Groep 6/7/8

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Cultuur en geloof

Het Klokhuis

Website Klokhuis

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Vandaag bij digi-taal: de cloud. Oh irritant. Ken je dat? Dan probeer je een foto of een filmpje te maken en dan zegt je telefoon dat het geheugen vol is. Dat gebeurt altijd op een moment dat het niet uitkomt. Als je foto's bewaart of filmpjes, dan raakt het geheugen van je telefoon of van je laptop vol. En dan krijg je een waarschuwing dat je iets moet verwijderen. Maar ja, wat ga je dan eigenlijk verwijderen? Hier, moet je kijken. Die zijn ook heel lief! Oja deze, met mijn adoptievarken. Och hier kijk leuk, m’n skivakantie. Dan heb je daar de cloud. De cloud zijn eigenlijk een aantal grote computers samen waar je al je foto's, video's en bestanden op kunt slaan en waar je waar dan ook ter wereld altijd vanaf ieder apparaat bij kunt. Cloud is Engels voor wolk en het heet zo omdat het lijkt alsof er altijd een wolkje met je meeloopt met al je foto's, video's en bestanden. Maar lief, klein, schattig wolkje van me. De cloud bestaat uit een aantal grote computers die ergens op de wereld stilstaat. Da’s jammer he. Het internet is een netwerk van computers die over de hele wereld met elkaar verbonden zijn. Als jij bent aangesloten op het internet, dan kun je dus met al die andere computers in de hele wereld contact maken. En jouw telefoon of je laptop zijn ook onderdeel van het internet. Een paar grote bedrijven hebben de cloud bedacht. Een grote opslagruimte, een datacentrum, heel veel computers waar jij een plekje kunt reserveren om jouw foto's, video's of je bestanden op te slaan. Je moet natuurlijk wel eerst een account en een wachtwoord aanmaken, want anders dan weet de cloud natuurlijk niet welke foto's of video's bij jou horen. In het begin is het opslaan van die foto's nog gratis, maar zodra je heel veel op gaat slaan dan moet je wel gaan betalen. Want zelfs de cloud, die werkt niet voor niks. Wat ook heel handig is, als ik nu een foto maak en ik sla hem op in de cloud, dan hoef ik het niet eerst helemaal moeilijk over te gaan zetten met een snoertje op de laptop. Want mijn laptop is namelijk ook gewoon verbonden met de cloud, dus ik kan hem ook op mijn laptop gewoon zien. Maar niks aan het handje, want alle foto's, video's en bestanden staan nog gewoon in de cloud en datzelfde geldt natuurlijk voor je telefoon. Als je die plotseling kwijtraakt, geen paniek, want alles staat nog gewoon in de cloud.

Wat is de cloud?

Programmalogo's

Staat jouw telefoon ook vol met foto’s en filmpjes? Die wil je natuurlijk niet kwijtraken. Daarom is het slim om een backup te maken in de cloud. Janouk legt uit wat dat precies inhoudt, en waarom het eigenlijk zo heet.

