Groep 6/7/8

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Cultuur en geloof

Het Klokhuis

Website Klokhuis

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Om te kunnen bewijzen dat je geen heks was, had je heksenweegschalen, zoals hier bij de Heksenwaag in Oudewater. Als je werd beschuldigd van hekserij dan was dit je laatste redmiddel. De heksenwaag van Oudewater. Gebouwd in 1482. Hier werden mensen gewogen waarvan men dacht dat het een heks was. Dat wegen gebeurde op meerdere plaatsen. Maar bij de meeste wagen werd gesjoemeld, waardoor het leek alsof iemand bijna niets woog en dus een heks was. 
Dat deden ze door over het gewicht te liegen. Door bijvoorbeeld te zeggen dat dit EEN kilo is. Terwijl het gewoon 10 kilo is. En ook werd hier in dit laatje stiekem extra lood gestopt. Meer dan nodig is om de weegschaal in balans te houden. Waardoor je dus aan deze kant nog maar heel weinig gewicht erop hoefde te zetten zodat die kant omlaag ging. Waardoor iemand aan die kant al heel snel heel weinig leek te wegen. Dus ja, dat hele wegen was gewoon een toneelstukje om iemand vals te beschuldigen.
Hier in Oudewater ging het er wel eerlijk aan toe. In 1545 werd deze waag erkend als enige in Europa waar het wegen goed gebeurde. En die erkenning kreeg Oudewater hoogstpersoonlijk van keizer Karel V. 
'Certificaet van weginghe'. Dit is HET bewijs dat je zwaar genoeg bent om geen heks te zijn. En zo'n certificaat kon je leven redden, dus er kwamen echt mensen van heinde en ver om zich te laten wegen. Je moest er flink wat centen voor neerleggen om op deze waag te mogen staan, maar dan had je ook wat. En nou ik hier toch ben, wil ik eigenlijk ook wel zo'n certificaat. Je weet maar nooit waar het goed voor is.
Ben ik zwaar genoeg? Je bent zwaar genoeg. Pfjoew. Zo. Alsjeblieft. Dank je wel. Hier, bam! In the pocket. Dit is het bewijs. Om alle misverstanden te voorkomen: Ik ben dus geen heks. En vele mensen gingen mij al voor hier op deze waag. Bijvoorbeeld koningin Juliana. Zij werd hier ook gewogen. Alleen is niet helemaal zeker of zij die test ook echt doorstaan heeft, want haar gewicht is nooit bekendgemaakt. Hmmm...

Wat is een heksenwaag?

Programmalogo's

Als je er vroeger van beschuldigd werd dat je een heks was, kon je je laten wegen bij de heksenwaag, een speciale weegschaal. Er werd namelijk gezegd dat heksen heel licht waren. Er werd niet altijd even eerlijk gewogen.

Een weegschaal om te wegen of iemand een heks was

Woehoe! Waarom is die elektrische step nou zo enorm populair? Nou, ik snap wel dat 'ie populair is. Het is leuk om op te rijden. Klein, je kan 'm makkelijk inklappen en je kan gemakkelijk van de ene naar de andere plek. Da's perfect. Helemaal natuurlijk in een drukke stad. Ik woon bijvoorbeeld in de binnenstad van Amsterdam. Nou, dan is dit ideaal. Ja, zeker weten. Daar zijn ontzettend veel mensen. En dan is 't een stuk fijner dan al die auto's en vrachtwagens. En hij is elektrisch, dus een stuk schoner. Ja. Je hoeft niet meer in de file te staan. Nooit meer op zoek naar een parkeerplaats. Dan is dit toch eigenlijk gewoon de ultieme oplossing? Als hij maar is goedgekeurd. Handig toch? 
De elektrische step is in alle EU-landen toegestaan, daar mogen ze gewoon de weg op. Maar in Nederland heeft het allemaal wat langer geduurd. Hoe zit dat? In Nederland zijn we heel strikt en we willen eigenlijk niet dat er meer ongelukken gebeuren omdat er een nieuw voertuig op de weg rijdt. Daarom wordt er heel goed naar gekeken. En als we kijken naar het buitenland, bijvoorbeeld de Verenigde Staten, daar werden ze volgens mij als eerste toegestaan en had je zo'n deel-app en kon je de stepjes delen. Hoe ging dat er daar aan toe? Sommige mensen vonden het echt fantastisch om op die dingen te rijden, maar het bracht ook wel veel gedoe met zich mee. Er gebeurden ongelukken en die stepjes belandden overal, op de gekste plekken. Dus die problemen willen we in Nederland voorkomen. Het voordeel is wel: Nederland is een fietsland. Ja, wij zijn heel erg gewend aan fietsen. We hebben fietspaden, maar we moeten nog wel wennen aan een nieuw voertuig en de nieuwe snelheid. 
Ik zie al een bel, wat zit er nog meer op? Nou, heel belangrijk: de remmen. En wat zit er nog meer op? We hebben een lampje hier voor als je in het donker rijdt. En natuurlijk, hier kun je gas geven, maar wel pas als 'ie een vaartje gaat. Dan zie ik hier ook nog reflectoren. En de banden? Wat zijn dat voor banden? Het zijn rubberbanden en hij heeft natuurlijk nog een standaard. En ik zag hier ook een kilometerteller. Die staat nu natuurlijk op nul en een batterijtje, die zit ook nog helemaal vol. Ja. 
En wat worden uiteindelijk de regels? Zijn die al bekend? Nou, ieder land kijkt nu naar zijn eigen regels. In Nederland valt hij onder de bijzondere bromfietsen en mag je daar 25 kilometer per uur mee. En je moet 16 jaar zijn. Helm? Nee, niet nodig. Rijbewijs? Ook niet nodig, maar moet wel verzekerd zijn. Oké, en dan gewoon het fietspad op? Ja, hij mag op het fietspad. Als dat er niet is, mag je op de weg. Je mag niet op het voetpad. En mag elke elektrische step dan straks de weg op? Nee, dat ligt aan het type. Ieder type wordt apart getest en alleen de goedgekeurde steps mogen de weg op. Maar op eigen terrein, daar mag je altijd. En dan bedoel je een grote boerderij ofzo, een grote tuin of misschien camping. Ja, als het van je campingbaas mag. Lief aankijken. 
Jij bent onderzoeker nieuwe mobiliteit. Wat onderzoek je dan eigenlijk? Dan kijken we naar de gevolgen van nieuwe voertuigen, zoals deze dus. Dan kijken we naar hoe die stad er nou straks uit komt te zien als ze er rijden en waar je rekening mee moet houden. Een van de dingen die heel belangrijk is, is om te kijken wie het dan gaat gebruiken. Zijn het bijvoorbeeld de automobilisten of de fietsers, of de mensen die nu de benenwagen nemen. Ik denk misschien wel het laatste, want in die categorie zit ik. Hoe dan ook, nieuwe mobiliteit is echt van alle tijden. Er worden steeds weer nieuwe voertuigen uitgevonden en die willen natuurlijk zo snel mogelijk de weg op. Of, wat natuurlijk ook kan, de lucht in. En daar moet natuurlijk wel goed over nagedacht worden.

