Groep 6/7/8

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Het Klokhuis

De Bijbel is het bestverkochte boek ter wereld en voor christenen hét woord van God. De eerste versie is geschreven in het Latijn, maar om het boek toegankelijker te maken voor iedereen wordt het in 1618 vertaald in het Nederlands. Deze ‘Statenbijbel’ wordt gefinancierd door de Nederlandse overheid.  Hoeveel weet jij over de Statenbijbel? Test het in de quiz!

Quiz over de Nederlandse vertaling van de Bijbel 

Wat weet jij over de Statenbijbel? 

Wie is deze vrouw en wat heeft zij te maken met onze voorouders in het stenen tijdperk? 
Even kijken. Volgens mij is het daar. Kijk, hier is het. Op deze plek werd zo'n dertig jaar geleden heel diep onder de grond iets heel bijzonders opgegraven, namelijk het skelet van een vrouw. Een vrouw die heel lang geleden tijdens de steentijd leefde en omdat daar de spoorlijn loopt, noemde ze haar Trijntje. Kijk, hier ligt ze. Trijntje, het oudste skelet dat ooit gevonden is in Nederland. Maar liefst 7500 jaar oud. En dan denk je misschien oh, wat eng. Maar het is ook heel bijzonder omdat er namelijk heel veel van haar bewaard is gebleven. Hier, moet je kijken naar die voeten, daar je echt nog heel goed al die botjes zitten. En de schedel is ook nog bijna helemaal heel gebleven. Ja, ik word nu heel nieuwsgierig naar deze vrouw, want wie was zij en hoe leefde zij zo lang geleden in ons land? 

Daarvoor moet ik bij jou zijn, Luc, jij bent archeoloog en conservator van het Rijksmuseum van Oudheden. Uit welke tijd komt Trijntje en hoe zag Nederland er toen uit? Nou, Trijntje komt uit de prehistorie, uit een periode die we de middensteentijd noemen. En Nederland ziet er dan eigenlijk heel anders uit. Het is het einde van de laatste ijstijd. Het wordt warmer, de zeespiegel stijgt en het westen van Nederland is eigenlijk één groot moeras. Net zoals je hier nog kan zien in Nationaal Park de Biesbosch. Overal rivieren en kreken. En in dat natte gebied, daar wonen dus ook al mensen? Ja, het zijn eigenlijk de eerste bewoners van dit rivierenland. En we noemen ze jager-verzamelaars. Ze wonen dus ook niet op één plek, maar ze trekken eigenlijk rond in het landschap, op zoek naar planten om te verzamelen en dieren om op te jagen. Trijntje is dus eigenlijk een soort oermoeder van ons. Maar hoe kan het dat zij zo goed bewaard is gebleven? 
7500 jaar geleden, in de tijd dat Trijntje leefde in de middensteentijd, was het westen van Nederland een groot moeras met rivieren en kreken. Het was hier dus heel nat, hè Luc? Dat klopt ja, maar op sommige plekken langs de rivier had je eigenlijk hele hoge zandduinen, verhogingen die in de ijstijd zijn ontstaan. Die noemen we donken. En dan kon je eigenlijk prima droog op wonen. Dus Trijntje woonde ook op zo'n donk. Klopt ja. 
Trijntje is gevonden in een graf op zo'n donk, zo'n zeven meter onder de grond. Maar hoe kan dat nou zo diep zijn? Die donken zijn in de loop van de tijd, het duurde heel lang, bedolven geraakt. Die donken zijn dus verdwenen onder dikke lagen veen en klei uit de rivieren. En zijn daarom ook haar botten zo goed bewaard gebleven? Want normaal gesproken vergaat dat helemaal, toch? Ja, dat klopt eigenlijk wel. Dan komt er zuurstof bij en dan kunnen bacteriën gewoon hun gang gaan, die breken het lichaam en de botten af. Maar doordat Trijntje dus onder die lagen veen en klei lag en eigenlijk onder de grondwaterspiegel, is het allemaal heel goed bewaard gebleven. 

Trijntje hoorde bij de jager-verzamelaars. Ze woonde niet altijd op dezelfde donk. Nee, dat klopt. Eigenlijk denken we dat de donk waar ze gevonden is het winterkampement was, dus daar woonde ze in de winter. Daar gingen ze vissen, jagen op watervogels, otters en bevers voor de pelzen, wild zwijn. Er was eigenlijk het hele jaar genoeg te eten. En in de zomer gingen ze met de kano, peddelden ze naar het zuiden, naar de Brabantse zandgronden hogerop. Klinkt eigenlijk wel goed. Ja. Maar ze hadden dus ook kano's. Hoe weten jullie dat? Nou, we hebben eigenlijk nog veel meer in de buurt gevonden. Bijlen van gewei, priemen en naalden van de botten van vogels. Een kano van een boomstam van een linde en zelfs het skelet van een hond. Echt? Ja. Dus ze hadden 7500 jaar geleden al gewoon honden als huisdier. Ja. Cool.

Omdat ze het skelet van Trijntje hadden, konden wetenschappers ook een reconstructie, een soort wassen beeld van haar maken. En die ligt hier vlak bij de plek waar ze gevonden is. Oh, kijk. Eigenlijk ziet het er gewoon heel normaal uit, toch? Een beetje alsof het m'n moeder had kunnen zijn. Want hoe oud zou ze zijn? Vijftig, zestig, denk ik? Ja, zo tussen de veertig en de zestig. Dat weten we door onderzoek aan haar botten. Daardoor weten we ook dat ze ten minste één kind gehad heeft. En door nieuw onderzoek van botmateriaal van mensen uit die tijd weten we dat ze waarschijnlijk een donkere huidskleur hadden en blauwe ogen. Dus Trijntje had waarschijnlijk een donkerdere huid en zo komen we dus steeds meer te weten over de middensteentijd. En over Trijntje. Maar hoe zag haar dagelijks leven eruit? De jagers-verzamelaars van de stam van Trijntje trekken rond in een rivierengebied en ze wonen op donken aan de rivier. Ze hebben een zomerkamp en een winterkamp, zoals dat daar. Ja, en dit is zo'n winterkamp. Luc, hoe ziet het leven van die mensen en van Trijntje er eigenlijk uit? Ze wonen hier met een paar groepjes bij elkaar, een paar families, 20 tot 25 mensen in dit soort hutten van takken en twijgen. Mooi. En ook eigenlijk vlak bij het water, waar je heel handig met de kano aan kon landen. Het is echt een soort klein dorpje. Ja, eigenlijk wel. Heel gezellig. Heel gezellig.

Ze kennen in die tijd nog geen ijzer, dus maken ze gebruik van stenen werktuigen. Ja klopt, dit is vuursteen. En als je daar een goeie klap op geeft, komen er hele vlijmscherpe stukken vanaf. Een soort mesjes, moet je voelen. Zo, dat is echt superscherp. En hier kunnen ze dan messen van maken? Ja, je hebt bijvoorbeeld een stuk gewei of hout en daar kun je het inzetten en dan krijg je een hele mooie dolk om mee te snijden of een krabber om huiden mee schoon te maken. En ze gebruiken dan dus ook deze bijvoorbeeld, dit zijn bijlen van gewei en van vuursteen ook weer. En van vuursteen kun je ook pijlen maken om te jagen bijvoorbeeld. Want de jacht is heel belangrijk om aan eten te komen, toch? Ja, met jacht kun je aan voedsel komen. En vrouwen die jagen natuurlijk ook gewoon mee. En ze jagen op watervogels en op otters en bevers voor de pelzen, maar bijvoorbeeld ook op edelhert en wild zwijn. Ja, want eigenlijk is het gewoon: je moet pakken wat je pakken kan. Ja, voor het voedsel, maar je gebruikt ook eigenlijk alles van zo'n dier. Dus van de botten kun je werktuigen maken en van de huiden kleding maken. En wat grappig is: Trijntje heeft hele afgesleten kiezen en we denken dat dat komt omdat ze heel veel op leer gekauwd heeft om het soepel te maken. 

Zit je? Ja hoor. Okee. Ja. Ja, de kreken en rivieren stikken natuurlijk van de lekkere vis. Klopt, die vangen ze met vissperen en met fuiken van wilgentenen. Okee, zullen we eens zo'n fuik uitzetten om te kijken of we een lekkere steentijdvis kunnen vangen? Lijkt me een goed plan. Kijk, daar gaat 'ie. 
Trijntje en haar stamgenoten verzamelen het hele jaar door planten, bessen, knollen, maar ook paddenstoelen en noten. En bijvoorbeeld deze dennennaalden, want daar maken ze dan soep en thee van. Ja, dat kan eigenlijk prima. Als je een zak hebt van dierenhuiden met water erin en je doet dat daarin en duwt een gloeiendhete steen uit de uit het vuurtje erin, dan kun je prima soep of thee maken. Oh ja, dat gaat natuurlijk koken dan. Inderdaad, en je kunt ook je vis in het vuurtje gaar laten worden en vlees erboven roosteren. Ja, dus ze hadden eigenlijk wel gewoon genoeg te eten en ook goed. Er was genoeg te eten, eigenlijk het hele jaar door. En je kunt vlees bijvoorbeeld ook drogen of noten verzamelen voor als het een keer wat minder is. Ja. 
Ik moet zeggen Luc, dat het leven van Trijntje eigenlijk best wel chill was. Beetje jagen, varen, een visje vangen, heel veel vrije tijd, zo lekker bij het kampvuur hangen en muziek maken, dansen. Ja, dat is eigenlijk wel een prima leventje. Maar de tijd dat Trijntje leefde was ook het einde van het tijdperk van de rondtrekkende jagers en verzamelaars toch? Klopt ja. Rond die tijd komt in het zuiden van ons land een nieuwe groep binnen, dat zijn de eerste boeren en die brengen een totaal andere levenswijze met zich mee. Ze wonen op één plek, ze verbouwen graan en ze houden dieren voor vlees en later melk. En langzaam maar zeker worden de jagers en verzamelaars steeds meer boer en breekt de nieuwe steentijd aan. Jij maakt dat niet meer mee Trijntje, maar dank je wel, want dankzij jou weten we heel veel over het leven lang geleden in de middensteentijd.

Wie was Trijntje?

Trijntje is een vrouw die in Nederland in de steentijd leefde. Doordat ze onder lagen klei en veen lag, onder de grondwaterspiegel, is haar lichaam goed bewaard gebleven. Daardoor weten we meer over hoe het leven van haar als jager-verzamelaar was.

Het oudste skelet dat ooit gevonden is in Nederland

Als je denkt aan de grootste en belangrijkste steden van Nederland, dan denk je misschien meteen aan Amsterdam, onze hoofdstad of aan Rotterdam, de grootste havenstad van Europa. Maar vroeger was dat wel anders. Achthonderd jaar geleden, in de middeleeuwen, waren dat nog maar kleine vissersdorpjes. En toen was bijvoorbeeld Kampen, waar ik nu ben, the place to be. Kampen is tot de zestiende eeuw een van de rijkste en machtigste steden van heel Noordwest-Europa en dat heeft alles te maken met zijn ligging. Kampen ligt namelijk aan de rivier de IJssel en in die tijd is het hier superdruk. Schepen vanuit heel Europa komen hiernaartoe om goederen te laden en te lossen. Eigenlijk is Kampen in die tijd het Rotterdam van de Middeleeuwen. Het oosten van Nederland is in die tijd het centrum van welvaart en handel. En dat is allemaal te danken aan de Hanze. Het woord Hanze komt van het Duitse Hanze, wat groep of gilde betekent. En de Hanze begint als samenwerkingsverband tussen een aantal Duitse kooplieden aan de Oostzee. Eerst zijn het bijvoorbeeld Hamburg en Lübeck, die samen handeldrijven. Later in de dertiende eeuw sluiten ook Nederlandse steden zich aan bij de Hanze. Steden aan de IJssel, zoals Doesburg, Zutphen, Deventer, Zwolle en Kampen. Want waar water is, wordt handelgedreven. Vervoer over land voor lange afstanden is in die tijd super onhandig. De wegen zijn slecht en op karren die voortgetrokken worden door paarden kun je ook niet veel lading kwijt. En dus gaat er veel over het water. En dat doen ze niet gewoon met een simpel bootje, maar met het eerste echte zeewaardige handelsschip van de Nederlanden, de kogge. Het leuke is: ik mag mee! Maar dat doe ik natuurlijk wel in stijl. Lekkere match! Bij de Hanze, het handelsverbod, waren op een gegeven moment al 200 steden aangesloten. In elk land werden weer andere goederen gekocht en verkocht. Ik zal een voorbeeld geven van zo'n handelsroute. In Frankrijk werd er wijn en zout ingeladen en daarna voer de Kogge naar Brussel. Er werd wat wijn verkocht en linnen ingeslagen dan door via de Noordzee en de Oostzee naar Stralsund, waar het linnen en de overige wijn werden verhandeld en er teer en hout op de kogge werden geladen. In Schonen ging het zout eruit en kwam er haring in en in Bergen werd stokvis, dat is droge vis ingeladen. Dan voer de kogge zuidwaarts naar Nederland. De Afsluitdijk en Flevoland bestonden nog niet, dus konden ze direct de IJssel op. In Kampen en Deventer en langs de andere Nederlandse Hanzesteden werden de vis, het teer en hout uitgeladen en werden er Duitse molenstenen ingeladen. Die nam de kogge dan weer mee op zijn verdere reis. Zo'n kogge deed maanden over een rondje en overal werd er van alles ingekocht en verkocht. Bont, granen, ijzer. Het ging allemaal mee. Wat zo slim was aan de Hanze is dat al die kooplieden uit verschillende steden samenwerkten. Dat samenwerken betekende, bijvoorbeeld dat ze hun schepen deelden en dat ze in groepjes van de ene naar de andere stad voeren om elkaar te beschermen tegen bijvoorbeeld aanvallen van piraten. Ook maakten ze prijsafspraken. Dan kochten ze bijvoorbeeld heel veel van iets in, zodat dat goedkoper was. En kooplieden spraken een mix van Nederlands en Duits, ook wel Nederduits genoemd. En dat was echt de taal van de handel. Ja, kom maar hier. Alle handel en rijkdom lieten de Hanzesteden groeien en bloeien. Er kwamen versterkte stadsmuren om de inwoners te beschermen. Steeds mooiere pakhuizen en kantoren en steeds grotere havens. Maar dan in de loop van de zestiende eeuw neemt de macht van de Hanze af. Amsterdam in het westen van het land wordt steeds belangrijker. En doordat de IJssel verzandt. Dat betekent dat het water steeds ondieper wordt, kunnen er geen schepen meer varen. En ja, zonder schepen geen handel en dus ook geen geld. Het betekent het einde van de Hanze. Het verbond verbreekt langzaam. Maar één hele wijze les is geleerd, namelijk: samen sta je sterker dan alleen.

De Hanze

Nu kennen we Rotterdam als grote havenstad, maar in de middeleeuwen vormde de Hanze het centrum van de Europese handel. Steden als Deventer, Kampen en Zwolle vormden een samenwerkingsverband. Samen dreven ze handel op de rivier de IJssel. De steden zijn er schatrijk mee geworden!

