Groep 6/7/8

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Cultuur en geloof

Het Klokhuis

Website Klokhuis

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

In dit gebouw kun je leren hoe je slachtofferacteur kunt worden hoe je allerlei slachtoffers van rampen kunt uitbeelden. En dat is best een pittige opleiding. Iedereen begint met een EHBO-opleiding: eerste hulp bij ongelukken. Gaat het, mevrouw? Sorry. Dan leer je de basis, bijvoorbeeld wat je moet doen als iemand in zijn vingers snijdt, z'n enkel verstuikt, of bewusteloos raakt. Hier zijn ze aan het reanimeren. Als je dat allemaal geleerd hebt, doe je examen. Als je daarvoor slaagt, ben je officieel EHBO'er. Pas dan kun je verder met de opleiding van Traumalotus.
Hier zijn ze bezig een cursus grime. Dan leer je om zo goed mogelijk botbreuken, brandwonden en scheurwonden na te maken. Dat ziet er soms griezelig echt uit. Kan ik ook zo'n wond krijgen? Ja, zeker. Wat zou je willen? Als je naar mij kijkt, wat denk je dan dat een mooie wond zou zijn? Ik denk dat ik je neus ga breken. Is goed. Hoe ga je dat doen? Ik maak een wondje op je neus. Dan maak ik je ogen blauw. Dan laten we wat bloed uit je neus lopen, zodat het er heftig uitziet. Ik dacht: ik krijg een klap. Maar dit is de betere weg. Dit doet iets minder pijn.
Dan heb je zo'n levensechte wond, maar dat is niet genoeg, hè? Dan moet je ook nog goed kunnen acteren. Klopt. Je moet je verwondingen realistisch kunnen spelen. Dan moet je emoties uitbeelden als pijn, verdriet, boosheid. Sommigen zijn zo in paniek dat de hulpverlener in de war raakt. Ook dat moeten we oefenen. Uiteindelijk is het om te leren. Absoluut. Duidelijk.

Hoe word je slachtofferacteur?

Programmalogo's

Als slachtofferacteur moet je best veel verschillende dingen kunnen. Je moet niet alleen kunnen acteren, maar je moet ook een EHBO-diploma hebben en verwondingen en botbreuken na kunnen maken met make-up.

Les in EHBO, wonden namaken en acteren

Je hebt van die beroepen waarvan je niet wist dat ze bestonden. Ik mag een dagje meelopen als slachtofferacteur. Je speelt bijvoorbeeld dat je hard gevallen bent, ernstig gewond bent of in paniek bent na een ongeluk. Dat doe je allemaal om hulpverleners te trainen. Stel, je loopt nietsvermoedend op de trap van een bibliotheek. Je komt om wat boeken terug te brengen of te lenen, je kent het wel, 'the usual', en plotseling... 
Dan lig je daar op de grond, gewond en je hebt geen idee wat er aan de hand is. Gaat het? Ik loop hier gewoon en ineens is er die knal. Wat is er gebeurd? Er was een gasexplosie. We moeten het pand zo snel mogelijk ontruimen. Heb je ergens pijn? M'n gezicht zit onder het bloed. Denk je dat je kunt lopen? Ja. Time-out! Stel dat dit echt gebeurt. Nu is het gelukkig nep. Ik doe mee aan een oefening als slachtofferacteur. Je begrijpt: het bloed en de wond zijn er om het er zo realistisch mogelijk uit te laten zien. Geloofde je het? Let's go. 
Eleni, jij traint slachtofferacteurs. Ja. Waarom is dat zo belangrijk? Het is belangrijk dat hulpdiensten hebben kunnen oefenen in rampscenario's, zoals branden, explosies en paniek bij concerten. Zodat de brandweer en de politie precies weten wat ze moeten doen. Zo'n slachtofferacteur speelt zo'n situatie heel realistisch na, zodat het echt lijkt. Maar geen zorgen, het wordt nagemaakt, dus alles is veilig. Gelukkig. Aaah! Ah… En? Ik denk dat we nog even gaan oefenen. Oké. 
Alle acteurs hebben hiervoor een speciale opleiding gedaan zodat ze precies weten hoe ze moeten reageren, want bij elke verwonding of ongeval hoort een andere reactie.Die opleiding heet Traumalotus. Lotus staat voor ‘landelijke opleiding tot uitbeelding van slachtoffers’. Net als bij een echte ramp hebben de hulpverleners geen idee wat ze tegenkomen. Hoeveel mensen zijn er in het gebouw, zijn er doden of gewonden? En hoe ernstig zijn de gewonden eraan toe? Weet je wat? Laten we meerennen.
Help! Jullie vier pakken deze slachtoffers. Wij lopen door. Dus als slachtofferacteur moet je kunnen acteren, logisch, moet je precies weten hoe je je moet gedragen bij verwondingen en je moet niet bang zijn voor bloed, ook al is het nep. en je moet niet bang zijn voor bloed, ook al is het nep. 
We doen dus alsof er in de bibliotheek een gasexplosie is geweest waarbij er verschillende gewonden zijn gevallen, onder wie ik. Ik speel vandaag slachtofferacteur. Eigenlijk is het dus allemaal nep. Eleni, wat is bij dit vak belangrijk? Het is belangrijk dat jij je rol zo realistisch mogelijk speelt. De hulpverleners weten niet wat er aan de hand is. Dat moeten ze door jouw gedrag kunnen bepalen. Is het dan niet moeilijk om non-stop serieus te blijven? Als je ziet hoe serieus de hulpverleners zijn en je inbeeldt hoe het is als dit je echt overkomt, dan lach je niet zo snel meer. Dan blijf je in je rol. Ja. Oké. Dan ga ik in m'n rol. Aaah! Succes, hè. Thanks.