Een opslagplaats voor al je foto’s, video’s en bestanden

“Het aantal corona besmettingen in Nederland is opgelopen naar 188. Op deze kaart zie je waar de patiënten zijn. Het kabinet komt met ingrijpende maatregelen om verspreiding tegen te gaan. De meesten hebben het virus in het buitenland opgelopen. Vooral in Noord-Italië. Het dodental in ons land staat daarmee op 639.”
Als mensen over de hele wereld, in alle landen tegelijk een besmettelijke ziekte krijgen, dan heet dat een pandemie. Het woord komt van het Grieks: pan betekent gehele en demos bevolking. En de meest recente pandemieën zijn de Spaanse griep van 1918-1920. De Mexicaanse griep, van 2009 tot 2010 en de laatste, Covid-19, Corona in 2020. Maar hoe ontstaat een pandemie eigenlijk? 
Een pandemie kan ontstaan als er een nieuwe ziekte is die ons lichaam nog niet eerder zag. En het moet makkelijk van mens op mens worden overgebracht. Eigenlijk precies zoals bij corona? Ja. Precies. En waar komt dat dan vandaan? Het kan van een bacterie komen of van een virus. Bacteriën zitten overal, ook in ons lichaam. Soms kan je er ziek van worden. Maar de meeste helpen ons. Virussen zijn kleiner, wel 100 keer kleiner. Echt waar? Echt waar. En die kennen we vooral van ziektes zoals griep en verkoudheid. Koortslip, buikgriep. Dat hebben we allemaal wel eens gehad. Ik wel. Maar hoe werkt dat dan? Een virus kan onze eigen cellen binnendringen en neemt de cel dan over. Dus de cel wordt gekaapt? Ja. En dan gaat de cel nieuwe virussen maken. En komen er steeds meer van. Dat klinkt best heftig, eigenlijk. Kunnen wij daar dan niets aan doen? Gelukkig hebben we in ons lichaam killercellen. Miljoenen, die allemaal hun eigen bacterie of virus herkennen. Die snuffelen de hele dag de cellen af. En als ze dan hun eigen virus herkennen, dan maken ze de cel dood. Met het virus daarin. Dus als ik het goed snap: voor iedere site heb je aparte killercellen? Dat klopt. Ook voor een ziekte die ik nog nooit heb gehad. Ja. Maar dan heb je er niet zo heel veel van. Stel: dit zijn de killercellen tegen de griep. Daar zijn er veel van. Of de killercellen voor verkoudheid. Die heb je al een keer eerder gehad. Dan onthouden ze dat. Als je daar dan mee in aanraking komt, dan weten ze dat en kunnen ze direct aan de slag gaan en word je niet ziek. Maar als er een nieuw virus is, bijvoorbeeld bij deze, dan heb je maar weinig van die killercellen. Dat moeten er eerst meer worden voordat ze kunnen aanvallen. Dan kan zo'n virus zich verspreiden. Dat kost wel een week of twee. Dan kan je goed ziek worden.

Hoe ontstaat een pandemie?

Als mensen over de hele wereld tegelijk een besmettelijke ziekte krijgen, dan heet dat een pandemie. Een pandemie kan ontstaan als er een nieuwe ziekte is die ons lichaam nog niet eerder zag. En het moet makkelijk van mens op mens worden overgebracht.

Nieuwe ziekte die makkelijk overgedragen wordt

Gelukkig zijn er tegenwoordig medicijnen om ziektes die door bacteriën komen te bestrijden. Maar bij virussen ligt dat ingewikkelder. Daarom zijn virussen de afgelopen eeuw steeds weer oorzaak van de pandemieën. Maar waar komt dan zo'n nieuw onbekend virus ineens vandaan? Nieuwe virussen komen meestal bij wilde dieren vandaan. Dieren kunnen ook ziektes bij zich dragen. Er zijn bijna twee miljoen virussen bij wilde dieren. Soms verandert er eentje en kan-ie overspringen naar de mens. Dan kan een pandemie ontstaan. Over wilde dieren met ziektes gesproken: De vleermuis is een voorbeeld daarvan. Vliegende ratten worden dat ook wel genoemd. Waarom zijn vleermuizen zulke ziekteverspreiders? Vleermuizen zijn heel bijzonder. Die kunnen veel virussen bij zich dragen, maar worden daar zelf niet ziek van. Dan hebben die virussen de tijd om zich aan te passen. En soms kan er dan eentje overspringen naar de mens. En er zijn veel vleermuizen. Ja, er zijn er honderden miljoenen. En er komen steeds meer mensen bij. Bijna acht miljard. Vroeger woonden dieren en mensen op verschillende plekken. Tegenwoordig steeds meer op dezelfde plekken. En ze komen dus meer met elkaar in contact. Maar een vleermuis als huisdier... Niet doen, toch? Geen goed idee. 
Het zit hier vol met vleermuizen. Ze schijten alles onder, vandaar de poncho's. Thijs, welke soort is dit? Dit is de Egyptische Nijlroezet. En die heb je alleen hier in Dierenpark Amersfoort? Ja, die hebben we alleen hier. Moet je zien: Deze moeder heeft een baby op haar buik. Dat is echt superschattig. Het ziet er zo lief uit. En waar komen ze vandaan? Ze komen voor in Afrika tot aan Turkije. En wat eten ze? Ze eten alleen maar fruit. Dus je kan zeggen dat ze vegetarisch zijn. Ik ben toch wel benieuwd. Marjolein, zijn deze gevaarlijk? In het wild wel. In 2007 is gebleken dat ze een gevaarlijk virus bij zich kunnen hebben. Het Marburgvirus. Ze hebben daar zelf geen last van. Vandaar de mondkapjes? Deze dieren zijn schoon en helemaal gezond. Maar we hebben mondkapjes op voor de zekerheid. Zodat ziektes niet kunnen overspringen. Van ons naar de vleermuizen of omgekeerd.

