal omhoog vliegt, dan brandt deze lont langzaam hier naar de lading toe. Oke! Dus als die bal omhoog gaat, is hij nog niets aan het eh... Dan gebeurt er nog niks. Oke. Dus je hebt een vertrager. Die brandt langzaam naar de lading toe. En als hij een paar 100 meter hoog is, is hij bij de lading, en dan klapt deze bom uit elkaar. Dan vliegen de sterren alle kanten op. En wat is dit bij elkaar, al die buizen? Dit is een kleine testopstelling, speciaal voor jou gebouwd. Deze bom is een echte bom. Zeg maar. Oke. Die laten we in de mortier zakken. Daar zit al een ontsteker aan gebouwd. Dus die hebben we al. Ik laat hem gewoon in de mortier zakken, zodat-ie op de bodem ligt. En nu weet je dat deze lading ontploft straks waardoor die bal, die we er nu in hebben laten zakken straks omhoogschiet. Het vuurwerk wordt elektrisch afgestoken. Wietse doet de ontsteker van de vuurwerkbom in een speciaal kastje. Zo kun je het vuurwerk op veilige afstand laten ontploffen. Drie, twee, een. Zoooo! Lift-off. KNAL Wow! Wow! Daar gaat-ie, daar gaat-ie. KNAL. Wow! Dit is toch wel mooi? Dit is prachtig. MUZIEK Dit was nog maar EEN opstelling. Bij grote vuurwerkshows zijn het er wel een paar honderd. Alle kastjes met ontstekers staan dan in verbinding met ’n computer die ze achter elkaar tot ontploffing brengt. KNALLEN EN MUZIEK Hayo wil Wietse graag nog vertellen dat er veel gevaarlijke illegale vuurwerkbommen zijn. Die zijn zo krachtig dat je er een auto als deze mee kunt opblazen. Er zijn zelfs nog zwaardere vuurwerkbommen op de markt. Je moet er niet aan denken dat die onverwacht afgaan. Wat we nu gaan zien, dat zijn knalbommen. En knalbommen zijn echt nog veel gevaarlijker... dan wat we net hebben gezien. Maar helaas ook te verkrijgen in de handel. Die mensen weten gewoon niet waar ze mee bezig zijn. Het is gewoon echt gevaarlijk. Ik ben gewoon echt bang. Let op, let op! LUIDE KNAL. LUIDE KNAL Wow, wow. Wow! Jeetje. Ik hoor nog allemaal gare geluiden uit die auto komen. Hij brandt nog. Tjezus. Mijn... Jullie zien wat er kan gebeuren als je met dit soort dingen op pad gaat. Dat is niet oke. Dus gewoon niet doen. Houd het bij je astronautjes en dat soort dingen. Wietse, jij hebt antwoord op je vraag. Zeker. Toffe dag gehad. Bedankt. Helemaal goed. Ja. Nu kun je dit gaan opruimen. Ik peer 'm. Laterrrr. Oke.

Hoe maak je een vuurwerkshow?

Edson en Wietse gaan naar een bunker waar allemaal professioneel vuurwerk ligt. Met een vuurwerkexpert steken ze vuurwerk af. Ook laat hij zien hoe gevaarlijk illegaal vuurwerk kan zijn.

