Groep 6/7/8

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Cultuur en geloof

Het Klokhuis

Website Klokhuis

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Hoi ik ben Jerre en ik gebruik thuis vaak de oven om taart in te bakken. Daarom is mijn vraag hoe werkt een oven? Wat moeten we zonder oven, onmisbaar in de keuken toch? Hier in Duiven is een hele grote ovenfabrikant dus jam hier weten ze wel hoe een oven werkt. En daarvoor gaan we iets doen dat absoluut niet kan en mag maar voor deze ene keer wel: een oven uit elkaar halen. De belangrijkste knop van de oven is deze, hiermee kunt je de temperatuur instellen maar bijvoorbeeld ook welk verwarmingselement je wilt gebruiken. En dan zijn er ook nog ovens met een touchscreen. Maar het komt allemaal op hetzelfde neer; een oven moet gloeiend heet worden. Een oven wordt warm door het verwarmingselement. Dat is dit stuk gebogen metaal. Kijk, door het verwarmingselement loopt een draadje en als je de oven aanzet loopt er stroom door het draadje en wordt het knalrood, maar belangrijker: het wordt gloeiend heet. En om het draadje heen zit een stalen buis met daarin isolatiemateriaal en dat is belangrijk want daardoor kan het draadje bij hoge temperaturen niet in de fik vliegen. De meeste ovens hebben boven en onder een verwarmingselement en met de draaiknop kun je ervoor kiezen om ze allebei te laten gloeien, dan wordt het overal heet. Maar je kunt er ook voor kiezen om alleen boven of alleen beneden te verwarmen, dat hangt af van je gerecht. Heteluchtovens hebben nog een verwarmingselement, die zit achterin, die zie je meestal niet omdat er een afdekkap voor zit. Daar zit ook een ventilator, die draait rond en blaast de warme lucht door de oven waardoor overal een gelijkmatige temperatuur ontstaat. Iedere oven heeft een temperatuurregelaar. Dat is eigenlijk gewoon een slimme computer. Die staat, door middel van dit draadje, in verbinding met een temperatuursensor in de oven, eigenlijk een thermometer. Als deze voelt dat het koud is in de oven gaan de verwarmingselementen aan, is de gewenste temperatuur bereikt, dan gaat ie uit. Dus deze temperatuursensor bepaalt de temperatuur in de oven. Aan de zijkanten zitten van dit soort dikke dekens die heel goed tegen de hitte kunnen. De dekens en een laag aluminium zorgen dat de warmte in de oven blijft en de buitenkant niet te heet wordt. Het deurtje bestaat uit twee, drie, soms wel vier lagen glas. Dat houdt natuurlijk ook alle warmte binnen. Je zult misschien denken; wat een slimme knop, die kan echt alles! Maar ook daar zit weer een computertje achter. En die zorgt er ook voor dat je de tijd kunt instellen zodat je weet wanneer je gerecht klaar is. En vandaag eten we… gebakken lucht, heerlijk. Een oven uit elkaar halen is leuk, maar hier zetten ze ovens liever in elkaar. Als het goed is is deze af dus ik ga hem even testen. Dit apparaat hou ik er tegenaan. Dat is goed. Ik hoorde iets, geluidje. Ja. Ja. Ventilator gaat aan, voel ik ook. Lichtje brandt. Smiley, goed. Ook deze oven staat binnenkort in de keuken te gloeien. 

Hoe werkt een oven?

Programmalogo's

In de oven kun je broodjes bakken, of taarten of koekjes. Ovens kunnen heel heet worden, wel 250 graden. Maar hoe werkt een oven eigenlijk? Maurice is in een fabriek waar ze ovens maken en legt uit hoe een oven in elkaar zit.

