Groep 6/7/8

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Cultuur en geloof

Het Klokhuis

Website Klokhuis

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

NOJ NOJ NOJ, nee of ja? Nou, ik zeg Eef, doe je oogjes dicht. Liefste Eva, kijk maar. Wil je met me trouwen? Oh, wat een mooie bloemen. Ja, maar je weet toch dat ik al lang bezet ben? Ja, oké, maar ik dacht ik kan het toch proberen? Laten we ze dan maar even gebruiken voor een vraag die mij al jarenlang bezighoudt. Namelijk heeft het zin om bloemen schuin af te snijden? Of doe ik al die moeite echt al jaren voor niks? Dus blijven bloemen langer goed als je ze schuin afsnijdt? Nee of ja? Checking is facting. Zo is dat. Hier heb jij drie rozen. Hier heb jij een mes. En doe daar heel voorzichtig mee. En ik snij drie rozen schuin af en ik sla drie rozen recht af. En dan hebben we nog drie rozen over en die snijden we niet af. Nee, oké, tot daar gaan we zien. Zo gaat dat? Nou, schuin afsnijden is in ieder geval een stuk makkelijker. We zetten ze in de vaas. Oh zo oké, dat zijn dus de rechter. Dit zijn er niet afgesneden. De camera aandoen. Ja, die staan er mooi bij. Ik zet 'm aan. Hoe lang moeten we wachten? Tien dagen. Tien dagen? Ja, dat gaan we natuurlijk niet op wachten, dit is een timelapse. O ja, oké, nou, tot overt tien dagen! Oké, tien dagen later. Die middelste hadden we niet afgesneden. Nee, die zien er een beetje sneu uit. Ja, en deze hadden we schuin afgesneden. Die zijn nog oké en dan hebben we hier de recht afgesneden. Die zijn eigenlijk wel vergelijkbaar, ook gewoon oké. Dus maakt het uit of je bloemen schuin afsnijdt? NOJ NOJ NOJ, een dikke vette nee ja! Ja maar ja ja, omdat het dus echt wel beter werkt als je 'm afsnijdt. Ja en nee, omdat het dus niet uitmaakt hoe je de bloemen afsnijdt, schuin of recht. Maar waarom maakt het uit of je hem afsnijdt? Waarom wetenschap? Why? Tell me why? Ik zal het even uitleggen. Kijk, die bloem, die verdampt water via de blaadjes en dat wordt dan weer aangevuld via de stengel, want die haalt water uit de vaas. Ja precies. Maar als die stengel dus is uitgedroogd, dus zoals hier, echt helemaal een beetje zo... Nou ja, een sneu stukje stengel. Dan kan ie dus niet zo goed meer water opnemen. Ja, en dan gaat die hartstikke dood. Ja, geef eens. Kijk, als je dit onder de microscoop bekijkt, dan zie je dit. Je ziet dat die uit allemaal kleine cellen bestaat. De houtvaten. En die houtvaten, die geven het water door aan de rest van de plant. Maar als je nou zo'n verdrietig, uitgedroogd stukje stengel hebt, dan zitten die houtvaten dicht en kunnen ze geen water meer opnemen. Maar als je hem nou opnieuw afsnijdt, dan heb je weer verse houtvaten. Ja! En heeft die plant weer optimale slurpklacht. Dat was het weer. Deze is voor jou. Oh leuk, zo'n uitgedroogde roos. ciao for now en tot de volgende NOJ!

Bloeien bloemen langer als je de stelen schuin afsnijdt?

Programmalogo's

Als je een bos bloemen koopt, moet je de stelen van de bloemist altijd schuin afsnijden. Blijven bloemen dan echt langer mooi?

Snijden om te slurpen

Huh?! Diversiteit? Wat is dat? Stel, je zit op school, de kinderen in je klas zien er net zo uit als jij. Er is dus weinig diversiteit. Met diversiteit bedoel je dat er variatie is. In een diverse groep is dus niet iedereen hetzelfde. Nee. Van nature heb je de neiging om om te gaan met mensen waar je op lijkt. Dat heeft voordelen. Wij begrijpen elkaar zoooo goed! Anderen kunnen zich hierdoor buitengesloten voelen. Vooral als je het gevoel hebt dat je bij een groep hoort die minder belangrijk is dan andere groepen. Waarom zijn wij nooit op tv? Of als je minder kansen krijgt. Wat doe jij hier? In een diverse groep moet je er rekening mee houden dat iedereen verschillend is. Een diverse groep heeft waarschijnlijk ook diverse kennis. Die kennis heb je niet als iedereen hetzelfde is. Divers eten is gezonder dan elke dag hetzelfde. Divers werk is leuker dan eentonig werk. En in een divers tuintje staat altijd wel wat in bloei. Diversiteit zit natuurlijk niet alleen aan de buitenkant, want hoeveel de kinderen in je klas ook op je lijken, vanbinnen is uiteindelijk iedereen anders. En over sommige dingen denk jij misschien wel precies hetzelfde als iemand die heel anders uitziet dan jij. Test dat maar eens uit bij jou in de klas.

Wat is diversiteit?

Waarschijnlijk ga je om met kinderen die dezelfde interesses hebben als jij. Daar is niks mee, maar anderen kunnen zich daardoor buitengesloten voelen. Om te zorgen dat iedereen zich gehoord voelt, is diversiteit belangrijk.

Niet iedereen is hetzelfde

Er zijn geen zomers en geen winters.
Het is er het hele jaar warm en vochtig.
Er valt heel veel regen.
En het stikt er van de dieren.
Dat is het tropisch regenwoud.
En tropische regenwouden zijn heel bijzonder, want ze zijn namelijk al oeroud.
Sommige al wel 100 miljoen jaar.
En je vindt het tropische regenwoud rondom de evenaar.
In de Amazone bijvoorbeeld. In Zuid-Amerika.
Hier in Afrika, bijvoorbeeld in Congo.
En helemaal tot in Azië hier, in Indonesië.
En het regent dus echt superveel in het tropisch regenwoud.
Soms wel acht keer zo veel als in Nederland.
Maar hoe kan dat?
Dat zit zo.
In de ochtend warmt de zon het woud op en wordt het lekker warm.
Daardoor verdampt er water en ontstaat er waterdamp, net als hier.
Die waterdamp stijgt op naar een hogere luchtlaag, dat is hier nu even een glasplaatje.
In die hogere luchtlaag is het kouder, waardoor de waterdamp condenseert en er dikke druppels ontstaan.
Die druppels vormen een wolk en als die zwaar genoeg is, dat is meestal zo rond de middag, dan laat die wolk het water weer los in de vorm van een enorme plensbui.
Dat gebeurt dus elke dag.
Het is dus letterlijk een regenwoud.

Waarom regent het zo vaak in het regenwoud?

Het tropisch regenwoud vind je rondom de evenaar. Hierdoor is het er altijd warm en vochtig. De zon warmt het regenwoud op. Hierdoor verdampt er water, dat opstijgt naar een koelere luchtlaag. Dan condenseert de waterdamp tot druppels, vormen ze een wolk en begint het rond de middag te regenen.