Hoe ontstaat een nieuw virus?

Een nieuw virus ontstaat als een bestaand virus een klein beetje verandert. Dit noem je een mutatie. Dit gebeurt vaak bij wilde dieren, zoals de vleermuis. Soms springt zo’n virus dan ook over naar mensen.

Aangepaste virussen van dier naar mens

Dus een pandemie ontstaat meestal doordat dieren een nieuw virus ontwikkelen. Het dier zelf gaat er niet dood aan, maar als een mens in contact komt met zo'n ziek dier, kan het wel overspringen van het dier op een mens. En als het dan ook van mens op mens overspringt, dan kan er een pandemie ontstaan. Pandemieën bestaan al lang. En zijn eigenlijk begonnen toen we overgingen op landbouw en veeteelt. Ook verre reizen speelden al een grote rol. En als je nu een hele dodelijke pandemie zou moeten noemen? Ja, dan denk je aan de pest: De zwarte dood. Dat was een hele ernstige pandemie. Die is in de 14e eeuw uit China overgebracht. Er was in die tijd ook al veel handel en scheepvaart. Via ratten is de pest toen verspreid in Europa en de rest van de wereld. Het is ook een hele besmettelijke ziekte. Mensen die het hadden, de pestlijders, werden buiten de stad gehuisvest. Zo ver mogelijk van de bewoonde wereld. Het was ook een hele dodelijke ziekte. 200 miljoen mensen zijn overleden. 200 miljoen?! Ja. En er was ook geen medicijn ofzo. Nee. In die tijd kon je alleen maar bidden en hopen dat je beter werd. In Amersfoort hadden ze daar zelfs een speciale pestkapel voor. Daar zijn we nu. Dit is Sint Rochus. Dat is de heilige van de pest. Volgens de verhalen heeft hij het ook echt zelf gehad en overleefd. En hij wijst daar nog naar een litteken van de pest.

Als je ziek was, moest je naar een pestmeester. Die noemden ze ook wel de snaveldokter. Die stond dan ergens op straat in speciale beschermende kleding. Het snavelachtige masker dat hij droeg was gevuld met kruiden en specerijen als boerenwormkruid om de lucht te zuiveren. Die deden ze dan zo er in. Masker op. Zo dacht men de slechte dampen die de pest veroorzaakte tegen te kunnen houden. 
De pest is natuurlijk al lang geen probleem meer. Dankzij goede hygiëne en rioleren is de kans op de ziekten als de pest en cholera en andere infectieziekten enorm afgenomen. En we hebben nu natuurlijk ook antibiotica. Ja, dat is in 1928 ontdekt. Door de Britse arts-bacterioloog Alexander Fleming. Dat is echt een held die miljoenen levens heeft gered. Dat klinkt best positief, eigenlijk. Is de kans op een pandemie nu kleiner of groter dan vroeger? We hebben betere medicijnen. Zoals antibiotica en vaccins. Inentingen. Maar mensen en dieren leven wel steeds dichter op elkaar. En we zijn meer gaan reizen. Vliegtuigen en cruiseschepen, treinen en bussen. Dat zijn ideale omstandigheden om zo'n virus snel te verspreiden. Precies. Dat is het laatste wat we willen. Hoe kunnen we een pandemie voorkomen? Dat is door onszelf en de wereld een beetje gezonder te maken. Heel concreet: Minder reizen. En dieren iets meer ruimte geven en met rust laten. Dan is de kans dat zo'n virus overspringt naar de mens een stuk kleiner.

Wat was de pest?

In de veertiende eeuw werd de wereld getroffen door een ernstige pandemie: de pest, een hele besmettelijke ziekte. Deze werd veroorzaakt door een bacterie. In die tijd was er nog geen medicijn, waardoor er 200 miljoen doden vielen. Dit virus ging de wereld over door handel en scheepvaart.

