Groep 6/7/8

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Cultuur en geloof

Het Klokhuis

Website Klokhuis

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Hoi, ik ben Jens. Wat gebeurt er met lege flessen die in de supermarkt worden ingeleverd? Ja, wat gebeurt er eigenlijk met die lege flessen als je ze inlevert? Het begint natuurlijk hier, bij de automaat, want hier lever je ze in. De bovenkant is voor de lege flessen en de onderkant is voor de kratten. Alle producten waarvan de verpakking hergebruikt kan worden die noem je 'emballage'. Voor emballage-producten betaal je een klein beetje extra. Statiegeld. Dat statiegeld zorgt ervoor dat jij je lege verpakkingen inlevert. Zo kan alles weer opnieuw gebruikt worden. Kijk eens. Kunnen we die straks inleveren. In deze automaat zitten allerlei sensoren. Hier zitten sensoren achter het glas, en hier. Die sensoren herkennen de fles en sturen een signaal naar de computer in deze automaat. En die computer stuurt de banden aan en brengt de fles naar achter. Eens kijken hoe het er daar uitziet. Kijk, hier komt die fles dan binnen. Dan valt-ie in deze bak. Dan gaat-ie met de lift omhoog, en dan valt-ie hier in deze grote zak. In deze grote zak passen wel 250 lege flessen. Als-ie vol is, wordt-ie dichtgemaakt en dan wordt-ie samen met alle andere emballage naar een van retourcentra in Nederland gebracht. De emballage wordt zo uit deze vrachtwagens gelost. En de wachtruimte van het retourencentrum ingereden. En dat centrum is echt enorm groot. Na die hele lange wachtbaan wordt alle emballage hier verder gesorteerd. Alles heeft hier z'n eigen plekje. Dus de lege bierkratten hebben hun eigen plekje, maar ook de kratten vol groente en fruit. En natuurlijk de lege flessen. Moet je kijken! Even snel een kleine rekensom. Per jaar komen er dus 500.000 van dit soort zakken binnen. En in een zo'n zak kunnen 250 lege flessen. Dus per jaar zijn dat 125 miljoen lege flessen die hier binnenkomen. En dat is alleen van deze supermarkt. Hier worden de bierkratjes per merk gesorteerd.	En daar verderop bouwen ze van die hele hoge prachtige bierflats.
Alles wat hier binnenkomt vanuit de winkel wordt dezelfde dag nog verwerkt. Als alles gesorteerd is, komt de fabrikant het ophalen. En die spuit de flessen schoon of smelt ze zodat ze weer opnieuw gebruikt kunnen worden. Dus... Je hebt het gezien. Als jij je flessen inlevert bij de supermarkt leggen ze nog een hele weg af voordat ze opnieuw gebruikt kunnen worden.

Wat gebeurt er met ingeleverde statiegeldflessen?

Programmalogo's

In de supermarkt kun je je lege flessen inleveren in een speciale automaat. Jij krijgt dan je statiegeld terug en de flessen gaan naar een retourencentrum. Daar worden ze gesorteerd, schoongemaakt of soms omgesmolten. Zo kunnen de plastic flessen worden hergebruikt voor een nieuwe ronde.