De zon warmt het tropisch regenwoud op

Michiel de Ruyter wordt door velen gezien als de grootste zeeheld van de Nederlandse geschiedenis. Maar wat is een zeeheld precies en hoe word je dat? Een zeeslag klinkt misschien spannend en leuk, maar 350 jaar geleden werd er op deze manier oorlog gevoerd. Nederland wil de producten en zelfs mensen verhandelen in Azië en Afrika. Maar Engeland, die wilde dat ook. Dus het werd oorlog tussen Nederland en Engeland. Engeland was sterker dan Nederland. Nederland verloor bijna alle manschappen en wel honderden boten. Er moest iets gebeuren. De meest ervaren zeeman werd de nieuwe baas van de Nederlandse vloot en dat was in Michiel De Ruyter. Michiel Adriaanszoon de Ruyter wordt in 1607 hier in Vlissingen geboren als zoon in een simpel arbeidersgezin. Zijn ouders laten hem al vroeg werken. Hij moet als jong jongetje aan het wiel draaien in een touwslagerij. De mensen in die tijd vonden het heel gewoon kinderen te laten werken. En Michiel, die wilde het liefst de zee op. Als elfjarig jongetje ging hij voor het eerst aan boord van een schip. Daar werkte hij zo hard dat hij al snel veel belangrijker werk te doen krijgt. In verschillende rangen en standen bevaart hij de wereldzeeën. Op zijn zestiende wordt hij gevangengenomen door Spaanse zeerovers. Maar hij weet te ontsnappen en hij loopt van Spanje helemaal naar Vlissingen. Dat is echt gebeurd. Later vaart hij de wereld over op jacht naar walvissen en wordt hij kapitein op schepen die vechten tegen Spanje en Portugal. Op zijn 44ste wordt hij gevraagd om te komen werken bij de marine. De Nederlandse krijgsmacht op zee. Hij accepteert de functie, maar alleen onder de juiste voorwaarden. Hij wil snellere schepen, grotere schepen en vooral heel veel kanonnen. En die krijgt hij ook. Er worden tientallen extra schepen gebouwd op verschillende werven. In de oorlog met Engeland krijgt Michiel de Ruyter zijn eigen vlaggenschip, de Zeven Provinciën. Een prachtig schip, uitgerust met 80 bronzen kanonnen. Met onder andere dit schip werd de meest spectaculaire actie van de Nederlandse zeemacht ooit uitgevoerd. Michiel de Ruyter was met zijn nieuwe schepen en wapens klaar voor zijn meest spectaculaire actie ooit. De zeeslagen waren zeer gewelddadig. Het was allemaal om geld en eer te doen. Wat maakte Michiel de Ruyter nou de juiste kandidaat om de vloot te leiden? Ik denk dat ze voor Michiel de Ruyter hebben gekozen omdat ie bescheiden was, rustig. Maar hij was ook goed in het leidinggeven aan mannen. Dus hij wist ook hoe je twintigduizend bange mannen gemotiveerd kon krijgen. En zodoende kon je van honderd losse schepen ja een vloot maken die als één groot wapen kon optreden. Tegenwoordig hebben we natuurlijk elektriciteit, computer en gps. Maar in de tijd van Michiel de Ruyter was het allemaal mensenwerk. Ja, dat klopt en de kaarten die hij had waren heel gebrekkig. En verder moest hij het vooral hebben van kennis, kennis van getijden, stroming van de wind. Wat de vijand deed. Zeemanschap, daar kwam het allemaal op aan. En dan de beroemde Tocht naar Chatham. Ja, ja, Nederland was al twee jaar in oorlog met Engeland, twee grote vloten die mekaar beschoten. Schade incasseerden. Schade toebrachten. Maar na twee jaar oorlog voeren was het geld van de Engelse koning op. Hij zette eenzijdig de hele oorlog op de pauze toets en zei: Als ik niet vecht, kunnen Nederlanders ook niet vechten, maar dan vergistte hij zich in. Toen bedacht Johan de Witt, de baas van de Nederlandse Republiek, een heel gewaagd plan. Wat was dat gewaagde plan dan? Hij ging aanvallen. Hij ging aanvallen met een kleine vloot heel onverwachts de Engelse vloot die onbewaakt alleen maar aan een ketting lag opgeborgen om die in de fik te gaan steken. Wow, een groot vreugdevuur, daar in Engelse wateren door de Nederlanders aangestoken en ook nog eens een keertje tot grote schande van die koning, werd zijn persoonlijk vlaggenschip aan het touwtje om de boegspriet als een gevangene meegenomen naar Hellevoetsluis. De spiegel van de Royal Charles, de kleurrijke achterkant, is nog steeds te bewonderen in het Rijksmuseum. En dat allemaal dankzij Michiel de Ruyter. Nee, helaas, ik moet je teleurstellen. Nee, Michiel de Ruyter deed mee, maar hij heeft niet meegedaan aan het aller spannendste moment van die aanval. Sommige mensen zeiden hij is ziek, dat zij die zelf ook, maar De Ruyter had toen dat plan bekend werd gemaakt al te kennen gegeven dat hij het een krankzinnig plan vond.Waarom wordt Michiel de Ruyter dan gezien als de held van Chatham? Dat is vreemd. Goeie vraag hé Lotte, jij bent historicus en jij onderzoekt de helden uit de Nederlandse geschiedenis. Ja, dat klopt. En was Michiel de Ruiter nou wel een held of niet? Want aan dit grote, indrukwekkende schilderij lijkt het van wel. Ja, zo zwart wit kun je dat eigenlijk niet zeggen. Kijk, hij was een heel belangrijke admiraal. Hij heeft veel zeeslagen gewonnen. Maar om een held te worden moet je wel aandacht krijgen. Dus het is niet genoeg om gewoon ergens goed in te zijn. Nee kijk, je kunt bijvoorbeeld heel goed voetballen. Maar als niemand dat ziet of opmerkt dan word je geen held. Dus er is echt aandacht voor nodig om een held te worden. Buiten hebben we daar trouwens een heel mooi voorbeeld van. Daar is ie. Zo, groot standbeeld! Ja, indrukwekkend hé. En ja, het is in 1841 opgericht. 165 jaar na zijn dood. In 1676 stierf Michiel de Ruyter tijdens een zeeslag op de Middellandse Zee door een Franse kanonskogel. Hij ligt begraven in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Na na zijn dood nam zijn bekendheid echt alleen maar toe. Er waren heel veel schrijvers fan van hem en die hebben echt alleen maar positieve dingen over hem geschreven. Kijk maar. Hef aan mijn dichtgeest, zing door heilig vuur ontvonkt. Ter Eer des Heils, wiens naam met Eeuwige Lauren pronkt. De Ruiters naam ter ere. Dat is heel veel lof. Ja, in de 19de eeuw had men echt behoefte aan nationale helden. In het begin van de 19de eeuw was Nederland bezet door de Fransen, dus men ging op zoek naar personen op wie we echt trots konden zijn. En ja, waar kunnen we trots op zijn? Michiel de Ruyter natuurlijk. Ja, precies zo'n held versterkt het idee dat je als Nederlanders bij elkaar hoort. Ja, in de 19de eeuw had je misschien nog geen Instagram of TikTok, maar wel gedichten waarop helden een podium konden krijgen. Tegeltje van de herdenking van De Ruiter. Wie is dat jongetje op dat schilderij? Ja, in die tijd werden kinderen uit Afrika zonder hun ouders wel vaker naar Nederland gehaald om als hulpje of bediende voor rijke Nederlanders te gaan werken. En dat is hier waarschijnlijk ook het geval. Het lijkt me niet echt leuk. Ziet iedereen Michiel de Ruyter als held? Ja, we kijken nu ook kritischer naar de geschiedenis, dus we kijken ook naar de vraag of een held alleen maar goeie of misschien ook slechte eigenschappen had. Zo zie je dat door de tijd heen onze kijk op de geschiedenis veranderd. Dus over 20 jaar kunnen we weer heel anders naar Michiel de Ruyter kijken? Jazeker, want we stellen steeds nieuwe vragen in de geschiedenis. En dat betekent dat er ook weer een heel ander beeld over Michiel de Ruyter kan ontstaan. Dus het is echt maar de vraag hoe we over twintig jaar tegen deze held aankijken.

Michiel de Ruyter

Michiel de Ruyter wordt door zijn heldhaftige optreden tegen de Engelse vloot ten tijde van de Republiek, internationaal gezien als zeeheld. Vooral de succesvolle tocht naar Chatham zou aan hem te danken zijn. Maar in hoeverre is Michiel de Ruyter een held en waarom wordt hij zo gezien?