Pandemie die bekend stond als de Zwarte Dood

Lang niet alle virussen kunnen een pandemie veroorzaken. Het virus moet onbekend zijn voor ons lichaam, zodat de killercellen het niet snel genoeg kunnen vernietigen. En het virus moet niet te dodelijk zijn. Want dan heeft het niet genoeg tijd om over te springen op een ander mens en zal het vanzelf uitsterven. Dus het virus moet zich zo makkelijk mogelijk kunnen verspreiden, van mens op mens op mens. Dat kan op verschillende manieren. Bijvoorbeeld via de lucht. Maar natuurlijk ook via de mens zelf. Namelijk door lichamelijk contact. Maar hoe snel verspreidt zo'n virus zich dan? 
Als mensen in grote groepen bij elkaar komen, kan dat snel gaan. Als een besmet iemand door een groep mensen loopt, kan iedereen die in de buurt loopt ook besmet raken en ziek worden. Die kunnen dan vervolgens ook weer mensen gaan besmetten. Zo gaat dat dan de hele wereld door. Oké. En wat kun je daar dan aan doen? Afstand houden is het beste. Daarmee kan je de verspreiding van het virus vertragen. Het virus kan alleen maar in ons overleven. Dus als wij maar zorgen dat niemand meer besmet kan raken, dan verdwijnt het virus.

Hoe snel verspreidt een virus zich?

Om uit te groeien tot een pandemie moet een virus zich makkelijk kunnen verspreiden, maar niet te dodelijk zijn. Een virus kan zich bijvoorbeeld verspreiden via de lucht of door lichamelijk contact. Als er veel mensen dichtbij elkaar zijn en er een besmet iemand is, kan de verspreiding snel gaan.

Vooral in grote groepen van mens op mens

Vincent van Gogh is een van de beroemdste schilders van Nederland. Hij leefde van 1853 tot 1890 en hier in het Van Gogh Museum in Amsterdam hebben ze de grootste collectie Van Gogh werken ter wereld. Dit zijn een paar van zijn beroemde werken en misschien herken je ze wel. Amandelbloesem. De slaapkamer. De Aardappeleters, ook heel bekend. En natuurlijk de zonnebloemen. Nienke, jij weet echt alles over de schilderijen van Vincent van Gogh. En waarom zijn juist de zonnebloemen zo beroemd geworden? Dit is natuurlijk een heel vrolijk, heel kleurrijk en enorm krachtig schilderij. Van Gogh geeft met veel verschillende tinten geel, maar wel echt één kleur bijna een heel sterk schilderij gemaakt. Het was ook heel vernieuwend. Niemand had ooit zo zonnebloemen geschilderd. En die zonnebloem is ook heel erg verbonden geraakt met Van Gogh. Het werd eigenlijk bijna symbool van hem en van zijn liefde voor het licht en voor de zon. De manier waarop hij dit heeft geschilderd met heel veel verschillende penseelstreken. Dus je ziet bijvoorbeeld in die bloem hier voor en daarboven, die zijn al uitgebloeid daar. Die zijn heel dik geschilderd. Je ziet die zaadjes echt zitten, die soort, die structuur van die bloem, maar ook de bloemen die nog in bloei zijn. Met al die gele blaadjes. Die heeft ie weer op een andere manier geschilderd, met veel vloeiender penseelstreken. Hier in de achtergrond heeft hij heel mooi beweging aangebracht bijna, door al die kruiselings in verre streken. En daar zie je gewoon letterlijk dat hij met de penseel gewoon dit heeft gedaan. Ja klopt, er zijn ook heel veel afbeeldingen van gemaakt he, reproducties. Al heel vroeg eigenlijk. Dat zijn eigenlijk een soort posters van het originele schilderij zeg maar? Ja. En dan krijg je dus dat er heel veel plaatjes van in de wereld zijn en dat die bloemen dus heel bekend worden. Nou ja, zelfs zo beroemd dat ze zelfs op schoenen zijn beland, ja zelfs op mijn schoenen. En wat mij meteen opvalt is dat ie zijn naam echt prominent in het midden van het schilderij heeft gezet, midden op de vaas zelfs. Veel schilders zetten hun handtekening of hier linksonder of daar een beetje in de hoek of ergens bovenin. Maar hij maakt het echt onderdeel van zijn schilderij op die vaas. Dit zijn mijn bloemen. Hier ben ik trots op. Jullie hebben hier één schilderij hangen van de serie Zonnebloemen, maar er zijn nog vier andere werken toch, van die van diezelfde bos bloemen? Ja, klopt. Hij maakte er in totaal vijf in die tijd en die hingen dus allemaal samen in zijn huis. Nu hangen ze allemaal over de wereld, verspreid in musea. Gelukkig wel overal te zien. In München, Tokio, Londen en Philadelphia. En dus hier in Amsterdam. Als je nou in één zin een antwoord moet geven op de vraag waarom zijn die zonnebloemen zo beroemd geworden? Wat zou je dan zeggen? Ze zijn zo beroemd omdat het zo'n ontzettend krachtig, kleurrijk en vrolijk schilderij is. Echt een meesterwerk van Vincent van Gogh. Daarom.