Stroom wordt omgezet in warmte

Hallo ik ben Maria. We hadden laatst in de waterkoker een witte aanslag. Dat hebben we toen met ontkalker weggehaald. Nu wil ik weten hoe ontkalker werkt. Ja Maria, kalk in je wasmachine of in je waterkoker, dat wil je niet. Straks het chemische geheim van ontkalken maar eerst: wat is kalk eigenlijk en hoe komt het in ons water? Een schoolkrijtje is gemaakt van kalk en je zou het niet zeggen, maar in ons drinkwater zit ook een beetje kalk. Je ziet het alleen niet omdat het in het water is opgelost. Als je water gaat koken dan verdampt het water maar de kalk blijft achter in je waterkoker, je koffiezetapparaat, in je pan. De kalk slaat neer of zet zich af tegen de wanden en er ontstaat een witte aanslag. De kalk is dan een wit poeder en dat is precies hetzelfde poeder waarvan schoolkrijtjes zijn gemaakt. De chemische naam van kalk is calciumcarbonaat. Maar hoe komt die kalk in ons water? Ons drinkwater komt uit de bodem. Op heel veel plekken in Nederland wordt er drinkwater uit de bodem gehaald. In de bodem zit kalk. Als er veel kalk in water zit noem je dat hard water. Dat kun je op dit kaartje heel goed zien. In deze lichte gebieden zit weinig kalk in de grond en hebben ze zacht water en hier zit veel kalk in de grond en hebben ze hard water. Maarja, hard of zacht water, kalk is altijd vervelend voor je huishoudelijke apparatuur. Het is schadelijk voor het verwarmingselement van je vaatwasmachine of je wasmachine en het kan ervoor zorgen dat je douchekop verstopt raakt. Maar hoe krijg je die kalk nou weg. Dat vragen we aan expert Peter Steenstra van een groot schoonmaakmiddelenbedrijf in Almere. Dat doen we met zuur. Dat kan ik je laten zien met bijvoorbeeld een citroen. Ik pak een speciaal kalktabletje. Die gooi ik erin, je ziet het reageren. Het gaat helemaal bruisen. Je kan het ook doen met bijvoorbeeld azijnzuur, huishoudazijn. Azijnzuur, weer zo’n kalktabletje en je ziet hem ook reageren. Kalk reageert met zuur. Maar citroen en azijn heb je gewoon in de keuken. Waarom moet je de kalk dan met speciale ontkalker weghalen? Citroenzuur en azijnzuur zij vrij zwakke zuren, niet zo sterk. Je zegt dat je een citroen niet zo zuur vindt? In je mond wel, maar in de chemie niet. Veel sterker zijn zoutzuur en bijvoorbeeld deze ontkalker. Een krijtje is ook kalk. Heftig, het gaat echt heel erg bruisen en het krijtje verdwijnt bijna. Dus de kalk reageert met de zuren in de ontkalker, lost op in water en verdwijnt! Precies. Even testen. Pannetje met kalk. Ontkalker. Je ziet het, het gaat aan alle kanten bruisen en je kan hem nu afspoelen met een borstel onder de kraan. Blinkend schoon! Maar Peter, is het niet een beetje een gevaarlijk stofje? Je moet natuurlijk wel oppassen. Er zitten sterke zuren in die ontkalker en als je die in je ogen of op je handen krijg moet jet het snel afspoelen. Thuis moet je het lekker aan je ouders overlaten. Best wel handig, die sterke zuren! Ik ga nog even mijn waterkoker ontkalken. 

Hoe werkt ontkalker?

In water zit kalk. Dat kun je zien als je water hebt gekookt: de kalk blijft zitten op de bodem van je pan of waterkoker. Dat is helemaal niet erg, maar als kalk zich ophoopt, heb je ontkalker nodig.