Sorteren, schoonmaken en recyclen

Het is een techniek die al een eeuw bestaat en toch vraag me af: hoe kan 't dat als ik de trappers achteruittrap de fiets in EEN keer stil komt te staan? Hoe werkt een terugtraprem? Waar kan ik dat nou beter laten zien dan bij de fietsenmakerschool? Ik ben vandaag in Nieuwegein bij de Tweewieler Academy. Ik ga het proberen uit te leggen onder toeziend oog van fietsenmakersleraar Mike. En als ik iets verkeerds zeg, grijpt hij in. Absoluut. Hier gebeurt het allemaal, in de naaf van het achterwiel. Als ik ga trappen, zorgt de ketting ervoor dat het wiel gaat draaien. Als ik stop met trappen, blijft het wiel gewoon lekker draaien. En als ik nu terugtrap, dan stopt het wiel. Maar wat gebeurt er nou precies allemaal in die naaf? In die naaf zit dit kleine stukje schroefdraad. Dit is verbonden met de trappers. En op die schroefdraad zit dit handige moertje. Conus. De conus, dus. Kijk.	Als ik ga trappen, zie je dat de conus naar binnen draait. Trap ik de andere kant op, dan draait hij naar buiten. Hij kan dus twee kanten op draaien. Deze twee onderdelen zitten op een handige manier gemonteerd in de cilinder. Naafhuls. De naafhuls, dus. Als je goed kijkt, zie je dat de naafhuls aan de binnenkant wat dikker is. Deze twee vormen zorgen ervoor dat je er hele leuke dingen mee kunt doen. Mike heeft voor ons deze naafhuls opengezaagd. Zodat we precies kunnen zien wat er aan de binnenkant gebeurt. Moet je zien. Hier zie je de conus, met daaronder de schroefdraad. Die zit dus vast aan de trapper. Wat gebeurt er als ik ga trappen? Dan schuift de conus richting de verdikking van de naafhuls, dus naar de binnenkant toe. En die neemt dan als het ware het wiel mee. Dan ga je dus vooruit. Als je stopt met trappen, gaat die conus terug naar het midden en gebeurt er eigenlijk niks. Dan kan hij gewoon lekker rustig blijven ronddraaien. En als ik naar achter ga trappen...dan komt hij hier twee hele slimme stukjes ijzer tegen. De remsegmenten. Die drukken naar buiten, tegen de naafhuls aan en zo wordt het wiel tot stilstand gebracht. Al die onderdelen zijn van ijzer. Slijt dat niet heel snel? Nee. Dit model hebben we helemaal schoon en droog gemaakt zodat we het goed kunnen zien. In het echt ziet het er zo uit. Helemaal vol vet om alle onderdelen te smeren. Dus eigenlijk is die binnenkant gewoon een hele smerige bende. Zo werkt dat dus, een terugtraprem.

Hoe werkt een terugtraprem?

Heb jij een fiets met een terugtraprem? Dan hoef je alleen maar naar achteren te trappen om tot stilstand te komen. Janouk zoekt uit hoe dit nou eigenlijk werkt.

Terugtrappen is stilstaan

Als je in Den Haag bent, is de kans groot dat je op deze laan terechtkomt. De Laan van Meerdervoort. Met 5874 meter is dit namelijk de langste laan van Nederland. In de 17e eeuw ziet het er hier allemaal nog heel anders uit. Tussen de toen nog kleine stad Den Haag aan de ene kant
en Scheveningen aan de andere kant ligt alleen een hele lange weg: De Scheveningseweg. Op de plek waar ik nu sta, was toen nog amper bebouwing. Er liep alleen een klein weggetje naar een boerderij met een woonhuis. Hofstede-Meerdervoort. Dat kleine weggetje zou later het begin worden van de Laan van Meerdervoort. In de 19e eeuw groeit de bevolking van Den Haag. Daarom beginnen ze in 1857 met de bouw van de eerste wijken aan de Laan van Meerdervoort. Dit is huisnummer EEN. Om te voorkomen dat alle huizen er hetzelfde uit gaan zien wordt de grond in kleine delen verkocht. Een heel blok kopen, is dus niet mogelijk. Elke eigenaar laat zijn eigen huis bouwen. Dat zorgt ervoor dat je hier zoveel verschillende huizen ziet. Den Haag groeit, de laan wordt steeds verlengd. Terwijl de laan langer en langer wordt, rijdt er ook steeds meer verkeer door de buurten eromheen. Steeds meer mensen krijgen ook een auto. Om het verkeer beter te verbinden met het centrum en de wijken eromheen, worden er diagonale brede wegen aangelegd. In grote steden als Parijs had je dit soort wegen al. Voor Nederland was dit vernieuwend. Het drukke verkeer wordt gevaarlijk voor kinderen. Dit beeld uit 1937 moet de mensen daarvoor waarschuwen. 'Veilig in het verkeer heet het'. Je ziet een moeder die twee kinderen bij zich houdt. Iets verderop is een derde kindje aan het spelen, vlakbij de straat. Het is het begin van de 20e eeuw. De bevolking blijft groeien. Er komen steeds meer bouwregels. Huizen moeten veiliger worden en wijken meer doordacht. De gemeente Den Haag bepaalt dat de gevels van de huizen net zo hoog moeten zijn als de breedte van de aanliggende straat. Na de Tweede Wereld Oorlog groeit de bevolking snel en wordt de vraag naar huizen alleen maar groter en groter. Dus de laan wordt weer verlengd. In de jaren 60 van de vorige eeuw is de laan van Meerdervoort zelfs de langste laan van heel Europa! In de kranten wordt er dan gesproken over 'de Laan van enzovoort'. Er komt echt geen einde aan. Er zijn meer huizen nodig. Daarom wordt er ook steeds meer in de hoogte gebouwd. De Laan van Meerdervoort eindigt dan ook met een enorm appartementencomplex van wel 550 meter lang. Het is ook niet zo gek dat dit gebouw de Chinese Muur wordt genoemd. En laan die in ruim 100 jaar is aangelegd. En waarin ook nog eens alle bouwstijlen van de afgelopen eeuw voorbijkomen. En dan is het ook nog eens bijna zes kilometer lang. Ja, dan mogen we nu echt zeggen: Dit is de langste laan van Nederland.