Bloeiende handel in de Middeleeuwen

Tada, het Binnenhof in Den Haag, waar onze regering en minister-president zitten. En hier ontstond 450 jaar geleden het Nederland als onafhankelijk land zoals we het nu kennen. En deze man, die uitkijkt op het Binnenhof, speelt daarin een hoofdrol. Mag ik je voorstellen aan de grote staatsman Johan van Oldenbarnevelt? En dat doet hij samen met de verre voorvaderen van onze koning Willem-Alexander, prins Willem van Oranje en zijn zoon prins Maurits van Oranje. Maar het loopt helaas gruwelijk af voor Van Oldenbarnevelt, de man die zoveel heeft betekend voor ons land. Wat gebeurde er? We gaan terug naar het jaar 1572. 
Nederland is in die tijd nog geen zelfstandig land zoals nu. Het bestaat uit verschillende provincies. Eigenlijk kleine landjes zoals Noord-Holland, Utrecht, Gelderland. Allemaal onderdeel van een groot rijk waarvan de Spaanse koning Filips II de baas is. Maar de streng katholieke Filips is keihard tegen mensen met een ander geloof: de protestanten. Ook in Nederland worden ze vervolgd en vaak gedood. De provincies en protestanten komen daartegen in opstand en prins Willem van Oranje wordt hun leider. Dit is het begin van een lange, heftige strijd tegen de Spanjaarden. De 80-jarige Oorlog. En in die gevaarlijke tijd komt Willem hier in Delft te wonen. In de Prinsenhof. Willem woont hier met z'n vrouw en later met z'n dochter en twee zoons en zoon Maurits, die dus later een belangrijke rol gaat spelen. Johan van Oldenbarnevelt werkte in die tijd als advocaat bij het Hof van Holland onder leiding van de Spaanse koning. Maar dan maakt hij de beslissing van zijn leven. Hij sluit zich aan bij de opstandelingen en Willem van Oranje. Johan is een hele slimme man en hij wordt een belangrijke adviseur van Willem. Hij komt vaak naar het Prinsenhof om in deze werkkamer met Willem te overleggen hoe ze de Spanjaarden het beste kunnen verslaan. Op een gegeven moment besluiten de opstandige provincies Filips II af te zetten als hun koning en baas. Een superbelangrijk moment, want deze Akte van Verlatinghe is eigenlijk de geboorte van Nederland als onafhankelijk land. Mede dankzij Johan van Oldenbarnevelt dus. 
Koning Filips II is razend en hij pikt het niet. Nu wordt het echt oorlog. Hij zegt: Wie Willem van Oranje vermoordt, krijgt een grote beloning. Willem is zijn leven niet meer zeker. En dan gebeurt waar iedereen bang voor is. Hij wordt in z'n eigen huis op deze trap door de katholiek Balthasar Gerards doodgeschoten. De kogelgaten zitten nog in de muur. Het is 10 juli 1584 en de dood van Willem van Oranje is een enorme schok voor de opstandelingen en ook voor Johan van Oldenbarnevelt. Zijn grote held is dood, maar Johan is vastberaden. Hij zal de Spanjaarden verslaan en Nederland een vrij en een machtig land maken. 
Willem van Oranje is dood. De oorlog tegen de Spanjaarden is in volle gang en er is nog geen geschikte opvolger die koning kan worden. De situatie lijkt hopeloos. Maar dan besluiten de zeven provincies zichzelf te gaan regeren zonder koning. En ze noemen zichzelf de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. En dat is heel ongewoon, want in die tijd heeft bijna elk land in Europa een koning. Maar in de Nederlanden besluiten de provincies samen te werken en ze sturen vertegenwoordigers naar Den Haag die de regering vormen. De Staten-Generaal. En Johan van Oldenbarnevelt wordt hun leider, want hij is de belangrijkste politicus van de rijkste provincie Holland. En nu wordt Johan een heel machtig man. Je kunt hem vergelijken met de minister-president en hij zorgt ervoor dat de zoon van Willem van Oranje, prins Maurits van Oranje, die pas achttien jaar is, stadhouder wordt en baas van het leger en dus ook heel machtig. Johan komt iedere dag naar z'n werk en loopt over deze trappen. Om te vergaderen met de vertegenwoordigers van andere provincies en om beslissingen te nemen over belangrijke staatszaken. Maar de Republiek heeft het heel erg moeilijk in het begin. Nederland is arm en vele andere landen erkennen Nederland nog niet als onafhankelijk land. En het is nog steeds dik oorlog. Johan staat dus voor een enorme klus, maar hij is een briljant politicus, kan heel goed onderhandelen en hij durft ook risico's te nemen. Hij sluit allerlei overeenkomsten waardoor de Republiek sterker wordt en zorgt ervoor dat er belastingen worden geheven in de provincies, waardoor hij geld binnenkrijgt voor de strijd tegen Spanje. Hier, een brief van Johan aan de Staten van Holland met zijn handtekening. Maar Johan, dit is echt niet te lezen. Hallo, dit is een dikke onvoldoende. 
Johan richt ook met anderen een grote handelsvereniging op: de VOC. Die stuurt schepen naar Indonesië om kostbare specerijen te halen, zoals peper en nootmuskaat, en die met veel winst te verkopen. Hij pakt daarmee de handel van de Spanjaarden af en de Republiek verdient er veel geld mee en wordt steeds machtiger. Mede dankzij Johan van Oldenbarnevelt wordt de Republiek erkend als onafhankelijk land door andere landen. Ook de samenwerking met Prins Maurits loopt gesmeerd, want hij blijkt een hele goede legerleider. Maurits woont ook op het Binnenhof. Daar in die toren, pal naast de werkplek van Johan in de regering. Maar veel thuis is 'ie niet. Hij is vaak op pad met zijn leger en verovert grote gebieden op de Spanjaarden. Het gaat de Republiek voor de wind onder leiding van de prins en Van Oldenbarnevelt. Maar dan krijgen ze ruzie. 
Het is het jaar 1600 en het gaat heel goed met de Nederlandse Republiek. De politicus Johan van Oldenbarnevelt en prins Maurits van Oranje blijken een gouden duo te zijn. Maar langzamerhand krijgen ze steeds meer ruzie over wat nou beter is voor het land. Johan wil een wapenstilstand met de Spanjaarden, want oorlog is slecht voor handel. Maurits wil doorvechten tegen de Spanjaarden om ze te verslaan, maar ook omdat hij anders als legerleider minder belangrijk wordt. Van Oldenbarnevelt krijgt z'n zin en de wapenstilstand wordt gesloten. Maar dan? Dan barst de strijd echt los. Ze krijgen ook nog eens ruzie over het geloof en in die tijd is het geloof ontzettend belangrijk. Ik ben de baas. Nee, ik ben de baas. Ik ben de baas. Ik ben de baas. Uiteindelijk wint Maurits en in augustus 1618 laat hij Van Oldenbarnevelt hier arresteren voor het allerergste: landverraad. Hij zegt dat Johan een gevaar is voor het land en Johan wordt naar deze toren gebracht en wordt maandenlang gevangengezet in die grote kamer. Hij is wanhopig en schrijft nog een brief aan Maurits dat hij geen landverrader is en dat hij hem vrij moet laten. Maar Maurits is keihard. Op 13 mei 1619 wordt Van Oldenbarnevelt naar het schavot geleid, dat hier speciaal is gebouwd. Terwijl de beul klaarstaat met zijn zwaard, zegt hij nog tegen het grote publiek dat staat te kijken: 'Mannen, geloof niet dat ik een landverrader ben'. Maar het is te laat. En er wordt gezegd dat Maurits hier vanuit zijn raam toekijkt hoe zijn oude leermeester, de grote staatsman Johan van Oldenbarnevelt, wordt onthoofd. Gruwelijk, maar echt gebeurd, hier op het Binnenhof. Echt lang kan Maurits niet genieten van zijn overwinning, want zes jaar later sterft hij ook. Maar het zal nog heel lang duren voordat Johan van Oldenbarnevelt eerherstel krijgt. Want pas 300 jaar na je dood krijg je een standbeeld. Tjonge Johan, terwijl je zoveel hebt betekend voor ons land. Respect man, boks. Hier, een heldenbeker voor jou, staatsvader van Nederland. Bedankt. Johan, bedankt, Johan, bedankt, Johan, Johan, Johan bedankt.

Wie was Johan van Oldenbarnevelt?

In de Tachtigjarige Oorlog maakt Nederland zich vrij van Spanje onder leiding van Willem van Oranje. Johan van Oldenbarnevelt is zijn belangrijkste adviseur. In de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden is Johan van Oldenbarnevelt een soort minister-president. Alle provincies vergaderen samen onder zijn leiding.

Belangrijke leider in de tijd van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

Begin 17e eeuw is de Beemster nog een groot meer. Totdat het wordt drooggelegd in 1612: een van de eerste polders van Nederland is geboren. Sindsdien staat de Beemster symbool voor de typisch Nederlandse manier van land inrichten. 

Quiz over een bijzonder stukje Nederland

Wat weet jij over de Beemster?

Michiel de Ruyter wordt gezien als een van de grootste Nederlandse zeehelden aller tijden. In de Gouden Eeuw is hij opperbevelhebber van de Nederlandse vloot en hij wint de ene na de andere zeeslag. 

Quiz over de bekende zeeheld

Wat weet jij over Michiel de Ruyter?

We reizen 400 jaar terug in de tijd voor een spannend en waargebeurd verhaal. De hoofdrolspeler in dit verhaal is Hugo de Groot. Hij was een heel belangrijk Nederlander. In Nederland zijn er meer dan 70 straatnamen naar hem vernoemd. Hij had ideeën die zijn tijd ver vooruit waren. Er sommige van die ideeën zijn hem duur komen te staan.

Hugo de Groot wordt in 1583 geboren hier in Delft. Hij is een echt wonderkind. Op zijn achtste schreef hij al gedichten in het Latijn! Dat was de taal van de geleerden in die tijd. In het buitenland kennen ze onze Hugo dan ook als Hugo Grotius. Dat klonk wat meer als Latijn. Op zijn vijftiende werd hij adviseur van Johan van Oldebarnevelt, de belangrijkste politicus van die tijd. En als adviseur van die politicus kwam hij later in grote problemen. Want Van Oldebarnevelt was toen niet de enige baas in Nederland. Prins Maurits van Oranje was de andere baas. Hij leidde het leger. Hij was de verre, verre, verre, verre voorouder van koning Willem-Alexander en prinses Amalia. De mannen krijgen flinke ruzie met elkaar. Johan van Oldebarnevelt en Hugo de Groot wilden stoppen met oorlogvoeren tegen Spanje. Maar prins Maurits wou er juist mee doorgaan. En ze waren het ook niet eens over het geloof. 'Als je in God gelooft, moet je heel precieze regels volgen!' 'Nee, iedereen mag het op zijn eigen manier doen.' De ruzie ging dus over van alles. Maar misschien nog wel het meest over wie er nou eigenlijk de echte baas was van het land. Prins Maurits wint deze strijd. Johan van Oldebarnevelt krijgt de doodstraf en wordt onthoofd. En Hugo de Groot werd veroordeeld tot eeuwige gevangenis. In Slot Loevestein.

Hé Henk! Hallo Eva. Ja. Jij bent historicus en doet onderzoek naar het werk en leven van Hugo de Groot. Dat klopt. Hoe lang heeft hij in totaal gevangen gezeten hier? Bijna twee jaar. Op 5 juni 1619 werd Hugo de Groot hier binnengebracht. Zullen we kijken waar hij heeft gezeten? Goed. We gaan daar naartoe. Het is zo raar om 400 jaar later dezelfde stappen te zetten als Hugo de Groot. En hier heeft hij dus gewoon gepoept!
Het is wel echt onmogelijk om hieruit te ontsnappen. Kijk maar, die muren zijn twee meter dik. Je hebt wel een mooi uitzicht. Maar dat was dan ook het enige wat mooi was aan Loevestein. Het slot was, zeker in de winter, koud, vochtig, rokerig. O ja. De gevangenen zaten alleen op hun kamer. Ze mochten niet met elkaar praten. Dus het was echt een harde gevangenisschap. Dat klinkt niet echt gezellig. 
Kijk, hier zat Hugo de Groot gevangen. Huh? Dit is toch geen gevangeniscel? Ik zat aan een kerker te denken. Het was een staatsgevangenis, voor heel belangrijke mensen die anders dachten over de politiek dan de meerderheid wilde. Ah, oké.

Hugo de Groot had heel veel ideeën. Hij dacht na over belangrijke vragen, zoals: Van wie is de zee eigenlijk? Waarom voeren landen oorlog? En hoe kunnen gelovige mensen vreedzaam samenleven?
Dit is wel een hele grote ruimte om alleen te zitten. Ja, maar Hugo de Groot zat hier niet alleen, maar met zijn familie. Zijn vrouw, maar ook minstens 1 kind, dochter Cornelia. En er was ook een dienstmeisje. Maar zaten er dan kinderen in de gevangenis? Die zaten er ook in. Dat was toegestaan aan de gevangenen. Maar die waren natuurlijk wel vrij. Die mochten, als ze toestemming hadden, naar buiten. Oké, dat scheelt.

Het merendeel van zijn tijd hier in Slot Loevestein was Hugo aan het lezen en schrijven. En schrijven, en schrijven. En hij dacht dus na over hoe je het beste oorlog kon voeren. Want er waren eigenlijk nog helemaal geen regels in die tijd. Iedereen deed maar wat. Het was echt een zooitje. Dat kun je wel zeggen. Volgens Hugo was iedereen gebaat bij vrede. Je moet er echt alles aan doen om een oorlog te voorkomen. En dan is heel belangrijk dat je met elkaar gaat praten. Als je het dan echt niet kan voorkomen en het is eenmaal oorlog, dan gelden er belangrijke regels. Als je iemand gevangenneemt, moet je hem wel goed behandelen. En je mag hem zeker niet martelen. Je mag niet zomaar schieten op mensen die niks met de oorlog te maken hebben. Je mag niet zomaar roven en plunderen. 
Zijn ideeën voor het voeren van oorlog zijn totaal nieuw voor die tijd. En veel van die regels gelden nu nog steeds. Echt een briljant man dus. Maar zijn vrouw was ook briljant. Want die bedacht een plan waardoor Hugo kon ontsnappen uit Slot Loevestein. Omdat Hugo een echte
boekenverslinder was, ging er iedere week vanuit Gorinchem een kist met boeken naar Loevestein. O ja. En als Hugo al die boeken gelezen had, gingen ze weer terug in de kist en werden ze weer teruggebracht naar Gorinchem. Oké. En dat bracht de vrouw van Hugo, Maria, op een schitterend idee. Ging Hugo dan in de kist zitten?! Zeker. Want al die boeken bij elkaar waren ongeveer even zwaar als een mens. Aaah, slim zeg! Maria liet Hugo avonden op rij oefenen om zo lang mogelijk in de kist te zitten. Ondertussen probeerde Maria erachter te komen wat een goed moment zou zijn om te ontsnappen. Tijdens de feestdagen van Pasen, op 22 maart 1621, is het zover. Hugo de Groot vlucht in de boekenkist uit Loevestein.
Maria vergeet een belangrijk onderdeel in het ontsnappingsplan: Hugo brandt iedere avond een kaarsje op zijn kamer en dat is Maria vergeten. Daardoor wordt zijn ontsnapping diezelfde avond nog ontdekt. Maar Hugo is tegen die tijd al lang en breed vertrokken uit het gebied. Hugo vlucht uiteindelijk naar Parijs waar hij met open armen door de Franse koning ontvangen wordt. Zijn vrouw Maria en dochter Cornelia komen hem achterna. En daar in Parijs schrijft hij zijn belangrijkste boeken. Zijn boek over oorlog en vrede wordt wereldberoemd. De regels die hij 400 jaar geleden geschreven heeft, zijn door landen gebruikt om afspraken te maken. Alles om ruzie en oorlog te voorkomen. Wauw.

Hier in het Vredespaleis in Den Haag bekijken rechters van het Internationaal Gerechtshof en het Permanente Hof van Arbitrage of landen zich wel aan de regels houden. En worden problemen tussen landen opgelost. En dan te bedenken dat zonder Hugo de Groot dit prachtige Vredespaleis er misschien helemaal niet was geweest. En hier in de kelder van de bibliotheek van het Vredespaleis staat wel 20 kilometer aan boeken over het internationaal recht! En sommige van die boeken zijn al eeuwen oud. Zo ook de boeken van Hugo de Groot en die staan hier in de kast. Oh! Ja, dit is hem! Het origineel. Zijn wereldberoemde boek over oorlog en vrede. 'De iure belli ac pacis'. En wat hij allemaal heeft moeten doorstaan om dit te kunnen schrijven...

Wie was Hugo de Groot?