5.24, over. Meldkamer, ter plaatse aangekomen zien we rookontwikkeling. We willen de brandweer en ambulance met spoed ter plaatse hebben. Hai. We hebben een brand in pand nummer 17. Vermoedelijk meerdere slachtoffers in het pand. Prima. Gaan wij naar binnen. Succes, man. We gaan naar binnen! Help! Hier. Pijn? Ja. Kun je nog lopen, denk je? Aaah. Wat is je naam? Pascal.
Whoe! Zo. Hoe vonden jullie het gaan? Het zag er realistisch uit, alsof je echt pijn had. Ik zat er ook wel lekker in. Heel goed gedaan. Eleni, waarom is het belangrijk dat deze oefeningen gedaan worden? Het is belangrijk dat zij kunnen oefenen met echte slachtoffers, dus dat zo'n oefening realistisch is. Zo zijn ze goed voorbereid op een echte ramp. Hoe vond jij het bij mij gaan? Je hebt het goed gedaan. Je jammerde wel veel, maar dat doen mannen wel vaker. Dat is zeker waar. Ik durf het bijna niet te vragen, maar zou ik voor deze ene keer dat spoedritje kunnen krijgen? Ja hoor. Ja!? Ja. Dan krijg je wel de schouderband om. Yes! Veel plezier, hè. Gas erop!

Wat doet een slachtofferacteur?

Slachtofferacteurs zijn acteurs die meedoen aan oefeningen van rampscenario’s. Ze spelen bijvoorbeeld bij een oefening van een grote brand dat ze gewond zijn geraakt. Zo kunnen hulpverleners oefenen en weten ze hoe slachtoffers reageren als er echt een ramp gebeurt.

Acteren dat je gewond bent zodat hulpverleners kunnen oefenen

Het hormoon cortisol zorgt ervoor dat je gevaarlijke situaties goed onthoudt zodat je die dan in de toekomst kunt ontlopen. En in ons dagelijks leven hebben we vaak met stress te maken omdat er ook heel veel tegelijkertijd gebeurt. Onze hersenen ervaren dan dat we geen controle meer hebben en die geven het signaal, gevaar, maak cortisol aan! Dat kun je trouwens ook meten, cortisol. Met je bloed, maar ook met je speeksel kun je meten hoe gestrest je op dat moment bent. Maar je kan veel verder terug in de tijd, namelijk met... je haar. En dat kunnen ze hier bij het Erasmus MC in Rotterdam. Ja, in haar kunnen we stresshormonen meten. En dan meten we cortisol. En cortisol wordt in je lichaam gemaakt in je bijnieren. Die zitten hier, bij de nieren. En nu zijn er ziektes, dan maak je veel te veel cortisol. En dat kunnen we dan hier meten bij onze patiënten. 
Ik ga het haar knippen dicht tegen je hoofdhuid aan. Waarom precies daar? Dan kan ik ook de stress onderzoeken in de laatste maand. De laatste maand, zeg je. Want hoe ver kunnen we terug? Nou, heel lang, zo lang je haar lang is. En dat is in dit geval? Nou, zeker een jaar. Een jaar??? Ja. We kunnen m'n stress nog meten van een jaar terug? Ja. Alsjeblieft, mijn haar. Dank je wel. En dan? Ik ga je haar nu afplakken en opknippen in stukjes van een centimeter. En op die manier kunnen we per maand onderzoeken wat het stressniveau in je haar is. Want elke centimeter staat, zeg maar, voor een maand. Ja, je haar groeit met ongeveer een centimeter per maand. Weer wat geleerd. Ik heb de afgelopen negen maanden van het jaar afgeplakt. Die ga ik nu knippen en wegen. Wegen? Ja, met deze weegschaal wegen we het haar. Want het maakt nogal wat uit of we zo'n stukje haar onderzoeken of zo'n stukje haar. Dus het gewicht moet steeds weer hetzelfde zijn. Klopt. Negen buisjes met mijn haar. Januari tot en met september. Maar dan zijn we er nog niet. Nee, we moeten het haar eerst nog wassen met deze, een soort van, wasmachine. Oké, ik heb gewoon gedoucht vanochtend, maar dat is niet voldoende? Dat zou je denken, maar we willen er zeker van zijn dat alle wax, gel en shampoo allemaal weggewassen wordt. Alle resten weg met dit apparaat. 
We hebben je haar gewassen en de cortisol uit je haar gehaald. En dat nu hierin. Dus mijn stress ligt nu letterlijk in jouw handen. Precies! En met dit apparaat weten we na 24 uur hoeveel stress jij hebt gehad. Ik voel het nu al opkomen.

Hebben mensen ongeveer evenveel cortisol? De meeste mensen hebben een hele gelijkmatige waarde over een lange tijd. Maar als je een lange periode van stress hebt, bijvoorbeeld pesten, eindexamen, heftige scheiding, dan kan je schommelingen gaan zien. En dat kan je dan dus terugzien door je haar? Nou, we hebben ondertussen bij honderden kinderen gemeten. Van nul tot 18 jaar. En wat je ziet is dat de waarden het laagst zijn rond de leeftijd van de basisschool. En als ze naar de middelbare school gaan, zie je dat steeds verder oplopen. En dat komt door stress? Nou, dat weten we nog niet. Maar dat zou kunnen. 
En waarom heeft de ene nou meer stress dan de ander? Dat hangt bijvoorbeeld van omstandigheden af. Dus denk aan gezinnen waar ouders financiële problemen hebben. Of als je ouders geen werk meer hebben. Bij die kinderen zien we dat het haarcortisol iets hoger is. Hebben ze daar dan heel veel last van? Nou, kijk, chronische stress is voor niemand fijn. Maar dit is ook slecht voor je gezondheid. We zien bij deze kinderen ook dat ze ook tien keer zoveel kans hebben om veel te zwaar te zijn. Echt waar? Ja. En als je zo veel te zwaar bent dan heeft dat gevolgen voor de rest van je gezondheid. Dus meer kans op hart- en vaatziekten, meer kans op suikerziekte. Dat is wel heftig. Ja, best wel. 