Wanneer mag een nieuw voertuig de weg op?

Als er een nieuw voertuig uitgevonden wordt, zoals een elektrische step, moet deze eerst aan een aantal regels voldoen en goedgekeurd worden. Er moet bijvoorbeeld een bel opzitten, er moet bepaald worden hoe hard hij mag rijden en hoe oud je moet zijn om hem te besturen.

Een elektrische step mag niet zomaar de weg op

Dit is Arco. Hij is detectorpiloot, op zoek naar een muntschat. Hopelijk kan hij hem vinden. Maar ja, hoe doe je dat nou eigenlijk, met de metaaldetector op zoek naar een schat? We gaan zo schatzoeken met Arco. Maar eerst: hoe werkt een metaaldetector? Een metaaldetector bestaat uit twee spoelen, eentje aan de bovenkant en de ander aan de onderkant. Een spoel is een stuk opgerold koperdraad zoals deze. Stel, dit zijn de twee spoelen van de metaaldetector, de bovenste en de onderste. Als ik dan een elektrisch stroompje door de spoel laat lopen, dan ontstaat er een magnetisch veld. Maar wat doet de metaaldetector dan? Stel, je bent aan het speuren en je komt een stukje metaal tegen, bijvoorbeeld een muntje. Dan wordt het magnetisch veld verstoord en dat is het piepen van de metaaldetector. Arco, dat magnetisch veld wordt verstoord. Maar dan weet je nog niet wat het is. Nou, dat is wel zo, want ieder metaal soort heeft zijn eigen cijfer. Luister maar. Dit is bijvoorbeeld koper, zilver en goud. En ook de detector geeft een cijfer aan, daaraan kun je zien wat voor metaal soort is of wat voor grootte van het voorwerp. Dus een gesp of een muntje. We zitten hier op een akker. Maar mag je overal zoeken? Hier op dit Zuid-Hollandse eiland mag het wel, mits je toestemming hebt van de landeigenaar, want dat moet je hebben. En dan mag je hier gewoon zoeken. En hoe weet je dan waar je moet zoeken? Een van mijn hulpmiddelen zijn oude kaarten die ik gebruik om te kijken of dat er vroeger bebouwing was geweest. Dus hier zie je bijvoorbeeld een moderne luchtfoto en hier een oude kaart. Uit de middeleeuwen. Dat klopt ja. En hier zie je bijvoorbeeld een oude boerderij. En op de luchtfoto zie ik dat die verdwenen is, dus daar gaan wij naar zoeken. Waarom zoek je op een plek waar een boerderij heeft gestaan? Omdat daar door de eigenaren wel eens voorwerpjes werden verloren, maar ook zeg maar het spaargeld van de eigenaren in de grond hadden gestopt omdat in die tijd nog geen banken bestonden. Heb je iets gevonden van veel waarde? Nou, ik heb wel iets gevonden van veel waarde. Kom maar mee. Wauw! Ja, Nizar. Dit is hem dan, de vondst van m'n leven. De grootste middeleeuwse muntschat ooit in Nederland gevonden. Hij is wel een beetje verweerd. Ja, dat klopt. Het zijn wel allemaal zilveren munten, maar er zit een klein beetje koper doorheen, waardoor hij groen uitslaat. Maar eenmaal schoongemaakt komen ze er zo uit te zien. Want dit waren ook de losse munten van de muntschat. Niet allemaal, want een gedeelte ligt hier in een lokaal museum. Ja, ik heb nu ook wel zin om aan de slag te gaan met de metaaldetector. Kom op dan. Let's go. Zo, laat de magnetische velden maar hun werk doen. Oh, ik hoor wat. Ja, dat is een goed signaal. Wat is dit, een spijker Het is een ouwe spijker. Heb je enig idee hoe oud die is? Mag ik eens zien? Ik denk hooguit honderd jaar. Honderd jaar, is gewoon een eeuw. Mag ik deze houden? Tuurlijk, jij bent de vinder. Kijk, mooi aandenken. Dan gaan we verder, want ik wil nog wel een muntschat vinden. Daar gaan we voor. Schatzoeken met de metaaldetector, zo doen ze dat.

Hoe werkt een metaaldetector?

Met een metaaldetector kun je metalen voorwerpen in de grond vinden. Op die manier kun je bijzondere dingen tegenkomen, zoals munten uit de oudheid en andere schatten. Maar hoe weet een metaaldetector nou waar zo’n schat begraven ligt?

