Groep 6/7/8

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Cultuur en geloof

Het Klokhuis

Website Klokhuis

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Frankrijk is het land van de wijn. Rode wijn, witte wijn. Maar ook van een wijn die alleen bij speciale gelegenheden gedronken wordt. En die wijn komt hier vandaan. Champagne! Champagne drinken we als er iets te vieren valt. Een mooie sportoverwinning, een nieuw huis of een knallende bruiloft. Al gaat het niet altijd goed. Maar waarom is champagne zo bijzonder? Hoe krijgen ze die bubbels in de fles? Champagne wordt ook wel eens een bubbeltjeswijn genoemd. Maar hoe krijg je die bubbeltjes nou in de fles? Daar is een truc voor, want vlak voordat de fles dichtgaat, worden er twee dingen aan toegevoegd. Een beetje gist en een beetje suiker. Die twee gaan een reactie aan met elkaar en er ontstaat alcohol. Lekker voor in de champagne. Maar ook koolzuurgas. De bubbeltjes in de champagne. Kan ik laten zien met deze ballon. In deze fles zit gist, suiker. Ik heb er water in gedaan en nou doe ik er een ballon overheen. Dan moet jij opletten wat er nu gebeurt. Kijk nou. De ballon heeft zichzelf opgeblazen door het gas dat in de fles ontstaat. Hetzelfde gebeurt in een champagnefles, alleen dan niet voor een halfuurtje zoals nu. Nee, meer voor een jaar lang worden er belletjes geproduceerd. Als je een fles uitschenkt, zit er meer dan een miljoen belletjes in de fles en die willen er allemaal uit. Daarom moet het glas van een champagnefles ook zo dik zijn. En daarom schiet de kurk... Oh! Er ook zo enorm hard af. Hij wil eruit. Nou, dat doet ie ook. De suiker en de gist maken de champagne troebel en die overblijfselen noem je sediment. Traditioneel gezien laten champagneboeren dat langzaam in de hals van de fles zakken door de fles wel acht keer per dag een stukje te draaien in een speciaal rek. Maar je moet de fles dan natuurlijk niet weer recht ophouden. Don't mix! Wat? Nee! Het gist en sedimenten liggen onderin en uiteindelijk moet het langzaam naar beneden zakken zodat je het kunt verwijderen. Maar wat ik deed is die fles op z'n kop houden. Ja, zie je. Dan wordt de champagnemaker niet blij, want dan gaat het weer mixen en dan ben je je smaak kwijt. Dus nu moet ik eigenlijk vijfentwintig dagen hier blijven. Oh en nu moet ik m zelfs opdrinken. Maar het geeft wel aan hoe secuur dat proces moet verlopen, want een kleine en verkeerde beweging en het gaat verkeerd. Bij het verwijderen van het sediment en het plaatsen van de kurk mag ook geen verkeerde beweging gemaakt worden. Hiervoor gebruikt Pierre een machine. En dan is de fles klaar voor gebruik. We hoeven niet meer te rijden, dus we gaan dit item op een traditionele manier afsluiten. Pierre, hoe gaan we dat doen? Sabre le Champagne. Dit is de traditionele manier. Koningen honderden jaren geleden deden het zo. Ik moet met het mes over de naad van het glas. En dan en dan... Als je hard genoeg slaat tenminste. Perfect! Salut!

Hoe komen er bubbels in Champagne?

Programmalogo's

In de Franse Champagnestreek wordt een hele bijzondere wijnsoort gemaakt. De Champagne! Dit wordt ook wel bubbeltjeswijn genoemd. Maar hoe komen die bubbeltjes in de wijn?

Een scheikundig proces

Arnie was hier nog. O, ja? Om met Herman Hogendoorn te praten. Heeft hij daarvan niks gezegd? Nee, maar ik heb het een beetje druk, ik moet weer gaan. Daag.