Elektrisch vuurwerk afsteken

Dit is heel gek. Let op. Ik blaas door dit rietje en dan... gaan de blikjes naar elkaar toe. Nog een keer. Heel weird. Ik blaas door dit rietje en de blikjes gaan naar elkaar toe. Hoe werkt dit? Als je dit begrijpt, weet je ook meteen waarom een vliegtuig vliegt. Als je een heel groot vergrootglas, een soort supermicroscoop had en om je heen zou kijken, dan zou je zien dat overal om ons heen kleine deeltjes vliegen. Moleculen. Ze zijn kleiner dan dat je met het blote oog kunt zien, maar ze zijn er wel! Ze vliegen kriskras heen en weer en botsen tegen van alles aan. Tegen mijn buik, mijn hoofd, mijn schouders, mijn handen, mijn horloge, het rietje, tegen de tafel, tegen de blikjes. Overal botsen ze de hele tijd tegenaan. Stel je nou voor dat tegen dit blikje die deeltjes aanvliegen. Omdat ze overal tegenaan botsen, de rechterkant, de linkerkant, bovenkant, onderkant, zijkant, zal het blikje niet bewegen, want gemiddeld botst er evenveel aan de ene kant als aan de andere kant. Maar stel je nou voor dat ik er op 'n manier voor zou kunnen zorgen dat aan EEN kant minder gebotst wordt? Dan zitten er vaker botsingen aan die kant dan aan deze kant. Dan zal het blikje vanzelf deze kant op worden bewogen. Nou, dat is precies wat hier gebeurt. Stel je voor dat je hier de zijkant van de twee blikjes ziet. En daartussen botsen allemaal moleculen van de lucht tegen de zijkanten van het blikje aan. Ik ga dan met een soort rietje, vanaf de onderkant nu even zo omhoog blazen. Wat je dan ziet, is dat de luchtmoleculen vaker naar boven bewegen... en daardoor minder vaak tegen de binnenkant van dat blikje botsen. Daardoor wordt er wel aan de buitenkant vaak gebotst... en gaan de blikjes naar elkaar toe. WC WORDT DOORGESPOELD. Nou, we kennen het allemaal. Je zit op de camping of in een restaurant, je zit op het toilet. Jij hebt nog genoeg wc-papier. Maar dan, paniek in de wc naast je. Je hoort... He, het wc-papier is op! Het wc-papier is op! Wat doe je dan? Hoe krijg je dat wc-papier, wat jij nog genoeg hebt naar de persoon in nood naast je? Het enige wat je daarvoor nodig hebt is de wet van Bernoulli. Wat je nodig hebt op je toilet is een bladblazer waar je een verfroller aan vast hebt gemaakt, en daar doe je je wc-rol op, en klemmetjes om het vast te maken... en die bladblazer doe je dan in het stopcontact, moet je een klein verlengsnoer bijnemen... en dan kun je op een hele makkelijke manier wc-papier met de wet van Bernoulli naar een andere wc brengen. Dan zorgt de luchtstroom aan de bovenkant ervoor dat de luchtdeeltjes hier aan de bovenkant minder vaak tegen het papier aanbotsen. Aan de onderkant nog steeds even vaak, daar gebeurt niks. En daardoor gaat het wc-papier omhoog naar de persoon in nood naast je! Simpel toch? Dank je wel. Graag gedaan! Wist je dat dit ook voor vloeistoffen geldt? Zoals bijvoorbeeld water. Eigenlijk geldt die wet voor alles wat stroomt. Kijk, als ik de kraan langs dit pingpongballetje laat lopen... en vervolgens trek ik aan het touwtje opzij... zie je dat hij in het midden wil blijven hangen. Ook al trek ik hem eruit, zie je dat hij terug naar het midden wordt getrokken. Dat komt omdat hier een stroom water langsgaat... waardoor het pingpongballetje naar rechts wordt getrokken. Dus snel stromende lucht verlaagt de druk. En precies dit soort trucjes worden ook bij vliegtuigen gebruikt. Als je heel snel lucht langs een vleugel laat gaan... dan duwt eigenlijk de lucht de vleugel omhoog. En zo kun je ook confetti omhoog krijgen.

Wat is de wet van Bernoulli?

Overal om ons heen vliegen moleculen en die botsen tegen van alles aan. Als er aan één kant van een voorwerp minder moleculen tegenaan botsen, dan verplaatst het voorwerp die kant op.