Hugo de Groot wordt geboren in 1583 en wordt adviseur van Johan van Oldenbarnevelt op zijn 15e. Als Prins Maurits de strijd om de macht wint van Oldenbarnevelt, wordt Hugo de Groot opgesloten in Slot Loevestein. Daar schrijft hij over regels voor het voeren van oorlog.

Politieke gevangene in Slot Loevestein

Ik sta in de Beemster, een polder in Noord-Holland. 400 jaar geleden kon ik hier gewoon het water induiken. In 1600 is de Beemster namelijk nog een enorm meer van wel 14 duizend voetbalvelden groot. Een bekend gezegde is God schiep de wereld, maar Nederlanders maakten hun eigen Nederland. Van water land maken een Nederlandse specialiteit waar we wereldberoemd mee zijn geworden. En het echt grote werk is hier begonnen, met de Beemster. Tussen 1607 en 1612 is het meer helemaal droog gemaakt. Van water hebben ze dus land gemaakt en niet zomaar land, nee heel bijzonder land. Het land is onderverdeeld in hele grote vierkanten van 1800 bij 1800 meter. Die zijn weer onderverdeeld in kleine vierkanten, die op hun beurt zijn weer verdeeld in rechthoekige kavels. En dan kun je dat op deze kaart natuurlijk goed zien, maar vanuit de lucht zie je het nog veel beter. Beemster, here we come. Moet je kijken! Overal om je heen kaarsrechte wegen en sloten. Dit landschap is echt bijzonder. Daarom staat het ook op de Werelderfgoedlijst van UNESCO, samen met nog veel meer bijzondere gebieden en plekken. Wat dacht je bijvoorbeeld van de Notre Dame in Parijs, het Colosseum in Rome, Great Barrier Reef in Australië of de Chinese Muur. Allemaal op die lijst. En dus ook onze eigen Beemster. Maar hoe hebben ze van al dat water dit prachtig ingedeelde land gemaakt en waarom? De rijke kooplieden zochten naar goede investeringen om nog meer geld te verdienen, zoals bijvoorbeeld het droogleggen, hier van de Beemster. Land is immers veel meer geld waard dan water. Je kunt er bijvoorbeeld koeien op laten grazen of huizen op bouwen. In die tijd heeft het droogleggen van de Beemster bijna 1 miljoen euro gekost, maar veel meer opgeleverd. De rijken werden nog rijker en kregen de smaak te pakken. Ze gingen aan de slag met meren als de Schermer en de Purmer en ga zo maar door. Van water land maken, prachtig! Zo'n drooggemaakt stuk land, zoals hier het Schermermeer, noem je trouwens een polder. Maar hoe hebben ze dat voor elkaar gekregen? Met oer Hollandse molens. Die pompen al het water uit het meer. Maar ja, dat water moet natuurlijk wel ergens naartoe en daarom wordt er om het meer een ringvaart gegraven. Vanaf hier kun je de ringvaart heel mooi zien liggen. In die tijd waren er nog geen graafmachines, dus alles gebeurde met de hand. Meer dan duizenden mensen zijn twee jaar bezig geweest om die hele vaart te graven alleen met schep en kruiwagen. Kun je het je voorstellen wat een werk! Helaas zijn alle poldermolens uit de Beemster verdwenen. Hier in het gebied dat na de Beemster werd leeggepompt, de Schermer, staan de molens nog wel. Als het waait. Brengen de draaiende wieken een scheprad. Of in dit geval een vijzel in beweging. En kan de molen het water gaan verplaatsen. Van laag voor de molen naar hoog achter de molen. Een zo'n molen kan het water van anderhalve meter diep droogpompen. Dat betekent dat je voor het Beemstermeer, wat vierenhalve meter diep is drie molens nodig hebt. Drie keer anderhalf is viereneenhalf. De eerste molen staat aan de oever van het meer en haalt de eerste anderhalve meter water eruit. Dat water gaat naar de ringvaart. Het waterpeil is nu anderhalve meter gezakt. Tijd voor molen twee. Van molen twee, gaat het nu naar molen een en die maalt het weer de ringvaart in. Ja we zijn er, drie meter is weg. Tijd nu voor molen drie. Van molen drie naar molen twee, naar molen 1, de ringvaart in. Deze drie molens achter elkaar, noem je een molengang. Nou om een groot meer als de Beemster leeg te pompen heb je meerdere molengangen naast elkaar nodig. Het allerlaatste water, van molen twee naar een. Alles in de ringvaart. Yes! In 1612, in nog geen twee jaar tijd was de hele Beemster leeg. Nu kon de inrichting van het land beginnen! In 1612 was al het water weg en begonnen ze met de bebouwing van het land. Gek idee dat je 400 jaar geleden hier gewoon een meer in liep. Vierenhalve meter diep! De grond, een soort zeeklei, blijkt ontzettend vruchtbaar te zijn. Ideaal voor landbouw en veeteelt. Dat komt goed uit, want in die tijd groeien de steden snel en is er veel voedsel nodig. Dat smaakt naar meer en ze gaan aan de slag met het leegpompen van de Schermer. En daar is vooral één man heel erg blij mee. Jan Adriaanszoon Leeghwater. Bij het leegpompen van de Beemster was hij nog verantwoordelijk voor de bouw en het plaatsen van de molens. Bij het leegpompen van de Schermer wordt hij verantwoordelijk voor het hele project. En later voor nog veel meer plassen en meren. Al die polders moeten natuurlijk wel leeg blijven. Kijk, als je niks doet lopen ze vanzelf weer vol, bijvoorbeeld met regenwater en in hele droge periodes hebben ze juist water nodig voor de landbouw in de polder. Honderden jaren is dat waterbeheer gedaan door molens. Tegenwoordig zijn alle molens vervangen door elektrische gemalen. Da's handig, want ook als er geen zuchtje wind staat. Werken ze gewoon. In de Beemster houden twee gemalen de waterstand goed in de gaten. Is de waterstand in de sloten hierna te laag, dan laat gemaalbeheerder Piet, water vanuit de ringvaart de sloten instromen. Maar stel nou dat door hevige regenval het waterpeil te hoog is, dan laat gemaalbeheerder Piet juist water vanuit de sloten de ringvaart in pompen. Van laag, min vierenhalve meter naar nul. De ringvaart! Net als vierhonderd jaar geleden dus. En zo houden ze hier in dit bijzondere gebied nog altijd droge voeten. Ik neem nog even een frisse duik terug in de tijd.

De Beemster

Begin 17e eeuw was de Beemster in Noord-Holland nog een groot meer. Het werd drooggelegd met molens om er voedsel te kunnen verbouwen. Sindsdien staat het symbool voor hoe de Nederlanders hun land zelf inrichtten en behoort het tot het werelderfgoed van UNESCO.

De eerste grote polder van Nederland

Waarom is de Beemster werelderfgoed?

De allermooiste en meest beroemde kaarten ooit gemaakt? Dan wil je de Atlas Maior hebben! Deze atlas is gemaakt door de Nederlandse familie Blaeu. Dat was in de zeventiende eeuw, tijdens de bloeiperiode van de Republiek. Weet jij alles over kaarten, Atlas Maior en de familie Blaeu? Test je kennis in de quiz!

Quiz over de beroemdste kaarten van de familie Blaeu

Wat weet jij over de Atlas Maior van Blaeu?

Anton de Kom

Anton de Kom is een Surinaamse schrijver, activist en verzetsheld. In 1934 brengt hij het boek ‘Wij slaven van Suriname’ uit. Het boek is een aanklacht tegen racisme, uitbuiting en koloniale overheersing. Hoeveel weet jij van Anton de Kom? Test het in de quiz!

Quiz over de Surinaamse schrijver en verzetsheld

Wat weet jij over Anton de Kom? 

Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic anda thu, wat unbidan we nu? Je zou het niet zeggen, maar dit zinnetje is Nederlands. Het is één van de alleroudste zinnetjes in het Nederlands geschreven, bijna duizend jaar oud. Dertien woorden die heel belangrijk zijn voor onze taal. Wat betekent het? Wie heeft dit geschreven? En waarom is het zo belangrijk? Dat staat er en als je dat weet, dan kan je er heel snel achterkomen wat er wordt bedoeld. Zijn alle vogels netjes begonnen behalve ik en jij? Waar wachten we nog op? Lekker romantisch! Lijkt wel een liefdesliedje. En dat is het waarschijnlijk ook. Het oudst bewaarde Nederlandse liefdesliedje. Wel jammer dat we niet weten hoe de tekst verder gaat of hoe de muziek heeft geklonken. De tekst is bijna duizend jaar oud en de Nederlandse taal is enorm veranderd. Maarja de liefde is van alle tijden. Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic anda thu, wat unbidan we nu? Dit is dus een hele oude tekst. Maar door wie is het nou geschreven? De zin werd geschreven in een klooster door een monnik. Hij schreef daar boeken over die in het Latijn waren geschreven. Die boeken werden dus helemaal met de hand geschreven. Letter voor letter. Echt een enorm karwei. Over één bladzijde deed de monnik ongeveer een dag. En over een heel boek wel twee jaar. Hier in Museum Meermanno liggen een aantal prachtige handgeschreven boeken uit de middeleeuwen. Moet je kijken hoe netjes geschreven! En ze maakten ook nog eens hele mooie tekeningetjes in het boek. Het lijken haast wel schilderijtjes. Hier moet je deze zien. Hele kleine lettertjes. En dat met een ganzenveer in inkt geschreven. Ongelooflijk. Best moeilijk hoor dit. Die punt van die veer, die wordt steeds erg bot en die moet je dan scherp maken. Even testen of die scherp genoeg is en dat doe je met een pennenproef. Gaat goed. Bijna duizend jaar geleden, schreef een monnik met zijn pennenproef dé zin. Alleen voor wie? Dat weten we niet. Waarom is het nou juist dit zinnetje zo ontzettend bijzonder? Het Nederlands is natuurlijk veel ouder dan dit ene zinnetje. Alleen Nederlands was een spreektaal. Het werd dus wel gesproken, alleen mensen schreven het niet op. Nee, als je kon schrijven, dan schreef je in het Latijn. Deze boeken zijn allemaal in het Latijn geschreven. Latijn was lange tijd de schrijftaal in Europa. Het is dus heel bijzonder dat dit zinnetje op papier terecht is gekomen. En het laat zien hoe de taal is veranderd van toen naar nu. Hebban is nu hebben, vogala is vogels geworden. Een nestas, nesten. Taal verandert dus steeds en er komen de hele tijd nieuwe woorden bij.

Hebban olla vogala

De eerste geschreven woorden in de Nederlandse taal zijn ‘Hebban olla vogala nestas hagunnan’. De tekst is bijna duizend jaar oud en geschreven door een monnik in een klooster met een ganzenveer en inkt. In die tijd wordt er eigenlijk alleen nog maar in het Latijn geschreven, dus het is heel bijzonder dat dit zinnetje op papier is terecht gekomen.

De eerste geschreven zin in de Nederlandse taal

Vijfhonderd jaar geleden werd er in de Nederlanden maar één geloof toegestaan. Het katholieke geloof. Totdat Luther met zijn geloofsgenoten daar tegen protesteerden. De protestanten. Die strijd kwam tot een climax tijdens de Beeldenstorm in augustus 1566. Dolores bezoekt in Amsterdam de stille getuigen van deze keiharde strijd.

Afl.: Canon - Beeldenstorm. Vijfhonderd jaar geleden werd er in de Nederlanden maar één geloof toegestaan. Het katholieke geloof. Totdat Luther met zijn geloofsgenoten daar tegen protesteerden. De protestanten. Die strijd kwam tot een climax tijdens de Beeldenstorm in augustus 1566. De protestanten plunderden en molesteerden katholieke kerken om zo hun eigen richting te kunnen nemen. Toen waren in de Noordelijke Nederlanden de rollen omgedraaid en moesten de katholieken zich terugtrekken in schuilkerken. Dolores bezoekt in Amsterdam de stille getuigen van deze keiharde strijd.

Canon - Beeldenstorm 

Hunebedden zijn enorme stenen bouwwerken. Misschien heb je er wel eens een gezien. Wat weet jij van deze stenen kolossen en hun bouwers? Test je kennis in de quiz!

Quiz over deze grote stenen bouwwerken

Wat weet jij over hunebedden?

Anton de Kom groeide op in Suriname, maar kreeg als kind les uit Nederlandse schoolboekjes. Daarin werden de Surinaamse helden die hij kende uit de verhalen van zijn familie, schurken genoemd. Dat vond hij oneerlijk. Net als het racisme en de grote ongelijkheid die lang na de afschaffing van de slavernij bleven bestaan. Anton de Kom werd activist. Tirsa weet precies over welke Surinaamse helden Anton de Kom het had. Zanger Desai brengt hem een eerbetoon.

Anton de Kom groeide op in Suriname, maar kreeg als kind les uit Nederlandse schoolboekjes. Daarin werden de Surinaamse helden die hij kende uit de verhalen van zijn familie, schurken genoemd. Dat vond hij oneerlijk. Net als het racisme en de grote ongelijkheid die lang na de afschaffing van de slavernij bleven bestaan. Anton de Kom werd activist.

Maria van Bourgondië (1457-1482) was jong, mooi, sportief en ze hield van de natuur. Na de plotselinge dood van haar vader Karel de Stoute, komt ze als 19-jarige op de troon. Ze is nog niet getrouwd en gaat dus alleen regeren over het huidige Nederland, België en delen van Frankrijk. Dat duurde slechts vijf jaar, want ze sterft al op haar 25e. Janouk zoekt uit waarom Maria belangrijk is geweest voor de Nederlandse geschiedenis. De Dat-kan-toch-anders-man helpt Maria met een groot dilemma.

Maria van Bourgondië (1457-1482) was jong, mooi, sportief en ze hield van de natuur. Na de plotselinge dood van haar vader Karel de Stoute, komt ze als 19-jarige op de troon.

Maria van Bourgondië

Karel de Grote is de belangrijkste vorst van de Middeleeuwen en regeerde over een enorm rijk, bijna zo groot als Europa nu. Daarom wordt hij ook wel Vader van Europa genoemd. Hoe komt Karel de Grote aan zijn naam? Bart brengt een bezoek aan Aken in Duitsland. In de grote Karel de Grote Quiz kom je van alles over hem te weten.

Karel de Grote is de belangrijkste vorst van de Middeleeuwen en regeerde over een enorm rijk, bijna zo groot als Europa nu. Bart brengt een bezoek aan Aken in Duitsland.

Canon - Karel de Grote

Anton de Kom was een verzetsheld, activist en schrijver. Hij werd in 1898 geboren in Suriname en in zijn belangrijkste boek Wij slaven van Suriname beschreef hij dat land zo: Tussen het blauw van de Atlantische Oceaan en het ontoegankelijke 
Toemoek-Hoemakgebergte, rijk aan ontzaglijke bossen, waar de groenhart en de kostbare bruinhart groeien. Rijk aan brede rivieren, waar reigers, ibissen en flamingo's hun broedplaatsen vinden, rijk aan natuurlijke schatten, aan goud en bauxiet, aan rubber, suiker, banaan en koffie.

Suriname was een kolonie van Nederland. Dat betekent dat Nederland Suriname veroverd had, had ingepikt. Daardoor werd Nederland er de baas. Door deze Nederlandse overheersing kreeg Anton de Kom als Surinaams kind in Suriname les van een witte Nederlandse leraar uit Tilburg. Hij kreeg les uit Nederlandse boekjes en het was verboden om in de klas de Surinaamse taal te spreken. Anton de Kom leerde niet de geschiedenis van zijn eigen land Suriname, maar die van Nederland. Ze noemden dat de vaderlandse geschiedenis. Hij leerde over beroemde Nederlandse zeevaarders die als helden werden neergezet. Maar van zijn tantes hoorde hij hele andere verhalen over Surinaamse helden die in opstand kwamen tegen de slavernij en de onderdrukking door de Nederlanders. Daarover zag hij in die schoolboekjes maar weinig terug. Eeuwenlang verdienden de Nederlanders heel veel geld met het verbouwen van suiker en koffie op Surinaamse plantages. Om het zware werk op deze plantages te doen, werden in Afrika mensen gevangengenomen en meegebracht naar Suriname. De plantage-eigenaren zagen deze mensen als hun eigendom. Ze mochten niet meer zelf over hun leven beslissen. Dat heet slavernij.