Schatzoeken met een magnetisch hulpmiddel

Hallo, ik ben Sylvijn. Als iemand blind is, kan hij alles op de tv wel horen, maar niet zien. Daarom is mijn vraag: hoe kijken blinde mensen tv? Ik heb hier een bril, als jij deze opzet, dan kun je een beetje zien wat ik zie. Wow! Koen, jij bent slechtziend, maar toch kun jij lekker televisie kijken. Ja, ik zit er zelf heel dicht op het scherm. Ja, dan zie ik het wel een beetje. En ik hoor het, voor het grootste deel hoor ik het. Dat vult eigenlijk mijn beeld in. En de kleuren, die zie ik dan nog wel. Maar niet bijvoorbeeld of iemand heel boos kijkt of heel erg blij. Dat hoor ik echt aan de stem. En wat maakt het voor jou lastig? Als het bijvoorbeeld heel druk is, er zijn heel veel mensen of ze gaan in één keer van het voetbalstadion naar een zwembad toe. Dat is wel lastig als ze dat dan niet zeggen. Dus de beelden waarin niet gesproken wordt, daar zit vaak heel veel informatie in en als je niet of weinig ziet, dan heb je soms wat extra uitleg nodig. En daarvoor is iets bedacht: audiodescriptie. Om audiodescriptie te gebruiken heb je een speciale app nodig Earcatch. En daarin kun je dan alle programma's en films die je wil zien aanklikken. En dan kun je hem afspelen op de speaker of op oortjes. Met je ene oortje kun je dan dus de audiodescriptie horen en met je andere oor kun je dan het gewone programma horen, zowel thuis als in de bioscoop. Iedereen wijst naar de letters op de boog achter Arnold. Arnold valt om. 
Anne Elshof schrijft de audiodescriptietekst voor Kamp Koekieloekie. Anne, hoe ga je te werk? Als schrijver ben je eigenlijk een soort beeldvertaler. Dus je kijkt wat gebeurt er op beeld en dan moet je heel goed kijken naar wat heeft iemand die niet kan zien wat er gebeurt nodig om het verhaal te begrijpen? In principe beschrijf je puur wat er op het beeld te zien is. En dat kunnen bijvoorbeeld ook kleuren zijn soms denken mensen misschien ja, maar iemand die blind is die wij toch helemaal niet wat wat rood is? Maar kleuren kunnen ook heel betekenisvol zijn. Dus bijvoorbeeld rood dat kan wijzen op iets wat met gevaar te maken heeft of juist met liefde. Ja, goed, gaan we erin 5:41. Daar komt ie. Ja. Kijk maar. Iedereen wijst naar de letters op de boog achter Arnold. Actrice Ilse Warringa is de audiodescriptiestem bij kamp Koekieloekie. En hoe werkt dat precies met die tijdcodes? Want ik zie hier een heleboel codes op die tablet staan. Hier staat boven in de tijdcode. Bijvoorbeeld nu moet ik op 5:41. "Iedereen wijst naar de letters op de boog achter Arnold". Op 5:54 moet ik bijvoorbeeld gaan zeggen Arnold valt om. Arnold valt om - bem en dat moest binnen twee seconden. En dat is precies nu binnen twee seconden gebeurd als het goed is. Zelfde punt, komt ie. Wat het zo leuk maakt is dat je wel kan meekleuren met wat er gebeurt, dus als er iets heel spannends gebeurt, dan is het wel goed om het zo spannend mogelijk te vertellen. En als er bijvoorbeeld een hele romantische scène is dan, of als ik moet lachen, dan hoor je dat ik wel aan mijn stem. Dus het moet zo echt mogelijk zijn. De eikeltjes. Koen, hoe vind jij het om de audiodescriptie-app te gebruiken? Ik vind het zelf heel erg fijn want daardoor kan ik veel meer dingen meekrijgen. Dus eigenlijk kan je er gewoon niet meer zonder? Nee, en ik zou het heel leuk vinden als er nog veel meer programma's op tv en in de bioscoop met Earcatch komen.

Hoe kijken blinde mensen tv?

Voor kinderen die slecht kunnen zien, is televisiekijken of naar de film gaan best lastig. Ze horen wel wat er gezegd wordt, maar krijgen niet alles mee van wat er op het scherm gebeurt. Gelukkig is er een app waarmee blinden en slechtzienden kunnen horen wat er op het scherm gebeurt.