De Laan van Meerdervoort in Den Haag

In Den Haag ligt een laan van bijna zes kilometer lang: de laan van Meerdervoort. Doordat de bevolking bleef groeien, werd de laan ook steeds langer. Zo lang, dat hij ook wel de laan van Enzovoort wordt genoemd.

De langste laan van Nederland

Buiten is het nu een graad of 20. Maar hierbinnen ligt een ijsbaan met keihard ijs van 10 graden onder nul. Hoe doen ze dat? Om ijspret in de zomer mogelijk te maken moet er wel een enorme koelinstallatie aan het werk zijn.En dat is ook zo. Als je goed door het ijs heen kijkt, zie je dat het maar een paar centimeter dik is en op een betonvloer ligt. Dat is niet zomaar een vloer. In de vloer zit namelijk een netwerk van 120 km aan pijpen en buizen. En daar stroomt een vloeistof doorheen: koelvloeistof! Gewoon water bevriest bij 0 graden Celcius. Maar koelvloeistof doet dat niet. Kijk, het is nu -7 graden Celsius. En het is nog steeds niet bevroren. Het wordt pas stroperig bij -25 graden. Als je die hele koude vloeistof door de leidingen laat stromen wordt het beton zo koud dat het water dat erop ligt bevriest. Het werkt net als een vloerverwarming, maar dan met kou. Vloerverkoeling, eigenlijk. Een raar idee dat je met de ene vloeistof de andere vloeistof kan laten bevriezen. Maar het werkt. De koelvloeistof moet afgekoeld worden. En dat gebeurt hier. Dit is een gigantische vriezer waar de vloeistof door gaat. De vloeistof neemt de kou mee en geeft die af aan de ijsbaan hierboven. IJs is bevroren water. Dat is niet zo moeilijk. Toch is het ene water het andere niet. Het water dat hier ligt, is namelijk voorbehandeld. Het grondwater wordt hier opgepompt en met deze enorme filters extra gezuiverd.
Zuiver water geleidt de kou veel beter dan vies water dus je krijgt en veel beter ijs mee. En dan volgt de speciale ijsmakerstruc. Dit is letterlijk en figuurlijk een black box. Hier worden extra mineralen aan het water toegevoegd. Waarom? Met die extra mineralen kan de kristalvorming van het ijs worden beïnvloed. Hoe? Ik heb geen idee. Welke mineralen? Dat is het ijsmakersgeheim. De dikte en de gladheid van het ijs worden bijgehouden... door een legendarische machine, de Zamboni. Met een heel scherp mes schraapt hij de toplaag van het ijs af. En gelijk daar achteraan spoelt hij er een dun laagje warm water overheen. Dat water bevriest gelijk. En daardoor krijg je een spiegelglad nieuw laagje ijs. De hele schaatsbaan is ingedeeld in zes vakken die apart van elkaar gekoeld kunnen worden. Beert, jij bent de ijsmeester. Maak je daar vaak gebruik van? Niet zo heel vaak. Vooral voor de 500 meter sprint. Dan maken we de uitgaande bocht wat warme zodat de schaatser wat sneller door de bocht kan.
Is er rivaliteit tussen ijsmeesters? Nou, wel een beetje. Wij willen toch wel het snelste ijs van de wereld hebben. Dus ijs maken is eigenlijk ook een beetje een wedstrijd. Wel een beetje, ja.

Hoe wordt het ijs op schaatsbanen gemaakt?

In Nederland vriest het niet vaak. Het ijs op schaatsbanen moet dus kunstmatig worden gekoeld. Dat gebeurt door middel van koelvloeistof onder het ijs. En met een speciale dweilmachine blijft het ijs keihard en spiegelglad.