Nederlandse zeeheld

Dit is een van de fantastische werken van de Nederlandse schilder Jeroen Bosch, genaamd Het Laatste Oordeel. Er bestaan nog maar zo'n vijfentwintig werken van hem en die zijn verspreid over de hele wereld en dit exemplaar is in het bezit van het Groeningemuseum in Brugge en wordt nu hier op deze geheime locatie gerestaureerd. En hopelijk is het dan op tijd klaar, want het is de bedoeling dat dit werk met bijna al zijn andere werken bij elkaar komen in een unieke tentoonstelling in Den Bosch. De werken van Jeroen Bosch zijn verspreid over de hele wereld. Om ze toch bij elkaar te kunnen zien, zijn ze allemaal op ware grootte gefotografeerd en worden ze tentoongesteld in het Jheronimus Bosch Art Center in Den Bosch. Wat is er zo bijzonder aan die schilderijen van Jeroen Bosch? Moet je je voorstellen: 500 jaar terug in de tijd. Het einde van de middeleeuwen. De kerk speelt een allesoverheersende rol. Wow! Jeroen Bosch schilderde vaak triptieken: een, twee, drieluik en in zo'n triptiek vertelde hij een heel verhaal, een soort stripverhaal. Dat had natuurlijk te maken met het geloof en met regels. En De Tuin der lusten is daar een goed voorbeeld van. Wat gebeurt te veel. Op dit hele linkerpaneel zie je het paradijs, de aarde net nadat God het heeft geschapen. Een mooie tuin, prachtige bloemen. Nog mooiere dieren zoals een giraf, een olifant. Ik zie hier zelfs een eenhoorn. En hiervoor zie je Jezus. Die verbindt Adam met Eva. Ga heen en vermenigvuldigt u. Mooi, maar als je goed kijkt, dan valt je ook iets anders op. Hier bijvoorbeeld een kat met een rat in zijn bek. En deze fontein lijkt heel erg mooi. Als je goed kijkt dan zie je een gemene bek, ogen. Het ziet er eigenlijk heel dreigend uit en hier zie je een gat in zijn buik met daarin een uil en een uil was destijds het symbool van het kwaad. Mmm. Het middenpaneel is de wereld en moet je kijken: het lijkt wel een groot feest. Overal naakte mensen die dansen, die eten, die vrijen. Alles is in overvloed en iedereen lijkt daarvan te genieten. Enorme aardbeien, gigantische bramen en iedereen vrijt met iedereen. Maar niemand lijkt na te denken of zich schuldig te voelen. En hier in de hoek zit weer die uil. Gaat dat goed aflopen? Nee dus, kijk maar naar het rechterluik. De hel. Al die mooie naakte mensen uit het middenpaneel, die worden hier op verschrikkelijke wijze gekweld door allemaal duivels. En hier op deze troon zie je Satan zitten met een vogelbek en hij eet alle zielen op en poept ze vervolgens weer uit als een blauwe drol. Hier zie je een duivels concert waarbij iemand in een harp wordt opgehangen. Een gokspel wat uitloopt op een verschrikkelijke ruzie. Dit hele tafereel zit vol gruwel en ellende. Is dit dan de straf voor het losbandige leven dat werd geleefd? Hier in de kelder van het Art Center hebben ze Jeroen Bosch zijn atelier simpel nagebouwd en je kunt hier goed zien hoe hij zijn schilderijen opbouwde. Hij schilderde op panelen van sterk eikenhout. En dat is maar goed ook, want daardoor is zijn werk goed bewaard gebleven. Hij smeerde die panelen in met een mengsel van kalk en lijm om ze wit te maken. En op die witte onderlaag maakte hij eerst een schets, vaak met zwarte koolstof. En dan begon hij te schilderen. En wat nou het mooie is? Met behulp van de slimme techniek kunnen we tegenwoordig die onderlagen zichtbaar maken. Ze hebben de schilderijen op verschillende manieren gefotografeerd. Elke vierkante centimeter is met een hele gevoelige camera van heel dichtbij, vakje voor vakje gefotografeerd. Daarnaast is er met de infrarood techniek gefotografeerd. Daarmee kun je ook de voor het oog onzichtbare delen van het schilderij toch zichtbaar maken. Dit is Matthijs Ilsen, coördinator van het project en een echte Bosch-kenner. Kun je laten zien hoe het er uiteindelijk op de computer uit komt te zien? Als je al die foto's bij elkaar zet en aan elkaar weer naait, dan krijg je een gigantisch beeld met een hele hoge resolutie waarop je op ieder detail kunt inzoomen en alles in heel grote nauwkeurigheid kunt bekijken. En dan zie je echt hoe Bosch heeft geschilderd. Je ziet zijn penseelstreek. Je ziet ook dat je een beetje slordig schildert. Daar dat wit zet hij gewoon maar over dat rood heen. En een kwast die er een beetje door hier gaat. Dat rood komt er. Euh komt er doorheen hé, omdat het vijfhonderd jaar oud is, zie je ook dat er sommige stukjes verf zijn afgesprongen. En je kunt dus echt nieuwe dingen ontdekken. Ja, en als we bijvoorbeeld naar dat linker luik gaan. Dat is het paradijs. Daar zit van alles ook te beleven onder de schilderlaag. Kijk bijvoorbeeld naar deze fontein hier, daar zien we dit figuurtje daar op de rand zitten. Maar als je dan met infrarood kijkt naar de laag eronder, dan kun je zien hoe Bosch in eerste instantie die figuurtjes had bedacht en getekend. Maar uiteindelijk vond ie dat toch niet nodig om die te schilderen en heeft ie t helemaal anders opgelost en heeft ie alleen dit figuurtje geschilderd. Echt geweldig dat je nu van achter je computer door een schilderij kunt wandelen als een ontdekkingsreiziger, terwijl het schilderij 500 jaar geleden is geschilderd. Niet normaal. Echt fantastisch. En het mooie is dat je straks zelf vanuit je luie stoel kunt kijken naar de wonderlijke werken van Jeroen Bosch. Alle foto's die worden gemaakt worden beschikbaar gesteld aan een website en daar kun je als een soort ontdekkingsreiziger wandelen door de schilderijen van Jeroen Bosch. Ik zou kijken.

Jeroen Bosch

De schilderijen van de Bossche kunstenaar Jeroen Bosch zijn beroemd vanwege de fantasievolle, stripachtige stijl. Met zijn meesterwerk ‘De Tuin der Lusten’, wil hij de mensheid waarschuwen voor de gevolgen van zonde en dwaasheid.