Televisie kijken met audiodescriptie

Het maakt eigenlijk niet zo heel veel uit waar je voor traint. Het gaat om het uitvoeren van bepaalde klemmen en worpen om de ander niet te beschadigen. Toch, Wilco? Zeker, want meestal hebben mensen het beeld bij een krijgskunst dat iemand uitgeschakeld wordt met veel pijn. Ik zal bijvoorbeeld laten zien... Hij wordt uitgeschakeld met veel pijn en waarschijnlijk gaat hij overleven. Dat is niet wat aikido is. 
Dat is niet wat aikido is. Ik train aikido om hetzelfde te kunnen doen, zonder dat ik hem beschadig of hem pijn doe. Ja, maar ik denk nu toch van, jij staat... Kun je dan helemaal niks? Nee, ik kan echt niks. Kijk, ik probeer te slaan, maar mijn balans is... 
Maar daar zijn we nu nog niet. Nog niet. Dat is een techniekbeoefening, maar het doel ervan uiteindelijk dat er helemaal geen gevecht meer is. En dan kom je in een soort geweldloze weerbaarheid, ja. Ik heb weinig gedaan. Wauw, ja, en dit is dus de essentie van aikido. Ik zal even doorgaan, hij kan niet weg, hij wordt nog steeds gecontroleerd. Ja, dus dan voorkom je eigenlijk dat er überhaupt ooit een gevecht start. Ja, waarom zou je niet gewoon vriendjes worden.
En waarom slaan ze steeds op de grond? Een keer afslaan om de kracht echt weg te gooien en twee keer afslaan, dan is het gewoon te pijnlijk en dan laat je de ander stoppen. 
Er zijn verschillende niveaus binnen aikido. Als je begint, dan ben je een talent. Als je dan wat meer ervaring op hebt gedaan, dan wordt je atleet. Nog weer wat niveaus verder, dan ben je een expert. En uiteindelijk, als je meer dan 30 jaar ervaring hebt in aikido, dan ben je meester. Nou Wilco, jij bent meester en je bent ook leraar in aikido. Wat is nou het allereerste wat je leert als je binnenkomt als kind? 
Als een kind binnenkomt, het eerste wat je leert is gewoon stil zitten, rechtop. En dat is al een hele uitdaging. Een hele uitdaging. En van daaruit worden de basistechnieken aangeleerd en uiteindelijk, na heel veel jaren die basistechnieken trainen, groot en sterk worden. En daarna? Hoe ga je dan verder? Nou, als je dan groot en sterk bent geworden, kun je dat handhaven onder druk. Kan je jezelf handhaven onder druk. En daarvoor gebruiken we ook soms wapens. Wapens? Maar aikido gaat om vrede, toch? Het gaat om vrede. Maar kan je ook onder druk van wapens de vrede handhaven? Kun je het zelf blijven uitvoeren zonder iemand te beschadigen? 
Als je jong bent, kun je lekker veel sporten. Je bent jong, flexibel, fit, je herstelt snel. Maar de meeste sporten, zoals atletiek en turnen, kun je maar tot een bepaalde leeftijd op topniveau volhouden. En bij aikido is dat anders. Jazeker, je kunt zelf het niveau verlengen van topniveau. Want als je jong bent, wil je gewoon groot en sterk zijn. En je lichaam is gewoon flexibel genoeg om klappen op te vangen. Als je een blessure hebt, gaat 'ie de volgende dag over. Maar je geeft je top van je kunnen, dan gaat je lichaam slijten, dus je krijgt last van je rug of je krijgt last van je enkel of wat dan ook. Nou wat wij doen, dat noemen op dat moment, als je begint te slijten, er ontwikkelen zich gaten in het systeem. En gaten zijn dan bijvoorbeeld een been breken? Ja, of een blessure die niet overgaat, daar loopt je energie op weg. En wat we dan doen, dan moet je die gaten leren dichten met aandacht. Dus je gaat jezelf meer verzorgen en dat geeft een ander soort energie. En dat dichten van die gaten, dat noemen we intern werk en dat doen we met ki. Energie. Ki is energie. Nou, om een voorbeeld te geven, als jij je iPhone vast hebt. Ik ben aan het appen. Dan is je houding toch redelijk gebogen. En dan zit hier een gat. Kijk maar, je loopt zo weg. Ja. Maar als je dat even opricht en je gaat dan je iPhone kijken, je kijkt naar beneden vanuit daar, dan ben je weer sterk. Dat zit in alles. En je duwde me nu op hetzelfde niveau? Ik zit niet te faken. Ik duw op dezelfde manier. En om het nog anders te maken, jij bent jong en sterk, toch? Uh, dat zeggen ze. Ja. Nou, maak eens een vuist hier, zo sterk mogelijk. Een vuist. OK, en probeer me tegen te houden. Zo sterk mogelijk. Dan is dit ongeveer je kracht. OK? Oh, ja, die voel ik. Nu gaan we het anders opbouwen, met interne energie. Interne energie. Dus je gaat iets door je knieën zakken. Dit hou je lekker ruim op. Zet de hand hier, hand open en je stuurt je gedachten door die hand heen. Geen vuist. Geen vuist. Raar hè? Open hand. En ik ga steeds meer druk geven. Is dat anders? Nou, ik voel me echt vet sterk ineens. Kijk. Stel je nou voor dat jij een jonge leerling bent en je moet je Citotoets doen en je gaat er bedrukt in staan. Gaat het dan lukken? Nee. Nee. Wat moet je dan doen? Energie, rechtop. Precies. Dat is aikido.

Wat leer je bij aikido?

Bij aikido leer je om er zonder geweld voor te zorgen dat iemand die jou aan wil vallen, niets meer kan doen. Ook leer je hoe je je energie en aandacht goed inzet.

Jezelf verdedigen zonder je tegenstander pijn te doen

Het ziet er heel indrukwekkend uit. Van alle vechtsportbeoefenaars in Nederland doet slechts 4% aan deze krijgskunst. Ik heb het over aikido. Aikido is een Japanse krijgskunst die draait om het samenbrengen van het lichaam en de geest. En dat zie je ook terug in het woord aikido. Ai - ki - do. Ai betekent harmonie. Ki is energie en do betekent de weg, oftewel de weg van het harmoniseren van universele energie. Iets makkelijker gezegd betekent dat de weg zonder geweld. Morihei Ueshiba, de grote meester, bedacht deze vorm van krijgskunst in de twintigste eeuw. En daarbij draait het dus niet om geweld, maar om vrede. En dat is heel belangrijk in aikido. Ueshiba was een grootmeester in verschillende krijgskunsten, onder andere tai jutsu, dat is vechten met het lichaam, en ken jutsu, vechten met zwaarden. Ueshiba leidde tijdens de Tweede Wereldoorlog Japanse officieren van het leger op, maar in 1942 besloot hij ermee te stoppen omdat hij vond dat Aikido in het teken moest staan van vrede in plaats van oorlog, met als doel om een zo oprecht en eerlijk mogelijk mens te worden. En daarom worden er ook geen competities gehouden in aikido. 
Dit draagt een aikidoka en dat noemen we de aikido gi, oftewel het trainingspak. Het is altijd helemaal wit, gemaakt van katoen en bestaat uit drie delen. Allereerst het jasje. De dogi. Met mouwen tot net onder je elleboog. De broek en de band, de obi. En die band is er in twee kleuren: in het wit voor beginners en in het zwart voor gevorderden. Maar als je nou nog verder bent gekomen in aikido, dan draag je de hakama. Dat is een traditioneel Japans geplooide broek met aan de voorkant vijf plooien en aan de achterkant is die verstevigd en heeft 'ie twee plooien. En het leuke is, al die plooien hebben een betekenis, toch? Ja. Vertel. 
De vijf plooien staan voor, de eerste plooi is voor menselijkheid, dan komt gerechtigheid, dan komt de derde, omgangsregels, dan hebben we wijsheid en vertrouwen. En aan de achterkant? Dat staat voor trouw en toewijding. En is zo'n hakama dan altijd zwart? Nee, ze zijn in zwart en blauw en ze werden traditioneel gedragen door de samurais. Dat zijn de Japanse krijgers. 
En Aikido is ook een van de weinige sporten waarbij mannen en vrouwen samen trainen, toch? Ja, dat klopt. Het gaat bij aikido om het hoogst haalbare uit jezelf halen door samenwerking. Vooruit te komen, jezelf leren verdedigen. Jezelf te leren beheersen onder stressvolle situaties. Daar heb je bij aikido een partner voor nodig en dat kan een man of een vrouw zijn.