Snelstromende lucht verlaagt druk

Snel, de aftiteling begint! Ik kom eraan. Schiet nou op. Ik zie niks. Sorry. Wat een namen allemaal. Second unit, een extra groep. Daar staat hij! Net daar. Foley Artists. Ja, dat heeft alles te maken met jouw vraag. Ja, wat is een 'foley artist' eigenlijk? Dat gaan we uitzoeken! Goed plan. FILMGELUIDEN Dat klinkt niet al te best. Hallo? Gaat het goed hier? Ja, alles goed. Wacht, ik zet even het geluid uit. Het klinkt echt griezelig hier. Ja, best heftig. Dit zijn aardig wat knoppen. Wat doe jij hier precies? Je kunt ook heel veel. In principe zijn hier bezig met het maken van een animatiefilm. En daar moet geluid bij. Pakken we dit filmpje bijvoorbeeld. Als ik hem aanzet, zit er helemaal geen geluid bij. Dus het komt gewoon in stilte aan. En er gebeurt niks. Maar je wil het wel horen. Ja. Waar halen jullie die geluiden vandaan? Om te beginnen kunnen we tegenwoordig een computer gebruiken met een database aan geluiden. Dus stel nou dat je publiek wil, bijvoorbeeld. APPLAUS Een slippende auto. Heb je ook blaffen of zo? Natuurlijk. GEBLAF Maar soms heb je gewoon niet iets wat past. En dan moeten we het op maat gaan maken. En dat is de 'foley artist'.Ah! En volgens mij had je daar een vraag over. Precies. Daar zijn we naar op zoek. Ga anders even kijken bij Jeroen. Hoi. Hoi. Ik ben Jeroen. Ik ben Julie. Welkom. Tim. Jij bent dus foley artist? Ik ben foley artist. Ik maak geluidseffecten bij film. En daar gebruiken we de gekste voorwerpen voor soms. Zo! Dit is onze geluidenspeelhoek. Hier maken wij het allemaal. Oude blikjes. Rietjes, hout. Hier hebben we oude geluidsbanden liggen, die ook een knisperend geluid kunnen maken. Het is niet echt gras of zo, het is gewoon polyester of kunststof. Dus niet alles wat je ziet in een film is als geluid ook zo? Nee. Toiletpapier voor vleugeltjes. Waar zou je dat voor kunnen gebruiken? Dat is ook grappig, het is een selderij. Die kun je bijvoorbeeld gebruiken voor het breken van botten, omdat het een knisperend geluidmaakt. Heel dichtbij de microfoon. O, dan krijg je al meteen het geluid. Waar komt de naam 'foley artist' vandaan? 100 jaar geleden, toen er net film was, kon men nog niet met een microfoon naar buiten. Als je een paard wilde opnemen met hoefgetrappel kon dat niet. De techniek was nog niet zover. Dus bedacht men een manier om toch die geluiden te horen, want je wilt toch iets horen als je een paard ziet. Toen is er een meneer, Jack Foley, mee begonnen, om met kokosnoten toen en andere voorwerpen, om live bij het beeld wat je in de film zag, die geluiden te maken. Dus het is een naam van een persoon. Wat tof, dat wist ik niet. Julie is hier natuurlijk niet alleen om te kijken. Ze mag ook zelf geluiden gaan maken bij een tekenfilm. En welk stukje gaan we nu doen? We gaan het stukje doen waar hij die helm heel hard op zijn hoofd doet. Het is misschien leuk om eerst te proberen met je eigen poet. Julie, kun je mij horen? Ja, ik kan je goed horen. Oke. Ik zet hem even aan. Dus je kijkt naar het beeld. Zie je, dat moment moet jij... Ik zou het met je hand doen. Een beetje hier zo, in de buurt van de microfoon. Ja. Robin gaat hem nog een keer afspelen. Goed zo, dat was al hartstikke synchroon! Maar wat vind je van het geluid? Te dof. Je hebt zo'n grote ketel. Dat is een hele grote. Dan hoor je ook wat het doet. Nou, hou je oren maar dicht. Deze is echt heel zwaar. Ga maar. Oei! Tim, hij klinkt prachtig, maar er is een fout. Ja? Wij hebben opgenomen en jij gaat er doorheen met 'oei'. Dat zit nu in de opname! Ja, ik liep... Oei! Ja, ik zat er doorheen. Dan moet hij toch even opnieuw. Hebbes. Ja, als het echt realistisch klinkt, dan moet hij wel op een hoofd. Oke. Als jij door je knieën gaat, zo. Komt-ie. Ah! Sorry. Dit is wel realistisch. Ik ben benieuwd hoe hij klonk. He, vind je nou dat de cartoon al veel meer tot leven komt? Ja. Maar nog lang niet genoeg. En moet er nog veel meer geluiden bij. Het moet veel sneller! Hallo, kijk je even uit. Julie en Tim gaan tot het uiterste. Dit klinkt een beetje als een duif die zijn vleugel gebroken heeft. BOER GELUIDEN Dat kan beter. GELUIDEN Whoa! Prachtig, toch? Here we go! Ah! Je mag hier overdrijven! Dat mag. Oke. Whaaa! Ha ha ha ha ha! Ik ben wel benieuwd naar het eindresultaat. Ik ook. GELUIDEN Ah! Ah! Ha ha ha! Asjemenou! Heb je nu antwoord op je vraag gekregen? Jazeker! Dus nu kijk je wel anders naar films? Heel anders. Ja. Oke.