Unieke middeleeuwse schilderkunst

Dit boek is niet zomaar een boek. Het is het bestverkochte boek ter wereld: de Bijbel. Dat is het heilige boek van de christenen, één van de grote godsdiensten. Het staat vol eeuwenoude verhalen over God en zijn zoon Jezus. En allemaal mensen die duizenden jaren geleden leefden. Misschien ken je wel een paar van die verhalen. Hoe God de wereld maakte? In het begin schiep God de hemel en de aarde. Adam en Eva. Adam had gemeenschap met zijn vrouw Eva. Het kerstverhaal door. Toen Jozef en Maria daar waren... Was het tijd dat het kind geboren moest worden en kreeg het de naam Jezus. Het paasverhaal. Maar wat moet ik doen met Jezus die Christus wordt genoemd? Kruizigen! Riepen ze allemaal. De Ark van Noach. Om aan de dreigende watervloed te ontkomen, ging Noach met zijn zonen, zijn vrouw en zijn schoondochters aan boord. Renske, jij bent Bijbelonderzoeker. Waar komen al de verhalen in de Bijbel vandaan? De Bijbel is een verzameling verhalen die heel lang geleden zijn opgeschreven door allerlei verschillende mensen. Eigenlijk om antwoord te geven op grote vragen, zoals hoe is de aarde gemaakt? Wat gebeurt er met je als je dood bent? Hoe moet je met elkaar omgaan? Dus de Bijbel is eigenlijk een soort verhalenbundel? Ja, en het woord bijbel komt ook van het woord biblia. Dat is Grieks en dat betekent boeken, verzameling boeken. Een soort bibliotheek eigenlijk? Ja, soort bibliotheek in één boek. Dit zijn allemaal Bijbels. De eerste teksten van de Bijbel waren niet in het Nederlands geschreven, maar in het Grieks en het Hebreeuws. In de afgelopen eeuwen werden die originele teksten in wel duizend verschillende talen vertaald, bijvoorbeeld in het Duits. Vanuit de Duitse vertaling werd de Bijbel ook voor het eerst in het Nederlands vertaald. En in het begin van de zeventiende eeuw wilde Nederland haar eigen vertaling, dus niet een vertaling van de Duitse vertaling, maar een vertaling vanuit de originele teksten, het Hebreeuws en het Grieks. Om zo dicht mogelijk bij het oorspronkelijke verhaal te blijven. En een Bijbel waar de Nederlandse christenen trots op konden zijn. De Statenbijbel. Deze eerste officiële Nederlandse Bijbel verscheen in 1637 en werd vernoemd naar de Nederlandse overheid van toen, de Staten-Generaal. Maar die vertaling kwam er niet zomaar. Daar ging een hoop gesteggel aan vooraf. Renske, hoe kwam de Statenbijbel er? Het was aan het begin van de zeventiende eeuw heel onrustig in Nederland. Er waren heel veel groepen mensen die het met elkaar oneens waren over hoe je op de beste manier christen kon zijn. Dat ging over grote vragen, bijvoorbeeld hoe God bepaalde wie er in de hemel kwam en in 1618 besluiten ze om met z'n allen samen te komen voor soort grote vergadering. Dat heet de synode. Om te praten over die vragen. En dat deden ze dus hier zo, hier in Dordrecht. Dat gebouw waar de synode werd gehouden, dat bestaat niet meer, maar hier hebben ze wel een maquette nagebouwd. Dus zo zag het eruit in 1618? Ja, zo zaten daar met z'n allen. Ik versta niks van. Ze spreken Latijn met elkaar. Dat was een soort van het Engels van die tijd, dus dat konden mensen spreken in allerlei verschillende landen. Waar hebben ze het dan over? Ze hebben het over van alles, bijvoorbeeld over wie daar naar de hemel mag en niet. Uiteindelijk zijn ze wel een half jaar lang met elkaar aan het vergaderen. En aan het eind van dat half jaar besluiten ze dat er een nieuwe Nederlandse Bijbelvertaling moet komen. En dat wordt de Statenvertaling. Ja, precies. Wauw. Kijk. Biblia, de gantiche. De ganzen, de hele heilige schriftuur en daaronder staat dan dat het dus door de Staten-Generaal van de Verenigde Nederlanden op de Synode van Dordrecht besloten is deze Bijbel te maken. In Den Haag de 29 juli 1637, dus het duurde 20 jaar om deze vertaling te maken. Ja. Toen de Statenvertaling 1637 uitkwam was dat de Nederlandse vertaling. Al snel had bijna elke Nederlander 'm in huis en hij werd gebruikt in scholen, in kerken. Overal was ie te vinden. Bijna elke Nederlander had ermee te maken. Hier gebruiken ze niet meer de vertaling uit 1637. Die is maar moeilijk te begrijpen met dat oude Nederlands. Neem deze zin uit de statenvertaling: En het geschiedde, toen de Filistijn zich opmaakte, en heenging, en David tegemoet naderde, zo haastte David, en liep naar de slagorde toe, den Filistijn tegemoet. Die klinkt in de nieuwe bijbelvertaling zo: Toen de Filistijn tot de aanval overging en al dichterbij kwam, snelde David op hem toe en ging tot de tegenaanval over. Dat is toch makkelijker te begrijpen hè? Dat is handig.

De Statenbijbel

De in 1637 uitgebrachte ‘Statenbijbel’ wordt gezien als de belangrijkste Nederlandse vertaling van de Bijbel. De Bijbel werd ooit geschreven in het Grieks en Hebreeuws en later vertaalt naar het Duits. Deze Duitse versie werd naar het Nederlands vertaalt. Maar de Nederlandse christenen wilden hun eigen vertaling en ze vernoemden deze bijbel naar de regeringsvorm van dat moment: die van de Staten-Generaal der Verenigde Nederlanden. Dat werd dus de Statenbijbel.