Wat is aikido?

Aikido is eigenlijk een vechtsport zonder te vechten. Het doel is het voorkomen of het beëindigen van een gevecht. Het traditionele witte trainingspak heet een aikido gi. Meer ervaren beoefenaars dragen een hakama, een traditionele geplooide broek met speciale betekenis.

Japanse krijgskunst zonder geweld

Ieder mens heeft er een. Ik heb er een, jij ook. Toch zie je het niet. Zonder zou je als een pudding in elkaar zakken. Je skelet.
Het zorgt ervoor dat we rechtop kunnen staan. Kunnen bewegen. En het beschermt kwetsbare organen zoals longen en hart. Voor alle dieren met een skelet geldt: Het past perfect en het is precies wat het dier nodig heeft. Neem de cheeta, het snelste landdier ter wereld.
Kan 120 km/uur rennen. Dat is bizar snel. Denk daar maar eens aan als je weer op de snelweg zit. Hij kan zo hard rennen omdat zijn ruggengraat extreem lang en flexibel is. Het werkt een beetje als een springveer. Die drukt in en zet weer met heel veel kracht uit. 
Daar hebben deze dieren dan weer helemaal niets aan. Want het zijn vogels. Moet je kijken wat tof. Oh, deze vind ik mooi. En bijzonder. Dit is het bot van een vogel. Die is helemaal hol vanbinnen. En hij is heel licht. Dit is hetzelfde bot, maar dan van een hond. Die is zwaarder. Dit bot weegt: 87 gram. 37 gram. Dat is 50 gram lichter. En daardoor kan de eigenaar van dit bot dus wel vliegen. En de eigenaar van dit bot, de hond, niet. Die zijn veel te zwaar. 
Ook superslim. Een bever. En nu denk jij natuurlijk: had die bever niet even zijn tanden kunnen poetsen? Maar die tandjes zijn zo oranje omdat er ijzer in zit. En doordat er ijzer in zit, kan hij supergoed bomen doorknagen. Het is het enige dier ter wereld met een ijzeren gebit. Zo is elk dier voorzien van zijn eigen super handige skeletje. Custom made.
Wij mensen hebben een skelet van binnen. Een endoskelet. Net als vissen, zoogdieren, reptielen, amfibiee?n. En vogels. Je zou het niet zeggen, maar nog geen 3% van alle dieren op aarde heeft een skelet vanbinnen. Dat is echt heel weinig. Dat is dus best een beetje bijzonder. De andere dieren hebben of geen skelet, zoals een regenworm en een kwal, Of ze hebben een skelet aan de buitenkant. Een exoskelet. Zoals de krab. En de kreeft. Maar met ruim 400.000 soorten is de kever echt oververtegenwoordigd bij de exoskeletten.

Bijzondere skeletten van dieren

De skeletten van dieren zijn precies aangepast op wat het dier nodig heeft. Vogels hebben botten die hol zijn van binnen, zodat ze licht zijn en goed kunnen vliegen. De tanden van een bever bevatten ijzer, zodat ze stevig genoeg zijn voor al het knagen.