Kunstmatige kou

O, wat is het hier leuk, zeg! En groot! Overal waar je kijkt, zie je attracties! En dat klopt ook wel. We zijn op de Tilburgse kermis. De grootSTE kermis van de Benelux. Dus van Belgie, Nederland en Luxemburg samen. Deze kermis staat er elk jaar en duurt 10 dagen. Er staan ruim 230 attracties uit binnen- en buitenland in een 3,5 kilometer lang lint door het centrum van Tilburg. De kermis trekt natuurlijk elk jaar ontzettend veel bezoekers. Bij de voorbereidingen van de kermis is ook het grondwerk belangrijk. Al deze tekeningen die je hier ziet...is de totale plattegrond van de kermis. Voor elke attractie is een vakje uitgetekend. Dat is best een werkje want alles moet precies passen. Er komen zelfs landmeters aan te pas. Dat is natuurlijk heel belangrijk want het mag niet zo zijn...dat zo'n Booster Max tegen de huizen aan knalt. En waar wonen al die kermisexploitanten? Nou, in een speciaal kermisdorp. Er staan hier ruim 200 woonwagens. En is hier dus ook gewoon een rijdende school voor de kinderen waarvan de ouders op de kermis moeten werken. Gewoon een heel klaslokaal, maar dan een mobiele. En er gebeurt nog veel meer achter de schermen van de kermis. Dit is het coördinatiecentrum, het kloppend hart van de Tilburgse kermis. Alles wat geregeld moet worden gebeurt hier. Jet, jij bent van het kermisteam van gemeente Tilburg. Dat klopt. Hoe bepaal je waar wie mag staan?
Het rode lint dat hier omheen loopt geeft het kermisterrein aan van 3,5 kilometer door de binnenstad van Tilburg. We proberen voor iedereen iets op de kermis te krijgen. Iets voor de kleine kinderen, dat zijn de paarse vlakken. Iets voor de iets grotere kinderen, de gele vlakken. En dan de spelletjes, dat zijn de blauwe. En dan zijn we er nog niet. Veiligheid is natuurlijk ook heel belangrijk. Dit is een speciaal veiligheidsdorp. Alles wordt hier goed in de gaten gehouden door politie en beveiliging. Het is toch niet normaal wat er allemaal moet gebeuren om de grootste kermis van de Benelux op rolletjes te laten lopen. De kermis waar landmeters aan te pas moeten komen. Waar bushokjes en lantaarnpalen voor moeten wijken. Waar voor 3,5 kilometer aan attractie staat. Jongens, we kunnen het echt zeggen: De Tilburgse kermis is de allergrootSTE kermis van de Benelux.

De Tilburgse kermis

In Tilburg is het elk jaar 10 dagen kermis. De kermis bestaat uit honderden attracties voor jong en oud. Wat gebeurt er achter de schermen bij de Tilburgse kermis om ervoor te zorgen dat alles vlekkeloos verloopt?

De grootste kermis van de Benelux

En uw gastvrouw van vandaag is: Nienke de la Rive Box.
Jaaa! Niet te missen, daar zijn we weer met een hele nieuwe: Waarom? Daarom! Vragen die in een minuut zijn uit te leggen, te beantwoorden of op te lossen. En de vraag van vandaag. Ja, inderdaad, man. Waarom hebben mannen tepels? Borsten heb je in allerlei soorten en maten. Tepels ook. Vrouwen kunnen ze gebruiken om te verleiden...of om te shockeren. Maar dit is natuurlijk de belangrijkste functie van de tepel. Want hoe krijgt een baby anders melk uit de borst? Maar mannen hebben daar toch helemaal niets aan? En toch zit die tepels er. Hoe zit dat dan? Dat heeft alles te maken met hoe je groeit in de buik van je moeder! Iedereen begint in de buik hetzelfde. Of je nou een jongen of een meisje wordt. Het rompje is een van de eerste delen van het lichaam dat gemaakt wordt. En daar zitten nu eenmaal tepels op. Er groeit een klein mensje met armpjes, beentjes en tepels. Pas na zeven of acht weken wordt duidelijk of de baby een jongetje of een meisje is. De tepels bij de jongentjes zitten er dan al. Die gaan niet meer weg. Jongens hebben er niets aan, maar ze hebben er ook geen last van. Mensen hebben nog meer lichaamsdelen die je eigenlijk helemaal niet meer nodig hebt: je staartbotje, we hebben gewoon een staart. Je blinde darm en je verstandskiezen. Trouwens zonder tepels zou een man er zelfs een beetje gek uitzien. Tepels horen er gewoon bij. En dat sommige mannen borsten hebben...Ja, dat heeft dan weer met heel andere dingen te maken. Dat was 'm weer! Tot de volgende Waarom? Daarom!