Anton de Kom werd geboren nadat de slavernij was afgeschaft, maar hij kende verhalen over de slavernij van zijn familie en hij verbaasde zich erover hoe weinig aandacht er daarvoor was in de geschiedenislessen op school. Anton de Kom besloot daarom zelf een boek te schrijven over de geschiedenis van Suriname vanuit een Surinaams perspectief. Het kwam uit in 1934 en heet Wij slaven van Suriname. De slaven, onze vaders, zwoegden op de velden om de rijkdom der blanken te vergroten En op de suikerplantages waar de slaven door de veldarbeid uitgeput en vermoord werden, stonden de Europeanen met de zweep achter hen gereed om bij de minste vertraging hun naakte lichaam te treffen. Vaak kwam het voor dat in de oogsttijd hun hierbij zelfs geen nachtrust gegund werd. 

Als je de Nederlandse geschiedenisboeken van vroeger leest, zal je bijna denken dat er geen Surinaamse helden waren, maar die waren er zeker wel. Ze werden alleen in die boeken omschreven als schurken of rovers of zelfs een gevaar voor ons vaderland omdat ze in opstand kwamen tegen de slavernij. Maar Anton de Kom schreef in zijn boek wel over Surinaamse helden. Hij schreef bijvoorbeeld over de Marrons. Dat waren mensen die tot slaaf gemaakt waren, maar het gelukt was uit de slavernij te ontsnappen. Ze leefden in vrijheid, diep in het binnenland. Hun kinderen werden daardoor in vrijheid geboren, net als hun kleinkinderen, hun achterkleinkinderen, hun achterachterkleinkinderen, hun achterachterachterkleinkinderen en uiteindelijk net als ik. Want die Marrons, dat zijn ook mijn voorouders. Voor mij zijn de Marrons dus ook helemaal geen rovers, maar helden. Zij behoorden tot het gespuis zoals destijds de blanken de Marrons noemden. Maar voor ons zijn en blijven zij helden. Surinamers die hun waardigheid van aanvoerders door dapperheid en deugd verworven hadden. Vechters voor de rechten en vrijheid der Surinaamse slaven.

Op zijn 23e vertrok Anton de Kom vanuit Suriname naar Nederland. Daar ging hij werken, werd hij verliefd en kreeg vier kinderen. En één van onze kinderen leeft nog. Ze heet Judith de Kom, is 91 jaar en woont hier. Ha! Dag mevrouw de Kom. Hallo, wat leuk u te ontmoeten. Wat fijn dat we hier mogen komen. Wat was Anton de Kom voor vader? Hij was een strenge vader maar wel lief en ook heel zorgzaam. Dit bent u met uw broers en zussen? Alleen broertjes. Ik ben dus de jongste, daar in het midden. En dan drie jongens. Ja ja, ja. En dit was nog in Den Haag. Ja, ik ben in Den Haag geboren. En toen ik twee jaar was zijn we naar Suriname gegaan. 

Anton de Kom vertrekt met zijn dochter Judith en het hele gezin naar Suriname. Daar opent hij een adviesbureau waarmee hij arbeiders helpt om op te komen voor hun rechten. De slavernij was afgeschaft. Maar er moesten werkkrachten komen. En toen hebben ze mensen uit India en Indonesië gehaald. En die moesten hetzelfde doen als de slaven op de plantages. Dus de macht bleef bij de witte mensen, in dit geval dus de Nederlanders. En Anton de Kom bereikte steeds meer Surinamers die voor hun rechten wilden opkomen. Op sommige dagen stonden er wel honderden mensen voor zijn huis. De Nederlandse machthebbers vonden Anton de Kom daarom gevaarlijk en besloten in te grijpen. Hij werd gevolgd. Hij mocht niet meer spreken. Dus hij kreeg een spreekverbod. Hij mocht geen vergaderingen of zo of de mensen toespreken. En toen, na een paar dagen, heeft de politie hem gearresteerd en opgesloten in de gevangenis. En toen op de boot naar Nederland. En nou, hij mocht dus ook niet meer terugkomen in z'n geboorteland Suriname. Terug in Nederland bleef Anton de Kom zich inzetten voor betere omstandigheden voor arbeiders door actie te voeren en door te schrijven.

In 1940 brak de Tweede Wereldoorlog uit. Anton de Kom kwam weer in opstand. Hij bleef kritisch schrijven, alleen nu over de Duitse bezetting. Omdat hij ook in Nederland wilde strijden voor vrijheid. Een avond kwam hij niet thuis. Toen om een uur of 10 werd op de deur gebonsd, politie, het hele huis doorzocht. En toen mijn moeder vroeg wat er aan de hand was en toen zeiden ze dat mijn vader was gearresteerd door de Duitse politie. Toen zijn ze weggegaan en vanaf die dag hebben we nooit meer iets gehoord.

Pas veel later hoorde Judith dat haar vader naar een concentratiekamp was gebracht en daar was omgekomen. U was best wel jong toen hij omkwam. Wat hebt u nou van hem geleerd? Ik was dertien of veertien en ja, je blijft maar aan die vader denken. En toen herinnerde ik me toen ik dus ouder was, herinnerde ik me ineens dat hij in m'n poesiealbum had geschreven als kind. Suriname, ons vaderland, land van blauwe lucht, eeuwige zonneschijn, watervallen en bronnen die altijd klateren. Vogeltjes gekleed in briljante donzen, prachtige veren. Liefde voor het land, mensen en natuur. Judith, hier wordt je geest zo groot gedurende je hele schone leven. Want liefde is meer soms dan je dagelijks brood. Je vader A. de Kom. Ja. Ja, dat is zo mooi. Ja. Ja.

Einde van de kolonie. De mensen in de kolonie hebben er genoeg van. Ze willen niet meer dat Europese landen de baas spelen in hun land. Inmiddels is er in Nederland veel meer aandacht voor de koloniale geschiedenis. En nu is Anton de Kom zelf een belangrijk onderwerp geworden in de geschiedenislessen. En wat hoopt u dat kinderen leren van Anton de Kom? Ik hoop dat ze leren wat ik als kind ook geleerd heb van mijn vader, dat liefde belangrijk is. Omgaan met mensen, ook al zien is er anders uit of hebben ze een andere kleur. En probeer elkaar ook te begrijpen en kom voor elkaar op om voor die vrijheid, voor die vrijheid weer. Ja, ja.

Wie was Anton de Kom?

Anton de Kom groeit op in Suriname. Op school krijgt hij alleen maar Nederlandse geschiedenis, omdat Suriname toen een kolonie was van Nederland. Hij besluit een boek te schrijven over de geschiedenis van Suriname vanuit Surinaams perspectief, onder andere over de slavernij. Tijdens de Tweede Wereldoorlog woont De Kom in Nederland en verzet hij zich door kritisch te schrijven over de Duitse bezetter. Hij sterft in een concentratiekamp.

Verzetsheld, activist en schrijver uit Suriname

Karel de Grote is een vorst uit de vroege middeleeuwen. Hij regeert onder andere over het gebied wat nu Nederland is. Test je kennis over zijn rijk en leven.

Quiz over de Europese vorst Karel de Grote

Wat weet jij over Karel de Grote?

Het oudste menselijke skelet dat in Nederland is gevonden, is van een vrouw: Trijntje. Hoeveel weet je over haar geschiedenis en de tijd waaruit zij komt? Test je kennis in de quiz.

Quiz over het oudste menselijke skelet dat in Nederland is gevonden

Wat weet jij over Trijntje?

200 jaar lang maken de VOC en de WIC de dienst uit in overzeese gebieden als Indonesië en Suriname. Nederland is schatrijk geworden van de handel in grondstoffen en specerijen. Maar deze rijkdom heeft ook een keerzijde. Hoeveel weet jij over de VOC en WIC? Test je kennis in de quiz!

Quiz over handel en slavernij

Wat weet jij over de VOC en WIC?

Wist je dat hertogin Maria van Bourgondië ervoor heeft gezorgd dat de Nederlandse gewesten deel werden van een groot wereldrijk? Test je kennis over de hertogin in deze quiz!

Quiz over de hertogin van Bourgondië

Wat weet jij over Maria van Bourgondië?

De ideeën van Erasmus zijn 500 jaar geleden gloednieuw. Hij schrijft meer dan honderd boeken. Hoeveel weet jij over Erasmus en zijn ideeën? Test je kennis in de quiz!

Quiz over één van de belangrijkste schrijvers van Nederland

Wat weet jij over Erasmus?

Hebban olla vogola nestas zijn de woorden uit een liefdesliedje van meer dan 1000 jaar oud. Het eerste geschreven Nederlands! Hoeveel weet jij over dit historische zinnetje? Test je kennis in de quiz!

Quiz over de alleroudste Nederlandse zin

Wat betekent 'Hebban olla vogala'?

Hij wordt geboren in 1547 en blijkt een razendslimme politicus. Midden in een oorlog tegen de Spaanse overheerser maakt hij van de Nederlandse Republiek een machtig land. Weet jij alles over het ontstaan van de Republiek en over het leven van Johan van Oldenbarnevelt? Test je kennis in de quiz!

Quiz over de belangrijkste staatsman van Nederland

Wat weet jij over Johan van Oldenbarnevelt?

Midden in Rotterdam staat al heel lang een standbeeld om Erasmus van Rotterdam te eren. Deze grote geleerde leefde 500 jaar geleden. In die tijd is Erasmus al een beroemdheid, een ster. Hij schrijft geleerde boeken die veel worden verkocht en gelezen. 
Boeken worden dan nog met de hand geschreven. Monniken in kloosters doen dat.
Wekenlang zijn ze bezig met het overschrijven van één boek. Zo'n handgeschreven boek is daarom heel erg duur. Met de uitvinding van de boekdrukkunst verandert dat. Boeken worden nu gedrukt. Dat gaat veel sneller, en is ook veel goedkoper. Meer mensen kunnen nu boeken kopen. Bijbels, geschiedenisboeken en natuurlijk ook de boeken die Erasmus schrijft.
Erasmus wil alles weten over de Bijbel. Wie hebben hem geschreven? Hoe lang geleden? Wat dachten de bijbelschrijvers? Want met hen begon het christelijk geloof. Erasmus had steeds één belangrijke vraag in zijn hoofd: hoe is het christendom en de kerk begonnen?
Om een antwoord te vinden op die vraag bestudeert hij ook de schrijvers uit de tijd van de oude Grieken en Romeinen. Daar schrijft Erasmus over in zijn boeken. Hij schrijft ook dat de kerk te veel is veranderd. Die moet weer worden zoals vroeger, toen de kerk begon. De bisschoppen van de kerk zijn helemaal niet blij met de kritiek van Erasmus. Maar veel andere mensen zijn het wel met hem eens: ook zij vinden dat de kerk moet veranderen. 
Erasmus schrijft niet alleen serieuze boeken. Een van zijn bekendste boeken is ‘Lof der zotheid’, een grappig boek. Erasmus schrijft in dat boek hoe dwaas, hoe zot, mensen kunnen doen. Zelfs als ze het niet doorhebben! 
‘Er zijn geen gelukkiger mensen dan zotten, dwazen en domoren. Ze zijn nergens bang voor. Niet voor de dood, niet voor spoken en geesten. Ze maken zich helemaal geen zorgen.’
Erasmus denkt: misschien is het juist wel goed om dwaas te zijn!
‘Als mensen nou eens stopten met verstandige dingen te doen, en hun hele leven meer naar mij, de zotheid, zouden luisteren, dan zouden ze op een leuke manier oud kunnen worden, dan zouden ze altijd jong blijven.’
‘Lof der zotheid’ lijkt misschien alleen een grappig boek. Maar als je goed leest merk je dat er ook in dit boek kritiek op de kerk en de koningen staat. Erasmus doet dat in ‘Lof der zotheid’ alleen op een andere manier. Een slimme manier, die mensen nu nog steeds erg grappig vinden.

Erasmus

Erasmus leefde 500 jaar geleden. In die tijd is hij al een beroemdheid. Zijn boeken worden veel verkocht en gelezen.