Lichtgewicht botten en tanden met ijzer

Een kangoeroe. Een wolf. Een beer. Een kat. We lijken niet echt op elkaar, toch? Maar onze skeletjes wel. We hebben allemaal hetzelfde bouwplan. Neem nou deze tijger. Die bestaat uit precies dezelfde onderdelen. Kijk maar. Dit is dit. Die is die. Dit is dit. En dit is dit. Een tijger heeft wel van die enorme klauwen. Die heb ik niet. Ik heb nageltjes. Maar de opbouw is hetzelfde. Of neem deze hond. Onze hand is een poot, een vleugel of een vin. Neem bijvoorbeeld deze prachtige giraffe. Die heeft een hele lange nek. Dat is handig, omdat hij blaadjes eet uit de hoge bomen. Maar die lange nek komt niet omdat hij meer botten heeft. Een giraf heeft evenveel nekwervels als mensen. Tel maar even mee: 1,2,3,4,5,6,7. 1,2,3,4,5,6,7. Check. In totaal bestaat het menselijk lichaam uit 206 botjes. Bij de geboorte zijn het er meer. Ongeveer 350. Maar sommige botjes groeien naarmate je groeit aan elkaar. Bijvoorbeeld de schedel. Die bestaat bij de geboorte uit meerdere delen. Die kunnen over elkaar heen schuiven. Handig, want anders past het natuurlijk nooit door dat smalle geboortekanaal. Later groeit alles netjes dicht. Dan is het een geheel. Dat is bij elk zoogdier zo. Dit is bijvoorbeeld een babyaapje. 
De meeste botjes zitten in je hand. 27 stuks. Het kleinste botje in je hele skelet, die zit achter je oor. De stijgbeugel. Ieniemini. En het grootste bot is je dijbeen. Die verschilt wel iets van het dijbeen van deze olifant. En dat skelet past maar op e?e?n manier in elkaar. Echt een puzzel. 
Jeroen, jij bent gek op die puzzels. Jij bent skeletpreperateur. Dat klopt. Dus jij zet de skeletten van dieren in elkaar? Ja. Dat klopt. Ik hou wel van deze uitdagingen. Puzzeltjes. Vet. Een olifant is een beetje groot voor bij mij thuis. Het lijkt me wel leuk om een keer te doen. Maar thuis liggen ook leuke puzzels.
Dit is wat jij doet? Ja, dat klopt. Hoe krijg je zo'n skelet... Want er zit nog huid en haar omheen. Wacht je net zolang tot dat is vergaan? Nee. Ik heb twee methodes. Ik vil eerst een dier. Dan haal je al het haar en huid eraf? Alles eraf. Ja. Voor de grotere dieren gebruik ik een proces dat heet maceratie. Dan stop ik een dier in warm water. Na een aantal weken is alles opgelost. Dan blijven alleen de botten over. Oke. Voor de kleine diertjes heb ik speciale hulptroepen. Dat zijn vleesetende kevertjes. Wil ik dit weten? Ik laat het zien. Doe maar.
Nou, hier zijn ze dan. Wow! Dit zijn ook echt karkassen. Ja. Dat klopt inderdaad. Ja. Het is... Het is jammer dat je dit niet kunt ruiken. Want het is echt een vrij onaangename lucht. Het kan aan mij liggen. Heb jij er geen last van? Nee. Echt niet meer. Oh, man. Ik ben erger gewend. Zo werkt het dan. Deze kameleon heb ik gevild en gedroogd. En nu wordt hij opgegeten door de kevers. Voornamelijk door de larfjes van de kevers. Zo blijft het skelet over. Het zijn er veel. Ze krioelen allemaal. Dit was een kameleon? Ja. Dit was een kameleon. Die wordt nu schoongemaakt. Dus als ik mijn vinger hierin doe, eten ze die op? Nee. Dan gebeurt er niks. Ah! Haha. Nee, gebeurt er dan niks? Nee. Ze eten alleen dood vlees. Dus als de kevers hun buik rond hebben gegeten, dan kun jij verder? Ja. Zodra ze uitgegeten zijn, kan ik beginnen met puzzelen.
Dus dit is jouw puzzelplaats? Ja, hier ben ik tot in de late uren bezig met botjes plakken. Ik begrijp dat je hier geen olifant in elkaar zet. Dat is lastig. Beetje krap. Hoe maak je hier weer een skelet van? Ik boor er gaatjes in. Ik leg het op volgorde. Met ijzerdraadjes maak ik 't aan elkaar. Tot ik een skelet heb. Ik zie overal botten. Wat zijn dit allemaal? Het lijkt een hagedis. Een schildpad. Een schildpad. Bijna. En deze hele zak. Wat is dit? Dit is wel een hele bijzondere. Dit is één zakje van de rest. Is dit allemaal één dier? Ja, dit is big Berta geweest. Dat was een hele grote slang van ruim zeven meter. Een slang van zeven meter? Ja. Ik zal het laten zien. Zo! Wat een beest! En dit zijn dus de botten van dit dier? Ja. Maar je weet dus precies welk stukje waar moet? Ja. Het past maar op een manier. Elk botje heeft zijn eigen plek. Dus met een beetje puzzelen wordt het straks weer een hele slang. Een geheel. Een puzzel kun je maar op een manier leggen. Dat is het. Mag ik helpen? Ik vind het leuk. Dan beginnen we met deze. Succes ermee. Ja, leef je uit. Oh, wat veel. Nou, wij gaan even lekker verder puzzelen. Oke, wat moet waar?

Wat doet een skeletpreparateur?

Het skelet van een dier lijkt best wel op dat van een mens. Net als een menselijk skelet past het maar op één manier in elkaar. Een skeletpreparateur zet de skeletten van dieren, nadat ze overleden zijn, opnieuw in elkaar.

Skeletten van dode dieren in elkaar zetten

Het klinkt als science fiction. Mini-organen kweken van je eigen organen. Van je hart, je longen, je lever, je darmen, je hersenen. Alles. Bijvoorbeeld een minihartje van je eigen hart, gemaakt in het lab. Maar wat is dat dan precies? En waar is het goed voor? Op naar Cardiologie, de hartafdeling, van het ziekenhuis.
Cardioloog Monique Jongbloed. Hallo. Hoe zit het precies met je hart en die minihartjes? Dat laat ik je zien. We gaan een hartfilmpje maken. Een ECG, loop maar even mee. Spannend. Kom maar op. 
We plakken wat plakkers op je borst. Zo kunnen we de elektrische stroom afleiden die door je hart gaat. Dat maakt dat je hart gaat pompen. Wat zien we nu? Dit is je hartslag. Zie je al deze pieken? Ja. Dit is iedere keer dat je hart slaat. Je hartslag is rustig. En het duurt niet te lang voordat de volgende hartslag weer komt. De geleiding door het hart is goed. Alles is regelmatig. Ja. En het ziet er goed uit. Gelukkig.
Mijn hart klopt zoals het hoort. Maar wat doet je hart precies? Het hart is eigenlijk een pomp die het bloed door het lichaam pompt. Hier is een opengewerkt model. Het hart bestaat uit vier ruimtes. Namelijk een rechterboezem, een linkerboezem. Een rechterkamer en een linkerkamer. Het bloed komt binnen hier aan de rechterzijde. En dat wordt vanuit de rechterkant naar de longen gepompt. Daar wordt zuurstof opgehaald. Dat zuurstofrijke bloed komt terug in de linker harthelft. In de linkerboezem en de linkerkamer. Dat wordt dan weer, via de aorta, door het lichaam gepompt.
Dit is een gezond hart? Ja. Je kan ook een afwijking hebben. Dat kan ook. Bijvoorbeeld hier, dit hart heeft een gaatje. Zie je dat? Ja. Die zie je. Door dat gaatje worden zuurstofrijk en zuurstofarm bloed gemengd. Zijn hartziektes altijd aangeboren? Nee, dat hoeft niet. Je kunt bijvoorbeeld ook hartritmestoornissen hebben. Dan heb je medicijnen nodig? Ja. Vaak werkt dat goed, maar soms niet. Omdat ieder hart anders is. Of een medicijn werkt, wil je daarom graag eerst testen op je eigen minihart.
Geldt dat ook voor je andere organen? Je hersenen, je longen, je darmen, je lever. Voor alle organen. Ongelooflijk. Het is dus echt al mogelijk om mini-organen te maken van je eigen echte organen? Het is nog in een testfase. Maar hier in het Leids Universitair Centrum worden al minihartjes gemaakt. Je hebt alleen wat bloed of urine nodig.