Waarom hebben mannen tepels?

De tepels op het lichaam van een man hebben geen functie: ze geven geen melk. Toch zitten er bij mannen ook tepels op hun borst. Dat komt de romp al in het begin van de zwangerschap wordt gevormd, inclusief tepels.

Gevormd in de buik van mama

En uw gastvrouw van vandaag is Nienke de la Rive Box! Hallo allemaal. Wat goed dat je kijkt naar Waarom, inderdaad, daarom! Vragen die in EEN minuut zijn te beantwoorden. En wat is de vraag van vandaag? Inderdaad, ja. Waarom zijn de meeste mensen rechtshandig? 90 procent van de mensen is rechtshandig. Die gebruik het liefst hun rechterhand om te schrijven, te tekenen, te sporten of hun tanden te poetsen. Overal ter wereld heb je meer rechtshandigen dan linkshandigen. Wist je dat bij chimpansees 60 procent rechts is en 40 procent links? En dat de helft van de grasparkieten de linkerpoot gebruikt om te eten en de andere helft rechts. Zelfs insecten hebben een voorkeur voor links of rechts. Maar waar komt die handvoorkeur vandaan? Als allebei je ouders linkshandig zijn, is de kans nog steeds groter dat jij rechtshandig bent. Zelfs bij eeneiige tweelingen is de ene soms links en de ander rechts. Handvoorkeur erf je dus maar voor een deel van je ouders. Er zijn ook andere dingen die meespelen. Maar hoe dat precies werkt, we weten het niet. Feit blijft dat de meeste mensen rechts zijn. Daar is ons leven op ingericht. En dat is voor linkshandigen soms best lastig. Knip maar eens met een gewone schaar als je links bent. Maar soms zijn linkshandigen in het voordeel. Linkshandige boksers of tennissers bijvoorbeeld. Zij spelen anders dan rechtshandigen En omdat er maar zo weinig linkshandige spelers zijn, zijn rechtshandige spelers dat niet gewend. Dat was hem alweer. Tot de volgende Waarom? Daarom!

Waarom zijn de meeste mensen rechtshandig?

Schrijf jij met links? Dan hoor je bij de 10% linkshandige mensen op aarde. De meeste mensen schrijven, knippen en eten het liefst met rechts. De wereld is dan ook ingericht op rechtshandige mensen. En dat kan voor linkshandigen soms best lastig zijn.

Linkshandigen in de minderheid

Welkom in Thialf. Het ijsstadion van Nederland waar alle grote wedstrijden gereden worden. Het gaat daarbij om tijd. Dus hoe snel doe je over een bepaalde afstand. Vaak worden de wedstrijden beslist op duizendsten van een seconde. Hoe kun je die tijd zo nauwkeurig meten? Nu Moet Nuis de motor nog even aanzetten. Maar Lorentzen kan ook een kilometer rijden. Maar daar komt Nuis...Op twee honderdste verliest hij van Lorentzen. De tijd wordt bij grote schaatswedstrijden op vier verschillende manieren gemeten. Zodra het startschot klinkt, start een centrale elektronische klok in de kelder van het Thialf die is aangesloten op dit startpistool. En nu goed weg. Heel goed weg! Allereerst dragen alle schaatsers om hun enkel een transponder. Onder het ijs liggen 12 zogenaamde detectielussen. Iedere keer als de schaatser zo'n lus passeert wordt z'n tijd gemeten. Die informatie wordt doorgegeven aan dit kastje, om constant de snelheid van de schaatsers te meten. Dat is belangrijk voor de rondetijden. Lange klappen. Stoot voor stoot. 29.2! Van 30.1 naar 29.2. Er is alleen een klein probleempje met die transponders. Ze zijn niet nauwkeurig genoeg om tot op de duizendste van de seconde te meten. Daarnaast zitten de transponder om de enkel terwijl de punt van de schaats de eindtijd bepaalt. Vandaar dat er voor de precieze finishtijd een andere techniek gebruikt wordt. Namelijk de laser. Precies op de finish schijnt deze laserstraal naar een spiegeltje aan de overkant. Iedere keer dat die straal wordt onderbroken, wordt de tijd geregistreerd. Zodra de schaatser met de punt van zijn schaats door de straal rijdt, stopt de tijd. Zoals je ziet loopt de straal laag over de baan. Het kan dus voorkomen dat de schaatser met zijn punt omhoog over de finish komt. Dan stopt de tijd te laat. Daarom is er nog een derde methode: de fotofinish. Deze twee camera's zijn precies in dezelfde lijn als de finish opgesteld. En iedere keer als schaatsers finishen, maken ze een heleboel foto's. Heel snel achter elkaar. Zo kunnen ze nauwkeurig meten wie van de schaatsers er als eerste over de finishlijn gaat. Deze ruimtes zit bij grote schaatswedstrijden helemaal vol met tijdwaarnemers die alle systemen in de gaten houden. Jeroen is zo'n tijdwaarnemer. Heb jij wel eens meegemaakt dat schaatsers precies tegelijk over de finish gingen? Dat komt voor. En dan kijken we met fotofinish of er een winnaar is. Als het niet zo is, zijn beiden winnaars. Dus tijd is alles? Ja, schaatsen zonder tijd is niet leuk. Daar het vingertje de lucht in van Sven Kramer! Met een 29er als laatste ronde