Erasmus wilde weten hoe het christendom en de kerk begonnen waren

Michiel de Ruyter wordt door velen gezien als de grootste zeeheld van de Nederlandse geschiedenis. Maar wat is een zeeheld precies en hoe word je dat? Een zeeslag klinkt misschien spannend en leuk, maar 350 jaar geleden werd er op deze manier oorlog gevoerd. Nederland wil de producten en zelfs mensen verhandelen in Azië en Afrika. Maar Engeland, die wilde dat ook. Dus het werd oorlog tussen Nederland en Engeland. Engeland was sterker dan Nederland. Nederland verloor bijna alle manschappen en wel honderden boten. Er moest iets gebeuren. De meest ervaren zeeman werd de nieuwe baas van de Nederlandse vloot en dat was in Michiel De Ruyter. Michiel Adriaanszoon de Ruyter wordt in 1607 hier in Vlissingen geboren als zoon in een simpel arbeidersgezin. Zijn ouders laten hem al vroeg werken. Hij moet als jong jongetje aan het wiel draaien in een touwslagerij. De mensen in die tijd vonden het heel gewoon kinderen te laten werken. En Michiel, die wilde het liefst de zee op. Als elfjarig jongetje ging hij voor het eerst aan boord van een schip. Daar werkte hij zo hard dat hij al snel veel belangrijker werk te doen krijgt. In verschillende rangen en standen bevaart hij de wereldzeeën. Op zijn zestiende wordt hij gevangengenomen door Spaanse zeerovers. Maar hij weet te ontsnappen en hij loopt van Spanje helemaal naar Vlissingen. Dat is echt gebeurd. Later vaart hij de wereld over op jacht naar walvissen en wordt hij kapitein op schepen die vechten tegen Spanje en Portugal. Op zijn 44ste wordt hij gevraagd om te komen werken bij de marine. De Nederlandse krijgsmacht op zee. Hij accepteert de functie, maar alleen onder de juiste voorwaarden. Hij wil snellere schepen, grotere schepen en vooral heel veel kanonnen. En die krijgt hij ook. Er worden tientallen extra schepen gebouwd op verschillende werven. In de oorlog met Engeland krijgt Michiel de Ruyter zijn eigen vlaggenschip, de Zeven Provinciën. Een prachtig schip, uitgerust met 80 bronzen kanonnen. Met onder andere dit schip werd de meest spectaculaire actie van de Nederlandse zeemacht ooit uitgevoerd. Michiel de Ruyter was met zijn nieuwe schepen en wapens klaar voor zijn meest spectaculaire actie ooit. De zeeslagen waren zeer gewelddadig. Het was allemaal om geld en eer te doen. Wat maakte Michiel de Ruyter nou de juiste kandidaat om de vloot te leiden? Ik denk dat ze voor Michiel de Ruyter hebben gekozen omdat ie bescheiden was, rustig. Maar hij was ook goed in het leidinggeven aan mannen. Dus hij wist ook hoe je twintigduizend bange mannen gemotiveerd kon krijgen. En zodoende kon je van honderd losse schepen ja een vloot maken die als één groot wapen kon optreden. Tegenwoordig hebben we natuurlijk elektriciteit, computer en gps. Maar in de tijd van Michiel de Ruyter was het allemaal mensenwerk. Ja, dat klopt en de kaarten die hij had waren heel gebrekkig. En verder moest hij het vooral hebben van kennis, kennis van getijden, stroming van de wind. Wat de vijand deed. Zeemanschap, daar kwam het allemaal op aan. En dan de beroemde Tocht naar Chatham. Ja, ja, Nederland was al twee jaar in oorlog met Engeland, twee grote vloten die mekaar beschoten. Schade incasseerden. Schade toebrachten. Maar na twee jaar oorlog voeren was het geld van de Engelse koning op. Hij zette eenzijdig de hele oorlog op de pauze toets en zei: Als ik niet vecht, kunnen Nederlanders ook niet vechten, maar dan vergistte hij zich in. Toen bedacht Johan de Witt, de baas van de Nederlandse Republiek, een heel gewaagd plan. Wat was dat gewaagde plan dan? Hij ging aanvallen. Hij ging aanvallen met een kleine vloot heel onverwachts de Engelse vloot die onbewaakt alleen maar aan een ketting lag opgeborgen om die in de fik te gaan steken. Wow, een groot vreugdevuur, daar in Engelse wateren door de Nederlanders aangestoken en ook nog eens een keertje tot grote schande van die koning, werd zijn persoonlijk vlaggenschip aan het touwtje om de boegspriet als een gevangene meegenomen naar Hellevoetsluis. De spiegel van de Royal Charles, de kleurrijke achterkant, is nog steeds te bewonderen in het Rijksmuseum. En dat allemaal dankzij Michiel de Ruyter. Nee, helaas, ik moet je teleurstellen. Nee, Michiel de Ruyter deed mee, maar hij heeft niet meegedaan aan het aller spannendste moment van die aanval. Sommige mensen zeiden hij is ziek, dat zij die zelf ook, maar De Ruyter had toen dat plan bekend werd gemaakt al te kennen gegeven dat hij het een krankzinnig plan vond.Waarom wordt Michiel de Ruyter dan gezien als de held van Chatham? Dat is vreemd. Goeie vraag hé Lotte, jij bent historicus en jij onderzoekt de helden uit de Nederlandse geschiedenis. Ja, dat klopt. En was Michiel de Ruiter nou wel een held of niet? Want aan dit grote, indrukwekkende schilderij lijkt het van wel. Ja, zo zwart wit kun je dat eigenlijk niet zeggen. Kijk, hij was een heel belangrijke admiraal. Hij heeft veel zeeslagen gewonnen. Maar om een held te worden moet je wel aandacht krijgen. Dus het is niet genoeg om gewoon ergens goed in te zijn. Nee kijk, je kunt bijvoorbeeld heel goed voetballen. Maar als niemand dat ziet of opmerkt dan word je geen held. Dus er is echt aandacht voor nodig om een held te worden. Buiten hebben we daar trouwens een heel mooi voorbeeld van. Daar is ie. Zo, groot standbeeld! Ja, indrukwekkend hé. En ja, het is in 1841 opgericht. 165 jaar na zijn dood. In 1676 stierf Michiel de Ruyter tijdens een zeeslag op de Middellandse Zee door een Franse kanonskogel. Hij ligt begraven in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Na na zijn dood nam zijn bekendheid echt alleen maar toe. Er waren heel veel schrijvers fan van hem en die hebben echt alleen maar positieve dingen over hem geschreven. Kijk maar. Hef aan mijn dichtgeest, zing door heilig vuur ontvonkt. Ter Eer des Heils, wiens naam met Eeuwige Lauren pronkt. De Ruiters naam ter ere. Dat is heel veel lof. Ja, in de 19de eeuw had men echt behoefte aan nationale helden. In het begin van de 19de eeuw was Nederland bezet door de Fransen, dus men ging op zoek naar personen op wie we echt trots konden zijn. En ja, waar kunnen we trots op zijn? Michiel de Ruyter natuurlijk. Ja, precies zo'n held versterkt het idee dat je als Nederlanders bij elkaar hoort. Ja, in de 19de eeuw had je misschien nog geen Instagram of TikTok, maar wel gedichten waarop helden een podium konden krijgen. Tegeltje van de herdenking van De Ruiter. Wie is dat jongetje op dat schilderij? Ja, in die tijd werden kinderen uit Afrika zonder hun ouders wel vaker naar Nederland gehaald om als hulpje of bediende voor rijke Nederlanders te gaan werken. En dat is hier waarschijnlijk ook het geval. Het lijkt me niet echt leuk. Ziet iedereen Michiel de Ruyter als held? Ja, we kijken nu ook kritischer naar de geschiedenis, dus we kijken ook naar de vraag of een held alleen maar goeie of misschien ook slechte eigenschappen had. Zo zie je dat door de tijd heen onze kijk op de geschiedenis veranderd. Dus over 20 jaar kunnen we weer heel anders naar Michiel de Ruyter kijken? Jazeker, want we stellen steeds nieuwe vragen in de geschiedenis. En dat betekent dat er ook weer een heel ander beeld over Michiel de Ruyter kan ontstaan. Dus het is echt maar de vraag hoe we over twintig jaar tegen deze held aankijken.

Michiel de Ruyter

Michiel de Ruyter wordt door zijn heldhaftige optreden tegen de Engelse vloot ten tijde van de Republiek, internationaal gezien als zeeheld. Vooral de succesvolle tocht naar Chatham zou aan hem te danken zijn. Maar in hoeverre is Michiel de Ruyter een held en waarom wordt hij zo gezien?

Nederlandse zeeheld

Dit boek is niet zomaar een boek. Het is het bestverkochte boek ter wereld: de Bijbel. Dat is het heilige boek van de christenen, één van de grote godsdiensten. Het staat vol eeuwenoude verhalen over God en zijn zoon Jezus. En allemaal mensen die duizenden jaren geleden leefden. Misschien ken je wel een paar van die verhalen. Hoe God de wereld maakte? In het begin schiep God de hemel en de aarde. Adam en Eva. Adam had gemeenschap met zijn vrouw Eva. Het kerstverhaal door. Toen Jozef en Maria daar waren... Was het tijd dat het kind geboren moest worden en kreeg het de naam Jezus. Het paasverhaal. Maar wat moet ik doen met Jezus die Christus wordt genoemd? Kruizigen! Riepen ze allemaal. De Ark van Noach. Om aan de dreigende watervloed te ontkomen, ging Noach met zijn zonen, zijn vrouw en zijn schoondochters aan boord. Renske, jij bent Bijbelonderzoeker. Waar komen al de verhalen in de Bijbel vandaan? De Bijbel is een verzameling verhalen die heel lang geleden zijn opgeschreven door allerlei verschillende mensen. Eigenlijk om antwoord te geven op grote vragen, zoals hoe is de aarde gemaakt? Wat gebeurt er met je als je dood bent? Hoe moet je met elkaar omgaan? Dus de Bijbel is eigenlijk een soort verhalenbundel? Ja, en het woord bijbel komt ook van het woord biblia. Dat is Grieks en dat betekent boeken, verzameling boeken. Een soort bibliotheek eigenlijk? Ja, soort bibliotheek in één boek. Dit zijn allemaal Bijbels. De eerste teksten van de Bijbel waren niet in het Nederlands geschreven, maar in het Grieks en het Hebreeuws. In de afgelopen eeuwen werden die originele teksten in wel duizend verschillende talen vertaald, bijvoorbeeld in het Duits. Vanuit de Duitse vertaling werd de Bijbel ook voor het eerst in het Nederlands vertaald. En in het begin van de zeventiende eeuw wilde Nederland haar eigen vertaling, dus niet een vertaling van de Duitse vertaling, maar een vertaling vanuit de originele teksten, het Hebreeuws en het Grieks. Om zo dicht mogelijk bij het oorspronkelijke verhaal te blijven. En een Bijbel waar de Nederlandse christenen trots op konden zijn. De Statenbijbel. Deze eerste officiële Nederlandse Bijbel verscheen in 1637 en werd vernoemd naar de Nederlandse overheid van toen, de Staten-Generaal. Maar die vertaling kwam er niet zomaar. Daar ging een hoop gesteggel aan vooraf. Renske, hoe kwam de Statenbijbel er? Het was aan het begin van de zeventiende eeuw heel onrustig in Nederland. Er waren heel veel groepen mensen die het met elkaar oneens waren over hoe je op de beste manier christen kon zijn. Dat ging over grote vragen, bijvoorbeeld hoe God bepaalde wie er in de hemel kwam en in 1618 besluiten ze om met z'n allen samen te komen voor soort grote vergadering. Dat heet de synode. Om te praten over die vragen. En dat deden ze dus hier zo, hier in Dordrecht. Dat gebouw waar de synode werd gehouden, dat bestaat niet meer, maar hier hebben ze wel een maquette nagebouwd. Dus zo zag het eruit in 1618? Ja, zo zaten daar met z'n allen. Ik versta niks van. Ze spreken Latijn met elkaar. Dat was een soort van het Engels van die tijd, dus dat konden mensen spreken in allerlei verschillende landen. Waar hebben ze het dan over? Ze hebben het over van alles, bijvoorbeeld over wie daar naar de hemel mag en niet. Uiteindelijk zijn ze wel een half jaar lang met elkaar aan het vergaderen. En aan het eind van dat half jaar besluiten ze dat er een nieuwe Nederlandse Bijbelvertaling moet komen. En dat wordt de Statenvertaling. Ja, precies. Wauw. Kijk. Biblia, de gantiche. De ganzen, de hele heilige schriftuur en daaronder staat dan dat het dus door de Staten-Generaal van de Verenigde Nederlanden op de Synode van Dordrecht besloten is deze Bijbel te maken. In Den Haag de 29 juli 1637, dus het duurde 20 jaar om deze vertaling te maken. Ja. Toen de Statenvertaling 1637 uitkwam was dat de Nederlandse vertaling. Al snel had bijna elke Nederlander 'm in huis en hij werd gebruikt in scholen, in kerken. Overal was ie te vinden. Bijna elke Nederlander had ermee te maken. Hier gebruiken ze niet meer de vertaling uit 1637. Die is maar moeilijk te begrijpen met dat oude Nederlands. Neem deze zin uit de statenvertaling: En het geschiedde, toen de Filistijn zich opmaakte, en heenging, en David tegemoet naderde, zo haastte David, en liep naar de slagorde toe, den Filistijn tegemoet. Die klinkt in de nieuwe bijbelvertaling zo: Toen de Filistijn tot de aanval overging en al dichterbij kwam, snelde David op hem toe en ging tot de tegenaanval over. Dat is toch makkelijker te begrijpen hè? Dat is handig.

De Statenbijbel

De in 1637 uitgebrachte ‘Statenbijbel’ wordt gezien als de belangrijkste Nederlandse vertaling van de Bijbel. De Bijbel werd ooit geschreven in het Grieks en Hebreeuws en later vertaalt naar het Duits. Deze Duitse versie werd naar het Nederlands vertaalt. Maar de Nederlandse christenen wilden hun eigen vertaling en ze vernoemden deze bijbel naar de regeringsvorm van dat moment: die van de Staten-Generaal der Verenigde Nederlanden. Dat werd dus de Statenbijbel.

De belangrijkste Nederlandse bijbelvertaling

Hugo de Groot is tijdens zijn leven schrijver en al op jonge leeftijd adviseur van raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt. Wanneer Van Oldenbarnevelt in conflict komt met Prins Maurits en dit verliest, wordt hij ter dood veroordeeld. Hugo moet een levenslange gevangenisstraf uitzitten op Slot Loevestein. Maar hij weet te ontsnappen in een boekenkist.

Adviseur van Johan van Oldenbarnevelt

Wat weet jij over Hugo de Groot?

Rond 700 worden in de Lage Landen natuurgodsdiensten aangehangen. De Engelse monnik Willibrord wil de inwoners bekeren tot het christendom en reist af naar de Lage Landen. Maar hier stuit hij op een vasthoudend volkje: de Friezen. 

Quiz over de verspreider van het christendom

Wat weet jij over Willibrord?

Willem van Oranje wordt ook wel de vader des vaderlands genoemd. Hij is de leider van de Nederlanden tijdens de opstand tegen de Spaanse overheersing en wordt gezien als de grondlegger van de Nederlandse staat. Tegenwoordig hoor je zijn naam voor elke wedstrijd van het Nederlands voetbalelftal, tijdens het zingen van het Wilhelmus, dat een eerbetoon aan hem is. 

Quiz over de vader des vaderlands

Wat weet jij over Willem van Oranje?

Nederlanders zijn kaarten-gek. Nergens ter wereld worden zoveel kaarten verkocht als in ons landje. En die gekte begon al in de Gouden Eeuw, zo'n 400 jaar geleden. De Mooiste, de duurste en de dikste atlas ter wereld is de Nederlandse Atlas Maior uit 1662. Wereldberoemd en in die tijd een must have voor de rijken en bij de Universiteit van Amsterdam, daar ligt er eentje. Wauw! De hele wereld nou ja alle plekken die toen bekend waren in kaart gebracht in 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 11 delige atlas. Nooit eerder kon je thuis op de bank zo uitgebreid met de wereld kennismaken als met de Atlas Maior. Er werd zelfs een speciaal kastje omheen gebouwd, zodat iedereen kon zien dat jij zo'n bijzondere atlas in huis had. Hij kostte een vermogen en was dan ook alleen weggelegd voor de rijken. Deze bijzondere atlas wordt in de zeventiende eeuw in Amsterdam gemaakt door de familie Blaeu. Vader Willem Janszoon Blaeu begint, zijn zoon Johan helpt hem daarbij en maakt de atlas na de dood van zijn vader af. Ik ben nou wel heel benieuwd hoe de atlas ervan binnenuit ziet. Voorzichtig! Kijk, het is echt heel bijzonder. Hier, eerste deel des aardkloots beschrijving. Prachtig mooi opgemaakt, mooie letters en vooral hele mooie tekeningen zoals hier. Kijk, een plaatje van de hele wereld. Alles werd in die tijd met de hand ingekleurd. Bladzijde voor bladzijde. Wat een werk moet dat geweest zijn. Nu denk je misschien dat de familie Blaeu de hele wereld over reist met hun meetapparatuur om de boel eens goed in kaart te brengen. Nee, nee. Ze gebruikten gewoon bestaande kaarten en maakten die mooier. Atlassen maken in die tijd was niets meer dan de beste kaarten verzamelen, die mooier maken en zo nodig aanpassen. Maar de familie Blaeu maakt er wel echt iets bijzonders van. Naast kaarten zit er bijvoorbeeld ook veel informatie bij over een land. Neem nou Groenland. Dan kun je dingen vinden over de geschiedenis, over de religie, over de dieren die daar leven. En tekeningen in de atlassen van Blaeu, heel veel prachtige tekeningen. Neem nou deze van het Buitenhof in Den Haag. Blaeu voegde heel veel dingen toe en fleurde de boel prachtig op. En zo dacht Blaeu dat de mensen er in Afrika in die tijd uitzagen. Maar hoe kwamen ze nou aan die informatie zonder dat ze zelf ooit ergens heen gingen? Zowel Willem als Johan Blaeu spraken met wereldreizigers over de plekken die ze bezocht hadden. Wereldreizigers waren er in de zeventiende eeuw in Amsterdam natuurlijk meer dan genoeg. Er worden dus een hoop nieuwe landen ontdekt in die tijd, maar als deze atlas is 1662 op de markt komt, zijn er nog landen die nog niet zijn ontdekt. Welke gebieden mis je op deze wereldkaart? Bijvoorbeeld de Zuidpool? Die staan er nog niet op. En zo werd de wereld stukje bij beetje helemaal ontdekt. Ontdekkingsreizigers zagen voor het eerst van hun leven een krokodil in Afrika. Het was heel kort en ging heel snel en ze zagen hem ook niet helemaal. Teruggekomen in Amsterdam, vertelden ze hoe het dier er ongeveer uitzag. Groen! Lang, stekelig en heel gevaarlijk. Een tekenaar probeerde nu zo goed en zo kwaad als het kon het dier in beeld te brengen. Maar ja, heel goed lukte dat vaak niet. En dus zagen dieren er op de eerste kaarten er soms wat vreemd uit. Kijk, dit bijvoorbeeld is een kaart uit 1603. Hier hebben ze geprobeerd om walvissen te tekenen. Dit is een walrus. Het ziet er best wel gek uit, maar tegelijkertijd klopt het ook wel weer wel een beetje. Je kunt je voorstellen dat als je een walrus of een walvis heel kort zag dat je echt dacht dat die er zo uitzag. Er werd in die tijd steeds meer gereisd, dus ook steeds meer mensen zagen een walvis, een walrus of een dolfijn. En zo konden de tekeningen iedere keer weer worden aangepast. En zo werden de atlassen steeds mooier en beter, met als hoogtepunt de Atlas Maior van Blaeu. De wereld in kaart gebracht. In zijn meest uitgebreide en mooist denkbare uitvoering, heel bijzonder. Ik leg hem nu weer voorzichtig terug.