Pascal, je uitslag. Ik voel 'm wel, hoor. Kijk, die rode lijn is het cortisol in jouw haar. Deze blauwe lijn is de bovengrens, daar moet je onder blijven. Dat lukt. Gelukkig. Wat wel opvalt is dat-ie een klein beetje schommelt. Bijvoorbeeld negen maanden geleden zien we dat je wat hoger komt. Dat is wel grappig, eigenlijk. Ik kwam daar net terug van echt een terrorvakantie. Dat was echt dramatisch. Superziek geworden en dat was gewoon echt een nachtmerrie. Oké. Maar wat me eigenlijk vooral opvalt is deze piek. Kun je die thuisbrengen? Ik denk het wel. Dat is toch wel weer een opvallende periode. Coronatijd. Toen zat ik ineens thuis zonder werk. En in die periode ben ik ook nog eens op m'n gezicht geslagen. Toen had ik een hersenschudding, dus dat was wel heel stressvol. Het belangrijkste is dat je al die tijd eigenlijk wel binnen normaal blijft. Dus al met al mag ik best tevreden zijn? Zeker.
En wat kun je nu tegen stress doen? Korte stress is niet erg, daar hoef je niks aan te doen. Maar lange, chronische stress, dat is niet goed. Dus bijvoorbeeld kinderen die jaren chronische stress hebben, dat is niet zomaar over, dat kost een hele tijd om weer goed te komen. Dus dat moet je zien te voorkomen. Bijvoorbeeld door ontspanning te zoeken. Door gezond te leven. Goed te bewegen. Voldoende te slapen. Of een leuke hobby. Dus mijn hobby's, collages maken, skaten, dat moet ik er gewoon lekker inhouden. Dat is top.

Kan je stress meten?

In een stressvolle situatie maakt je lichaam het hormoon cortisol aan. Dit hormoon is vervolgens ook terug te vinden in je haar. Zo is soms wel van maanden terug te zien hoe gestresst je toen was. Pascal laat zijn haar onderzoeken.

Stresshormoon in je haar

Staan blijven! Draaien, draaien, draaien! 
Stress! Het is één van de grootste problemen in ons drukke bestaan. Je wordt er moe van, angstig en je kan er zelfs ziek van worden. Maar toch is het ook een hele normale reactie als er gevaar dreigt. Je lichaam gaat dan allemaal stofjes aanmaken, zodat je klaar bent om weg te rennen of zelfs om te vechten, als dat nodig is. Dus, je kan stress krijgen bij echt gevaar. Maar daarnaast bestaat er ook nog psychische stress. En wat gebeurt er dan precies?
Nou, bij acute stress gaat je lichaam adrenaline produceren. En adrenaline wordt ook wel het vecht- of vluchthormoon genoemd. En dat wordt aangemaakt in je bijnieren. En om je bijnieren te kunnen laten zien, moet ik helemaal naar achteren in het lichaam. Achter de lever, achter de maag. Achter de darmen. En dan zie je hier twee nieren verschijnen en op die nieren liggen de bijnieren en die maken adrenaline aan. Die zitten dan, zeg maar, hier helemaal. Ja, precies. En door adrenaline gaat bijvoorbeeld je hartslag omhoog, je bloeddruk gaat omhoog en dat alles zorgt ervoor dat je lichaam klaar is om te vechten of te vluchten.
En na vijf à tien minuten gaan je bijnieren ook cortisol afgeven. Ja, deze dus, hè. Ja, klopt. En cortisol is dus net als adrenaline ook een stresshormoon. Ja. Dus cortisol zwengelt die stressreactie verder aan. Maar het zorgt er ook voor dat je die stressreactie kunt volhouden. Dus in feite is het verschil tussen adrenaline en cortisol dat adrenaline meer is als druivensuiker. Dus snelle, korte en krachtige energie. Terwijl cortisol meer is als een bruine boterham met kaas. Dus cortisol is langzamer, maar het geeft je wel langdurige energie. En een ander belangrijk ding dat cortisol doet, is dat het de herinnering aan het gevaar helpt op te slaan. Zodat je weet wat je moet doen om gevaar in de toekomst te ontlopen. Klopt, dus dat is heel nuttig. De keerzijde is wel dat als de stress te heftig was of te lang aanhoudt, dat cortisol je ook angstiger kan laten voelen. Dan wordt het dus eigenlijk erger. Ja. En alle aspecten die aan die angstherinnering gekoppeld zijn, zoals het geluid of de geur, die kunnen weer die angst oproepen.

Wat doet stress in je lichaam?

Bij acute, plotselinge stress produceert je lichaam adrenaline. Door dit hormoon gaan je hartslag en bloeddruk omhoog. Je lichaam is klaar om te vechten of vluchten. Vervolgens wordt er een ander hormoon afgegeven, cortisol. Dit zorgt ervoor dat je die stressreactie kunt blijven volhouden.

Adrenaline voor vechten of vluchten

Stress komt doordat je geen controle hebt, terwijl je dat eigenlijk wel wil hebben. Dat heeft de mens door de jaren heen ook zeker weten goed geholpen. Want je moet bedenken, als je ergens geritsel in de bosjes hoorde, dan kon dat betekenen dat er ergens een gevaarlijk, hongerig dier in de buurt zat. Mensen die een beetje angstig zijn, ontlopen zo de situatie, waardoor ze meer kans hebben om te overleven.
En onze leefomgeving is inmiddels veranderd en onze leefstijl ook, maar ons brein werkt nog steeds op dezelfde manier. Daardoor kan ons brein dan een vervelende e-mail, een naar bericht op social media of een overvolle agenda als een groot alarmsignaal labelen, terwijl er eigenlijk helemaal niks aan de hand is. Je bent niet in levensgevaar. Ons leven zit dus vol met dat soort situaties die een lichamelijke stressreactie kunnen opwekken.

Wat is stress?

Stress heeft de mens door de jaren heen goed geholpen. In de oertijd hielden stress en angst ons veilig. Inmiddels is onze leefomgeving flink veranderd, maar stress en ons brein werken nog op dezelfde manier.