De zonnebloemen van Vincent van Gogh

Voor Vincent van Gogh had nog nooit iemand op deze manier een vaas met zonnebloemen geschilderd. Zijn zonnebloemen zijn wereldberoemd geworden. Deskundige Nienke van het Van Gogh Museum in Amsterdam legt uit waarom.

Waarom zijn ze zo beroemd?

Huh? Cultuur? Wat is dat? Stel, je woont in Nederland. Elke dag ga je op de fiets naar school. En tussen de middag drink je een glas melk en eet je een boterham met kaas. Net als heel veel andere Nederlanders, want dat is de Nederlandse cultuur. Een cultuur is een groep mensen met dezelfde waarden, normen en gewoonten. Cultuur bestaat uit dingen die we doen en maken, maar het kunnen ook ideeën zijn. Of tradities. De Nederlandse cultuur is anders dan de Franse cultuur. Net als de Amerikaanse cultuur. Binnen een cultuur bestaan subculturen: kleine groepjes die ook allemaal hun eigen cultuur hebben. Je kunt lid zijn van verschillende culturen tegelijk. De buurt waar je woont heeft zijn eigen cultuur, net als je sportclub en je online vrienden. En ouders geven cultuur door aan hun kinderen. De gewoontes en gebruiken van een cultuur kunnen dus heel lang blijven bestaan. Maar soms willen kinderen iets anders dan hun ouders. Of er komen nieuwe mensen in een groep, die hun eigen cultuur vermengen met de bestaande cultuur. Cultuur staat dus niet vast, want hij wordt door mensen gemaakt en die veranderen steeds. En de cultuur, die dus ook.

Wat is cultuur?

Wat we in Nederland belangrijk vinden, onze ideeën en tradities: dat vormt onze cultuur. Cultuur kan per land verschillen, maar ook per sportclub of per buurt. En omdat mensen veranderen, verandert hun cultuur ook mee.

Mensen met dezelfde waarden, normen en gewoonten

Vandaag bij digitaal: IP-adres. Het internet is een netwerk van computers die over de hele wereld met elkaar verbonden zijn. Als jij bent aangesloten op het internet, dan kun je contact maken met al die andere computers op de wereld en jouw laptop of je telefoon. Die zijn dus ook onderdeel van het internet. Iedereen heeft een adres. Ik woon bijvoorbeeld op de klok haar straat nummer 9, dat is mijn adres. Maar wist je dat iedere laptop, iedere computer of iedere telefoon ook een adres heeft? Kijk dit, hier is op dit moment het adres van mijn telefoon, dus het is het IP-adres. Maar waarom heeft hij die nodig? Stel je voor, jij wil iets opzoeken op internet en dan kom je uit op een site zoals Wikipedia. En als je dan daarop klikt, dan wordt die informatie naar jouw computer verstuurd. Maar daarvoor moet je dus wel een IP-adres hebben, want anders weten andere computers niet waar ze dat antwoord naartoe terug moeten sturen. Dus ieder IP-adres is uniek, net als jouw huisadres of als je telefoonnummer. Stel je voor. Ik vraag me af waarom heeft een zebra strepen? En dat ga ik opzoeken op het internet. Zo, en dan moet ik niet vergeten mijn eigen IP-adres erop te schrijven. Zo, die gaat naar Wikipedia en zo'n IP-adres, dat is niet geheim. Dat kan je gewoon vinden op je telefoon of je laptop of je computer. En als je niet weet waar je het moet vinden, dan zoek je gewoon op internet: 'wat is mijn IP-adres? En dan krijg je ook het antwoord. Als jij een website bezoekt, dan kan diegene van wie die website is wel zien waar jouw computer ongeveer staat maar niet precies in welk huis. Dat kan alleen degene zien waar jij je internetaansluiting hebt gekocht. Wetenschappers hebben vastgesteld dat de strepen van zebra's insectenwerend werken. Het patroon verwart vliegen en ontmoedigt ze op de vacht te landen. Weer wat geleerd. En het antwoord is netjes via het internet bij mij terechtgekomen dankzij het IP-adres. Zo interessant. Ga ik deze zomer toch maar eens effe die zebrapyjama aandoen.