Hoe wordt de tijd gemeten bij schaatswedstrijden?

Bij professionele schaatswedstrijden draait het vaak om honderdsten van een seconde. Het is dus belangrijk dat de tijd van de schaatsers nauwkeurig wordt gemeten. Daarom dragen de schaatsers een zendertje. Maar er zijn meer manieren om de tijd waar te nemen.

Zenders, lasers en tijdwaarnemers

We hebben in ons land heel veel musea, maar het Teylers Museum in Haarlem is het oudSTE museum. Van Nederland. Het museum uit 1784 is vernoemd naar deze man: Pieter Teyler van der Hulst. Een succesvolle en zeer rijke Haarlemse zakenman. Hij is zijdefabrikant en bankier. Na zijn dood laat Pieter Teyler heel veel geld na. In zijn testament staat dat het geld gebruikt moet worden voor de armenzorg maar ook voor kunst en wetenschap. Want hij wil het volk daar kennis mee laten maken. En toen is aan zijn huis een museum gebouwd waar je al die verzamelingen uit de 18e eeuw kan bekijken. En daarmee is Teylers Museum het oudSTE museum van Nederland. Alleen de betekenis van het woord museum is anders dan nu. Want toen was een museum een plek waar kunstenaars en geleerden samen konden komen om onderzoek te doen en de resultaten met elkaar te delen. Onderzoek naar elektriciteit is dan heel populair. En daarom worden er allerlei proeven met deze machine gedaan. Met glasschijven van 1,65 meter is dit de allergrootste elektriseermachine die ooit gebouwd is. Het gebeurt met 300.000 volt. Je zou dit kunnen zien als een apparaat waarmee je bliksem kan opwekken. Je kan hier ook heel veel andere proefjes zien. Precies zoals ze vroeger tijdens onderzoeken gingen. En door al het onderzoek dat toen gedaan is weten we nu veel meer over de natuurkunde. Bijvoorbeeld over elektriciteit, magnetisme en hoogspanning. En dit is de aurorabuis. Dit onderzoek is uiteindelijk de basis geweest voor tl-buizen en ook voor de huidige spaarlamp. Dit is de Holtz-machine. En hiermee deden ze onderzoek naar de overdracht van elektriciteit. Dit is de oudste zaal van het museum. Check effe hoe prachtig het eruitziet. Daarnaast zijn er nog allerlei instrumenten en geografische vondsten te vinden, waaronder het topje van de Mont Blanc. Voorzichtig. Dit is natuurlijk niet zomaar een steentje. Want in die tijd weet niemand nog hoe de toppen van de hoogste berg eruitzien. Dus leg ik hem maar gauw terug. Want hier ligt-ie veilig. Het Teylers Museum is echt het oudSTE museum van Nederland en ook nog eens het enige museum ter wereld waarvan de buitenkant en een groot deel van de binnenkant nog echt uit de 18e eeuw stammen. En waar ze dus nog steeds die oorspronkelijke collecties hebben. En als ik hier zo sta, voel ik de magie ook echt nog in de lucht hangen. Sterker nog, het heeft hier wel wat Harry Potter-achtigs.