Weg met de witte aanslag in je pannetje

Ik ben Art. Ik eet thuis heel veel muesli. Ik vraag me af hoe het precies wordt gegeten en gemaakt. Hier in Brabant, bij de mueslifabriek in Dinther, maken ze al jaren biologische muesli dus hier moet het antwoord op jouw vraag te vinden zijn beste Art! In muesli zitten allerlei granen zoals gerst, tarwe, rogge, haver en spelt. Maar Art, wij weten allebei; dit wordt niet in de fabriek gemaakt, want graan groeit op het land. En wordt altijd geoogst in juli en augustus. Het geoogste graan wordt de rest van het jaar opgeslagen in grote silo’s en er gaat steeds een nieuwe lading naar de mueslifabriek. Voordat de granen in de muesli komen, moeten de gerst en haver eerst worden gepeld. Er zit namelijk een oneetbare schil om de korrels heen, die eraf moet.  Haver wordt gepeld omdat het daar in een centrifuge gaat en hard wordt rondgeslingerd. Bij gerstkorrels gaat het net even anders. Die komen hier de mach9ine in en in deze machine zitten vijf van dit soort ronddraaiende schuurstenen. Die korrels schuren daar langs en zo gaat de schil eraf. Simpel. Na het rondslingeren in de centrifuge komen de haverkorrels in deze geweldige schudmachine terecht. Hier worden de korrels gescheiden van hun schil. Maar er blijven altijd korrels over die nog niet zijn gepeld dus daarom volgen er nog allerlei schud-, tril- en zeefmachines. En de korrels die je wel in de machine wil, gepeld en al, die gaan hier door naar de volgende stap. En hier komen alle granen, inclusief de gepelde gerst en haver, allemaal voor het eerst samen. Na het mengen in de enorme ton wordt er hier vocht aan de granen toegevoegd en als de bak vol is moet het twee uur blijven staan zodat het lekker in kan trekken. Daarna wordt het graan een half uurtje verwarmd in deze enorme broodrooster. Zo blijft het lekker als het lang wordt bewaard en zo wordt het zacht en soepel zodat het zo meteen gemakkelijk is te pletten. Pletten? Inderdaad, de granen zijn te hard om te eten, dus daarom moeten ze voorgekauwd worden, geplet dus. De korrels komen de ze machine in met hele grote walsen die de korrels platwalsen. Na het pletten zijn de voedingsstoffen beer door je lichaam te verteren. Op de lopende band worden de korrels gedroogd en dan gaan ze door naar de mengafdeling. Het begint er al steeds meer op te lijken. Hier worden allerlei mueslirecepten gemaakt en je kunt nog heel veel lekkere dingen toegevoegd. Wat dacht je van rozijnen, aardbei, banaan, hazelnoot. En wat dacht je van een lekker smaakje zoals citroen, kaneel of gember. Alle ingrediënten worden gemengd en hoppa, klaar. Nu kan het ingepakt worden. Zo, nu weet je hoe het eraan toe gaat in de mueslifabriek. En nu wil je ook nog weten hoeveel muesli en cruesli er gegeten wordt. Nou, alleen in deze fabriek maken ze zo’n drie miljoen kilo per jaar. Nou ik kan je vertellen Art, zoveel krijg jij niet op voor je 70e. Zelfs niet als je eet bij je ontbijt, lunch en avondeten. 

Hoe wordt muesli gemaakt?

Muesli met yoghurt, een prima ontbijt! Muesli bevat granen. Die komen van het land en gaan dan naar de fabriek waar ze gepeld, geplet en gemengd worden. Zakje erom en eet smakelijk!

Verschillende soorten granen in een zakje

Lekker aan het koken! Sausje, aardappeltjes, verse groente, stukje vlees. Maar waarom eigenlijk al die pannen? Waarom moeten we alles koken en bakken? Nou, dat heeft te maken met de microscopisch kleine bouwstenen in al het eten: cellen. Stel dat dit een cel is. In die cel zitten stoffen die ons lichaam nodig heeft zoals vitaminen, mineralen, eiwitten, vetten. Maar die krijg je er niet zo makkelijk uit. Die cel is namelijk heel erg stevig en er zijn er heel erg veel van. We moeten het dus flink stuk maken willen we bij de inhoud komen. Dat kan, daar hebben we gereedschap voor. Je tanden bijvoorbeeld. Die maken van grote brokken kleine stukjes. En die kleine stukjes, die komen in je maag terecht. En in je maag zit een soort brandend zuur. Dat de celwand kapotmaakt. Kijk en al die belangrijke stofjes kunnen er nu wel uit. En in je darmen worden die stoffen langzaam opgenomen en naar verschillende delen in je lichaam getransporteerd. Handig toch? Nou, niet helemaal. Sommige cellen geven zich niet zo makkelijk gewonnen. Groente- en fruitcellen bijvoorbeeld hebben een dubbele wand. Dat is voor ons lichaam heel moeilijk stuk te krijgen. Daarom hebben we al die potten en pannen om ons lichaam een beetje te helpen. Want door groente te koken maak je de celwand al een beetje stuk. Maar de cellen van vlees hebben maar een celwand. Vlees nis door ons lichaam dus makkelijk stuk te maken. Maar toch gooien we het in de pand. Dat heeft niet te maken me celwanden maar bacteriën: eencellige micro-organismen die ons ziek kunnen maken. En door die warm te maken gaan die dood. Voilà, een heerlijk bordje gekookt en gebakken eten. Het voorbereidende werk is al gedaan dus nu kan het echte werk beginnen. 