Wat is een foley artist?

Julie wil weten wat een foley artist doet. Daarom gaat ze met Tim langs een foley artist. Hier mogen ze geluiden voor onder een animatiefilm maken.

Geluiden maken voor onder een film

Hallo Nanne, stel je vraag. Wie heeft de koffie ontdekt? We gaan naar Ethiopië. Zo rond het jaar 850. Een jonge geitenhoeder zag zijn geiten dansen en springen na het eten van een bepaalde bes. Monniken uit een naburig klooster proefden de bessen. Maar vonden ze zo vies smaken dat ze ze in het vuur gooiden. Er kwam meteen een heerlijke geur uit de vlammen omhoog. De monniken deden de geroosterde bessen in kokend water en dronken zo het eerste kopje koffie. Door de cafeïne voelden ze zich minder snel vermoeid. Arabische handelslieden namen de koffieplant vanuit Ethiopië mee naar Jemen, waar ze koffie begonnen te telen. Zeelieden en pelgrims uit andere landen dronken daar koffie en namen gebrande koffiebonen mee naar huis. Het was de Nederlander Pieter van der Broekce die in 1614 met De Verenigde Oost-Indische Compagnie een koffieplantje uit Jemen mee wist te smokkelen naar Amsterdam. Al snel legden ze in Indië de eerste koffieplantages aan om zelf koffie te telen. Niet veel later was Nederland het wereldcentrum van de koffiehandel. Koffie werd nu in heel Europa een populaire drank. En dat is het nog steeds!

Wie heeft koffie ontdekt?

Een jonge geitenhoeder zag zijn geiten dansen en springen na het eten van een bepaalde bes. Monniken uit een naburig klooster proefden de bessen. Maar vonden ze zo vies smaken dat ze ze in het vuur gooiden. Er kwam meteen een heerlijke geur uit de vlammen omhoog. De monniken deden de geroosterde bessen in kokend water en dronken zo het eerste kopje koffie.