De belangrijkste Nederlandse bijbelvertaling

Ja, er is een speciale naam voor mensen die van nadenken hun beroep hebben gemaakt. Filosofen noem je die. Spinoza was zo'n filosoof. Hij leefde zo'n 350 jaar geleden, maar je vindt soort nog steeds. Sterker nog, ik heb me laten vertellen dat hier in de buurt eentje los rondloopt. Ja, daar is ze. Erop af. Sanne, jij bent filosoof. Ja, wat doet een filosoof? Nou bijvoorbeeld dit. Oké nu ben je me heel even kwijt. Snappen jullie 'm? Nee. Vinden jullie dit slecht wat ik nu doe? Ja. Dat is milieuvervuiling! Hier gaat de natuur aan dood. Okay, waarom is dit eigenlijk afval? Dat is geen afval want tenminste dieren kunnen dit opeten. Deze ligt hier ook gewoon he. En papier dan? Is toch ook gewoon gemaakt van bomen? Ja, maar daar dat is verwerkt. Maar die plastic fles, dat duurt wel meer dan 100 jaar voordat dat verteert. Okay. En als we dan hier bijvoorbeeld een gezellig bankje hebben staan, een leuk plastic bankje waar we gezellig op kunnen zitten. Moet dat dan ook weg? Want is dat dan ook afval? Mag ik heel even, want volgens mij snap ik m. Wat wij nu aan het doen zijn, dat is eigenlijk al filosoferen. Ja toch? Ja. Filosoferen is eigenlijk van verschillende kanten naar hetzelfde ding kijken. Zoals dat wij nu ons afvragen: wat is nou eigenlijk afval? Dat is iets wat nou typisch is voor een filosoof. Filosofen kun je nog steeds als een soort kleuters eigenlijk naar de wereld kijken en de hele tijd vragen: waarom? Waarom? Waarom? Een open blik. Een open blik. Dit is het Spinoza Lyceum, dit de Spinoza-hal van de Universiteit Utrecht en hier het Spinoza-gebouw van de Radboud Universiteit. Wat leer je allemaal op een school of een universiteit? Precies. Vragen stellen, nadenken eigenlijk over van alles en nog wat. Het is niet zo gek dat ze gekozen hebben voor de naam van deze man. Baruch Spinoza. Hij leefde tussen 1632 en 1677 en is bekend geworden, niet omdat hij bijvoorbeeld een nieuw vervoersmiddel had bedacht of een nieuw wapen, vanwege vernieuwende schildertechnieken technieken ook niet. Hij is wereldberoemd geworden vanwege zijn nieuwe manier van denken en hier zien je 'm in actie. Ja, je moet je even voorstellen in de tijd van Spinoza dacht men alles wat in de Bijbel staat is de bron van alle kennis, de ultieme waarheid. Dus denk niet te veel zelf na, maar luister gewoon naar wat de mensen in de kerk zeggen en die vertellen jou wel hoe je moet denken en hoe je moet leven. Ja, precies wat hij zegt. Maar Spinoza zei: er is maar één bron van kennis en dat is zelf nadenken. Dus die nieuwe manier van denken was dus eigenlijk dat je zelf durfde te denken. Denk. Maar hoe word je nou een filosoof? Maar de vraag is denk ik meer hoe zorg je dat je filosoof blijft? Want als je op aarde komt staat er nog helemaal niets vast. Alles is nog beweeglijk en nieuw en je verwondert je nog over alles wat je ziet. Wij stellen niet meer vragen als: hoe komt het dat ik val? Of wat gebeurt er als ik zand eet? Wat gebeurt er als ik poep in mijn haar smeer? Dus eigenlijk zeg jij dat kinderen vanaf de geboorte al filosofen zijn? Ja, kinderen zijn als waren gewoon nog niet geprogrammeerde computers. Ik ben volwassen en jij ook. Waar denken kinderen nou nog wel over na, waar wij dan eigenlijk niet meer over nadenken. Zullen we het ze vragen? Als het om filosofie gaat, dan zijn de kinderen de deskundigen. En zij hebben een paar simpele vragen die jij als presentator makkelijk zou moeten kunnen beantwoorden. Geen telefoon, geen telefoons in de les. Oké, strenge leraren. Oke, eerste vraag wat is een goed idee? Wow, heb ik mij echt nog nooit afgevraagd als ik hier zo over nadenk. Is nergens ergens? Nergens ergens? Weten jullie het? Bestaat er muziek die iedereen leuk vindt? Ja, dat is ook een goeie he. Leven we niet gewoon in een droom? Zo. Bestaat tijd echt of is het bedacht? Zo deze vragen. Nog nooit over nagedacht. Dit is precies wat een filosoof doet. Die probeert na te denken over vragen waar volwassenen gewoon denken al een antwoord op te hebben. Spinoza stelt ook vragen waar bijna niemand over nadenkt. En één van de dingen die die zich afvraagt is wie of wat is God? In de 17e eeuw gelooft bijna iedereen in God als een man met een baard die de mens en de aarde heeft geschapen en vanuit de hemel goed aan het opletten is hoe jij leeft. Spinoza gelooft helemaal niet in God als persoon, die vanuit de hemel streng toekijkt. Nee, alles om je heen noemt hij God, de natuur, het heelal, de mensen, de stenen. Maar God is ook wat mensen doen denken, voelen, de rekensommen, muziek, echt alles. Dus geen persoon die je straft als je je eigen weg gaat of je beloont als je veel bidt. Ja deze gedachten zijn voor die tijd heel schokkend. Dus je kan bedenken, daar maakt die Spinoza zichzelf niet heel populair mee. De mensen van de kerk hadden veel macht en vonden dat zelf nadenken maar niks. Ze waren bang dat er dan minder goed naar hen geluisterd werd en dat ze een deel van die macht en rijkdom ook weer moesten inleveren. Het was zelfs gevaarlijk om een eigen mening te hebben. En dat kan de reden zijn dat Spinoza, die Joods was opgevoed, uit de Joodse kerk werd gezet. Hij ging weg uit Amsterdam en vond hier in dit huis in Rijnsburg een veilig plekje om rustig over de dingen na te denken. Bijvoorbeeld over de democratie, dus dat het volk regeert en ook over de vrijheid om je eigen mening te geven. Filosoferen deed hij vooral tijdens het slijpen van lenzen waar die zich geld mee verdiende. Op zich best wel een eentonige handeling, waardoor hij dus genoeg ruimte over hield in z'n hoofd om rustig na te kunnen denken. Te filosoferen. Spinoza schreef een aantal boeken waarin hij dan zijn ideeën opschreef. En hoewel die boeken onder andere gingen over de vrijheid van meningsuiting, werd dat in die tijd helemaal niet gewaardeerd. Sterker nog, zijn boeken zijn ook na zijn dood nog 200 jaar verboden. Dus eigenlijk was hij zijn tijd gewoon 200 jaar vooruit. Dus heb jij al bepaalde ideeën waarvan andere mensen denken, nou dat vind ik wel een beetje ongewoon, misschien ben jij de tijd wel gewoon vooruit. Filosoferen is dus eigenlijk nadenken over dingen waar anderen niet over nadenken. Ja of vrij van anderen denken dat er maar één antwoord mogelijk is. En wat zou er dan iets zijn waarvan ik denk dat er maar één antwoordmogelijkheid is? Nou bijvoorbeeld wat is een auto? Een auto is een dure aankoop die je bestuurt, die je van A naar B brengt. En voor jou? Een oorzaak van milieuvervuiling. Jij zegt dat het heel erg duur is, maar voor mij kost het helemaal niets. Gratis vervoer? Ja. Dat ding waar ik voor moet uitkijken als ik naar huis fiets. Jij zegt wel dat het iets is om te besturen, maar voor mij is dat helemaal niet zo, want ik kan nog niet besturen. Dus voor jullie is een auto eigelijk iets anders dan voor Pascal. Wow. Ja, ik dacht inderdaad dat er maar één antwoord mogelijk was, maar volgens mij zijn er duizenden mogelijk. Oneindig. Nog eentje. Wat is school? Een veilige plek waar je dingen leert. Een gevangenis. Ja, dat kan je denken. Een plek waar ik mijn vrienden ontmoet. Zie je dit is dus eigenlijk gewoon zo dat dat blijkbaar hetzelfde begrip waarvan we waarvan jij denkt nou dat zou iedereen ongeveer hetzelfde vinden, dat het eigenlijk voor allemaal voor iedereen iets anders betekent. Spinoza zou dan waarschijnlijk school niet zien als een plek waar je alle antwoorden krijgt op al je vragen, maar eerder als een plek waar je leert nadenken. Ja, en je niet zomaar de mening van anderen overneemt. De kennis van docent, maar dat je echt gaat denken van klopt dit wel? Is dit waar? Wijze man.

Spinoza

Spinoza is één van de meest invloedrijke filosofen uit de geschiedenis. Hij bedacht dat het goed was om vragen te stellen en na te denken over de dingen in de wereld. Hij was bijvoorbeeld kritisch op de manier hoe de kerk God voorstelde. Voor de mensen in de 17e eeuw was het denkwerk van Spinoza daarmee schokkend.

Een invloedrijk filosoof

Huh?! Mening of feit? Wat is dat? Stel, het is zomer, het zonnetje schijnt en het is 24 graden. Veel te heet! Nee, te koud! Er zijn verschillende meningen over hetzelfde feit. Huh?! Een feit is iets dat waar is, een feit kun je meten. Het is 24 graden! Een mening is wat je ergens van vindt. Te heet! Nee, te koud. 1 + 1 = 2...Feiten kom je vooral tegen op school en in het nieuws. Op dit moment staat er een flatgebouw in de fik. Een feit kun je checken. Ja, het klopt. Een feit is wat het is. Spruitjes zijn vies! Meningen lijken soms net feiten, maar spruitjes zijn niet vies. Degene die het zegt vindt dat. Ik vind spruitjes lekker. Het is dus een mening. Feiten zijn groen. Dat is wel een feit. Dat vind je niet. Dat is zo. Yes, snoep! Soms komen feiten je niet goed uit. Snoep is slecht voor je tanden. Als uit die feiten blijkt dat iets wat je heel graag doet helemaal niet goed is bijvoorbeeld. Je kunt dan je gedrag veranderen, maar je kunt ook op zoek gaan naar nieuwe feiten. Altijd gesnoept, geen gaatjes! Net doen of de feiten voor jou niet gelden. Het is vooral slecht voor jou! Of twijfelt aan de betrouwbaarheid van degene die het feit vertelde. 
Het is een rare, toch? Wat je mening ook is, het blijft een feit dat niet iedereen het met elkaar eens is. Nietes! Welles! En dat het irritant is, dat is dan weer een mening.

Wat is het verschil tussen een feit en een mening?

Een feit kun je meten: het is buiten 24 graden. De een vindt dat te heet, de ander vindt dat te koud. Dat zijn dus verschillende meningen over hetzelfde feit.