Waarom moet je eten koken of bakken?

Aardappels, groente en vlees zitten vol voedingsstoffen zoals vitamines en mineralen. Maar die komen pas vrij als je ze verhit. Bovendien bevat rauw vlees bacteriën waarvan je ziek kunt worden. Eerst even bakken dus!

Gezond eten is goed voor je lichaam

Wie doet hier eigenlijk wat? Het Metropole-orkest bestaat uit veel verschillende muzikanten. Ze hebben allemaal hun eigen taak en een vaste plek. Laten we eens gaan kijken naar de blazers. De houtblazers wel te verstaan. En die zitten op een andere plek dan de koperblazers. Daar koper en hier hout. Nouja hout. Hier is ook nog genoeg koper te zien. En toch zitten ze bij de houtblazers. Dat heeft met twee dingen te maken. Ten eerste omdat sommige van deze instrumenten vroeger van hout waren, zoals de dwarsfluit. Ten tweede wordt er bij sommige instrumenten, ondanks dat je het niet goed ziet, toch op hout geblazen. Dat zit aan het mondstuk vast. Zo’n mondstuk is heel belangrijk. Een hobo, een klarinet en een saxofoon hebben een mondstuk met een riet. Een klein stukje bamboe dat gaat trillen als je op het mondstuk blaast. En die trilling zorgt voor het bijzondere geluid van het instrument. Fluiten, zoals een dwarsfluit en een piccolo, hebben een heel ander mondstuk. Een labium, een sjiek woord voor gat. Er zijn onder de houtblazers zelf dus ook veel verschillen. De mondstukken, ze hebben allemaal een andere vorm en het geluid, daar zit ook verschil in. Maar toch klinkt het geluid van de houtblazers als groep, anders dan het geluid van de koperblazers. Daarom zitten ze dus gescheiden van elkaar. Dit is een uitzondering. De hoorn. Hoort eigenlijk bij de koperblazers thuis. Maar omdat het instrument warme en zachte klank heeft, wordt de hoornist tussen de houtblazers geplaatst. Goed, weten we dat ook weer. En nu eens luisteren hoe die houtblazers in het geheel klinken. O, en dan nog iets: een doedelzak hoort ook bij de houtblazers. Maar hij speelt niet altijd mee met een orkest. Misschien maar beter ook. 

De houtblazers van het Metropole-orkest

Houtblazers zijn instrumenten die van hout zijn, zoals de blokfluit. Maar de saxofoon is ook een houtblazer. Dat komt omdat het mondstuk een riet bevat, dat is gemaakt van bamboe. Terwijl de rest van het instrument van koper is.

Fluit, klarinet, hobo, hoorn en saxofoon

Wie doet hier eigenlijk wat? Het Metropole-orkest bestaat uit veel verschillende muzikanten. Ze hebben allemaal hun eigen taak en een vaste plek. Laten we eens gaan kijken naar de harp. De plek van de harpist is eigenlijk een beetje weggemoffeld, ergens aan de zijkant. Dat komt doordat de harp niet echt bij een groep hoort. In de prehistorie gebruikten mensen jachtbogen als instrument maar dan heb je maar een snaar. Dus om meerdere tonen te krijgen maakten ze meerdere bogen bij elkaar en zo ontstond de harp! Het is dan ook een snaarinstrument, dat zie je zo. Het lijkt een beetje op een vleugel. Kijk, daar zitten ook snaren in. De har is eigenlijk een vleugel op zijn kant alleen worden de snaren niet aangeslagen door een toets maar door je vingers. De snaren gaan trillen en produceren een bepaalde toon. De snaren zijn niet allemaal hetzelfde. Er zijn lange en dikke snaren, die zorgen voor de lage tonen en dan zijn er korte lange snaren en die zorgen voor de hoge tonen. Prachtig. Maar er bestaan meer dan deze 47 tonen. Tonen die bijvoorbeeld tussen deze en deze snaar in zitten. En om die tonen toch op de harp te krijgen zijn er hulpmiddelen op de harp gezet. Zeven pedalen met elk drie standen. Zo kan de harpiste elke toonsoort op de harp pelen. Wat dan nog opvalt zijn de kleuren van de snaren. Dat is om de harpist een beetje te helpen waar de tonen zitten. Elke rode snaar is wat ze noemen een C. Van rode snaar naar rode snaar is toonladder C oftewel de witte toetsen van een piano. 