Een alarmsignaal van je hersenen om te overleven

Ik roei nu op de grens van Nederland. Dat wil zeggen: Hier wás ooit een grens. Ik ben namelijk in de Biesbosch op de grens van Zuid-Holland en Noord-Brabant. In 1944 was dit gebied ook de grens tussen het gedeelte van Nederland dat nog bezet was en het gedeelte dat al bevrijd was. Maar ja, hoe kan dat? En wat heeft dat allemaal voor gevolgen gehad? 
Het is bijna 75 jaar geleden dat een groot deel van de wereld in oorlog is. Duitsland valt verschillende landen in Europa binnen en ook Nederland is aan de beurt. Wat ze willen? Van heel Europa één groot Duitsland maken. Wat volgt is een oorlog die zo'n vijf jaar duurt. Vijf lange ellendige jaren voordat er einde komt aan de oorlog en Nederland is bevrijd. Maar die bevrijding vindt niet overal in Nederland op hetzelfde moment plaats. Terwijl het ene deel van Nederland al de vrijheid viert, lijdt het andere deel van Nederland nog onder de bezetting. Precies waar ik nu roei, daar was die grens.
Omdat dit hier zo'n doolhof is van water en land werd het gebied ook gebruikt om stiekem spullen naar de overkant te brengen, te smokkelen. Dat ging om geheime berichten, documenten, medicijnen, maar ook om soldaten. Alles moest 's nachts in het donker gebeuren. Te veel licht van de maan kon al iemand verraden. Supergevaarlijk. De mensen die de oversteek maakten noemde ze 'crossers'. Van 'oversteken'. Stel je voor: Die crossers voeren hier gewoon in roeibootjes en kano's terwijl ze elk moment 'n Duitse patrouille konden tegenkomen. Hier en daar lagen ook mijnen die konden ontploffen. Dus je mocht absoluut niet verdwalen. Ze deden dit echt met gevaar voor eigen leven. Het is ook lang niet altijd goed gegaan.

In het najaar van 1944 komen er via Frankrijk en België een heleboel soldaten ons land binnen. Soldaten uit Schotland, Engeland, Polen, Amerika en Canada. Ze worden wel de 'geallieerden' genoemd, omdat ze samenwerken. Ze proberen Nederland te bevrijden. Veel mensen denken dat de oorlog nu wel snel voorbij zal zijn. Maar dat is helaas niet het geval. De geallieerden lopen enorm vast bij de grote rivieren. Kijk, hier bij Arnhem. Als je een grote rivier gaat oversteken dan heb je 'n brug nodig. En wie die brug in handen heeft die is de baas. Op veel plekken zijn er meer Duitse troepen dan verwacht, die al die bruggen bewaken. Er is dus geen doorkomen aan. De Nederlandse regering vraagt iedereen die bij 't spoor werkt om te stoppen met werken, om te staken. Want als er niemand meer werkt, rijden er ook geen treinen meer en kunnen de Duitse bezetters ook niets meer vervoeren. Het lijkt een slim plan, maar daar zijn ze natuurlijk niet blij mee. Als straf zorgen de Duitsers ervoor dat er geen voedsel en brandstof meer naar het westen van Nederland kan gaan. Ze pakken alles af. 
En dan komt de winter. Een hele koude winter. Heel veel mensen in dat deel van Nederland moeten nog een lange hongerwinter door voordat ze worden bevrijd. Er is zo weinig voedsel dat mensen zelfs tulpenbollen eten om in leven te blijven. Meer dan 20.000 mensen sterven van de honger. En zo loopt er in Nederland letterlijk een grens tussen leven en dood.

Ik ben nu in Zeeland, bij de Schelde. En ook dit deel van Nederland is tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog nog niet bevrijd. Er wordt hier heel hard gevochten tussen de Duitse bezetters en de geallieerden, bij de Slag om de Schelde. Kijk, dit is de Westerschelde. Daar ben ik nu. Dit is de Belgische havenstad Antwerpen. Je begrijpt dat tijdens zo'n oorlog zo'n havenstad superbelangrijk is. Wie de baas is over die haven, die bepaalt wat er binnenkomt aan voorraden en soldaten en wapens. Dus de geallieerden probeerden die Westerschelde te veroveren. Want dan ben je ook de baas over die haven. Er wordt keihard gevochten om de dijken en dammen en om alle stadjes en dorpjes die door de Duitse bezetter zijn veroverd. De ene na de andere bom slaat in. Voor de mensen hier een hele angstige tijd. Het is gek dat de Slag om de Schelde niet zo bekend is geworden, want het is een van de belangrijkste overwinningen van de geallieerden in West-Europa. Zonder deze slag had de oorlog misschien nog veel langer geduurd. Het is dan wel een overwinning, maar het kost wel veel mensenlevens. 
De geallieerden proberen nog op 'n andere manier de vijand te verslaan: De zeedijken worden gebombardeerd met als doel bepaalde gebieden expres onder water te laten lopen. Dat noem je inundatie. Door dat water kunnen de zware pantservoertuigen van de bezetters er niet meer door. En krijg je kortsluiting. En dan kan er niet meer geschoten worden. Voor heel veel mensen hier pakt dat niet goed uit. Een dag van tevoren gooien de geallieerden biljetten uit 't vliegtuig waarin de mensen worden gewaarschuwd voor de bombardementen. Hier staat: 'Verlaat de eilanden, of indien dat niet mogelijk is, verhuist dan onmiddellijk met uwe families naar een veilige plaats op de eilanden.' Helaas bereiken deze pamfletten een boel mensen niet. Bovendien verbieden de Duitse soldaten de mensen om te vluchten. Als dan de dijken worden gebombardeerd en het water stroomt binnen, dan zitten veel mensen als ratten in de val.