Feiten staan vast

NOJ NOJ NOJ! Nee of ja? Welkom bij NOJ! Oké, ik ga hem ophangen, waar wil je hem hebben? Go fir it. Iets naar het midden, jaja, perfect! Helemaal goed! Au! Oh m'n duim. Kusje? Ja nee, dat is veel te kinderachtig Janouk, ik ben toch geen kind meer? Maar ze zeggen toch dat het helpt als je pijn hebt, dat je dan iets aait of knuffelt en dan voel je het minder. Ja, dat zal wel. Maar da's toch leuk om te weten? Helpt knuffelen tegen pijn? Nee of ja? Checking is facting! Gaat ie? Ja. Wat hebben we nodig? Een bak met ijs. Een stopwatch. En een hond! Ahh hallo! Lief he? Wie ben jij? Dit is Jeppe. Hai Jeppe. Lief he? Wat een schatje! En heb je nou nog last van je duim? Ha ja, het doet nog wel zeer, maar ik was het wel even vergeten. Oké Eef, jij gaat dadelijk met je hand, met je andere hand die dus niet geen pijn doet in die bak met ijsklontjes. En ik ga bijhouden hoelang jij dat volhoudt. Ook ben je er klaar voor? Ja ja oké. 3, 2, 1. Start! Oh koud! Ja dat doet echt pijn. Ik krijg het er helemaal koud van. Oh oh, hoe lang is dit? 15 seconden zit je al. Ik hou het niet meer! En stop de tijd. Netjes, 28 seconden. Jij mag even ontdooien. M'n hand is helemaal rood ook. Oke Eef, we gaan het nog een keer doen, maar dan mag jij Jeppe aaien terwijl je met je hand in die bak zit. Jee Jeppe! Oke, daar gaan we. Oke daar is ie! Oke Eef, ben je ready? Ja helemaal. Haal die bak maar een beetje deze kant op. Ik heb de timer. Cue Jeppe aaien. Ja. En daar gaan we 3, 2, 1... Dat gaat al een stuk beter. Jeppe! Haai! Lekker he? Lekker kroelen met Jep! Dit is een goeie hondenmassage, he Jeppie? Mooi ook he. Ja, hij is heel mooi. Je zit al op 40 seconden! Dat is echt een stuk langer. Heb je pijn? Ja, nu wel een beetje ja. Maar het werkt dus wel hé? Ja maar waarom? Waarom alwetende wetenschap, waarom? Als je iets of iemand knuffelt, dat kan een dier zijn of een knuffeldieren, dan maak je je hersenen een soort geluksstofje aan, oxytocine. En of je nou dus een dier knuffelt of een knuffeltje knuffelt, maar je kan ook gewoon jezelf over die pijnlijke plek wrijven en dat helpt dus ook. En als we elkaar knuffelen? Ja. Alle pijn is weg, dus helpt knuffelen tegen pijn? NOJ NOJ NOJ, een dikke vette ja! Oke, ik moet wel nog een beetje opwarmen. Ja, ik ga even lekker Jeppe uitlaten. Ciao for now, tot de volgende NOJ! Kom Jeppe, we gaan.

Helpt een knuffel tegen pijn?

Pijn is niet fijn. Maar kun je pijn draaglijker maken met een knuffel of een kusje? Voor deze NOJ roepen Eva en Janouk de hulp in van hond Jeppe.

Kusje erop!

Deze bunker is gebruikt tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het is een herinnering aan een tijd die diepe sporen achterliet in Nederland. Zo'n bunker is een koude herinnering van beton, maar er zijn ook andere herinneringen, opgeslagen in de hoofden van mensen die de oorlog meemaakten. Ik ga langs bij mevrouw Chris de Leeuw. Chris is 96 jaar oud, maar tijdens de Tweede Wereldoorlog was ze nog gewoon een kind, een doodgewoon meisje van veertien. En mocht je je afvragen waarom ik deze mee heb? Dat ga ik je zo laten zien. Hallo, welkom, goeiemorgen! Mag ik binnenkomen? Ik daar natuurlijk naar te kijken. Mooi he? Die heb ik meegenomen vandaag. Ja, waar zal ik m neerzetten? Wat vindt u fijn? Nou, ik vind het een hele eer om u te ontmoeten, want het valt natuurlijk superveel te vertellen over de Tweede Wereldoorlog. U was in die tijd veertien jaar. Hoe was dat? Nou in het begin was alles nog een beetje gewoon, maar geleidelijk aan merk je dat je vrijheid ingeperkt werd. En dat is eigenlijk heel gek he. Ik kon niet meer gaan en staan waar je wilde. Je mocht vooral niet zeggen wat je dacht en en dat onrecht, die onvrijheid. Dat kon je woedend maken. Maar je voelde je tegelijk ook machteloos. In 1933 komt deze man, Adolf Hitler, een leider van de nazipartij aan de macht in Duitsland. Hij wil dat nazi-Duitsland het machtigste land wordt van Europa, met hem als grote leider. In 1939 valt hij als eerste zijn buurland Polen binnen met zijn enorme leger en dat betekent het begin van de oorlog. 10 mei 1940 is Nederland aan de beurt. Duitse soldaten trekken onze grenzen over, maar het Nederlandse leger probeert ze tegen te houden. Daar zitten de nazi's natuurlijk helemaal niet op te wachten en om Nederland te dwingen zich zo snel mogelijk over te geven, besluiten ze op 14 mei om Rotterdam helemaal plat te bombarderen. Het duurt maar heel even, 13 minuten, maar in die korte tijd wordt de hele binnenstad van Rotterdam verwoest. In de binnenstad staan er nu nog maar een paar gebouwen overeind. Het oude stadhuis daar met dat groene torentje, dit hele mooie Witte Huis aan deze kant, daar in de verte en de Laurenskerk waar ik nu op sta. En voor de rest is alles weg. Bij het bombardement komen zo'n achthonderd mensen om het leven. Nadat Rotterdam door het Duitse leger is verwoest, dreigt Hitler nog meer steden te bombarderen als Nederland zich niet overgeeft. Geen keuze dus. Vanaf dat moment zijn de nazi's de baas in Nederland. Ik had mijn vader nog nooit zien huilen en op dat moment huilde hij. Dat maakte veel indruk op mij. Ja. Geachte luisteraars binnen en buiten het Koninkrijk der Nederlanden. Wij hebben deze uitzending Radio Oranje genoemd. Sorry hoor. Het komt ineens zo terug. Ja, maar dat kan ik me voorstellen. Hitler is een dictator, zijn wil is wet. In de landen die hij heeft veroverd moet dan ook alles gaan en moet iedereen zijn zoals hij dat wil. En daarom is er ook in Nederland steeds minder vrijheid. Moest je je indenken. We hadden geen televisie, we hadden geen computers, we hadden geen mobieltjes. Dus de radio was eigenlijk het enige waardoor je wist wat er gaande was. We moesten allemaal onze radio's inleveren, want de Duitsers wisten echt wel dat we naar de Engelse radio luisteren. En dat is ook weer een stuk van die inperking van onze vrijheid. De nazi's verbieden steeds meer en meer dingen. Verschillende bevolkingsgroepen worden uitgesloten en vervolgd. Ze worden zonder pardon opgepakt, gevangengezet en zelfs vermoord. En dan moet je denken aan mensen met een handicap, Roma en Sinti en homoseksuelen. Maar vooral voor Joden wordt het leven steeds moeilijker. Op heel veel plekken mogen ze niet meer komen. Verboden voor Joden. Ze mogen ineens niet meer naar cafés, restaurants, naar het zwembad, naar de dierentuin en zelfs gewoon in het park zijn joden niet meer welkom. Vanaf 1942 moeten ze een gele ster gaan dragen, zodat iedereen ziet dat ze joods zijn. In de jaren daarna worden heel veel Joden opgepakt. Vaders, moeders, opa's en oma's, kinderen. Puur en alleen omdat ze joods zijn. De nazi's zeggen dat ze gaan werken, maar in feite worden ze opgesloten in concentratiekampen en vernietigingskampen. Ze krijgen nauwelijks te eten en ze moeten heel zwaar werk doen. De meeste mensen overleven het niet en velen van hen worden meteen al bij aankomst vermoord. 107.000 Nederlandse Joden worden opgepakt en maar 5500 zullen het overleven. De nazi's zijn hard op weg om heel Europa te veroveren, maar er zijn ook tegenstanders. De Fransen, Engelsen, Amerikanen, de Canadezen en de Russen proberen hen tegen te houden. Dat zijn de geallieerden. Op veel plekken in de wereld wordt er flink gevochten tussen het Duitse leger en de geallieerden. Weet je Janouk. Je kon het trouwens ook niet veel in de oorlog, maar in t begin wilde je toch op de een of andere manier laten merken dat je het er niet mee eens was. En we kenden het V-teken. Het V-teken van vrijheid, van vrede, van vriendschap. En wat we dan deden was uit de krant een heleboel V'tjes knippen. Ja, en dan s avonds, als het donker was, gingen we die op straat uitstrooien. En dan zag je de volgende dag... Zag die mensen kijken en dit doen. Ik zie dat ik de methode nog te pakken heb. U hebt de methode zeker nog te pakken. En dat na 76 jaar. Nou, ik doe het u niet na. Ja, want dat was dan voor u zeg maar de manier om toch nog iets te doen tegen de bezetters eigenlijk. Omdat je wilde laten zien: wij worden vrij. Jullie krijgen ons er niet onder en ik denk dat dat belangrijk geweest is. Dat denk ik ook ja. Om hoop te houden en moed. Gek hè, dat je daar zo blij van kunt worden? Er is steeds meer verzet tegen de nazi's in Nederland, maar dat moet wel stiekem. In het geheim natuurlijk, want anders kan je worden opgepakt. Dit was natuurlijk maar heel klein verzet. Maar er zijn mensen die echt verzet gepleegd hebben. Niet zoveel Nederlanders durfden dat te doen. Het was natuurlijk ook heel gevaarlijk. Een vriend van ons die heel veel gedaan heeft, die is opgepakt en die is doodgeschoten. Zullen we er nog een paar knippen? Ja, we gaan er nog een paar knippen. In deze straat woonde Chris en dat is het huis waar ze echt woonden. Gek hoor. Je herkent het nog wel. Ja, ach gossie. Zullen we er even dichter naartoe lopen? Ja, leuk. Even kijken. In 1944 werd dat Duitse hoofdkwartier dat over het spoor zat, werd gebombardeerd. En één van de bommen viel ook hier in de straat. En het was doodeng en de dakpannen vielen van de van het dak en de ramen sprongen kapot. En waar zat u toen? In de kelder. Mijn zusje was er niet en dat was juist wat het nog enger maakte. En we waren als de dood dat zij door het bombardement geraakt was. Maar gelukkig kwam ze ongedeerd thuis. De strijd tussen de Duitsers en de geallieerden wordt heviger en langzaamaan verliest het leger van Hitler steeds meer terrein. Op 5 mei 1945 is het dan eindelijk zover. Duitsland geeft zich over en Nederland is bevrijd. Landgenoten. Thans is het ogenblik gekomen waarop wij u het definitieve einde van den oorlog in Europa kunnen aankondigen. En daar kwamen de eerste auto's aan van de Canadezen en wij klommen op de auto, in de auto, achter de auto. En toen beseften we ons: we zijn echt helemaal vrij. Ik vergeet veel in mijn leven, maar die dag zal ik nooit vergeten. Vijf jaar oorlog. Het kost wereldwijd aan tientallen miljoenen mensen het leven. Het Nationaal Monument op de Dam is één van de oorlogsmonumenten in ons land die ons herinneren aan die vijf jaar. En daarom zijn we elk jaar op 4 mei om 8 uur twee minuten stil. We herdenken de doden en we spreken samen de hoop uit dat dit nooit, nooit meer gebeurt. Weet je Janouk, als je de oorlog meegemaakt hebt, dan draag je dat je hele leven met je mee. Ja, dat raak je nooit kwijt. Kom.