De harp van het Metropole-orkest

De harp is een snaarinstrument en een beetje een buitenbeentje; hij hoort nog nergens bij. Je zou het misschien niet zeggen, maar eigenlijk lijkt de harp wel een beetje op een piano.

Een solo-instrument

Je hebt vast wel eens een voetbalwedstrijd gezien. Is je ook opgevallen dat het veld uit lichtgroene en donkergroene strepen bestaat? Laten we het eens van dichtbij gaan bekijken want we zijn in het stadion van AZ! Het gras in een voetbalstadion is heilig. Het wordt op en top behandeld om het zo strak en mooi mogelijk te krijgen. Zie je die witte kastjes op het veld? Dit zijn mini-weerstationnetjes, die houden bij wat de bodemtemperatuur, hoe vochtig het is en of er wel genoeg licht op het gras valt. Want als de zon te weinig schijnt, dan worden deze joekels het veld op gereden. En meten ze te weinig vocht, dan zorgt een beregeningssysteem in het veld voor extra water. Leuk! Tsjongejonge. Nou, kom eens dichterbij. Als je heel goed kijkt zie je hier nog iets anders. Kunstgras. Dat weet bijna niemand, maar dit soort lange groene slierten worden in de aarde geïnjecteerd. Net onder maaihoogte zodat ze niet worden afgemaaid. Hierdoor blijft het echte gras langer goed. Dit alles zorgt voor een supermooie, sterkte grasmat. Maar hoe zit het nou met die banen? Dat heeft met de grasmaaier te maken. Aan de grasmaaier zitten niet alleen messen maar ook een roller en die duwt de grassprietjes naar beneden. Als ie die kant op rijdt, liggen de sprietjes die kant op en rijdt ie deze kant op dan liggen de sprietjes die kant op. Hij rijdt die kant op, keert om, maar gaat niet gelijk weer terug zoals wij thuis zouden doen, maar gaat pas een volgende baan verder weer terug. Dan komt ie weer terug bij de eerste baan en zo gaat ie door tot ie twee banen heeft van exact dezelfde breedte en als die af zijn gaat ie door naar de volgende. Maar waarom is de ene baan donker en de andere baan licht? Dat heeft te maken met de lichtinval. Op dit moment komt het meeste licht van die kant. Hier schijnt het op de lange kant van de sprieten, en hier op de korte kant. Deze grassprieten vangen dus het meeste licht. En als je het niet gelooft draai ik hem gewoon om. Precies hetzelfde. Licht donker. Die duidelijke banen zorgen voor extra overzicht voor de scheidsrechter. En bijvoorbeeld een buitenspelregel, is voor de kijker thuis ook duidelijker te zien. Leuk hoor, zo’n perfecte grasmat, maar ik ga er niet beter van voetballen. 

Waarom heeft een voetbalveld banen op het gras?

Het gras in een voetbalstadion is heel belangrijk. Het moet goed worden verzorgd. Nienke neemt een kijkje in het voetbalstadion van AZ. Wist je dat er kunstgras tussen het gewone gras staat? Zo blijft het gras langer mooi! En het geheim van de banen op het veld? Dat heeft alles te maken met de grasmaaier, en het zonlicht.

