Het verhaal van de aanslag op het bevolkingsregister begint hierzo. Om de hoek van het Leidseplein midden in Amsterdam. Kunstenaarssociëteit De Kring. En hij zit er nog steeds daar boven het café. Hier hebben zes hele bijzondere kunstenaars elkaar ontmoet en zij besloten met z'n allen een daad te stellen tegen het afschuwelijke regime van de bezetters.
Willem Arondéus. Hij was beeldend kunstenaar en schrijver. Koen Limperg, architect Johan Brouwer, schrijver. De enige vrouw in het gezelschap, Frieda Belinfante. Zij was één van de weinige vrouwelijke dirigenten van die tijd en ze speelde cello. Willem Sandberg. Hij was grafisch ontwerper en last but not least: Gerrit van der Veen, beeldhouwer. Al deze mensen hebben één ding gemeen: zij haten de bezetters en de bezetting. Samen bekokstoofden zij de aanslag op het Amsterdamse bevolkingsregister. Maar waarom dat doelwit?
In 1940 werd door de bezetters de identificatieplicht ingevoerd. Iedereen moest op elk moment kunnen laten zien wie hij of zij was en dat was het begin van het beruchte persoonsbewijs: een papiertje ontworpen door een Nederlandse ambtenaar. En dat heeft hij zo goed gedaan dat het bijna niet te vervalsen was en bovendien stonden er bij alle joden ook nog een hele grote J op het persoonsbewijs.
Die J, dat was een soort doodsvonnis. De bezetters waren namelijk van plan om alle Joodse mensen op te pakken en te laten vermoorden. Er werd natuurlijk van alles aan gedaan om die persoonsbewijzen te kunnen vervalsen. En hier in het Verzetsmuseum liggen spullen die daarbij gebruikt werden.
Moet je kijken, wat een spullen. Dat is dus allemaal gebruikt voor het vervalsen van dit soort persoonsbewijzen. Karlien, jij bent conservator van het Verzetsmuseum. Waar werden deze spullen nou voor gebruikt? Nou zo'n mesje werd bijvoorbeeld gebruikt om die J weg te krabben. En dan zie je dat ze dat hier geprobeerd hebben maar te ver zijn gegaan. Dus daar zit een gat in. En als bekend was dat je verzetswerk deed en je werd gezocht dan moest ook de naam op je persoonsbewijs veranderd worden. Hier heet die Dirk Rebel en hier heet hij Albert van der Braak. Maar eigenlijk was het dus een Joodse meneer Albert Simon Eleazar. Ja klopt. En dat zie je hier. Maar waarom was die aanslag nou zo belangrijk? Omdat deze informatie in de persoonsbewijzen gecontroleerd kon worden in het bevolkingsregister. Want daar waren die gegevens ook allemaal opgeslagen. En dan viel je alsnog door de mand met je valse persoonsbewijs en door die gegevens te vernietigen, kon dat niet meer. Kijk, dat is dus wel een goed idee.
Kijk, dit is dan het gebouw waar het allemaal gebeurde en vanbinnen zag het er zo uit. Allemaal archiefkasten en die zaten vol met persoonsgegevens. Nu is het een restaurant maar hier op de voorgevel zit nog een gedenksteen zodat iedereen weet wat hier precies gebeurd is, namelijk de vernieling van het bevolkingsregister. Hier kwamen ze binnen en het bevolkingsregister werd goed bewaakt. Er stonden bewakers. Die hebben ze een injectie gegeven en zo via de achterkant Artis in gesleept, de achtertuin. Binnen trokken de verzetsmannen laden open en stortten de inhoud uit over de vloer. Vervolgens stichtten ze een verwoestende brand. De brandweer arriveerde maar begon expres pas laat met blussen. De brandweer was namelijk getipt.
"In verband met het onderzoek inzake den brand in het bevolkingsregister rapporteert ondergetekende". Ik ben hier in het stadsarchief en hier ligt dus het politierapport van de brand bij het bevolkingsregister. En ze hebben hier ook plattegronden, politiefoto's, getuigenverklaringen en allemaal ander bewijsmateriaal. Karlien, kun je me vertellen of die aanslag, of die nou gelukt is?
Hij is eigenlijk deels gelukt zou je kunnen zeggen. Je ziet op deze foto is dat er wel een hele grote ravage is aangericht. Zeg dat wel ja. Maar uiteindelijk zijn maar 15% van de gegevens definitief vernietigd. Maar voor het moreel van de Nederlanders was het heel belangrijk. Het was een aanslag die echt landelijke bekendheid kreeg en tegenstanders van de bezetter moed gaf.
En wat is er eigenlijk gebeurd met de mensen die dit dus hebben beraamd? Van de zes beramers van de aanslag werden Arondéus, Koen Limperg en Johan Brouwer heel snel na de aanslag opgepakt en die zijn gefusilleerd. Gerrit van der Veen, die bleef uit handen van de Duitsers, maar werd een jaar later alsnog opgepakt en ook doodgeschoten en Willem Sandberg en Frieda Belinfante die hebben als enige de oorlog overleefd.