Het is 3 oktober 1944. Katrien Alewijnse is 7 jaar oud als ze de vliegtuigen aan hoort komen. Katrien, U heeft het gewoon allemaal meegemaakt. Ja, dat klopt. Hoe was dat voor u? Wat weet u er nog van? Die dag heb ik het meest onthouden het geluid van die bommenwerpers. Die overkwamen. Dat is zo'n... dik geluid. En als er nu vliegtuigen overkomen die ook min of meer zo'n geluid… Dan krijg ik nog kippenvel. Dat vind ik nog heel erg. Ja. Dus u hoorde die vliegtuigen en wat is er toen precies gebeurd? Toen hebben ze gebombardeerd. De eerste keer. Ze lieten de bommen vallen. En dat was hoofdzakelijk op de dijk hier waar we nu staan. En toen kwam het water natuurlijk naar binnen. En dan later, toen het weer een paar uur rustig was, kwam er weer een nieuwe formatie aanvliegen. En die gingen weer bombarderen. Dus je moest als je wou vluchten echt ook wel heel erg vlug wezen om weg van het dorp te gaan. En dan was je nog niet altijd veilig. U was op dat moment met uw familie, hè? En heeft iedereen het overleefd? Nee. Mijn oma en mijn opa en twee ooms van moederskant. Dus dat waren twee broers van mijn moeder en haar vader en moeder. Zij zijn omgekomen? Die zijn omgekomen. Hoe belangrijk is vrijheid voor u? Iemand die het echt gewoon meegemaakt heeft? Er is niks belangrijker dan dat. Vrijheid is eigenlijk alles wat de mens maar kan hebben. Dat is zo belangrijk. Niet alleen als je onderdrukt wordt, maar ook eigenlijk met alles. Ja.

Pas In het voorjaar van 1945 lukt het de geallieerden om de grote rivieren over te steken, het Duitse leger te verslaan en heel Nederland te bevrijden. Op 5 mei 1945 geeft het Duitse leger zich over en is heel Nederland bevrijd. Maar de tijd die zit tussen de bevrijding van het zuiden van ons land en de rest is maar liefst acht maanden. Lang hè?

De bevrijding wordt nu overal in Nederland gevierd. De tanks rollen de straten in en de Nederlanders zijn klaar om de geallieerden toe te juichen en helemaal uit hun dak gaan. Er wordt koffie uitgedeeld, sigaretten, chocola. Er is eindelijk een einde gekomen aan de oorlog. 

Op veel plekken op de wereld is het nu oorlog, zijn er mensen op de vlucht, raken er mensen gewond, vallen er doden. In Nederland vieren we in 2020 dat we al 75 jaar in vrijheid leven. En dat is heel bijzonder, als je bedenkt dat het ook hier vijf zware jaren heeft geduurd voordat de oorlog ophield en we eindelijk in vrijheid mochten leven. Nog steeds herdenken we op 4 mei alle slachtoffers en vieren we op 5 mei dat we bevrijd zijn. En daar hebben heel veel mensen een hoge prijs voor moeten betalen. Daarom is het belangrijk om de oorlog te blijven herdenken en de vrijheid te vieren.

Nederland tijdens het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog

In 1944 liep er een grens door Nederland. Het zuidelijke gedeelte was al bevrijd, een groot noordelijk deel was nog bezet. In de Biesbosch roeiden smokkelaars tussen beide gebieden. De koude hongerwinter maakte het leven zwaar. Om de bezetters te verdrijven, bombarderen de geallieerden dijken in Zeeland. Veel land komt onder water te staan. In het voorjaar van 1945 komen de geallieerden dan eindelijk de grote rivieren over.

Een deel bevrijd, een deel bezet

De mannen van Putten werden opgepakt in hun eigen dorp, meegevoerd en gedood door de Duitsers zonder dat er werd uitgezocht of ze ook maar iets met die aanslag te maken hadden. Er was geen verhoor en geen rechtspraak. 

Wauw, wat een machtige plek heb je hier. Ja. Maar ik heb die plek als rechter. Daarom heb ik ook deze toga aan. Ik zit hier niet als Shirin, maar als rechter. 
Toen de Duitsers Nederland bezetten, werden eigenlijk alle Nederlandse wetten aan de kant geschoven. Als het geen oorlog was geweest, hoe was 't dan gegaan in Putten? Dan waren die mannen sowieso niet zomaar opgepakt. Dan had je eerst een verdenking moeten hebben dat ze iets strafbaar gedaan hadden. Dan had er bewijs moeten komen. Dan zou een rechter daarnaar kijken met de wet erbij en het bewijs en dan kijken: is iemand schuldig of niet? En als-ie schuldig is, wat voor straf is passend? En is de rechter dan de baas in Nederland? Nou, zo kun je dat niet zeggen. Een rechter kijkt naar de wet. En die bepaalt of jij je aan de wet hebt gehouden. De regering mag zich niet bemoeien met uitspraken die jij als rechter doet, hè? Dat klopt. De rechters staan los van de regering. En dat zorgt ervoor dat als de regering iets doet wat in de wet verboden is, dat die daar ook op aangesproken kan worden. En waarom is dat zo belangrijk? Nou, als je bijvoorbeeld een regering krijgt met best wel slechte ideeën, bijvoorbeeld dat jongens een hogere straf moeten krijgen dan meisjes, dan gaat een rechter dat gewoon niet doen. Want je mag geen onderscheid maken tussen jongens of meisjes, of huidskleur, of etnische achtergrond. En dat was in de Tweede Wereldoorlog dus wel anders? Ja, dat was anders. En sowieso is het in oorlog heel moeilijk om eerlijke rechtspraak te houden. Want je ziet dat rechters dan gedwongen worden om te beslissen volgens de mening van de machthebber, van de slechte regering dan in dat geval. En als rechters dat niet doen, worden ze ontslagen, of erger. Dus je hebt als burger geen bescherming meer. Nee. En dat is ook waarom die mannen in Putten zomaar opgepakt konden worden? Daarom kon dat gebeuren.

Wat gebeurde er met de rechtspraak tijdens de Tweede Wereldoorlog?

Toen de Duitsers Nederland bezetten, werden eigenlijk alle Nederlandse wetten aan de kant geschoven. Eerlijke rechtspraak was moeilijk geworden. Normaal moet er eerst een verdenking zijn, toen werden mensen zomaar opgepakt.