De Atlas Maior van Blaeu

Zo’n 400 jaar geleden wordt de Atlas Maior gemaakt. Dit is de mooiste, dikste en duurste atlas ter wereld! Hij is gemaakt door de familie Blaeu. De informatie uit de atlas is over de hele wereld verzameld door bekende ontdekkingsreizigers en zit vol met prachtige kaarten en tekeningen.

De mooiste, dikste en duurste atlas ter wereld

Amsterdam en Rotterdam. De grootste en belangrijkste steden van Nederland. Hoofdstad. Grootste havenstad van Europa. Dat was 800 jaar geleden wel anders.
Toen waren dit nog modderpoelen waar een stel vissers woonden. In die tijd was het oosten van Nederland het centrum van handel en welvaart. Kampen bijvoorbeeld, is tot de 16e eeuw een van de rijkste en machtigste steden van Europa. De stad staat dan nog in rechtstreekse verbinding met de zee. Hier ligt Kampen. Er was toen helemaal geen sprake van Afsluitdijk of Flevoland. Het was een drukte van jewelste. Het was een komen en gaan van schepen uit Europa die hier hun goederen gingen laden en lossen. Je kan rustig stellen dat Kampen het Rotterdam van de Middeleeuwen is. Ik ga vandaag een stukje Middeleeuws varen op HET containerschip uit die tijd: De Kogge. Het allereerste grote en zeewaardige schip. Het had een aantal voordelen. In dat ruim konden veel meer goederen dan in de kleine bootjes die ze ervoor gebruikten. Bovendien konden ze nu naar landen varen waar ze voorheen niet konden komen. Met de komst van de Kogge in 1200, ging er een nieuwe wereld open. De handel bloeide als nooit tevoren. Kooplieden halen hun waar overal vandaan. Wol bijvoorbeeld uit Engeland. En voor hout en bont gaan ze richting Rusland en Finland. Op de heenweg namen ze hun eigen producten mee om te verkopen. Werd het ruim volgeladen met spullen. Goederen die Nederland op dat moment exporteert zijn kaas en boter. Maar we waren toen ook goed in het verkopen van spullen die we ergens anders hadden ingekocht. Zoals gedroogde vis. Stokvis uit Noorwegen en Zweden. Dat werd vervoerd in dit soort vaten. In de Middeleeuwen besluiten kooplieden uit steden rond de Noord- en Oostzee samen te werken. Ze sluiten een handelsverbond, een zogenaamde Hanze. In de eeuw daarna komen er steeds meer steden bij. Ze reizen samen en het voordeel daarvan is dat ze sterker staan tegen piraten die op de loer liggen en ze kunnen elkaar helpen bij storm of schipbreuk. Hanzesteden maakten prijsafspraken en ze konden enorme hoeveelheden producten kopen en verkopen. Ze sloten zelfs overeenkomsten met koningen. Let op! Laat vallen! In Nederland waren vooral steden langs de IJssel lid van de Hanze. Bijvoorbeeld Kampen, Zwolle, Deventer, Zutphen, Doesburg. De schepen konden hier namelijk heel makkelijk bij komen. In de Middeleeuwen was dit de handelsroute van Nederland. In het gemeentearchief van Kampen liggen nog tientallen stukken uit die Hanzetijd. Dit is heel bijzonder. In deze doos zit een overeenkomst uit 1251 met koning Abel van Denemarken. En in deze overeenkomst staat dat als de kooplieden uit Kampen met hun kogge naar Denemarken varen dat ze dan minder tol hoeven te betalen. Om zeker te weten dat deze overeenkomst geldig is hangt er een zegel aan. Iedereen heeft zijn eigen zegel. Dit is het zegel van koning Abel van Denemarken. Ruim 800 jaar oud! Als nou heel veel Hanzesteden samen een afspraak maken dan ziet dat er zo uit. Zoveel zegels! Niet alleen de overeenkomsten uit die tijd zien er anders uit de steden zelf ook. Een stad was helemaal ommuurd, je kon er niet zomaar in of uit. Je moest je eerst melden bij de wachter, bij de poort. En die besliste of je naar binnen of buiten mocht. In Kampen zijn er nog drie van die poorten uit de Middeleeuwen. Deze is uit 1337. Hanzesteden werden door de handel rijker en rijker waardoor de kooplieden geld hadden om prachtige panden te kopen in de binnenstad.

Steden als Zwolle, Kampen, Zutphen en Deventer vormen in de late middeleeuwen hét centrum van de Nederlandse Handel. Ze zijn lid van de ‘Hanze’: een samenwerkingsverband van kooplieden. De Hanzesteden worden schatrijk van de handel.

Quiz over het middeleeuwse handelsverbond

Wat weet jij over De Hanze?

Het is al eeuwenlang het best verkochte boek ter wereld. Een absolute bestseller. Er zijn honderden miljoenen van en het is een honderden talen vertaald. Het is dus niet gek dat het ook wel het Boek der Boeken wordt genoemd De Bijbel. De Bijbel is het heilige boek van de Christenen. Eigenlijk zijn het zestig boeken ineen en het bestaat uit twee delen. Het oude en het nieuwe testament. Voor veel christenen telt dit boek als het woord van god. Er staat van alles in. Allerlei verhalen, religieuze wetten, voorspellingen, liederen, leefregels, spreuken. Noem maar op. Iedereen heeft weleens gehoord van de Bijbel. En toch staat niet in alle bijbels precies hetzelfde. Binnen de christelijke godsdienst, zijn er verschillende richtingen. Katholieken, gereformeerden, doopsgezinden en nog veel meer. Bij allemaal zijn er verschillen in wat je moet leren van de Bijbel. De een is bijvoorbeeld veel strenger dan de ander. Ze hebben ook allemaal hun eigen bijbel en vertaling. Nou is er met eentje iets heel bijzonders aan de hand. Dit is de Statenbijbel. En het bijzondere aan deze bijbel is, dat die vanuit de allereerste teksten van zo'n tweeduizend jaar geleden rechtstreeks naar het Nederlands vertaald is, dus niet via Duits of Latijn. Het lijkt nu heel gewoon, maar dat is niet altijd zo geweest. Nou is dit natuurlijk een hele nieuwe versie, maar de eerste verscheen in 1637. Maar voordat het zover is, het is nog een hele klus. In de Statenbijbel staan uitdrukkingen, gezegden en spreuken die we vandaag de dag nog steeds gebruiken. Wat dacht je bijvoorbeeld van wie een kuil graaft voor een ander, valt er zelf in of de inwendige mens versterken? Dat betekent wat eten of drinken. Proost! Hoe was de situatie rondt 1500 wat de bijbels betreft? Nou dankzij de boekdrukkunst werden de bijbels goedkoper, dus konden meer mensen er eentje aanschaffen. Toch waren het voornamelijk de geestelijken, dus de mensen van de kerk en rijke mensen die er een hadden. Bovendien werden de meeste bijbels in het Latijn geschreven. Dat is een oude taal, die voornamelijk werd gesproken door geleerden. Er was inmiddels wel een enkele bijbel in het Nederlands, maar dat was of het oude testament of een vertaling van een vertaling van een vertaling. Voor de gewone mensen zijn er eigenlijk geen bijbels in hun eigen taal. De mensen die het in de kerk op dat moment voor het zeggen hebben, vinden dat trouwens prima. Gewone mensen kunnen maar beter niet zelf de Bijbel gaan lezen, vinden ze. Vanaf de zestiende eeuw wordt het protestantisme min of meer de officiële godsdienst voor Nederland. Bovendien is de overheid ook wel een beetje klaar met de wildgroei aan bijbels en meningen over de Bijbel. Ze willen dat er één officiële bijbel komt in het Nederlands zodat iedere gelovige die zelf kan lezen. En ja, dan moet er wel een goede vertaling zijn in het Nederlands en die is er niet. Nog niet. In 1618 komen de belangrijkste nationale en internationale kerkleiders in Dordrecht bij elkaar voor een vergadering over dit onderwerp. Een vergadering die maar liefst een half jaar duurt. En na die zes maanden zijn ze eruit. Er zijn afspraken gemaakt over de vorm, de inhoud, de schrijfstijl, over diegenen die de Bijbel naar het Nederlands gaan vertalen. De kosten voor die vertaling worden vergoed door de Nederlandse overheid: de Staten-Generaal. Vandaar ook de naam 'Statenbijbel'. Belangrijke mensen uit allerlei delen van Nederland mogen er iets over zeggen. Het probleem is alleen dat er tot dan toe verschillende dialecten worden gesproken en er nog niet één manier van schrijven bestaat. Er ontstaat belangstelling voor taalregels en langzaamaan worden er afspraken gemaakt over spelling en taalgebruik. En de vertalers volgen zoveel mogelijk het Algemeen Beschaafd Nederlands van die tijd. Na bijna 20 jaren van vergaderen, werken, vertalen, nog eens een keer vergaderen, is de eerste Statenbijbel in 1637 eindelijk klaar. In korte tijd worden er heel veel van die Nederlandse Statenbijbels gedrukt en gelezen. De Bijbel is niet langer alleen maar voor de rijken of de geestelijken. Ook het gewone volk gaat massaal de Statenbijbel lezen. En zo draagt de bijbel-taal zijn steentje bij aan de ontwikkeling van het Nederlands. Dit is één van de eerste exemplaren van de Statenbijbel. Iets te groot en te zwaar om je binnenzak te stoppen. En zo klein kunnen ze tegenwoordig zijn. En nu vierhonderd jaar is er bijna niets van de tekst veranderd. Zelfs de spreekwoorden en gezegdes die erin staan, gebruiken nog steeds.

De Bijbel is het best verkochte boek ter wereld. Het is voor christenen het woord van God. De eerste versie is geschreven in het Latijn. Maar om het boek toegankelijk te maken voor iedereen, werd het vertaald. De eerste echte goede Nederlandse vertaling van het boek, is de Statenbijbel. Hij werd gefinancierd door de Staten-Generaal, vandaar ook de naam ‘Statenbijbel’.

De eerste Nederlandse versie van de Bijbel

Halverwege de 16e-eeuw is Nederland onderdeel van het grote Spaanse rijk en nog geen onafhankelijk land, zoals nu…. In 1555 volgt de Koning Filips II zijn vader keizer Karel op en wordt hij de nieuwe heerser over het grote rijk, dus ook over de Nederlanden. Filips wil in Nederland het bestuur nog meer zelf bepalen en zo meer macht te krijgen over zijn rijk. Iedereen moet hem gehoorzamen. Ook moeten alle mensen in zijn rijk het katholieke geloof aanhangen. En diegene die een ander geloof heeft moet Katholiek worden. Mensen die dat niet doen, zoals de Protestanten worden zwaar gestraft of zelfs gedood. Hij stelt zijn halfzus Margaretha van Parma aan als landvoogdes om dit uit te voeren. Een aantal hooggeplaatste Nederlandse edelen zijn kwaad op Filips en Margaretha over de vervolgingen van de protestanten en bieden Margaretha een ‘smeekschrift’ aan, waarin ze vragen hiermee te stoppen. Margaretha weet niet wat ze hiermee aan moet, maar haar raadsman stelt haar gerust en zegt: Het zijn maar geuzen. Het zijn schooiers waar ze niet naar hoeft te luisteren. Margaretha doet dan ook weinig met de smeekbede en de edelen zullen de naam ‘geuzen’ later overnemen als strijdnaam. Ondanks de vervolgingen krijgen andere religies, zoals het protestantisme steeds meer aanhang. Maar omdat de protestantse kerkdiensten verboden zijn, worden ze in de open lucht georganiseerd. Hagenpreken worden deze diensten ook wel genoemd. De gelovigen raken steeds meer gefrustreerd door hun behandeling en op 10 augustus 1566 bestormen boze protestanten in Steenvoorde een nabijgelegen Katholiek klooster. Alle religieuze beelden worden er vernield. Dit is de eerste ‘Beeldenstorm’ en er volgen er nog meer. Als Filips hiervan hoort, is hij woedend. Hij vindt dat Margaretha van Parma niet hard genoeg optreedt tegen de ketters en vervangt haar door een nieuwe landvoogd, de hertog van Alva. Alva stelt meteen een strenge rechtbank in: De Raad der Beroerten om de opstandelingen te bestraffen. Deze rechtbank staat ook wel bekend als de ‘bloedraad’. Dit gaat te ver voor de Nederlandse hoge edelen. Hun opperbevelhebber, Willem van Oranje verzamelt een leger en verklaart de Spanjaarden de oorlog! Vanuit Duitsland rukt hij op. En met de Slag bij Heiligerlee, waarbij zijn leger delen van Groningen veroverd op de Spanjaarden, breekt de 80-jarige Oorlog uit. Alva slaat terug en laat twintig edelen ter dood brengen. Als reactie hierop kapen de Nederlandse opstandelingen schepen en vallen de Spanjaarden vanaf zee. Deze ‘watergeuzen’ veroveren Den Briel, Alkmaar en Leiden. In 1579 sluiten de zeven noordelijke Nederlanden een verbond. In deze unie van Utrecht gaan ze samen de strijd aan tegen de Spanjaarden. Later gaan ze nog een stap verder. In 1581 ondertekenen de zeven gewesten het Plakkaat van Verlatinghe. Hiermee wordt voor hen, Filips de tweede niet langer erkend als heerser over de Nederlanden. Omdat het de gewesten niet lukt om een eigen vorst te vinden, gaan ze in 1588 door als de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, waar de hoge edelen de macht hebben. Na jarenlange onderdrukking door de Spanjaarden, is Nederland een onafhankelijk land geworden!

De Opstand

In de 16e eeuw is Nederland onderdeel van het grote Spaanse rijk. De Spaanse koning Filips laat landvoogden het grondgebied van Nederland beheren. Onder zijn bewind moet iedereen het katholieke geloof aanhangen. Protestanten zijn het hier niet mee eens en op een dag stormt een groep protestanten een katholiek klooster binnen en vernielen alle beelden. Dit is het begin van De Beeldenstorm die door het hele land raast. Filips treedt hard op en stuurt de hertog van Alva naar Nederland om de opstandelingen te bestraffen. Dit zet kwaad bloed bij de hoge Nederlandse edelen. Onder leiding van Willem van Oranje breekt de Tachtigjarige Oorlog uit en vechten de Nederlanders voor onafhankelijkheid.

De geboorte van Nederland

Jeroen Bosch is een beroemde kunstschilder uit de late Middeleeuwen die vooral bekend is geworden door zijn unieke beeldtaal. Zijn werk zit vol stripachtige figuren en satire.

Quiz over de Middeleeuwse kunstschilder 

Wat weet jij over Jeroen Bosch? 

Vandaag start Het Klokhuis maakt geschiedenis. Een serie over de geschiedeniscanon van Nederland. En Rembrandt van Rijn is misschien wel de bekendste schilder van ons land. Wereldberoemd om z'n prachtige schilderijen. Honderdduizenden mensen uit de hele wereld komen naar het Rijksmuseum om de Nachtwacht en al z'n andere schilderijen te bewonderen. Mustafa zoekt uit waarom het werk van Rembrandt zo bijzonder is.

Vandaag start Het Klokhuis maakt geschiedenis. En Rembrandt van Rijn is misschien wel de bekendste schilder van ons land. Mustafa zoekt uit waarom het werk van Rembrandt zo bijzonder is.