Geiten aten koffie-bes

Deze dames, wat denk je, zijn dat verpleegkundigen of artsen? Ik denk verpleegkundigen. Hm. Ik weet niet, maar ik heb het niet zo op het ziekenhuis. Bweh. Ik wel. Waarom? Omdat ik later chirurg wil worden. Maar dan moet je in mensen snijden en zo. Ik vind het leuk om mensen op deze manier te helpen. Jouw vraag gaat daar vast ook over. Zeker. Mijn vraag is of er later nog wel chirurgen zijn... of dat het werk dan door robots wordt overgenomen. Hmmm. Dan zijn we hier op de perfecte plek. MUZIEK Hoi. Hoi. Wij zijn op zoek naar Daisy. Ja, dat ben ik. Dan ben jij Frederique. Jij komt voor Pepper. Ja. Ik heb een jas voor je. Jij wil volgens mij dokter worden later. Ja. Staat je goed. Gaan we nu naar Pepper toe. Lopen we deze kant op. After you, ladies. Kijk, dit is Pepper. Oke. Wat doet Pepper nou precies in het ziekenhuis? Hij kan op veel manieren ingezet worden. Hij kan filmpjes laten zien. Maar hij kan ook dingen uitvragen als: Hoeveel pijn heb je? Zulke dingen, die verpleegkundigen vaak moeten uitvragen in het ziekenhuis, dat kan Pepper vragen en het meteen in de computer zetten. Dat scheelt ons werk. Kan Pepper die vragen dan nu ook stellen? Zeker. Hallo Pepper. Goedemiddag, meneer Da Graca. Weet u waarom u wordt opgenomen? Nee. Vindt u het goed als we u gemengd verplegen? Graag zelfs. Ja. Heeft u problemen met uw ontlasting? Ja, ja, ja, ja. Ja. Welke kleur heeft uw ontlasting? Paars. ZACHT: Groen. LUID: Groen. Dit was het einde van de algemene anamnese. Hij is nu klaar, dus hij weet nu alles wat hij nodig heeft om jou te kunnen behandelen. Als Pepper dat gaat doen, dan hebben we jou straks niet meer nodig. Jawel, tuurlijk. De verpleegkundige blijft zorg verlenen aan de patiënt. En we hopen dat Pepper bijvoorbeeld dingen in de computer kan zetten, zodat verpleegkundigen meer echt voor een patiënt kunnen zorgen. Wat kan-ie nog meer? In het ziekenhuis moet je soms ook oefeningen doen. En hij kan je daarmee helpen. Goedemiddag, meneer Da Graca. Dokter Frederique heeft me gevraagd u te helpen met de armoefeningen. Zeg start om te beginnen. Start. We beginnen met de oefening. Doe uw best. Ga ik lekker, Pepper? Goed bezig. Ga zo door. Nog vijf seconden. Oke, we tellen af. Vijf, vier, drie... U bent klaar. Super gedaan. Zijn er nog meer bijzondere uitvindingen in dit ziekenhuis? Ja. Ga naar de IC voor de VR-bril. Let's go. Veel plezier. ROBOTACHTIG: Dank je. Wij gaan naar de IC. MUZIEK Hoi. Edson. Michel. Frederique. Hoi. Michel. Hoi. Ik zet even de bril af. Oke. Speelt ze een spelletje? Hennie, ik zet even de bril af, oke? Ja. Wat is het dan voor bril? Dit is een VR-bril, oftewel virtual reality. Dat betekent dat we patiënten meenemen in een hele andere wereld. Door het opzetten van die bril krijgen patiënten echt het idee dat ze in een bepaalde omgeving zijn. Deze omgeving die Hennie ziet, dat is de IC-omgeving. Dat is de afdeling waar je nu op staat, maar dan ziet zij 'm in de bril. Waarom had ze dat dan nodig? Omdat we weten dat als mensen zo ziek zijn als Hennie was... als ze heel lang op de IC worden behandeld, hebben ze veel medicatie en veel stress... en zijn ze vaak heel bang, voor alle geluiden en piepjes die ze op de IC horen... maar ook de verpleegkundigen en dokters die ze zien. Dus omdat mensen op dat moment niet weten wat ze aan het meemaken zijn, kan dat voor onrust zorgen na hun behandeling? Juist. En als je daar dan naar teruggaat, weet je: O, dit is er gebeurd en nu kan ik weer chillen. Juist, want als je mensen confronteert met hun angsten en we geven ze goede uitleg, dan blijkt het niet zo eng te zijn als gedacht. Oke. Wil je