De Nederlandse wetten aan de kant geschoven

'Vanhier werden zij weggevoerd. 1 en 2 oktober 1944.' Deze plek was het begin van een dramatische gebeurtenis in Putten. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, die duurde van 1940 tot 1945, bezette Nazi-Duitsland Nederland. Het was oorlog. Een half jaar voor het einde van de oorlog werden 659 mannen uit het dorpje Putten opgepakt en afgevoerd naar Duitsland. Het waren vaders, broers en zonen die niks hadden misdaan. Toch werden ze zonder proces opgepakt en afgevoerd. Slechts 48 van hen keerden terug. De rest werd vermoord. Maar waarom werden deze onschuldige mannen opgepakt en afgevoerd? 
Bij deze brug in de buurt van Putten vond in de nacht van 30 september op 1 oktober 1944 een aanslag een aanslag plaats. Nederlandse mannen en een Engelse piloot beschoten een auto. In die auto zaten Duitse officieren. Het was 'n daad van verzet tegen de Duitse bezetting. Bij die aanslag kwam één Duitse officier om het leven en één Nederlandse verzetsman. 

Het idee was dat de Duitsers van die kant kwamen aanrijden. En dan zouden zij gaan schieten. En dan konden ze die auto te pakken nemen.
De opa en oma van Beatrice de Graaf hebben het met eigen ogen gezien. Beatrice groeide op met de verhalen en ging geschiedenis studeren. Ze werkte 20 jaar geleden mee aan een documentaire over wat er is gebeurd in Putten.
We zagen net de plek waar de aanslag is gepleegd. Maar hoe reageerden de Duitse bezitters daarop? Nou, in de ochtend na de aanslag hoorde de generaal van het Duitse leger ervan. En hij werd woest. Hij zei: we pakken alle mannen in Putten tussen 18 en 50 jaar op. Want ik wil weten wie het gedaan heeft. Ze waren verschrikkelijk boos over de aanslag en ze wilden wraak nemen. Het Duitse leger heeft het dorp omsingeld, de invalswegen afgegrendeld. Ze hebben alle mannen gedwongen zich te melden. En toen hebben ze alle mannen uit Putten verzameld onder dwang, of ze hebben zichzelf gemeld omdat dat moest. Ze zijn naar de kerk gegaan. De generaal had ook gezegd: Steek het dorp in brand. En ze hebben allemaal huizen in het centrum, meer dan honderd in brand gestoken. Die zijn ook afgebrand. De generaal zei ook: Schiet de hele bende maar neer. Dat is gelukkig niet gebeurd. Maar ze zijn wel bijna alle 700 naar Duitsland weggevoerd. 
Maar waarom zijn die mannen dan niet gevlucht? Een aantal heeft geprobeerd te vluchten en die zijn op de vlucht doodgeschoten. Mijn opa, Teunis de Graaf, is er wel in geslaagd te vluchten. Dat kwam omdat hij met een groepje vrienden van de weg af ging en het weiland in rende. Mijn opa Teunis had een zwager, Hendrik. En die ging op de fiets er vandoor, over de weg. En die is recht in de armen van de Duitsers gereden en die is in Duitsland later vermoord.
Jeetje.
Een heel aantal mannen uit het dorp heeft zich ook gewoon gemeld. Die dachten, dat kan geen kwaad, ik heb niks gedaan. Maar die wisten toch dat het oorlog was en waartoe de Duitsers in staat waren? Ja. Maar zo'n actie van de Duitsers, zo'n vergeldingsactie tegen niet-Joden was op deze manier nog niet eerder gebeurd. Er waren ook Puttense politie- agenten bij die ook tegen mannen zeiden, kom maar, het komt wel goed. Ze hadden gewoon niet verwacht dat je even melden in de kerk, dat dat zo slecht zou aflopen. 

We weten inmiddels dat het wel slecht afliep. De mannen brachten de nacht door hier in de kerk. Ik heb een brief hier van een vrouw die het gezien heeft. 'Ze waren in de kerk opgesloten. Mijn zuster en ik zijn met grote pannen eten naar de kerk gegaan. We wilden nog even met hen praten. Maar we werden met geweren in de aanslag weggejaagd. Het eten moesten we afgeven.' 
Je ziet hier de mannen zitten. Dat zijn die bankjes daar. De Duitse soldaten boven op de galerij. De vrouwen en kinderen zijn toen 's avonds naar huis gestuurd. Maar de mannen, die hier zelf waren gekomen om zich te melden of onder dwang werden gebracht, die moesten blijven. Hier stonden dus die Duitse soldaten. Ja. Ze konden zo de hele kerk overzien. Dus ze zagen precies waar al die mannen waren. Dus ze konden echt niet vluchten. Nee, zeker niet. Zo stonden met geweren in de aanslag. Eerder op de dag waren er ook al mensen doodgeschoten op de vlucht. Dat wisten de mannen. Ze waren ook heel angstig. Ze hebben in de kerk de nacht doorgebracht en ook nog psalmen gezongen.

Dit standbeeld laat zien wat de vrouwen in Putten hebben doorgemaakt. Als je goed kijkt heeft ze een zakdoek in haar hand. Die is voor alle tranen van verdriet. Wel echt een heel bijzonder beeld hè, dit. Ja, en als je nou goed kijkt wat ze aan heeft, dat is Puttense klederdracht. Dat zijn de kleren van mijn overgrootmoeder, mijn opoe. En die heeft model gestaan voor de kunstenaar. Wat bijzonder, zeg. 
Ik heb hier een brief van een vrouw die het gezien heeft. Zou jij een stukje willen voorlezen? Ja, natuurlijk. ‘We hebben gezien hoe de mannen werden afgevoerd naar het station. De mannen werden allemaal in beestenwagens geladen. En ik heb mijn man nog even door een kier van zo'n schuifdeur gezien. Hij zei nog: de groeten aan de kinderen. En toen werden we weggestuurd. En dat is het laatste wat ik van mijn man heb gezien en gehoord.’
Jij bent professor geschiedenis, maar ook terrorismedeskundige. Wat is het allerbelangrijkste om te onthouden van deze verschrikkelijke gebeurtenis hier in Putten? Misschien ben ik hierom wel geschiedenis gaan studeren. Dit is terreur, pure terreur tegen de mensen hier in Putten, in Nederland, geweest. En terreur is het tegenovergestelde van een democratie en een rechtsstaat. Want als er terreur is, heb je geen recht. Dan is niks meer voorspelbaar. Dan heb je niks gedaan, en je wordt met zijn allen je dood tegemoet gevoerd. En dat mag nooit meer gebeuren. Daarom hebben we een rechtsstaat.