Wat is een IP-adres?

Allemaal computers, telefoons en laptops die op het internet zijn aangesloten, hebben een IP-adres. Dat is een reeks nummers die je krijgt van je internetprovider. Janouk legt uit waar een IP-adres voor is.

Een uniek nummer voor elke internetaansluiting

Mátyás. Jij weet echt alles over de giftige dieren. Dat klopt. Ik doe onderzoek naar giftige slangen bij Naturalis en de vrije Universiteit Amsterdam. We weten alles over gif. En waarom gebruiken ze gif? Dieren zijn giftig om meerdere redenen. Neem deze vogelspin. Die wil met zijn twee lange giftanden prooien vangen. Dus voor voedsel. Ja. Of je wilt jezelf verdedigen. Dat zie je bij deze pijlgifkikker. Die heeft een giftige huid en felle kleuren. Daarmee zegt hij: pas op, eet me niet op, ik ben giftig. Dit is een klein, schattig schorpioentje. Maar toch ook weer giftig. Ja. Dit is de Saharaschorpioen. Het is de giftigste schorpioen van Afrika. Elk jaar tientallen doden. Het is een sterk zenuwgif dat dus inwerkt op het zenuwstelsel. Als je door dit dier gestoken wordt, kun je stoppen met ademen, of je hart kan stoppen met kloppen. Dit is de reuzenmiljoenpoot. Uit Afrika. Ze zijn zwaar bepantserd, zoals je ziet. En bij bedreiging rollen ze zich op als een drolletje. Maar ze scheiden ook een giftig blauwzuur uit. Dat ruikt een beetje naar amandelen en is zwaar giftig. Dit is echt de baas boven baas. Het giftigste dier ter wereld. De pijlgifkikker. Ja. Maar het leuke van dit kikkertje is dat hij niet zijn eigen gif maakt. Want? Hij eet giftige prooidieren, zoals mieren en miljoenpoten. Dat gif slaat hij op in zijn huid. Zo wordt hij giftig. 
Maar jij onderzoekt slangen. Hoe komen slangen aan hun gif? Slangen produceren hun gif met twee gifklieren in hun bovenkaak. Die zijn omgeven door spierweefsel. Daarmee kunnen ze het gif onder hoge druk uit de holle giftanden spuiten. Zo brengen ze het in hun prooi of in de mens. En jij doet onderzoek naar dat gif? Ja, om aan dat gif te komen, moeten we de slang melken. Dat is niet zoals bij een koe met uiers, maar we laten de slang bijten in een potje met daarop een vliesje. Brillen op, want de slang kan gif spugen. Wat ga jij precies doen, Peter? Ik ga zo meteen deze spugende cobra melken. Daar komt ze. 
In dit buisje zit het dodelijke slangengif. Wat doet het precies? Het gif is een cocktail van veel verschillende gifstoffen. Ze brengen allerlei effecten in het lijf teweeg. Stel, dit is ons slangengif. Dan heb je gifstoffen die zorgen dat bloed sneller gaat stollen. Je hebt gifstoffen die zorgen dat cellen en weefsels kapot gaan. En je hebt gifstoffen die je zenuwstelsel aantasten en zorgen dat je hart stopt met kloppen. Je mag je eigen gifcocktail maken. Ik laat jou lekker shaken. Dus een slangenbeet kan vol zitten met verlammende, celverpulverende, hersensignaal verstorende gifstoffen. En dat allemaal in dit kleine buisje.