Canon - Rembrandt

Op deze plek. Het Prinsenhof in Delft is een moord gepleegd. Misschien wel de belangrijkste moord uit de Nederlandse geschiedenis. Op 10 juli 1584 gaat er een schok door het land. Het slachtoffer wordt neergeschoten. Kijk, hier zie je de kogelgaten nog zitten. Wie het is? Willem van Oranje. Ons volkslied gaat over ons slachtoffer, over zijn leven. Het is een ode aan de vermoorde Willem. Het is een lang lied, maar liefst vijftien coupletten. Nu wordt eigenlijk alleen nog het eerste gezongen. Zijn vader is graaf van Nassau. Als oudste zoon erft Willem automatisch die titel. Wilhelmus Willem van Nassouwe dus. In de tijd dat het lied geschreven werd betekende 'ben ik van Duitse bloed', 'ben ik van Nederlands bloed'. Dat oranje komt van Orange, een stad in Frankrijk. Lang geleden is dat het prinsdom Orange, eigendom van een neef van Willem. Als die neef doodgaat, erft Willem dit prinsdom in Frankrijk. Willem is dan pas elf jaar en van de ene op de andere dag is Willem van Nassau een prins. Prins Willem van Oranje-Nassau en vrij onverveerd. Dat betekent zonder angst. Nederland maakt in die tijd deel uit van Spanje. Het is maar een kleine provincie in een enorm Spaans koninkrijk. Willem is een tijd lang trouw aan de Spaanse koning Filips de Tweede. Ze kunnen lange tijd goed opschieten met elkaar, maar uiteindelijk zal deze vriend zijn grootste vijand worden. Willem wordt een van de belangrijkste mannen van Nederland. In die tijd bestaat Nederland nog uit zeventien provincies samen, de Nederlanden. Iets groter dan nu. Filips vertrouwt Willem de zorg van drie Nederlandse provincies toe Holland, Zeeland en Utrecht. Willem wordt ook de baas van het leger. Filips wil meer eenheid in zijn enorme rijk. Overal moeten dezelfde regels en wetten gelden. Plus iedereen moet hetzelfde geloven. Filips is katholiek. Het is het geloof van zijn rijk. Voor mensen die iets anders geloven is geen plaats. Filips is keihard. Als je geen katholiek wil worden word je opgepakt, gemarteld of je komt op de brandstapel terecht. Willem van Oranje kan niet aanzien dat er mensen vermoord worden, puur en alleen omdat ze geen katholiek willen worden. Willem is niet de enige en in 1566 komt het tot een uitbarsting. Woedende mensen bestormen kerken en kloosters. Het Spaanse leger slaat de opstand keihard neer en er vallen heel veel doden. Willem probeert zijn goede vriend Filips over te halen het geweld te stoppen, maar Filips gaat gewoon door. Dan besluit Willem om zijn eigen leger te verzamelen en in naam van Oranje proberen het Spaanse leger te verslaan en onschuldige burgers te redden. Willem hoopt dat iedereen in opstand komt tegen Filips. Filips ziet zijn vriend Willem nu als zijn grootste vijand. Willem van Oranje moet dood. Filips roept iedereen op om Willem te vermoorden. Als het je lukt, krijg je een torenhoge beloning. Voor dat bedrag is vast wel iemand bereid om een moord te plegen. Het is 1584. Al jarenlang vechten de Nederlanders tegen de Spanjaarden en op het hoofd van Willem van Oranje staat een vette beloning. Deze man wil die beloning. Balthasar Gerards, 27 jaar uit Frankrijk. Onder een valse naam reist hij naar Nederland en hij doet alsof hij Willem van Oranje wil helpen bij zijn strijd tegen de Spanjaarden. Een dag voor de moord, koopt Balthasar Gerards het moordwapen. En hij logeert hier. Nu is het een bakkerij, maar toen was het een herberg; De diamant. Op slechts vijf minuutjes lopen van het huis van Willem en op 10 juli 1584 vertrekt Balthasar Gerards met een geladen pistool richting Prinsenhof. Omdat de bewakers hem kennen, laten ze hem binnen. Balthasar Gerards loopt verder. Hier ongeveer wacht hij op Willem van Oranje. Deze ruimte is van boven tot onderzocht en wat blijkt? In 1584 zit hier een deur met hier achter de eetkamer. Willem van Oranje loopt vanuit de eetkamer richting de dader. Het slachtoffer wordt van dichtbij hier in de borst neergeschoten. Met een schietproef, hebben ze geprobeerd na te bootsen hoe dat kan zijn gegaan. Ze hebben een soort gelijk pistool gebruikt als dat van Balthasar Gerards. Willem van Oranje groeit na zijn dood uit tot de held van het volk. Hij wordt gezien als de grote man achter de opstand tegen de Spaanse onderdrukking, heeft zijn leven gegeven voor het volk. En gelukkig niet voor niets. Want ook al duurt de Nederlandse Opstand uiteindelijk tachtig jaar, in 1648, wordt Nederland officieel onafhankelijk. En daarom krijgt Willem van Oranje na zijn dood zijn eretitel Vader des Vaderlands. Ons volkslied is een eerbetoon aan hem.

Willem van Oranje

Vader des Vaderlands wordt Willem van Oranje ook wel genoemd. In de Gouden Eeuw is hij dé man die in opstand komt tegen de Spaanse overheersing en ten strijde trekt tegen koning Filips van Spanje. Filips is woedend en looft een beloning uit voor diegene die Willem van Oranje weet te vermoorden. Balthasar Gerards trekt hiervoor naar Nederland en schiet Willem dood in zijn woning in Delft. Het huidige Nederlandse volkslied is een eerbetoon aan hem.

Vader des vaderlands

In de tijd van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden viert de Hollandse schilderkunst haar hoogtijdagen. Meesterschilders als Johannes Vermeer en Frans Hals zijn succesvol. Maar de bekendste meester uit die periode is toch wel Rembrandt van Rijn. Zijn werken hangen tentoongesteld over de hele wereld en zijn beroemdste schilderij is de Nachtwacht. 

Quiz over een Hollandse meester

Wat weet jij over Rembrandt?

Stel je voor je woont aan zee en plotseling komen er vanaf de horizon vreemde schepen aan gevaren. Aan boord zitten honderden mannen. Ze komen om met je te handelen, maar ze bouwen ook een fort. En als je pech hebt, pikken ze je grond in. Of ze nemen je gevangen en nemen je mee naar de andere kant van de wereld om je vervolgens te verkopen. Klinkt nogal angstaanjagend hè? En toch is het echt gebeurd. En die schepen kwamen uit Nederland. Dat waren schepen van de VOC en de WIC. De Republiek der Nederlanden voert aan het einde van de zestiende eeuw al tientallen jaren oorlog tegen de Spanjaarden en de Portugezen. Het is een dure oorlog, dus er is heel veel geld voor nodig. De Spanjaarden en Portugezen verdienen hun geld met de handel in allerlei specerijen uit Azië. Kaneel, kruidnagel, nootmuskaat, peper, maar ook porselein en zijde. Spullen uit Azië die rijke Europeanen graag wilden hebben en waar je dus heel veel geld mee kon verdienen. En dat wilden de Nederlanders ook wel. Dus begonnen ze op en neer te varen. Met dit soort schepen. Dit is natuurlijk geen echt VOC schip. Dit is een replica van het Scheepvaartmuseum. Hij is nagemaakt. Voor de handel richtte Nederland twee speciale bedrijven op. De VOC en de WIC. De schepen van de VOC, de Verenigde Oost-Indische Compagnie, voeren van Nederland naar het oosten, waar nu Indonesië ligt. Maar om het oosten te kunnen bereiken moesten ze helemaal om Afrika heen varen. En de schepen van de WIC, de West-Indische Compagnie voeren naar het westen. Dus van Nederland naar West-Afrika en naar Noord en Zuid-Amerika. Maar ja, die schepen van toen, die hadden natuurlijk helemaal geen motoren. Ze moesten zeilen op de wind. Ze waren dan ook maanden onderweg. Honderden mensen hutje mutje in zo'n schip. Het was een hele zware reis en er waren een heleboel enge ziektes. Een derde van de bemanning kwam zelfs nooit meer levend thuis. De VOC en de WIC waren geen gewone bedrijven. Ze kregen hele speciale rechten van de Nederlandse overheid. Dit is de scan van het oprichtingsdocument uit 1602. Toen werd de VOC opgericht en werd dus dit octrooi door de Staten-Generaal uitgevaardigd aan die onderneming en werd er gezegd in welk gebied ze handel mochten drijven en wat ze daar dan allemaal mochten doen. En daar staat dus ook in dat ze van de Staten-Generaal, de overheid van toen, het recht hadden gekregen om zich ook te vestigen op andere plaatsen, maar ook om oorlog te voeren. Dus het waren eigenlijk bijna overheden op zichzelf. Dat is toch eigenlijk best gek? Ja, dat is heel anders dan dat het nu is. Maar dat was de manier waarop ze dachten van ja, als we al over een lange afstand handel moeten organiseren en daar veel in moeten investeren en moeten concurreren met bijvoorbeeld de Portugezen, dan moeten deze compagnies ook het recht hebben om dat ja gewapenderhand te verdedigen of verder uit te breiden. Varend, handelen en oorlogvoerend werden de compagnieën steenrijk. Ze groeiden uit tot enorme bedrijven met vestigingen over de hele wereld. Oké Karwan, ze begonnen dus in Nederland. Ja ze ff, ze varen vanuit Nederlands en ze willen naar Azië, dus ze moeten helemaal om Afrika heen. En dan wordt hier kaap de Goede Hoop, wordt een soort steunpunt eigenlijk voor die hele lange reis. En hier wordt Batavia gesticht op een eiland Java. Sri Lanka... Sumatra. Suriname en Brazilië. Zo Karwan, ik ben wel goed aan het werk gezet. Die hele kaart ligt vol. Ja, die hele kaart ligt vol. Op heel veel plekken was er een Nederlandse aanwezigheid. Maar dat zijn niet allemaal dezelfde soort van plekken. Dus je hebt handelsposten. Die zijn wat kleiner, is gewoon een plek waar vanuit handel wordt gedreven. Of echt een ja, een kolonie, waar echt land in bezit werd genomen. Waar mensen naartoe werden gestuurd om dat land ook, ja daar iets mee te gaan doen. Dus daar een plantage te beginnen, om daar koffie te produceren, suiker te produceren. In de gebieden die de Nederlanders innamen woonden al mensen. Vaak gebruikten de Nederlanders veel geweld om de oorspronkelijke bewoners te onderdrukken. Op het eiland Banda bijvoorbeeld ontdekte de Nederlandse zeevaarder Jan Pieterszoon Coen dat de Bandanezen hun nootmuskaat ook aan anderen verkochten. Met zijn legers vermoordde hij bijna alle vijftienduizend bewoners van het eiland. Aan de West-Afrikaanse kust kochten de Nederlanders 600 duizend mensen die ze tot slaaf maakten. Ze werden in schepen geladen en als ze de lange reis overleefden, werden ze in Noord en Zuid-Amerika verkocht aan plantagehouders. Daar werden ze gedwongen het zware werk te doen, net als hun kinderen, kleinkinderen, achterkleinkinderen, achterachterkleinkind. Hier in het Rijksmuseum wordt de geschiedenis van Nederland bewaard en verteld en daar horen ook de verhalen bij van de mensen die in Afrika, Azië en Zuid-Amerika woonden voordat de Europeanen daar kwamen. En als je goed kijkt, kun je ook hun verhalen terugvinden in het museum. Valika, jij bent hoofd-geschiedenis in het Rijksmuseum. Wat kunnen we in het museum allemaal terugvinden van de compagnieën? Heel veel. Het hart van het Rijksmuseum, dat is de zeventiende eeuw en daar hebben we wereldberoemde schilderijen van. We staan hier voor de meest beroemde. Maar elders in het museum zie je nog veel meer. Schilderijen bijvoorbeeld van de scheepvaart die Nederland toen aan het ontwikkelen was. Schilderij van de gebieden waar ze heen gingen. Schilderijen van de forten die daar toen neergezet zijn. De handelsposten. En als je goed kijkt zie je dus ook de welvaart die hier werd opgebouwd en de mensen die soms werden meegenomen uit die gebieden. Oh ja, ik zie inderdaad wel dat er hele rijke vrouwen op dit schilderij staan. Ja, dat is heel duidelijk inderdaad. En je ziet heel veel kinderen. Ja. Tussen al die kinderen is een kind dat anders is dan de rest. Zie je hem? Oh ja, ik zie hem denk ik in die linker kamer toch? Ja, klopt.Ik zie denk ik een jongetje uit Afrika. Ja, het is een donker jongetje inderdaad. En hij is ook anders gekleed dan de andere kinderen. Ja, hij heeft een net uniform aan en staat ook heel rechts terwijl die andere kinderen aan het spelen zijn. Dus dit jongetje, dat was niet één van de kinderen van het gezin. Het jongetje werkte daar. Hij was een bediende. Maar hoe is dat jongetje dan hier in Amsterdam terechtgekomen? Ja, absurd hè? Die handelscompagnieën waar we het over hadden die namen vaak jongetjes uit West-Afrika of uit Amerika mee naar Nederland. En daar gaven de kapiteins deze jongens dan weer door aan de families die ze erkenden. Families die graag zo'n jongetje in hun huishouden wilden hebben. En hij had een soort van halsband om? Ja, afschuwelijk hè? Op die manier lieten gezinnen zien dat zo'n jongetje bij hun hoorde. Het was dus eigenlijk een soort kleding van: je bent ons bezit. Nou, dit schilderij gaat over het ideale huishouden. In het ideale huishouden hoorde dus zo'n jonge Afrikaanse bediende met halsband. Hier zien we ook een voorbeeld van zo'n jongen die op jonge leeftijd naar Nederland is gehaald. En je ziet dat hij midden op het schilderij is geplaatst en dat je toch bijna over hem heen kijkt, want hij is zo onduidelijk geschilderd. Mensen vonden het belangrijk dat hij er was, maar vooral om hun eigen macht over de wereld te onderstrepen. Ik vind ook wel dat hij een beetje angstig kijkt alsof hij zich helemaal niet fijn voelt hier. Ja ja, je wordt weggehaald uit je eigen land, weg van je eigen familie, je omgeving, alles wat je kent. En dan kom je hier terecht tussen allemaal vreemde mensen die een andere taal spreken. Het moet heel beangstigend zijn geweest. Ja, kan je niet voorstellen eigenlijk. Ja ja, ja, dat is ook moeilijk voor te stellen. En misschien dat je dat ook aan z'n gezicht afleest. Dat hij zich ook afvraagt wat doe ik hier? De Compagnieën hebben bijna 200 jaar bestaan. Rond 1800 werden ze opgeheven. Suriname en Indonesië werden pas in de twintigste eeuw onafhankelijk. Wat nog rest van de VOC en de WIC zijn forten, over de hele wereld. En ook de vergaarde rijkdom is nog goed terug te zien in het Nederland van nu.

VOC en WIC

200 jaar lang maken de Nederlandse handelscompagnieën de VOC en de WIC de dienst uit in overzeese gebieden als Indonesië en Suriname. Nederland is schatrijk geworden van de handel in grondstoffen en specerijen. Maar deze rijkdom heeft ook een keerzijde. Reizen op de VOC- en WIC-schepen waren gevaarlijk en in de koloniën vond veel geweld plaats tegen de lokale bevolking.

Handel en uitbuiting onder de Nederlandse vlag

Quiz opstand

In de 16e en 17e eeuw staat Nederland in het teken van opstand. In die tijd vallen de Nederlanden onder het Spaanse rijk en wordt het land geregeerd door speciaal aangestelde landvoogden. Maar veel Nederlanders zijn het niet eens met regels van de Spaanse vorst Filips II. Er vindt een Beeldenstorm plaats die door heel Nederland raast. En in 1568 breekt de Tachtigjarige Oorlog aan waarin de Nederlandse ‘Geuzen’ strijden voor een zelfstandige natie.