De Tweede Wereldoorlog

Op 10 mei 1940 valt het Duitse leger van Adolf Hitler, Nederland binnen. Vanaf dan is er vijf jaar oorlog in Nederland. Tijdens de bezetting worden de rechten van burgers ingeperkt en worden er ruim honderdduizend Nederlandse joden, Roma en Sinti, homoseksuelen en gehandicapten opgepakt en vermoord in concentratie- en vernietigingskampen. Sommige mensen gaan in verzet, wat een enorm risico is. Op 5 mei 1945 wordt Nederland door de geallieerden bevrijdt.

Nederland bezet en bevrijd

Als je denkt aan de grootste en belangrijkste steden van Nederland, dan denk je misschien meteen aan Amsterdam, onze hoofdstad of aan Rotterdam, de grootste havenstad van Europa. Maar vroeger was dat wel anders. Achthonderd jaar geleden, in de middeleeuwen, waren dat nog maar kleine vissersdorpjes. En toen was bijvoorbeeld Kampen, waar ik nu ben, the place to be. Kampen is tot de zestiende eeuw een van de rijkste en machtigste steden van heel Noordwest-Europa en dat heeft alles te maken met zijn ligging. Kampen ligt namelijk aan de rivier de IJssel en in die tijd is het hier superdruk. Schepen vanuit heel Europa komen hiernaartoe om goederen te laden en te lossen. Eigenlijk is Kampen in die tijd het Rotterdam van de Middeleeuwen. Het oosten van Nederland is in die tijd het centrum van welvaart en handel. En dat is allemaal te danken aan de Hanze. Het woord Hanze komt van het Duitse Hanze, wat groep of gilde betekent. En de Hanze begint als samenwerkingsverband tussen een aantal Duitse kooplieden aan de Oostzee. Eerst zijn het bijvoorbeeld Hamburg en Lübeck, die samen handeldrijven. Later in de dertiende eeuw sluiten ook Nederlandse steden zich aan bij de Hanze. Steden aan de IJssel, zoals Doesburg, Zutphen, Deventer, Zwolle en Kampen. Want waar water is, wordt handelgedreven. Vervoer over land voor lange afstanden is in die tijd super onhandig. De wegen zijn slecht en op karren die voortgetrokken worden door paarden kun je ook niet veel lading kwijt. En dus gaat er veel over het water. En dat doen ze niet gewoon met een simpel bootje, maar met het eerste echte zeewaardige handelsschip van de Nederlanden, de kogge. Het leuke is: ik mag mee! Maar dat doe ik natuurlijk wel in stijl. Lekkere match! Bij de Hanze, het handelsverbod, waren op een gegeven moment al 200 steden aangesloten. In elk land werden weer andere goederen gekocht en verkocht. Ik zal een voorbeeld geven van zo'n handelsroute. In Frankrijk werd er wijn en zout ingeladen en daarna voer de Kogge naar Brussel. Er werd wat wijn verkocht en linnen ingeslagen dan door via de Noordzee en de Oostzee naar Stralsund, waar het linnen en de overige wijn werden verhandeld en er teer en hout op de kogge werden geladen. In Schonen ging het zout eruit en kwam er haring in en in Bergen werd stokvis, dat is droge vis ingeladen. Dan voer de kogge zuidwaarts naar Nederland. De Afsluitdijk en Flevoland bestonden nog niet, dus konden ze direct de IJssel op. In Kampen en Deventer en langs de andere Nederlandse Hanzesteden werden de vis, het teer en hout uitgeladen en werden er Duitse molenstenen ingeladen. Die nam de kogge dan weer mee op zijn verdere reis. Zo'n kogge deed maanden over een rondje en overal werd er van alles ingekocht en verkocht. Bont, granen, ijzer. Het ging allemaal mee. Wat zo slim was aan de Hanze is dat al die kooplieden uit verschillende steden samenwerkten. Dat samenwerken betekende, bijvoorbeeld dat ze hun schepen deelden en dat ze in groepjes van de ene naar de andere stad voeren om elkaar te beschermen tegen bijvoorbeeld aanvallen van piraten. Ook maakten ze prijsafspraken. Dan kochten ze bijvoorbeeld heel veel van iets in, zodat dat goedkoper was. En kooplieden spraken een mix van Nederlands en Duits, ook wel Nederduits genoemd. En dat was echt de taal van de handel. Ja, kom maar hier. Alle handel en rijkdom lieten de Hanzesteden groeien en bloeien. Er kwamen versterkte stadsmuren om de inwoners te beschermen. Steeds mooiere pakhuizen en kantoren en steeds grotere havens. Maar dan in de loop van de zestiende eeuw neemt de macht van de Hanze af. Amsterdam in het westen van het land wordt steeds belangrijker. En doordat de IJssel verzandt. Dat betekent dat het water steeds ondieper wordt, kunnen er geen schepen meer varen. En ja, zonder schepen geen handel en dus ook geen geld. Het betekent het einde van de Hanze. Het verbond verbreekt langzaam. Maar één hele wijze les is geleerd, namelijk: samen sta je sterker dan alleen.