anders zien wat er in de bril is? Zeker. Zet de bril maar op. Spannend! Ja. Dan zet ik de koptelefoon bij je op. Hier is de afstandsbediening. Oke. En dan mag je 'm starten. We gaan u nu meenemen, over de intensive care, naar uw IC-kamer. Dit is uw IC-kamer. We gaan u zo het een en ander uitleggen. Wat zie je om je heen? Links hier van me zit een dokter. Goed in de gaten te kunnen houden en indien nodig direct te kunnen behandelen. PIEPJES Auw. Ik word echt gek van al die geluidjes. Wat hoor je dan? Ting-ting-ting, ting-ting-ting, ting-ting-ting. Oke, nu is het opgehouden. Kun je iets in de kamer pakken? Nee. Ik zie m'n hand niet eens. Ho, ho, ho. Ik heb een dokter nodig. MICHEL LACHT. Welkom terug. Ja. Dit is echt heel raar nu opeens. Ja, want je was net in een hele andere kamer. Ja. Maar ben je dan niet bang dat jouw werk wordt overgenomen door die robots? Eigenlijk niet, want dokter zijn betekent altijd dat het mensenwerk is. Maar we kunnen nog niet zo veel mensen behandelen als we willen. Er is steeds meer zorg nodig in Nederland. En de techniek die we nu gebruiken, die kunnen ons daarbij helpen om juist iedereen goede zorgt e geven. Nou, de VR-bril. Supercool. Ja toch? Alright. Volgens Arto moeten we goed onze het handenwassen. Is het zo'n beetje genoeg? Dat is wel genoeg, ja. Perfect. Arto, jij bent chirurg hier. Urologisch chirurg. Urologisch chirurg, hoor je dat? Een uroloog bemoeit zich met alles wat met de urinewegen te maken heeft. Oo... jouw toekomstige werkplek. Hoe voelt het? Wow... Zo, die is groot! Ik vind hem een beetje op een spin lijken. Maar dat is een robot? Eh... ja... Wij noemen hem de robot... maar het is eigenlijk geen robot. Wat is het dan? Het is eigenlijk een slaafje. Een robot, die doet alles zelf. Maar deze doet dat helemaal niet. Wat doet hij dan wel? Hij wordt bestuurd door de chirurg. Hoe werkt deze robot dan precies? Dat zal ik even uitleggen. We hebben vooral deze buisjes nodig. Want deze buisjes vormen de toegang tot het lijf van de patiënt. We doen even net of dit het lijf is. Dan gaat er zo'n buis in. En door die buis kunnen weer deze instrumenten. Kijk, dit is bijvoorbeeld een schaartje. Die kan alle kanten op bewegen, zie je dat? M-hm. En die wordt gestuurd door deze wieltjes. Als ik kan zo wilt je draai gaat hij zo draaien, en als ik aan dit wieltje draai gaat hij dicht en open. En die wieltjes worden weer aangestuurd door motortjes die aan die robot zitten. En die wieltjes bestuur ik dan weer met de console, met de joysticks. Ik zeg: dokter, waar zijn de controllers? Daar! Ik ga nu een hechting zetten. Het computerprogramma's is zo gemaakt dat je zo moet oefenen dat hij precies in het ene gaatje erin en in het andere gaatje eruit gaat. Wil jij ook even oefenen? Zeker! Kom maar, dan. Zo, dan mag je je hoofd hierin doen. En dan zie je al beeld. Zie je dat? Ja. Je hebt de naald al snel te pakken. Nou... het is wel lastig. Lastig, he? Pang! Au! Je hebt wel twee rode dingen. Au! Au! Draaien, draaien. Naar je toe draaien. Ja! Ja! Hoe chill! Hallo! Dokter Frederique! Lekker! Goed gedaan! Denkt u dat er in Frederique een echte chirurg schuilt? Misschien wel. Maar dan hebben we daarvoor wel de ultieme test. Oke. Waar ga je voor, Frederique? Het gebroken hartje. Ooo... heel goed, hoor! Dit is wel heel goed, hoor! Ja! Geslaagd! Ze haalt hem in een keer eruit! Ja, knap, hoor! Wat denkt u? Toekomstig collega of niet? Absoluut. Oke dan. Zeker weten. Frederique, we hebben genoeg robots gezien vandaag. Heb je antwoord op je vraag? Zeker! Ik weet nu dat er nog steeds werk is omdat niet al het werk overgenomen kan worden door robots. Oke dan!