Waarom zijn sommige dieren giftig?

Dieren zijn giftig om verschillende redenen. Sommige dieren, zoals de vogelspin of sommige slangen, willen met behulp van gif prooien vangen, die ze dan kunnen opeten. Andere dieren, zoals de pijlgifkikker, zijn giftig en felgekleurd. Met zijn felle huid zegt hij: pas op, eet me niet op, ik ben giftig.

Verdedigen bij bedreiging of een prooi vangen

Dit is het laboratorium van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hier bekijken we die unieke cocktail van gifstoffen. Het gif gaat hierin, door deze buis. En hier kunnen we kijken welke gifstoffen precies in het gif zitten. Die gifstoffen gaan door deze lange buis en worden daarboven gemeten. Dan weten we precies welke ingrediënten in de cocktail zitten. Wat heb je daaraan? Dat laat ik je zien bij de computer. Hier zien we precies welke gifstoffen in dat gif zitten. Welke ingrediënten in de gifcocktail zitten. Deze stof zorgt ervoor dat je gaat bloeden. Deze stof zorgt dat je stopt met ademhalen. Daar is gelukkig weinig van. Gelukkig wel. En deze stof zorgt dat je cellen kapot gaan. 36% bestaat uit die stof. Dat je cellen kapot gaan. Klopt. Ik kan je het effect op de cellen laten zien. Graag. Dan moeten we hierheen. Gaan we doen.
Links zie je de gezonde cellen. Cellen waaraan geen gif is toegevoegd. Je ziet dat de cellen mooi tegen elkaar aan liggen. Ze vormen een duidelijke laag. Rechts zie je wat het gif met de cellen doet. Zijn dit allemaal gaten? Ja. Dus dat doet het gif. Het zorgt dat de cellen kapot gaan. Dus als dit cellen van je bloedvat zijn, heb je een probleem. Je gaat gewoon kapot. Ja. Je gaat inwendig bloeden. 
Ik heb hier nog een proefje. Twee buisjes bloed. Mensenbloed. In dit buisje druppel ik straks géén gif. Dit wordt het normale, gezonde bloed. En in dit buisje druppel ik een paar druppels gif. Kijk, hier. Een beetje oppassen. Ik doe een paar druppeltjes gif bij het bloed. Je zult zien dat in een mum van tijd het bloed gaat stollen. Volgens mij wordt het nu al stroperiger. Je ziet het al gebeuren. Ik pak twee schaaltjes. Dan zie je nog beter wat het gif met het bloed doet. Dit is mooi vloeibaar en dun, zoals in je lichaam. En dit is een grote bloedprop.

Wat doet slangengif in je lichaam?

Gif van dieren is eigenlijk een soort cocktail van verschillende gifstoffen. Er kunnen bijvoorbeeld stoffen in zitten die zorgen dat je stopt met ademhalen, stoffen die je cellen kapot maken of stoffen die zorgen dat je gaat bloeden of dat je bloed juist gaat klonteren. Dit is goed te zien als je in het laboratorium gif mengt met een beetje bloed.

Cellen kapot maken, ademhaling laten stoppen of bloed laten klonteren

Oké... Snel antwoord geven. Noem het giftigste dier ter wereld. Zei je de slang? Daar denkt bijna iedereen als eerste aan, maar is dat de giftigste? Een top vijf. Met bij elk de hoeveelheid gif die nodig is om een man van 70 kilo te doden. Ongeveer zo zwaar als ik. 
We beginnen op 5 met de kubuskwal. Slechts 2,8 milligram gif per persoon nodig om dodelijk te zijn. Ongeveer zoveel als 30 suikerkorreltjes. Nummer 4: de kegelslak. 2,1 milligram gif per persoon is al genoeg om te doden. Ongeveer 20 suikerkorreltjes. Nummer 3: de inlandtaipan, een slang, 1,8 milligram gif per persoon is dodelijk. Ter vergelijking: de beroemde levensgevaarlijke zwarte mamba: 21 milligram gif. Dus de inlandtaipan is meer dan 10 keer zo giftig. Nummer 2: de blauwgeringde octopus. 0,56 milligram gif per persoon. Vijf à zes suikerkorreltjes. 
En op de magische nummer 1: De phyllobates terribilis, de pijlgifkikker. Een kleine, maar opvallende kikker die alleen voorkomt diep in het regenwoud van Colombia. 0,14 milligram gif per persoon is levensgevaarlijk. Dus één suikerkorrel kan al dodelijk zijn. Er ook al staat er maar één slang in de top vijf, toch zijn giftige slangen gevaarlijk. Per jaar gaan er zo'n 100.000 mensen dood over de hele wereld door slangenbeten.