Quiz over de geboorte van Nederland

Zo’n 2000 jaar geleden is Nederland onderdeel van het Romeinse Rijk. De grens van dit rijk loopt dwars door ons land en wordt de ‘limes’ genoemd. De Romeinen brengen allerlei moderne veranderingen aan in Nederland, zoals het aanleggen van het riool en het bouwen van boerderijen.

Quiz over het Romeinse Rijk

Wat weet jij over de Romeinse Limes?

Dit is een van de fantastische werken van de Nederlandse schilder Jeroen Bosch, genaamd Het Laatste Oordeel. Er bestaan nog maar zo'n vijfentwintig werken van hem en die zijn verspreid over de hele wereld en dit exemplaar is in het bezit van het Groeningemuseum in Brugge en wordt nu hier op deze geheime locatie gerestaureerd. En hopelijk is het dan op tijd klaar, want het is de bedoeling dat dit werk met bijna al zijn andere werken bij elkaar komen in een unieke tentoonstelling in Den Bosch. De werken van Jeroen Bosch zijn verspreid over de hele wereld. Om ze toch bij elkaar te kunnen zien, zijn ze allemaal op ware grootte gefotografeerd en worden ze tentoongesteld in het Jheronimus Bosch Art Center in Den Bosch. Wat is er zo bijzonder aan die schilderijen van Jeroen Bosch? Moet je je voorstellen: 500 jaar terug in de tijd. Het einde van de middeleeuwen. De kerk speelt een allesoverheersende rol. Wow! Jeroen Bosch schilderde vaak triptieken: een, twee, drieluik en in zo'n triptiek vertelde hij een heel verhaal, een soort stripverhaal. Dat had natuurlijk te maken met het geloof en met regels. En De Tuin der lusten is daar een goed voorbeeld van. Wat gebeurt te veel. Op dit hele linkerpaneel zie je het paradijs, de aarde net nadat God het heeft geschapen. Een mooie tuin, prachtige bloemen. Nog mooiere dieren zoals een giraf, een olifant. Ik zie hier zelfs een eenhoorn. En hiervoor zie je Jezus. Die verbindt Adam met Eva. Ga heen en vermenigvuldigt u. Mooi, maar als je goed kijkt, dan valt je ook iets anders op. Hier bijvoorbeeld een kat met een rat in zijn bek. En deze fontein lijkt heel erg mooi. Als je goed kijkt dan zie je een gemene bek, ogen. Het ziet er eigenlijk heel dreigend uit en hier zie je een gat in zijn buik met daarin een uil en een uil was destijds het symbool van het kwaad. Mmm. Het middenpaneel is de wereld en moet je kijken: het lijkt wel een groot feest. Overal naakte mensen die dansen, die eten, die vrijen. Alles is in overvloed en iedereen lijkt daarvan te genieten. Enorme aardbeien, gigantische bramen en iedereen vrijt met iedereen. Maar niemand lijkt na te denken of zich schuldig te voelen. En hier in de hoek zit weer die uil. Gaat dat goed aflopen? Nee dus, kijk maar naar het rechterluik. De hel. Al die mooie naakte mensen uit het middenpaneel, die worden hier op verschrikkelijke wijze gekweld door allemaal duivels. En hier op deze troon zie je Satan zitten met een vogelbek en hij eet alle zielen op en poept ze vervolgens weer uit als een blauwe drol. Hier zie je een duivels concert waarbij iemand in een harp wordt opgehangen. Een gokspel wat uitloopt op een verschrikkelijke ruzie. Dit hele tafereel zit vol gruwel en ellende. Is dit dan de straf voor het losbandige leven dat werd geleefd? Hier in de kelder van het Art Center hebben ze Jeroen Bosch zijn atelier simpel nagebouwd en je kunt hier goed zien hoe hij zijn schilderijen opbouwde. Hij schilderde op panelen van sterk eikenhout. En dat is maar goed ook, want daardoor is zijn werk goed bewaard gebleven. Hij smeerde die panelen in met een mengsel van kalk en lijm om ze wit te maken. En op die witte onderlaag maakte hij eerst een schets, vaak met zwarte koolstof. En dan begon hij te schilderen. En wat nou het mooie is? Met behulp van de slimme techniek kunnen we tegenwoordig die onderlagen zichtbaar maken. Ze hebben de schilderijen op verschillende manieren gefotografeerd. Elke vierkante centimeter is met een hele gevoelige camera van heel dichtbij, vakje voor vakje gefotografeerd. Daarnaast is er met de infrarood techniek gefotografeerd. Daarmee kun je ook de voor het oog onzichtbare delen van het schilderij toch zichtbaar maken. Dit is Matthijs Ilsen, coördinator van het project en een echte Bosch-kenner. Kun je laten zien hoe het er uiteindelijk op de computer uit komt te zien? Als je al die foto's bij elkaar zet en aan elkaar weer naait, dan krijg je een gigantisch beeld met een hele hoge resolutie waarop je op ieder detail kunt inzoomen en alles in heel grote nauwkeurigheid kunt bekijken. En dan zie je echt hoe Bosch heeft geschilderd. Je ziet zijn penseelstreek. Je ziet ook dat je een beetje slordig schildert. Daar dat wit zet hij gewoon maar over dat rood heen. En een kwast die er een beetje door hier gaat. Dat rood komt er. Euh komt er doorheen hé, omdat het vijfhonderd jaar oud is, zie je ook dat er sommige stukjes verf zijn afgesprongen. En je kunt dus echt nieuwe dingen ontdekken. Ja, en als we bijvoorbeeld naar dat linker luik gaan. Dat is het paradijs. Daar zit van alles ook te beleven onder de schilderlaag. Kijk bijvoorbeeld naar deze fontein hier, daar zien we dit figuurtje daar op de rand zitten. Maar als je dan met infrarood kijkt naar de laag eronder, dan kun je zien hoe Bosch in eerste instantie die figuurtjes had bedacht en getekend. Maar uiteindelijk vond ie dat toch niet nodig om die te schilderen en heeft ie t helemaal anders opgelost en heeft ie alleen dit figuurtje geschilderd. Echt geweldig dat je nu van achter je computer door een schilderij kunt wandelen als een ontdekkingsreiziger, terwijl het schilderij 500 jaar geleden is geschilderd. Niet normaal. Echt fantastisch. En het mooie is dat je straks zelf vanuit je luie stoel kunt kijken naar de wonderlijke werken van Jeroen Bosch. Alle foto's die worden gemaakt worden beschikbaar gesteld aan een website en daar kun je als een soort ontdekkingsreiziger wandelen door de schilderijen van Jeroen Bosch. Ik zou kijken.

Jeroen Bosch

De schilderijen van de Bossche kunstenaar Jeroen Bosch zijn beroemd vanwege de fantasievolle, stripachtige stijl. Met zijn meesterwerk ‘De Tuin der Lusten’, wil hij de mensheid waarschuwen voor de gevolgen van zonde en dwaasheid.

Unieke middeleeuwse schilderkunst

Ik sta hier langs de Rijn, een van de grootste rivieren van ons land en heel erg belangrijk vanwege het zoete water dat kan gebruikt worden voor de landbouw en voor drinkwater. Maar ook is de rivier belangrijk voor schepen die van alles en nog wat kunnen vervoeren. Als we even 2000 jaar teruggaan in de tijd, toen was deze rivier ook al heel erg belangrijk. Het bepaalde namelijk de grens van een heel groot en moordzuchtig leger. De Romeinen. 
Ho maar. Zo moordzuchtig waren ze niet. Door heel veel onderzoek leren we de Romeinen steeds beter kennen. Het was eerder zoiets als dit. De Romeinse Limes. Wat is dat voor een titel? Nou, de Romeinen komen uit een gebied dat nu Italië heet, waarvan toen al de hoofdstad Rome was. Romeinen. Ze spraken daar Latijn en grens in het Latijn is limes. Ze hadden al een enorm gebied veroverd. In Afrika gebruikten ze de woestijn als grens. Daar konden namelijk toch geen legers doorheen. En als er geen natuurlijke grens was, dan bouwden ze zelf een hoge dikke grens. En hier gebruikten ze dus de rivier als grens. We gaan vandaag een aantal plekken langs de grens bekijken en daarvoor heb ik dit nodig. En heel belangrijk: dit tijdglas. Hiermee kunnen we terug de tijd in kijken. Wow, echt een Romeins schip. Hier lag 2000 jaar geleden dus de grens van het Romeinse Rijk, dwars door Nederland. En hier onder de stad hebben ze een belangrijke ontdekking gedaan. 
We leren nog zoveel over de Romeinen omdat er heel veel onder de grond bewaard is gebleven, zoals hier in hartje Utrecht. Door alle lagen in de grond kunnen we de verschillende tijden herkennen. Dus hier zie je bijvoorbeeld een zwarte laag en dat laat zien dat hier eerst een houten gebouw heeft gestaan dat in de fik is gegaan. Dus een zwarte brandlaag. Daarboven zie je een witte laag, dat laat zien dat daar met steen gebouwd is. Dus er werden nieuwe muren gebouwd en weer vernieuwd. Kijk dan. Dit paaltje is het bewijs dat hier een straatje was en het straatje leidt tot die muur. En dit is een hele bijzondere muur, want toen deze stenen werden gelegd, was er nog niks. Dus dit zijn echt de eerste stenen van de stad Utrecht. En door alle Romeinse spulletjes die hier gevonden zijn, weten we dat het de Romeinen waren die dit gebouwd hebben, op de plek waar nu de Domtoren staat. En daar sta ik nu bovenop. Moet je kijken, wat een uitzicht! Ik was er net onder, maar ik sta nu op de Domtoren in Utrecht. Hij wordt flink gerepareerd, maar moet je kijken, wat een uitzicht! En het staat hier nu vol met gebouwen, maar vroeger zag het er zo uit. Is dat... een Romeins schip! Zo, moet je kijken. Zo ziet zo'n schip er dus 2000 jaar later uit. De bodem in Nederland is vrij uniek. Het is erg drassig en spullen die erin terecht komen, die blijven eigenlijk heel lang goed bewaard, zoals dit schip. Maar dat onderzoekers zo'n schip zouden vinden, ja, dat had natuurlijk niemand gedacht. Dit is trouwens geen soldatenschip, dit is het schip van een timmerman. De hele hut lag vol. Door die spullen goed te kunnen bestuderen, weten we steeds meer over de Romeinen. 
Kijk dan. Ze hadden toen natuurlijk geen internet of televisie, dus kinderen speelden spelletjes met bijvoorbeeld bikkels. Dat zijn schapenbotjes. Maar ze hebben ook heel veel dobbelstenen gevonden. Het was echt een beetje het gamen van de Romeinse tijd. De meeste mensen denken dat de Romeinen altijd vochten en dat andere volken een hekel aan ze hadden, maar dat schijnt helemaal niet zo te zijn. Kijk. Sterker nog, soms werd er jarenlang helemaal niet of nauwelijks gevochten. Forten werden dorpjes met gezinnen, landbouw, werklieden en als ze ergens in dat gigantische rijk iets nieuws leerden, dan pasten ze dat gelijk toe op andere plekken. Zo hebben ze bijvoorbeeld ontdekt hoe je dakpannen moest maken en, heel handig, hoe je plas en poep moest afvoeren: het riool. Ook werden er gekke dieren meegenomen, zoals kippen en katten en vruchten zoals perziken. En, heel belangrijk: het lezen en schrijven. Allemaal hier gekomen vanwege de Romeinen. 
De Romeinen waren meester in het bouwen van schepen. De beste timmerlieden, die zijn nog steeds bezig met kijken hoe ze 2000 jaar geleden die schepen zo goed konden maken. En jij maakt ze gewoon. Ja. En wordt dat nog steeds op dezelfde manier gemaakt als de Romeinen dat toentertijd maakten? Of is dat nu anders? Wij gebruiken sowieso als timmerlui nog heel veel gereedschappen die 2000 jaar geleden nog precies hetzelfde waren, maar we gebruiken ook elektrische machines. Maar de Romeinen hadden die machines natuurlijk niet die jullie nu wel hebben, dus ze deden er waarschijnlijk veel langer over. Nee, dat is niet zo. Ik denk dat ze behoorlijk sneller bouwden dan wij. Maar hoe kan dat? Want jullie hebben veel meer apparatuur, nieuwe dingen en zij hadden dat helemaal niet in die tijd. Ja, maar de Romeinen werkten achter elkaar hetzelfde model schip af, dus dan bouwden ze er één, gingen de mallen eruit en dan stond de volgende alweer in aanbouw. En als je dat jaar in, jaar uit doet met een vaste ploeg mensen, dan bouw je een enorme snelheid op. En daar kunnen wij niet tegenop, nee. Waarom vind jij het zo leuk om dit te maken? Nou, voor een timmerman moet je wel alles uit de kast halen, wil je een houten schip bouwen. Dat is best ingewikkeld werk. De Romeinen waren natuurlijk ook met hun gebouwen ongelooflijk goeie bouwers. En dat zie je in de scheepsbouw eigenlijk gewoon terug. Het is echt vakwerk, zo'n schip. 
Romeinse soldaten hadden wel degelijk een belangrijke rol. Ze moesten het dorp verdedigen of ze werden uitgezonden om ergens anders te gaan vechten. Ja, ik ben zo benieuwd hoe het er hier toen uitzag. Mag ik dat tijdglas eens? Kijk, daar, in de wachttoren. Sommige soldaten werkten, kookten, sliepen daar wel weken achter elkaar voordat ze eens naar het dorp terug mochten. Vanaf hier hielden ze de omgeving goed in de gaten. En als ze iets niet vertrouwden, dan konden ze met vlaggen naar de torens en forten seinen die verderop langs de rivier stonden. Op deze plekken langs de rivier zijn resten van Romeinse forten en nederzettingen gevonden. Ten noorden ervan leefden volkeren in kleine groepjes en aan de andere kant lieten de Romeinen duidelijk zien wie er de baas was. 
Nouja, eigenlijk heb ik dat tijdglas hier helemaal niet meer nodig, want Nederland staat bekend vanwege wat er in de bodem gevonden is, maar hier over de grens in Duitsland is er ook heel veel boven de grond gevonden. Ja, en hier stroomde dus de rivier. Moet je voorstellen dat hier een haven was en hier was de stad en hier leefden de mensen echt. Kijk dan, dit gigantische amfitheater. Hier vonden de gladiatorengevechten plaats. Dit zijn de opgravingen van een heel groot badhuis en ze zijn erachter gekomen dat hier zelfs vloerverwarming was. Het Romeinse Rijk was overweldigend en gevaarlijk en vooral heel groot. En toen? Het grote mysterie. Wat de mensen die hier woonden daarna gedaan hebben, ja, dat weten we eigenlijk niet precies. Want van die periode is niets teruggevonden. Hoe dan ook, mensen verdwenen, gebouwen verdwenen en een nieuwe tijd brak aan. Nou, ik ga lekker weer naar huis. Vloerverwarminkje aan. Lekker perzikje erbij, druifjes, bad vol laten lopen. Mijn eigen luxeleven weer continuen.

Wat is de Romeinse Limes?

De Romeinen hadden 2000 jaar geleden een enorm gebied veroverd, ook het zuiden van wat nu Nederland is. De rivier de Rijn gebruikten ze als grens. Door opgravingen leren we nog steeds veel over de tijd dat de Romeinen hier woonden, bijvoorbeeld hoe de stad Utrecht er vroeger uitzag of hoe ze schepen bouwden.

Oude grens van het Romeinse Rijk dwars door Nederland

Van Trijntje en de hunebedden tot Anton de Kom, Europa en het Oranjegevoel: de vernieuwde canon bevat vijftig vensters die de geschiedenis van Nederland samenvatten. In deze interactieve schoolplaat kun je alle 50 vensters verkennen. Bekijk de video's en test je kennis in de quizzen.

Televisie en computer

Interactieve schoolplaat over de Canon

De Canon van Nederland

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

Strooigoed en pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.