Gaan robots het werk van chirurgen overnemen?

Frederique wil later chirurg worden. Maar ze vraagt zich af of robots niet al het werk overnemen. Samen met Edson gaat ze naar het ziekenhuis om erachter te komen wat robots kunnen.

Robots helpen in het ziekenhuis

Thom! Ik hoor lekkere tunes! Ja. Als iemand me zou vragen: Waar is het feestje... dan zeg je... Hier is het feestje! Ja. Dus je bent DJ? Wie ben je, wat doe je? Ik luister mijn eigen radiomix. O, je eigen radiomix. Ja. Die heb je zelf in elkaar gezet? Ja. Dus elke dag zit je hier zo van... Ja. Maar radio-DJ Thom, je hebt ook een vraag. Ja, hoe kan het dat een radio-DJ zo goed kan improviseren tijdens een liveshow? Ik weet het ook niet. Dat is een hele goede vraag. En is het voor jou een ambitie ooit zelf bij de radio te werken? Ja. Bij 3FM. Luister Thom, vandaag is jouw geluksdag. Wij gaan samen naar 3FM. En daar gaan we Eva Koreman spreken. Yes! Dat bedoel ik! DJ Eva Koreman won in 2017 de Zilveren Radioster in de categorie beste vrouwelijke DJ. Nu presenteert ze het programma 3voor12 Radio. Thom, ben je eigenlijk wel eens ooit in een echte radiostudio geweest? Nee, nog nooit. Dus je bent nu superexcited? Ja. Sesam, open u. Spannend, he, Thom? Ja. Een spannend moment. He! Hoi. Hoi. Ik ben Thom. Hoi Thom, leuk dat je er bent. Hoi Eva. Hoi Edson. Hoe gaat het? Goed. Ik had gehoord dat jij een enorme radioliefhebber bent. Ja. Waarom wil je bij 3FM werken? Ik hou heel erg veel van muziek. Ik probeer thuis ook een keer per week zelf radio te maken. En daar ook doorheen te praten. Dan kom ik met probleempjes zoals dat ik door de muziek heen praat. En af en toe lukt het, maar dan neem ik van tevoren alleen de stem op en later puzzel ik het in elkaar. Dan is het niet echt live. Ik zeg, Eva, kun je hen laten zien hoe je het dan doet? Ja. Oke, het liedje wat ik hier heb, dat is Altin Gun. Dat is een Nederlands-Turkse formatie. Ze pakken oude Turkse psychedelica... maar hoe komen we dan nog aan Turkse zangers? Ze hebben een oproep gedaan op Facebook. Twee mensen hebben gereageerd en dit is wat je krijgt. Zoals mijn favoriete luisteraar Sjaak zegt: Het is alsof Arthur Detour en zijn Turkse vriendin een feestje geven. Dit is Altin Gun! MUZIEK O my goodness! Wauw! Had je in het begin door dat ze het al aan het doen was? Nee, ik zag wel een timer lopen. Maar ik keek er niet naar! Ik keek expres naar jou om stoer te doen! Ja! Wauw! Maar je kent dit nummer dus. Ja, ik ken dit nummer. Heb je ook een nieuw nummer? Zou je het daarvoor kunnen doen? Ja. Thom wil graag weten wat Eva in huis heeft. Natuurlijk! We doen alsof Thom belt. Prrrt. He Thom. Hoi. Hoe is het? Goed. Hij hangt aan de telefoon om een reden, denk ik. Ik wil graag een nummer aanvragen. Welk liedje dan? Try Again van Chef'Special. En waarom dan juist dat liedje? Heb je daar speciale herinneringen aan? Ik ben een keer naar hun concert geweest in Ziggo Dome. Met wie was je daar? Met mijn vader. Was het een cadeautje? Ja. Dit is ook een cadeautje voor jou toch? Een mooi liedje, ik denk dat je veel mensen blij maakt met Chef'Special! Dit is Try Again. MUZIEK BEGINT Wauw, ik ben onder de indruk, Thom! Ik denk: Hoe doet ze dit? Het is gewoon Hans Klok! Maar je bent hier met een speciale vraag natuurlijk. Ja. Mijn vraag is: Hoe kan een radio-DJ zo goed improviseren? Een van de dingen is gewoon oefening. Er slaat een complete paniek toe bij alle radio-DJ's op het moment dat er een stilte valt. Ook als dat bijvoorbeeld in een reclame zit, of in een liedje. Dan word je vanzelf heel erg in getraind. Een