Het geheim van donkergroen en lichtgroen gras

Hallo ik ben Kenzo. Laatst is bij ons de gootsteen verstopt. Mijn vraag was: hoe werd de gootsteenontstopper? Gootsteen kan verstopt raken door bijvoorbeeld etensresten, vet, aardappels olie, of het doucheputje zit vol met haren. Nou kan je die met een ontstopper losploppen, maar soms werkt dat niet zo goed. En dan kan je met een slimme chemische reactie dit oplossen en zelfs helemaal laten verdwijnen. Onze huishoudexpert Peter heeft zojuist, heel onhandig, frituurvet in de gootsteen gegooid. Hij zit er nou in te poeren en probeert het weg te spoelen met water maarja, het zit vast. Aiaiai, Peter, wat gaan we nou doen? Het is duidelijk dat je natuurlijk nooit frituurvet via de gootsteen weg moet spoelen. Maar ik heb het met opzet gedaan. Dit is een sifon, ook wel zwanenhals genoemd. Alles wat je via de gootsteen wegspoelt gaat via het sifon naar het riool toe. Ik zal je uitleggen waarom water alleen die verstopping niet weg kan spoelen. Beetje olie in het bekerglas. Ook een vet. Ik pak water. Ik gooi dat bovenop die olie. En je ziet, de olie komt boven op het water drijven. Het mengt niet met elkaar, zelfs niet als ik roer. Doordat water en vet niet mengen, kan water in de sifon alleen het frituurvet niet wegspoelen. Nee, niet alleen. Je kan het proberen met zeep weer mengen, en dan zie je dus dat het allemaal troebel wordt. En dat komt omdat het vet mengt met de zeep en samen is het wel in water oplosbaar. Waarom mengt vet dan wel met zeep? Allee stoffen bestaan uit hele kleine deeltjes, moleculen. Stel nou, dit is een zeepmolecuul en dit is een vetbolletje. Dat zeepmolecuul heeft iets bijzonders, namelijk een hele lange staart die graag in een vetbolletje zit en hij heeft een kopje dat heel graag in water zit. Als je zeep mengt met water en vet, krijg je dus allemaal vetbolletjes die omringd zijn door zeepmoleculen en die kopjes lossen heel goed op in water en daardoor lost vet ook op in water. Daarom is dat mengsel ook zo troebel. Hierin zweven als het ware van die omringde vetbolletjes. Even proberen. Zeep erbij. Nou, dat schiet niet echt op. Nee hoor, want die zweep is gewoon niet krachtig genoeg. En thuis kun je ook niet mengen. De chemie heeft met gootsteenontstopper dus een oplossing. We moeten een bril op want we zijn in een lab. Peter, wat is nou de chemische truc van gootsteenopstopper? In die ontstopper zit een chemisch goedje, natronloog. Als je dat eraan toevoegt gaat het natroloog direct reageren met het vet en maakt er zeep van. En na een half uurtje spoel je het zo weg. Is deze stof niet best gevaarlijk? Natronloog is een bijtende chemische stof en dat moet je niet op je handen of in je ogen krijgen. Een goeie chemische oplossing maar er zit niet voor niets een kindersluiting op de dop. Mocht het nodig zin, laat gewoon je ouders het klusje opknappen of nog beter: zorg gewoon dat je gootsteen niet verstopt raakt.  

Hoe werkt gootsteenontstopper?

Als de gootsteen is verstopt, heb je gootsteenontstopper nodig. Je gooit het door de gootsteen, en weg is de verstopping. Hoe kan dat eigenlijk? Nienke gaat deze chemische reactie van dichtbij bekijken.

Een chemisch trucje om vet weg te krijgen

Er gaat niets boven een lekker warm versgebakken brood. En niet zomaar brood, maar brood met gluten. Ah heerlijk, gluten! Wat heb je nodig voor brood met gluten? Meel, zout, water, gist, en gluten natuurlijk. Kijk eens! Ja, beetje flauw he. Maar gluten zie je helemaal niet. Wat zijn gluten dan? Daarvoor moeten we eerst inzoomen op ons hoofdingrediënt: meel. Dat wordt gemaakt door de korrels van de tarweplant fijn te malen. In die korrels zit een kern, die bestaat uit zetmeel en die onzichtbare gluten. Het woord gluten is latijn voor lijm. En ze zijn best speciaal want ze zorgen ervoor dat het deeg sterk wordt maar ook elastisch. Maar daarvoor moet je ze wel eerst even wakker maken. En dus wordt het meel met flink wat water door elkaar gemixt. En dat wordt het deeg van het brood. Langzaam maar zeker veranderen die gluten van vorm en worden ze zichtbaar. Nouja, onder de microscoop dan. Kijk. Dit is hoe ze er dan ongeveer uitzien; als een hoop opgerolde telefoonsnoeren. Door het deeg te kneden kneed je deze telefoonsnoeren, gluten dus, aan elkaar en zo ontstaat er een elastisch geheel van telefoonsnoeren en dat zorgt voor elastisch deeg. Elastisch deeg zorgt voor lekker elastisch brood. Maar niet voor iedereen. Tegenwoordig vind je steeds vaker producten waarop staat ‘glutenvrij’ of bevat geen gluten. Zo heb je glutenvrije pasta, crackers, cake, koekjes, zelfs glutenvrije soep. En dus ook: glutenvrij brood. De belangrijkste reden en is dat sommige mensen er niet tegen kunnen, die worden er ziek van. En dan moeten die gluten er dus uit. Ja, het bakproces is hetzelfde maar het resultaat is wel net wat anders. Glutenvrij brood lijkt eigenlijk op cake, het is wat droger, een beetje bros en het breekt ook makkelijker. Wel prima voor als je geen gluten eet. Maar doe mij maar gewoon zo’n stukje warm, versgebakken brood met veel gluten. Mmm. Lekker. 