De Hanze

Nu kennen we Rotterdam als grote havenstad, maar in de middeleeuwen vormde de Hanze het centrum van de Europese handel. Steden als Deventer, Kampen en Zwolle vormden een samenwerkingsverband. Samen dreven ze handel op de rivier de IJssel. De steden zijn er schatrijk mee geworden!

Bloeiende handel in de Middeleeuwen

Ja het is 1642 Als een 13-jarig jongetje zich hier op deze plek afvraagt hoe het komt dat als je een steentje zo gooit, dat die dan over het water heen stuitert. En hij vraagt zich ook af hoe het kan dat als je een steen of iets anders in het water gooit, hoe het dan kan dat je van die kringen ziet verschijnen. Deze jongen bezit dan al een van de belangrijkste eigenschappen die een toekomstige uitvinder moet hebben. Hij stelt vragen. Het water is van de gracht rondom het buitenhuis van de familie, waar de jongen tot aan zijn dood regelmatig zou komen, het huis Hofwijck in Voorburg. Hij is de tweede zoon van Suzanna van Baerle en Constantijn Huygens en hijzelf, Christiaan Huygens weet dan nog niet dat hij een aantal jaren later een van de beroemdste uitvinders ter wereld zou worden. Zijn vader is een belangrijk man die veel contact heeft in de politiek en voor de prinsen van Oranje werkt. Zo komt hij dan in contact met beroemde wetenschappers die hem leren om net als dus eigenlijk met die steentjes in het water goed over de dingen na te denken. Hij vraagt zich steeds weer af hoe iets eigenlijk gebeurt. Hij onderzoekt en experimenteert en dat lijkt nu allemaal heel logisch. Maar voor die tijd was dat heel vernieuwend, want tot dan toe luisterde ja eigenlijk alleen maar naar de ideeën van de kerk en de adel. Dus zelf nadenken en wetenschappelijk bewijs vinden voor iets dat gebeurt is toch nergens goed voor? Hier zie je trouwens een paar uitvindingen waar hij zich mee bezig hield. Deze bijvoorbeeld: de telescoop om naar de sterren te kijken en ook heel vet de toverlantaarn. Kijk, het is een soort oude beamer. Schommelt je rijtuig te veel? Christiaan heeft de oplossing en dacht je dat de eerste verbrandingsmotoren uit de tijd van de eerste auto's komen? Dan heb je het mis. Christiaan bedacht namelijk 200 jaar eerder al zoiets. Een motor die niet rijdt op benzine, maar op buskruit. Het is misschien maar goed dat ie dat nooit in t echt gebouwd heeft. De bekendste uitvinding van Christiaan Huygens is een goed werkende klok, een klok met een slinger. Die zie je daarachter en gewichtjes en de slinger beweegt constant in hetzelfde tempo heen en weer. En die maakte die voor in huis, maar ook voor grote kerkklokken. Het is de eerste klok die niet voor loopt, niet achter loopt, maar die echt een tijd loopt. Eeuwenlang bestaat er geen nauwkeurigere klok dan Christiaans slingerklok. En sterker nog, we gebruiken ook nu nog steeds. Eén van de wetenschappen waar Christiaan Huygens enorm in geïnteresseerd is, is de sterrenkunde. Al eeuwenlang probeerden geleerden om het zonnestelsel in kaart te brengen. Hoe draait de aarde om de zon? Wat zijn al die lichtjes die je s nachts ziet? Christiaan maakt dit mechanische apparaat, waarmee die laat zien hoe de planeten zich volgens hem bewegen. Huygens is helemaal gek van sterren en planeten. En dat komt goed uit, want de telescoop is net uitgevonden. Niet door hem zelf trouwens, maar door de Nederlander Hans Lippershey. En omdat Christiaan de lenzen die dan te koop zijn niet goed genoeg vindt, maakt ie z'n eigen lenzen. Samen met z'n broer maakt hij de allereerste lenzen-slijpmachine. Met heel fijn zand moet je urenlang over het glas wrijven totdat het de juiste bolling krijgt. De bolling in het glas zorgt dan voor een vergroting en in die tijd waren ze over het algemeen nogal wazig. Maar dankzij de lenzen slijpmachine waren de lenzen van Christiaan een stuk scherper. De telescopen worden steeds langer. Ook die van Christiaan Huygens. Want hoe langer de telescoop, hoe meer die vergroot en hoe beter dus naar de sterren kunt kijken. 1 2 3 4 5. Deze telescoop is een 5 meter lang en vergroot maar liefst 50 keer. Dus dan zie je de maan niet zo, maar zo. De mensen in de zeventiende eeuw willen verder de ruimte in kijken en dus worden de telescopen langer en langer. Sommige niet vijf, zoals deze, niet tien meter, maar wel 15 meter lang. Op een gegeven worden ze te lang en te zwaar, waardoor ze doorbuigen. En dus bedenkt Christiaan Huygens de allereerste buisloze telescoop ooit. Ja en zo ziet die telescoop er dan uit: een lens hierboven aan deze kant en dan... Nou ja, ongeveer 20 meter verderop ook weer een lens en daartussen zit dan een draad. En omdat er dus geen buis tussen zit kan heel niet doorbuigen, maar heel even kijken want... Even kijken hoor. Ja dit had ik dus al verwacht. Omdat dit dus twee losse delen zijn, is het nog best wel ingewikkeld zeg maar om de goeie positie te vinden om erdoorheen te kijken. Dus ik zou die altijd nog heel even moeten oefenen. Maar Christiaan die tuurde zo dus avonden avond naar de sterren en planeten. Zo ontdekte hij dingen die nog nooit iemand eerder heeft gezien. Als Chris in 1655 door een telescoop tuurt, dan zie je die als eerste mens op de aarde dat de planeet Saturnus een maan heeft. Maar ja, wat is er toch met die planeet zelf aan de hand? Wat hangt er toch omheen? Ja, zelfs met zijn nieuwe telescoop is het moeilijk om te zien. En heel veel geleerden proberen om het te verklaren. Sommigen die beschrijven t als een soort van rondjes die om de planeten heen zitten, anderen weer als oortjes. En eigenlijk is Christiaan de eerste die begrijpt dat er een platte ring om de planeet heen zit en hij maakte tekeningen van hoe die denkt dat ie eruit moet zien. Deze bijvoorbeeld. Hier zie je het ook. Kijk hier zie je m beter. En nu weten we dat wat hij toen zag en bedacht dat dat dus helemaal klopt, want dit is inderdaad hoe Saturnus eruitziet. Dus ja, toch wel knap eigenlijk zonder het echt goed te kunnen zien, kon hij het toch al bedenken. Maar Huygens ging in zijn gedachten nog verder in het heelal in. Hij was nieuwsgierig naar plekken die ie niet kon zien. Want wat zou daar zijn? Andere rare ringen om planeten? Of misschien wel buitenaards leven? Die gedachten schrijft die allemaal op in dit boekje: 'Kosmo theoros'. Het is een spannende reis door de ruimte en hierin vraagt hij zich dus af of er leven is op andere planeten. Sciencefiction? Misschien. Maar wie weet heeft die hierin ook weer gelijk in en hebben wij het alleen nog niet kunnen bewijzen. Ja, Christiaan werd zo'n grote uitvinder omdat hij nieuwsgierig was, dus omdat die zich dingen afvroeg en er dan zelf over na ging denken. Dus ja, wil jij nu ook iets bijzonders ontdekken of uitvinden? Wees dan een beetje zoals Huygens en blijf vragen stellen.

Christiaan Huygens

Christiaan Huygens is een van de bekendste wetenschappers uit zijn tijd. Hij is zowel natuurkundige, sterrenkundige als wiskundige. Hij vindt onder andere het slingeruurwerk uit en ontdekt als eerste dat er om Saturnus heen een platte ring hangt. Christiaan Huygens is een wegbereider van de moderne wetenschap.

Nederlandse geleerde in de 17e eeuw

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Het Klokhuis

Type videos