Het Teylers Museum in Haarlem

Het Teylers Museum in Haarlem is in 1784 opgericht ter bevordering van kunst en wetenschap. Je vindt er daarom niet alleen schilderijen, maar ook natuurkundige instrumenten, fossielen en skeletten.

Het oudste museum van Nederland

Al bijna een eeuw lang worden er in Nederland boterhammen met fruithagel gesmeerd. Het is een typisch Nederlandse gewoonte. In het buitenland kom je 't niet snel tegen. Maar in Nederland worden elk jaar meer dan 4 miljoen pakken fruithagel verkocht. Dat zijn omgerekend meer dan 100 miljoen boterhammen. Fruithagel maken...
hoe doe je dat? Dit is een enorme silo vol met suiker: Het belangrijkste ingrediënt voor fruithagel. Elke dag koppelen ze 'n vrachtwagen hieraan vast. En dan wordt er 30.000 kilo nieuwe suiker gebracht. In deze enorme suikermolens wordt de kristalsuiker gemalen tot poedersuiker. De poedersuiker wordt hier gemengd met zetmeel. Dat is 'n bindmiddel dat ervoor zorgt dat je van de poedersuikers mooie korreltjes kunt maken. Ook wordt er dextrose aan toegevoegd. Fruitsuiker. En in dit geval gemaakt van appels. En...het smaakt net iets anders dan gewone suiker. Oranje, dat klopt. Geel en... roze. Die kleuren kennen we wel. En hier wordt met vruchtensappen...de kleur toegevoegd. Hier worden sap en poeder tot een pasta gekneed. De kleuren zijn nog steeds gescheiden. De pasta wordt hier door 'n mal met gaatjes geperst. Dan ontstaan er dunne spaghettisliertjes. Zo komen de sliertjes dan de mal uit. En dan gaan ze hier de oven in om te drogen. Bloedheet. En het is 'n heel lange oven. En aan 't eind van de oven zijn het hageltjes. Al het vocht is eruit verdampt. En ze zijn brossig geworden. En hier worden de kleuren bij elkaar gegooid en gezeefd. En alleen de goede korrels gaan door naar de inpakafdeling. De fruithagel komt van boven en valt dan de weegmachine in. En die zorgt ervoor dat precies 't goede gewicht in de doosjes gaat. Dan gaat het doosje door en wordt het gewicht gecontroleerd. Te lichte pakjes worden eruit geknikkerd. Er wordt 'n röntgenfoto gemaakt om te checken of er geen klontjes of andere onregelmatigheden in zitten. En dan worden de pakjes in dozen gestopt. De dozen worden met ’n robotgrijparm op de pallets gestapeld. En dan zijn ze klaar om naar de supermarkt gebracht te worden. Vruchtenhagel maken, zo doe je dat dus.

Hoe wordt fruithagel gemaakt?

Hagelslag is typisch Nederlands. Vruchtenhagel wordt niet gemaakt van chocola, maar van suiker, zetmeel en vruchtensap. Voor een vrolijk kleurtje en een lekkere smaak.