Waarom worden mini-organen gekweekt?

Soms werken je organen niet goed en heb je medicijnen nodig. Of die medicijnen goed voor jouw organen werken, zou getest kunnen worden met gekweekte mini-organen van je eigen organen, bijvoorbeeld je hart.

Medicijnen testen op een kleine versie van je hart, longen of darmen

Een buisje bloed en een potje plas. Hieruit kunnen je ze eigen mini-organen maken. Een echte doorbraak. Nederland is een van de voorlopers. Verschillende universiteiten en ziekenhuizen werken samen om deze mini-organen te ontwikkelen. Dat project heet Organs-on-Chips. Organen op chips. 
Hier de hoek om.
Achter al deze deuren zitten laboratoria. Hier worden stamcellen, hartspiercellen en bloedvatcellen gekweekt. En er wordt onderzoek gedaan. Dus dit is het kweeklaboratorium. Ja. Hier maken we stamcellen vanuit bloed of urine. Stamcellen, wat zijn dat ook alweer precies? Stamcellen zijn cellen die verschillende typen cellen van het lichaam kunnen worden. Als we in de buik van onze moeder zitten als baby, hebben we die cellen in ons lichaam. Het zijn de bouwstenen voor alle organen. Vanuit daar ontwikkelen zich lever- en hartcellen. En hoe maak je die stamcellen? Dat zien we hier. Hier halen we de cellen uit het bloed. Dat is een ingewikkeld proces. Daarvoor moeten we allerlei stofjes toevoegen met een pipet. Dan laten we het bloed snel ronddraaien. Zodat we de goede cellen eruit kunnen halen. Dan krijg je uiteindelijk dit. Dit zijn de cellen die we nodig hebben. Het gaat dus om dit witte laagje cellen? Ja. 
En in dit laboratorium gaan we verder met de cellen. We volgen een soort biologisch kookrecept. Daar voegen we allerlei stofjes toe. Waaronder stukjes DNA. Dat zorgt er dan voor dat die cellen gaan veranderen. En dat zet je het terug in de incubator. Ehm, dat is eigenlijk een soort oven. Ik zie hier ook ongeveer 37 graden staan. Dat is ongeveer gelijk aan je lichaamstemperatuur. Ja, precies. Na vier weken zien we dan dit. Dit zijn de stamcellen. En hier kun je dan weer allerlei andere cellen van maken. Ja, elke soort die je wil. Bijvoorbeeld hartspiercellen. 
Na twee weken hebben we dan een minihartje. Die zit hier op een chip. Je ziet een klein klompje. En daarin zitten hartspiercellen, bloedvatcellen en andere ondersteunende cellen. Hij is wel heel klein. Hij is heel klein. Dit is niet te geloven, man! Je ziet hem gewoon echt kloppen ook. Ja. Zeker. En dat allemaal van wat bloed of urine.

Met mini-organen op chips kun je de werking van je echte organen nabootsen. Bijvoorbeeld van je hart. In het laboratorium kun je dan testen hoe een bepaald medicijn werkt. Wat ben je nu aan het doen? Onder de microscoop hebben we het minihartje. Dat ligt op een chip. Die chip heeft allemaal elektrodes. Dat zijn die lijntjes. 

Hiermee meten we hoe het met het hartje gaat als we medicijn toevoegen. Laat maar zien. Nu voeg ik een medicijn toe. Aan het minihartje dat op de chip zit. Kan je het zien? Volgens mij klopt ie nu al sneller. Volgens mij ook. Dat gaat heel snel. Wat kan je daarover zeggen? Nu weten we dat dit medicijn werkt voor dit specifieke hartje. Helemaal top.
En dat testen kan je dus ook doen op minidarmen, minilongen, minihersenen, een minilever. Eigenlijk op alles. Ja. En daar horen dan ook bepaalde chips bij. Deze chip hoort bij de longen. Deze chip hoort bij de darmen. Deze chip hoort bij de hersenen. En deze hadden we al gezien, die hoort bij het hart. Bizar. Het hele lichaam op chips.
De volgende stap is dan om al die chips aan elkaar te verbinden. Want in het echte lichaam heeft het hart bijvoorbeeld invloed op de darmen. En zo kan je dan het echte lichaam nabootsen en zien welke invloed medicijnen op je organen hebben. Ja, en het grote voordeel is dat je veel sneller kan kijken of een medicijn precies voor jou werkt. Al deze orgaantjes zijn tenslotte gemaakt van jouw materiaal. En ook belangrijk: Je hebt bijna geen testen meer nodig op proefdieren. Dat zou geweldig zijn. Maar het beste blijft natuurlijk je eigen gezonde orgaan. Ik hoop dat jij nog HARTstikke lang blijft kloppen.

Hoe worden mini-organen gekweekt?

Om mini-organen te maken, worden cellen uit bloed of urine gehaald. In het laboratorium worden die cellen bewerkt en er wordt DNA toegevoegd. Ze veranderen in stamcellen, waar allerlei andere cellen van gemaakt kunnen worden, zoals hartspiercellen. Zo kan een minihartje gemaakt worden, waar medicijnen op getest kunnen worden.