Wat is gluten?

In brood zit gluten. Gluten zorgt ervoor dat het brood sterk en elastisch wordt. Handig! Maar niet als je niet tegen gluten kan: als je een glutenintolerantie hebt, ook wel coeliakie genoemd, moet je glutenvrij eten.

Een bestanddeel van graan dat brood elastisch maakt

Fruit is gezond. Waarom is fruit gezond? Omdat er heel veel vitaminen in zitten. En vitaminen zorgen er voor dat je lichaam goed functioneert. Maar het is niet alleen gezond, het is ook hartstikke lekker. Maar dan wel als het rijp is! Nederlanders eten gemiddeld 50 bananen per jaar. En dat terwijl er in ons land geen bananenboom te vinden is. Veel te koud. Nee, onze bananen komen uit Midden-Amerika. De reis duurt twee weken ongeveer. De bananen zijn dus niet rijp als ze geplukt worden, dan zouden ze bruin en rot zijn als ze hier aankomen. De bananen worden groen geplukt en in koude containers vervoerd zodat ze niet verder rijpen. Ze worden dus als het ware in slaap gebracht. Kijk, daar heb je wee reen lading groenen bananen. Maarja, de groenteboeren willen natuurlijk niet dit, maar die willen mooie gele lekkere bananen. En daarom hebben ze iets bedacht om die bananen wakker te schudden. Hier wordt met grote kracht warme lucht langs de bananen geblazen. Daarboven zit een groot aantal ventilatoren en die blazen de warme lucht door de dozen. Maar er wordt ook iets aan de lucht toegevoegd, namelijk, etheen en dat zit in deze flessen. De ripkamers worden dus vol geblazen met etheen en etheen is een gas dat normaal gesproken in het rijpingsproces in de vrucht wordt aangemaakt. Het zorgt  ervoor dat de zuurachtige deeltjes worden afgebroken en dat het zetmeel wordt omgezet in suiker. Hier gebruiken ze het dus vooral om het rijpingsproces op te starten en om het controleerbaar te houden zodat ie met precies de goede kleur en smaak in de schappen terecht komt. Dit zijn de verschillende stadia van de banaan. Zo wordt ie geplukt, en zo vinden de meeste mensen hem het lekkerst. De supermarkten en de groenteboeren willen hem het liefst zo want dan kan die nog even doorrijpen in de schappen. Al die banaantjes staan voor de verschillende rijpkamers. Deze zitten er net in, maar deze zijn bijna klaar, die kunnen zo de deur uit. Het grappige aan etheen is dat ander fruit erdoor kan worden aangestoken. Dus als je thuis een onrijpe banaan hebt of een onrijpe mango, dan stop je hem met een rijpe banaan in een afgesloten plastic zak. Een paar dagen later heb je lekker rijp fruit. Zo, tijd voor mijn fruithapje. 

Hoe rijpen bananen?

Bananen komen uit Zuid-Amerika. Maar ze zijn nog niet rijp als ze aankomen in Nederland. Daarom gaan de bananen na aankomst eerst even de rijpkamer in om lekker zoet en geel te worden.