Wat gebeurde er met de mannen van Putten?

In Putten vond tijdens de Tweede Wereldoorlog een dramatische gebeurtenis plaats. In de buurt van Putten was een aanslag gepleegd op de auto van twee Duitse officieren. Als vergelding vond er een razzia plaats. Alle mannen uit Putten werden opgepakt en afgevoerd. De opa en oma van Beatrice de Graaf hebben dit gezien. Beatrice vertelt hierover tijdens een bezoek aan Putten met Eva.

Weggevoerd tijdens de Tweede Wereldoorlog

Het meest spectaculaire onderdeel van de atletiek. En misschien ook wel het moeilijkste. Polsstokhoogspringen. Wat heb je nodig bij polsstokhoogspringen? Een paar dingen zijn belangrijk. Allereerst natuurlijk de lat. Daar moet je overheen. Tijdens wedstrijden is dat een houten lat. Die ligt op deze houder. Maar omdat wij aan het trainen zijn is het even een elastiek. Op het moment dat je die lat aanraakt, valt-ie naar beneden. Dan heb je je sprong niet gehaald. Bij een wedstrijd krijg je drie pogingen om over de lat te komen. En als dat niet lukt, pech gehad, dan is het voorbij. Met deze hendel kan ik 'm instellen. Op dit schermpje kan ik tot op de millimeter secuur zien hoe hoog die lat ligt. Ik zet 'm nu even lekker hoog. Op, eh... 5 meter precies.
Verder heb je natuurlijk een kussen nodig. Want als je van zulke hoogtes komt, moet je natuurlijk wel lekker zacht kunnen vallen. Dan heb je nog een bak nodig om in volle vaart je stok in te zetten zodat je kunt beginnen aan je sprong. Het gaat erom dat de snelheid van je lopen omgezet wordt in hoogte-energie om zo hoog mogelijk te komen. Dat kan door middel van de polsstok. Je loopt zo hard mogelijk richting de bak. En op het moment dat die stok in de bak terechtkomt, wordt de snelheid van het lopen omgezet in energie om die stok te buigen. De vezels in die stok worden als een soort elastiekjes gespannen. En op het moment dat de stok weer terugkomt in de originele vorm, wordt de energie die je hebt genomen om vooruit te komen omgezet in hoogte-energie. Je gaat omhoog. Dan is het dus de kunst om in een adembenemende krul over de lat op de mat te springen.

Wat is polsstokhoogspringen?

Polsstokhoogspringen is misschien wel het meest spectaculaire onderdeel van de atletiek. Met behulp van een lange, buigzame stok wordt de snelheid van je aanloop omgezet in hoogte-energie, zodat je over de hoge lat kan springen.

Over de lat met een buigzame stok

We zijn in de kleinste stad van Nederland, Staverden, en hier ligt het, in de provincie Gelderland, op de Veluwe, vlakbij Ermelo. Het is zo klein dat het eigenlijk niet eens op de kaart staat. Kijk, en dit is het bewijs. Staverden, de kleinste stad van Nederland. Er wonen hier nu zo'n zestig mensen en in 2012 is Staverden officieel uitgeroepen tot het kleinste stadje van de Benelux. En er zijn zelfs mensen die beweren dat het de kleinste stad van de wereld is. Staverden heeft geen bruisend centrum, geen station of flatgebouwen en geen supermarkt. Hoewel, geen supermarkt. Vroeger zat hier een heel klein, knus kruideniertje, een soort buurtsuper en vandaag de dag is dat een museum. We gaan terug naar de middeleeuwen. In 1290 liet graaf Reinoud de Eerste van hertogdom Gelre, een stenen huis bouwen en in 1298 regelde hij de stadsrechten. Want met die rechten had hij namelijk meer voor het zeggen in Staverden. Met stadsrechten hadden plaatsen veel voordelen en voorrechten. Zo konden ze zelf hun eigen wetten en regels bepalen of kregen ze het recht om een stadsmuur te bouwen. Stadsrechten zeggen niet zoveel over de grootte van een plaats, want kijk. Den Haag bijvoorbeeld heeft nooit stadsrechten gehad. Klare jij bent boswachter van onder andere de kleinste stad. Waarom wilde Graaf Reinout nou zo graag een stad maken van Staverden? Nou, dat had onder andere te maken met deze watermolen. De watermolen werd namelijk gebruikt om graan mee te vermalen. En daar kon je geld mee verdienen en dat was heel belangrijk voor de stad. En de watermolen, die was er zelfs eerder dan dat huis. Het huis dat we nu kennen als kasteel Staverden en het kasteel Staverden wordt ook wel de Witte Pauweunburg genoemd. Deze witte pauwen, die horen ook echt bij Staverden. Graaf Reinoud die wilde namelijk altijd witte pauwen veren op zijn helm hebben ter versiering. Dus de bewoners van Staverden werden eigenlijk verplicht om altijd witte pauwen hier te houden. Dus wij hebben hier nog steeds witte pauwen en daar lopen de heren nog steeds 30. Wauw. En voor bijzondere gasten hebben we altijd witte pauwenveren. Nou, wat lief! Kijk hoe mooi! Nou, ik ga het kleinste stadje van de Benelux, Staverden, niet snel vergeten. Dank je wel! Zo cool.

Wat is de kleinste stad van Nederland?

In het Gelderse Staverden wonen maar 60 mensen. Er is geen station, centrum of supermarkt. Toch is het een stad. De kleinste stad van Nederland zelfs!

Welkom in Staverden!