ander ding is ook zelfvertrouwen. Dat je op jezelf durft te vertrouwen. Dat je weet waarmee je bezig bent. Je doet dit niet voor niks al een hele tijd. Net zoals jij het al als hobby doet. Dat je denkt: Nou, ik doe 't gewoon. Eva, ik weet helemaal niks. Zou hij hier even wat kunnen doen zodat jij meteen tips kunt geven? Even oefenen? Ja. Natuurlijk! Oke, 3, 2, 1. Ik ben hier met Willem Wever, ik maak thuis een muziekstudio met mijn dj-set. En dit nummer heb ik gebruikt, dit is Just Got Paid! MUZIEK START Shit! Net te laat. Net erdoorheen. Ik kan hem kort te maken. 3, 2, 1. Ik ben hier met Willem Wever, ik maak zelf muziekvideo's. Dit nummer heb ik gebruikt, dit is Just Got Paid van Sigala! MUZIEK START Lekker! Nice! Je hebt zelf heel veel liefde voor radio. Ja. Wat nou als jij de allereerste spreek doet, on air. Ik begin altijd in 3voor12-radio met de track van de dag. Ja. Die gaan we zo even samen luisteren en dan ga jij hem aankondigen. Oke. Voor al die duizenden en duizenden mensen die dan luisteren. Ja. En er mag niks mis gaan! Nee. Natuurlijk wel, ik help je. Ik tel af en dan begin jij met praten. Let's go. Ai, nu moet Thom snel informatie zoeken om de aankondiging te maken, en te repeteren. Hier is Johnny of Stones Florence and the Machine. Johnny? Jenny is Johnny geworden? O, Jenny. Ik weet het toch niet uit mijn hoofd. Dat maakt niet uit. Daarom zijn we het nu aan het voorbereiden, dat is goed. Hét moment is daar. Terwijl het nieuws al loopt, wordt alles gecheckt voordat Eva live op zender gaat. Hoe lang hebben we nog? We hebben nog 2 minuten. Oke. O, o, spannend! Iedereen is gespannen. Zou het Thom lukken een vette opening neer te zetten? Is hij zo goed, meneer Thom? Ja. Het is echt heerlijk op deze dinsdag. Maar er is nog iemand in de studio en dat is Thom. Hoi. Hoi. Hier komt Thoms moment, we hebben het de hele avond al gehad over radio, Thom maakt zelf ook radio. Hij neemt dit volgende onderdeel voor zijn rekening. *Track van de dag* Vorige week is een nieuwe serie van Games of Thrones uitgekomen. In de tweede aflevering kwam het nummer Jenny of Oldstones recovered door Florence and the Machine. Hier is een fragment van het origineel. MUZIEK Hier is Jenny of Oldstones! MUZIEK APPLAUS Goed gedaan! Lekker hoor! Ladies and gentlemen, a star is born. Je hebt gewoon je landelijke radiodebuut gemaakt! Je bent voor het eerst op 3FM geweest. Ja. Supervet. Superleuk. Nou, kijk eens! Te gek. Dat is leuk, he? Ja. Iemand zegt dus dat als Eva ziek is dat ze wel weten wie haar moet vervangen. Onze Thom! Thom, heb je er nu nog meer zin in? Ja. Is dit nu een droom waarvan je zegt: Nu ga ik er helemaal voor. Over 10 jaar zie je mij hier zitten! Daar hou ik je aan. Daar hou ik je echt aan. Ik ook, hoor. Pfoe, wat een dag. Ja. Thom, hoe vond je het? Een betere dag kan niet. Nee? Nee. Ik heb je vandaag bezig gezien, ik dacht: Ik weet niet wat ik hoor. Ik heb hier voor jou een contract, alsjeblieft. Hier heb je een pen. Als jij dus echt topradio-DJ wordt, dan word ik jouw manager! Oke. Oke? Let's go. Daar heb je lang op geoefend, of niet? Ja. Dat betekent dus dat als jij bij 3FM gaat werken, dat ik 100 procent van je salaris krijg! Ha ha! 100 procent!

Hoe kan een radio-dj zo goed improviseren?

Thom wil later graag radio-dj worden. Hij maakt nu ook al radioshows maar heeft moeite met niet door de zang heen praten. Samen met Edson neemt hij een kijkje bij 3FM waar hij de kunst mag afkijken bij Eva Koreman.

Een liedje aankondigen bij 3FM

Oranje

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.