Suiker met een smaakje

Hallo, ik ben Rick, ik eet wel eens een worstenbroodje. Echt heel lekker, maar nou vroeg ik me af: Hoe worden ze eigenlijk gemaakt? Het ruikt hier zo lekker naar het worstenbroodje. Een typisch Brabantse lekkernij. Een worstje in wit brooddeeg. Die kun je met de hand maken, maar zo krijg je de supermarkten niet vol. Dus hoe worden die worstenbroodjes nu eigenlijk gemaakt? Hier in Waalwijk staat de grootste worstenbroodjesfabriek van Nederland. Per uur worden hier 8000 worstenbroodjes gemaakt. Maar wat is nou een worstenbroodje zonder worst? Niks natuurlijk! In deze slagerij maken ze het vlees klaar, rundvlees of varkensvlees. Elke dag wel 4500 kilo. Het gehakt wordt gemengd met de kruiden. En elk soort worstenbroodje heeft een eigen kruidenmix. Van een zo'n kuip kunnen 6000 worstenbroodjes worden gemaakt. Zo. Tijd voor de koelcel. Het mengsel mag er pas weer uit als het tijd is om de worstenbroodjes te vullen. Het brooddeeg wordt in een grote beslagkom gemaakt. Meel, water, zout en gist worden gekneed. Per keer 100 kilo. Met de grote, dikgevouwen deegplakken kunnen nog geen worstenbroodjes gemaakt worden. Daarvoor wordt het deeg eerst nog een keer platgewalst tot de juiste dikte en in lange stroken gesneden door deze zes rollers. De karren met vleesvulling worden in deze trechter gestort. En aan de onderkant van de trechter wordt worst op de stroken deeg gespoten. Het deeg met de worstvulling wordt daarna omgerold en dichtgevouwen tot meterslange worstenbroodjes. De worstenbroodjes worden vervolgens in het juiste formaat geknipt of gehakt. Daarna krijgen ze een eierdouche, dat zorgt voor de mooie glans na het bakken. Op de lopende band gaan ze via het gat in de muur de rijskast in. Daar is het ongeveer 32 graden. Na het rijzen gaan de worstenbroodjes op die platen de oven in. Die oven is enorm! Moet je kijken! Oh, het ruikt lekker, joh! Volgens mij zijn ze bijna klaar. Als de worstenbroodjes gaar zijn, worden ze zo snel mogelijk hiernaartoe gebracht, de koelcel. Als ze sneller afkoelen, blijven ze langer houdbaar. De afgekoelde worstenbroodjes gaan naar de inpakafdeling. En dan komen ze zo in de winkel te liggen, dan zijn ze klaar om op te eten. Hm!

Hoe worden worstenbroodjes gemaakt?

Worstenbroodjes komen uit Brabant. In Waalwijk staat een fabriek waar er maar liefst 8000 worstenbroodjes per uur worden gemaakt.

Een typisch Brabantse lekkernij

Stel je voor, het is de 16e eeuw en je wilt graag weten hoe laat het is. Smartphones waren nog lang niet uitgevonden, haast niemand had een horloge. Hoe kom je dan achter de tijd? In die tijd staat in bijna elke stad of dorp wel een hoge toren. Dat blijkt het ideale punt om bewoners te informeren over de tijd. Het gebeurde vaak met een klok met wijzers zoals deze. Maar wat nu als je op een plek staat en de klok niet ziet? In dat geval slaat hij elk kwartier een of meerdere keren, zodat je de tijd kan horen. Mocht je tijdens het slaan van de klok druk bezig zijn, en kan je zomaar de eerste slagen missen. Dan weet je alsnog niet hoe laat het is. DE oplossing voor het probleem is een klokkenspel oftewel een carillon. Om de klokslag aan te kondigen wordt een melodietje afgespeeld. Dan weet iedereen dat de tijdsmelding er aankomt. Het carillon is een Nederlands- Belgische uitvinding. Nederland is het land met de meeste carillons ter wereld. In totaal 200. Hier in Monnickendam staat het oudste nog bespeelbare carillon dat er bestaat. De klokken van dit carillon zijn afkomstig uit 1596. Tientallen jaren later ontwikkelen twee Franse broers een nieuwe techniek om klokken te gieten. Het geluid van de nieuwe klokken was een stuk zuiverder, maar ze waren ook een stuk duurder. Dat geld was er juist niet in de 17e eeuw in Monnickendam. Dus bleven de oude klokken tot op de dag van vandaag hangen...terwijl rijkere steden de klokken wel kochten. Dit is Henk Verhoef, hij is de vaste bespeler van het carillon. Zo iemand noem je ook wel een beiaardier. De houten constructie waarachter Henk zit, heet het klavier. Aan het klavier zitten draden die leiden naar de 17 klokken hierboven. Dit is muziek die speciaal voor het carillon gemaakt is. Ja. Kan je ook andere nummers spelen? Ja. Laat maar horen. Ehm... Ja, die ken ik! Volgende. Deze klokken zijn van voor de tijd dat ze goed konden stemmen. Ze zijn dus wel op toon, maar niet goed gestemd. Eigenlijk zijn ze gewoon vals. Karakteristiek zeggen wij in Monnickendam. Ja, we mogen het echt zeggen: De spiltoren in Monnickendam...is het oudste nog bespeelbare carillon ter wereld.

De Speeltoren in Monnickendam

In de meeste kerktorens hangt een klokkenspel, ook wel carillon genoemd. Iemand die een carillon bespeelt, heet een beiaardier. Het oudste bespeelbare carillon van Europa staat in Monnickendam.

Het oudste bespeelbare carillon van Europa

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Het Klokhuis

Type videos