Huh? Metafoor? Wat is dat? Stel, je bent lekker aan het spelen met een vriendje. Jullie vergeten per ongeluk op te ruimen. Dat moest wel. Wat een zwijnenstal, stelletje kleuters! Heeft ze het tegen ons? Ik zie geen kleuters. Maar je moeder heeft het wel tegen jullie. Jullie zijn geen kleuters, zo noemt ze jullie. Dat is een metafoor. Een metafoor is beeldspraak die berust op een vergelijking. Je omschrijft iets door het te vergelijken met iets anders, dat lijkt op datgene wat je bedoelt. Jullie gedragen je als kleuters en in je kamer is het net zo'n bende als in een stal met zwijnen. Een goede metafoor, snap je meteen. Als je iets wil uitleggen dat bijna niemand kent, dan kun je een metafoor gebruiken die iedereen wel kent. Een schip op de golven wiebelt net zo als een kameel. Met metaforen kun je ingewikkelde dingen uitleggen. De cellen van je lichaam kun je fabriekjes noemen en je hersenen een computer. En met metaforen kun je extra goed duidelijk maken hoe je over iets of iemand denkt. Dus als je moeder je een grote jongen noemt, dan betekent dat niet dat je opeens ben gegroeid, maar dat je je kamer goed heb opgeruimd.

Wat is een metafoor?

Als je moeder zegt dat je kamer een zwijnenstal is, bedoelt ze dat natuurlijk niet letterlijk. Ze gebruikt een metafoor om duidelijk te maken hoe slordig je bent. Een goede metafoor, snap je meteen.

Een vergelijking om iets duidelijk te maken

Toen jij geboren werd, was jij waarschijnlijk de enige baby die je moeder op dat moment kreeg. Maar soms komen er twee baby’s tegelijk. Dat heet dan een tweeling. En heel soms wel drie. Een drieling. Dat lijkt me wel leuk. Mij niet, hoor. Een tweeling nog wel, maar drie? Alhoewel, misschien toch best gezellig. We gaan het gewoon vragen.
Dit zijn Diewertje, Julia en Cato. Of is het Julia, Cato, Diewertje? Of misschien Cato, Diewertje... Nou, meiden, stel jezelf even voor. Ik ben Diewertje. Ik ben Cato. En ik ben Julia. Ja, dat wist ik natuurlijk wel. Zo! Meiden, vertel: wat is er leuk aan een drieling zijn? Je hebt altijd iemand om mee te spelen. Als we een spelletje doen, heb je altijd wel iemand die even een spelletje met je wil doen. Dat is toch met gewone broertjes en zusjes ook? Daar kun je ook altijd mee spelen. Dan heb je wel een iets andere smaak of zo. Een verschillende leeftijd, dus dan heb je andere vrienden en vriendinnen. Dan ga je vaker met die vriendinnen spelen in plaats van met je zusjes of broertjes. Is er ook iets niet zo leuk aan het zijn van een drieling? Ja. Ja. We worden vaak als een eenheid gezien: 'de drieling doet dit’, maar we hebben gewoon een naam. Jullie zijn meer dan alleen 'de drieling'. Ja. Ik vind het lastig, want jullie zien er ook precies hetzelfde uit. Is dat altijd zo? Nee. Nee. Dan wil ik jullie ook wel als jezelf zien. 
Wooow! Kijk, dit is iets makkelijker. Julia, Cato, Diewertje. Ja. Dus jij bent van...Een staart. Een hoge staart. Jij hebt vlechtjes. En jij hebt vaak een lage staart. Ja. Wisten jullie dat jullie eigenlijk heel bijzonder zijn? Er wordt maar twee keer per jaar een drieling als jullie geboren. Wauw. Supercool. En niemand weet hoe het komt dat jullie er zijn.
Toen mijn ouders mij kregen kwam dat doordat een van de miljoenen zaadcellen van m'n vader bij één eitje van m'n moeder kwam. Daaruit ontstond een embryo en dat werd ik. Kijk, hier. Eén poppetje. Ik was alleen. Ik was een eenling. Maar hoe zit het als er meer kinderen tegelijk in de buik groeien?
Dat is een bijzondere situatie. Het komt het meest voor dat er twee eicellen in de baarmoeder zijn aangekomen. Daarbij wordt de ene eicel bevrucht door een zaadcel van de vader en de andere eicel ook. Twee verschillende eitjes, twee verschillende zaadcellen. En twee verschillende kinderen. Maar die lijken niet sprekend op elkaar? Nee, net als gewone broers en zussen. En als ze wel sprekend op elkaar lijken? Er is een nog wat zeldzamere manier: de eeneiige tweeling. Dan hebben we weer één eicel en de zaadcel van de vader. Dan ontstaat er een embryo. Dat is een eigenwijs embryo. Dat denkt: ‘Ik splits. Ik maak een kopie van mezelf.' Wow. Dan heb je er twee. En die zijn dan precies hetzelfde. Die hebben hetzelfde DNA. Die zijn identiek. Ons DNA is eigenlijk onze unieke code. Die bepaalt welke kleur ogen we hebben, hoe ons haar eruitziet, hoe lang we worden, hoe onze neus eruitziet. Is dat bij een eeneiige tweeling precies hetzelfde? Ja, ze zijn precies hetzelfde. Wow.
Bij de drieling Cato, Julia en Diewertje gebeurde ook zoiets. Een zaadcel kwam bij het eitje, het embryo splitste en één van die embryo's splitste daarna nog een keer. Zo komen er drie dezelfde kinderen, een eeneiige drieling. Dat is dus wel superbijzonder. Dat gebeurt bijna nooit. Dat is heel zeldzaam.

Hoe krijg je een eeneiige drieling?

De meeste baby’s die geboren worden, zijn een eenling. Soms komt een tweeling voor, maar een eeneiige drieling is wel echt heel bijzonder. Zo’n drieling ontstaat als het embryo in de buik zich splitst. Dan krijg je een tweeling. Als één van die embryo’s nog een keer splitst, wordt het een drieling met allemaal hetzelfde DNA.

Twee keer splitsing van een embryo

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Het Klokhuis

Type videos