In de rijpkamer

We hebben allemaal wel eens een moment dat we, ho wacht, pas op, jongen! Even niet goed opletten. Een ongeluk zit immers in een klein hoekje. Nou zijn een paar blauwe plekken niet zo erg maar als je iets breekt wordt het een ander verhaal want dan moet je in het gips. Jij. Meekomen. Bij ernstige pijnklachten word je eerst onderzocht en vaak wordt er ook een röntgenfoto gemaakt. Als ze daar een breuk op ontdekken moet ie worden ingepakt. En dat inpakken dat doet de gipsverbandmeester. Kijk eens, een vrijwilliger. Er zijn meerdere soorten gips. Laten we beginnen met kalkgips. Dit gips wordt binnen 24 uur na de breuk gebruikt. Eerst wordt het been in de goede positie gezet. Dan gaat er een kous omheen. Die kous zorgt ervoor dat e huid beschermd wordt tegen dat gips en dat het gips niet aan de huid blijft plakken. En dat eventueel transpiratievocht kan worden afgevoerd. Watten worden gebruikt om eventuele zwellingen op te vangen. Dan het verband met poedergips. Wordt natgemaakt, om het been gewikkeld en op het laatst in vorm gebracht. Dit is een spalk en die is aan de voorkant open zodat er ruimte is voor een eventuele zwelling. Dit is een koker, en die koker is bedoeld voor stabilisatie zodat je niks kunt bewegen en alles goed strak verpakt zit. Dan is er ook nog kunststofgips, hard en zacht. Is dus eigenlijk geen echt gips maar kunststofverband met glasvezel en kunsthars. Ook hier een katoenen kous, watten, en dan gaat het kunststofgips eromheen. Is heel plakkerig en het moet ook nog een keer heel snel gebeuren want het droogt binnen 5 minuten. Ziet er mooi uit, en het is ook heel hard. Maar we hebben nog een arm. Dat zachte kunststofgips s flexibel en wordt meestal gebruikt bij kleine breuken. Dat gips moet er ook af en dat doen ze met een schaar of met een elektrische zaag. Die zaagt niet maar trilt, waardoor het wel door gips heen gaat, maar niet door je huid. Nou, zo doen ze dat dus. 

Hoe wordt gips gemaakt?

Als je een arm of been breekt, moet daar gips omheen. De breuk kan dan genezen. Er zijn verschillende soorten gips. Dolores neemt een kijkje in de gipskamer van het ziekenhuis om te kijken hoe dit werkt.

Een ander soort gips voor elke breuk

We gaan het vandaag hebben over een klein autootje. Of is het een brommertje? Je ziet hem het meest in het rood en je ziet hem op de weg maar ook op de stoep. Het is een gehandicaptenvoertuig. Mag ik even? Het lijkt wel op een normale auto zeg maar, maar hij is niet helemaal hetzelfde en dat is ook logisch want hij speciaal gemaakt voor mensen die niet goed ter been zijn en wij willen natuurlijk weten hoe die wordt gemaakt. De onderdelen komen van over de hele wereld. En wanneer alle onderdelen binnen zijn kan de auto in elkaar worden gezet. Het is eigenlijk een grote 3D-puzzel. Het frame is voor alle auto’s hetzelfde.  Kijk je kan hier de vorm van de auto al in zien. Hier moeten dan al die puzzelstukjes in vallen. Dit is een 160cc 4takt motor. Dat is ongeveer 5,5, pk, paardenkracht. Ja en zonder wielen wordt rijden een beetje lastig. En er zitten natuurlijk remschijven op, top. En door. Snoertjes, draadjes, kleurtjes, gedoe en die snoertjes moeten allemaal ergens heen. Naar de ruitenwissers, de verwarming. Gaat vast goedkomen. Er wordt ook gebruik gemaakt van hout. Ja, want daar kan heel goed geboord en geschroefd in worden.  De binnenkant van de auto wordt afgewerkt met vloerbedekking. In ruiten kun je niet boren, dus die moeten gelijmd worden. Ja, vakwerk. Ja, het begint al en op een auto te lijken. Koplampen, motorkap, bumper. Dit is dan weer een beetje jammer. De stoelen moeten nog. Ok. Binnenspiegel, buitenspiegel, richtingaanwijzer, veiligheidsgordel; gaan! Later! Dag! 

Hoe wordt een gehandicaptenvoertuig gemaakt?

Een gehandicaptenvoertuig is eigenlijk een kleine auto. Dolores neemt een kijkje in de fabriek. Alles begint bij het frame. Daarna gaat de motor erin, de wielen erop en wordt de auto helemaal in elkaar gezet. Gassen maar!

Een klein autootje met alles erop en eraan

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Het Klokhuis

Type videos