Van stamcellen uit bloed of plas naar andere lichaamscellen

Aan elke toets zit een kabel. En die kabels gaan door het dak naar de klokken. Die kabels komen uit bij de klepel in de klok. Als Richard een toets indrukt, beweegt de klepel in de klok en komt er geluid. Maar het is oorverdovend, want de hele stad moet het kunnen horen. Die kleine klokjes zorgen voor de hoge tonen. En de grote klokken zorgen voor de lage tonen. Richard? Ja. Moet jij die klokken dan niet stemmen? Nee, dat hoeft niet, dat is al gebeurd, 350 jaar geleden. Oké. Ze klinken nog steeds goed. Top. Ik moet wel de draadspanning regelen. Door de temperatuurverschillen wordt de draad soms langer, soms korter. Hoe doe je dat dan? Ik zal het laten zien. Let op. 
Als ik hieraan draai, wordt de draad slapper. En dan gaat de klepel niet tegen de klok. Zie je? Als ik hem te strak maak, gebeurt er dit. Dan plakt de klepel tegen de klok. Dat willen we ook niet. Dus ik zoek naar het perfecte punt. Kijk, perfect.
Ik speel vooral met de vuisten. Ironisch genoeg, het is een van de grootste muziekinstrumenten ter wereld en je speelt het met een van je kleinste lichaamsdelen die je hebt: je pink. Je ziet een enorme knobbel. Oooh! Moet je kijken. Dat is een eeltknobbel. En met dat stukje speel je. 
En je doet iets met je voeten. Ja, ik speel met mijn handen, mijn vuisten en met mijn voeten. Waarom doe je dat op je sokken? Dat voelt lekker, dan voel ik waar de toetsen zitten. 

Wat is dit? Dit is de speeltrommel. De speeltrommel neemt het van mij over als ik er niet ben. En die laat de tijd horen. Die is verbonden met het uurwerk buiten, de klok, waarop je ziet hoe laat het is. Het uurwerk geeft een seintje aan deze speeltrommel en vlak voor het uur gaat hij een rondje draaien en speelt hij een liedje. Als je dat deuntje hoort, weet je dat je moet gaan tellen hoe laat het is. De trommel draait rond. Er zitten pinnen in. Als de trommel ronddraait, komt hij tegen een hefboom. Die trekt een draadje naar beneden, die trekt aan een hamer. En die hamer valt tegen de klok.

Wat is een carillon?

De klokken van een beiaard of carillon hangen hoog in een toren, zodat ze in de hele stad te horen zijn. Elk uur hoor je de tijd, maar er kunnen ook liedjes gespeeld worden. De klokken worden bespeeld met een soort toetsenbord. Aan elke toets zit een kabel die naar de klepel van een klok loopt.

Klokken in een toren om muziek op te spelen

Dit vind ik altijd zo gezellig. Lopen over de markt met een muziekje erbij. Is het niet eh... De Notenkraker? Ja, toch? Klinkt goed, zeker als het gespeeld wordt op klokken, daarboven in de toren. Dat geeft zo'n lekker sfeertje. Bij de Laurenskerk in Rotterdam hebben ze iets leuks bedacht. Je kunt hier een nummertje aanvragen. Ik dacht: We zijn toch in Rotterdam, laten we Lee Towers doen. Nummer 59 is dat.
Dit is fantastisch! Hij speelt mijn nummer: Lee Towers - You'll Never Walk Alone. Wauw.

De klokken boven in de toren waarop gespeeld wordt, noem je een carillon. Of een beiaard. Een carillon is een van de grootste muziekinstrumenten ter wereld. In Nederland zijn er de meeste carillons ter wereld: 200. Het is dan ook een Nederlands-Belgische uitvinding, ontstaan aan het begin van de 16e eeuw. Kijk, hierboven hangt het carillon. Het wordt bespeeld door Richard. Wauw.
Richard, jij bent de stadsbeiaardier van Rotterdam. Ja. Speel je elk uur die melodietjes? Nee. Dat doet de speeltrommel. Ik zit hier in mijn klokkenhuisje, hoog in de toren. Ja, leuk. Om muziek te maken. Wat voor muziek speel je dan? Van alles. Popmuziek, klassieke muziek, Bach en Beethoven. Muziek, speciaal voor het carillon geschreven. Filmmuziek. Maar ik vind het ook leuk om aan te sluiten bij wat er gebeurt in Nederland. Of wat er gebeurt in Rotterdam. Als het filmfestival is, speel ik filmmuziek. Als Feyenoord kampioen wordt, speel ik Hand in hand, kameraden. Zal ik wat voor je spelen? Ja, heel graag. Je mag kiezen: Johann Sebastian Bach of Harry Potter. Harry Potter natuurlijk. Oke. Komt-ie.

Vind je het niet spannend? Je zit hoog in de toren, maar iedereen in Rotterdam hoort je. Soms vind ik dat wel spannend. Het gekke is dat ik geen idee heb wie luistert, wie het hoort. En niemand ziet dat ik het ben die het doet. Ik zit hier hoog verstopt in de toren. Maar als ik geluid maak, dan hoort iedereen het. Dat geeft veel verantwoordelijkheid. Ik vind het belangrijk, als ik een uur gespeeld heb, dat iedereen op straat iets mee te fluiten heeft.
En Richard, mag ik een keer samen met jou iets spelen? Maar dan moeten we eerst oefenen. Oké. Als ik zelf ga spelen, oefen ik eerst thuis op mijn oefenklavier zonder klokken, tot ik het helemaal goed kan, zonder fouten. Dan pas kom ik op de toren. Anders val je heel Rotterdam lastig. Ja, als ik een fout maak, weet heel Rotterdam: Eva zit in de toren. Oefenen dan maar. Kom!
Dit is het oefenklavier. Hij klinkt wel mooi. Maar we moeten wel met iets komen zo. Ja. Dus jij kan dat nu ook doen. Ja, bijna, bijna. Ja, daar beginnen en dan die en dan die. Het klinkt nog niet zo goed. Nee, verschrikkelijk. Die. O ja. En dan daar. En weer terug. Attentie, Rotterdam! Hier volgt een concert van Eva en Richard! Zo. Ben je er klaar voor? Ja, een beetje zenuwachtig. Oké, 1, 2, 3, 4.
Oh, dit is zo leuk!

Wat doet een stadsbeiaardier?

Richard is stadsbeiaardier in Rotterdam. Hij speelt liedjes op het carillon, hoog in de toren.

Liedjes spelen op de klokken in de toren

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Het Klokhuis

Type videos