Wat zijn de giftigste dieren ter wereld?

Bij giftige dieren denken we snel aan slangen, maar er zijn dieren die nog giftiger zijn. Het allergiftigste dier is een kikker, de pijlgifkikker. 0,14 milligram gif, ongeveer een suikerkorreltje, is al genoeg om een volwassen mens te doden.

Inlandtaipan-slang, blauwgeringde octopus en pijlgifkikker

Al eeuwen doen we onderzoek naar onze mysterieuze moederster de zon. En de laatste 50 jaar hebben we daarvoor steeds betere telescopen op aarde, maar ook in de ruimte. En de grootste moderne zonnekijker van Nederland staat hier, op Sonneborgh. Dit is de LUNT zonnetelescoop. Hier zit een speciaal filter in, waardoor je veilig naar de zon kan kijken. Vet. Ik zie een grote, rode bol. Maar ik zie ook donkere vlekken. Dat noemen we zonnevlekken. Dat zijn speciale plekken op de zon, waar de zon net iets minder warm is. Daardoor is het daar donkerder. Nu zijn er weinig zonnevlekken, soms zijn er heel veel. Dat heeft te maken met de activiteit van de zon. Dus de zon is niet altijd hetzelfde. En er gebeurt van alles. Ja, met een nieuwe telescoop op Hawai, die super groot is, echt veel groter dan deze, is het nu voor het eerst gelukt om het oppervlak van de zon super scherp in beeld te krijgen. Dat ziet er dan zo uit. Dus dit is hoe het oppervlak van de zon eruitziet? Ja. Het lijkt op een kokende pan soep. Maar dit is geen soep, dit is plasma. Heet, geladen gas van bijna 6000 graden. Eén zo'n bel hier is bijna zo groot als half Europa. Echt waar? Ja. Nee. Ja, echt. Maar je hebt toch ook van die heftige uitbarstingen? Ja, want boven het oppervlak van de zon gebeurt er heel veel meer. Je hebt een grote laag van zeer ijl, super heet gas. Die noemen we de corona. Die corona is wel 1 miljoen graden warm. Niemand weet hoe dat precies gaat. Uit die corona ontsnappen de hele tijd deeltjes, als een soort zonnewind. Maar die heftige uitbarstingen maken het pas echt spannend. Je hebt zonnevlammen en zonnestormen. Die vinden plaats boven de zonnevlekken die je net hebt gezien. Het kan nog heftiger met een zonnestorm waar vanuit de corona een hele hoop geladen deeltjes de ruimte in geslingerd worden. 
En wat gebeurt er als een zonnestorm toevallig op de aarde afkomt? Gelukkig hebben we op aarde een soort paraplu tegen zonnestormen. Het magnetische schild, dat loopt van de Noordpool naar de Zuidpool op aarde. Dat houdt de meeste deeltjes van de zonnestorm heel goed tegen. Maar er zitten twee gaten in de paraplu, bij de Noordpool en de Zuidpool. De zonnedeeltjes botsen daar op de atmosfeer en maken het poollicht. Dat is fantastisch mooi. Is dat dan niet gevaarlijk soms? Ja, een zonnestorm kan gevaarlijk zijn. Hij kan satellieten kapotmaken, vliegtuigen moeten aan de grond blijven. Soms kan de stroom meerdere dagen uitvallen. Dus dat is wel heel erg vervelend.

Hoe ziet de zon eruit van dichtbij?

Als je door een speciale zonnetelescoop kijkt, zie je de zon als een grote, rode bol met donkere vlekken. Dat zijn de zonnevlekken. Daar is de zon net iets minder warm. Als je nog dichterbij kijkt, ziet het oppervlak eruit als een kokende pan soep. Dat is plasma.

Het oppervlak lijkt op een kokende pan soep

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Het Klokhuis

Type videos