Er zijn heel veel mensen voor wie dit een dagelijkse gewoonte is: Het volgen van een soapserie op televisie. Misschien doe jij het ook wel of iemand anders bij jou thuis. Goede Tijden Slechte Tijden is de langstlopende Nederlandse soapserie op tv. Per jaar worden er maar liefst 220 afleveringen gemaakt. En dat al sinds 1 oktober 1990.
Als je elke dag een aflevering uit moet zenden, dan vraagt natuurlijk om een heel strakke planning. Het is hier echt een geoliede machine. Hier in Amsterdam wordt alles bedacht, geschreven, opgenomen en gemonteerd. Maar het begint natuurlijk met het bedenken van de verhaallijn. Dus wat de personages meemaken. 
Dit is de zogeheten Writers Room oftewel de schrijverskamer. Hier bedenken de schrijvers alle verhalen. 
Jantien, als ik heel even mag storen. Hallo. Tuurlijk mag dat. Hoe bedenken jullie al die verhaallijnen, hoe gaat dat?
In het begin gaan we vaak met z'n allen in een hutje op de hei zitten. Letterlijk een hutje op de hei! En dan vertel jij mij bijvoorbeeld wat jij net hebt meegemaakt. En Lies vertelt jou weer wat zij net heeft meegemaakt. Dat gooien we in een grote pot. En nou, dan verzinnen we een verhaal. Het zijn dus echt verhalen uit het leven gegrepen? Ja, zeker. Maar het is natuurlijk wel een beetje overdreven allemaal, toch? Je maakt in een korte periode wel heel veel mee. Precies. Ik denk niet dat jij al drie keer gescheiden bent... Nee, is me nog niet gebeurd! En 50 keer hebt samengewoond. Ik maak het nu wat groter dan het is, maar dat is bij ons natuurlijk wel een beetje zo.
Dat moet ook, we moeten het wel spannend houden. Dat is zo. Alles voor de spanning? Eigenlijk wel.

Alle verhaallijnen zijn bedacht, in dagelijkse stukjes gehakt, de scripts zijn geschreven. Dan maakt de productieafdeling een planning. Iedereen krijgt zijn teksten en dan kunnen de opnames beginnen. Actie!
Achter mij zijn ze bezig met de opnames voor een scène in de soap. Niet alles speelt zich binnen af in een huis of kroeg of kantoor. Daarom zijn er door de schrijvers ook exterieurscènes bedacht, buitenscènes. Het echte leven speelt zich natuurlijk ook buiten af.

Woooow, check dit dan! Dit is de kleding voor alle verschillende personages. Nicolas, hoe bepalen jullie wie wat aankrijgt? We hebben eerst gesprekken met de regisseur. Ik moet het script lezen en daar komt dan uit wat voor soort type iemand is. Dan gaan we naar aanleiding van moodboards shoppen. En dan worden de verschillende keren doorgepast en gaan we kijken wat het beste is voor een bepaald personage. Er komt zoveel bij kijken eigenlijk! Zeker.

Hier breng jij je dagen door? Ja. Veel wel. Leuk! Ik zie hier echt heel veel teksten. M-hm. Hoe leer je het allemaal?! Kijk, eerst maak ik het roze, wat ik moet leren. En dan schrijf ik dat vaak een keer op. En ik ga, met mijn telefoon, de tegenpartij spreek ik vaak een keer in. En dan terwijl ik loop... Dan heb ik eerst mijn script erbij en dan luister ik en dan weet ik waar ik op moet antwoorden. En zo leer ik het eigenlijk.
Als alles is opgenomen, dus de binnen- en de buitenscènes, dan wordt het gemonteerd. Als dan alles helemaal klopt, de montage, de muziek, het geluid, pas dan wordt een aflevering uitgezonden. Ik ben benieuwd!

Hoe wordt een soap gemaakt?

De soapserie Goede Tijden, Slechte Tijden wordt vier dagen per week uitgezonden. Om zoveel afleveringen te maken, werken er heel wat mensen aan mee. Sosha gaat langs bij de schrijvers en de opnames op de set.

Schrijven, opnemen en monteren

Digitale kunst bestaat pas sinds de opkomst van internet en kan vele vormen aannemen: Het kunnen afbeeldingen zijn, bewegende beelden, installaties die op je reageren, zoals deze geweldige FUTURE YOU die op je bewegingen reageert en je eigen unieke digitale vorm maakt. Mag ik je voorstellen aan Pascal digital! Hoe vet is dit. Kijk, hij doet je bewegingen precies na en verandert ook van vorm. Dus het begint met een simpele vorm van jezelf, maar daarna neemt-ie ook ingewikkeldere vormen aan. Het lijkt wel of deze installatie echt zelf kan leren hoe ik beweeg en daar dan kunst mee maakt. Hoe kan dat?

Dat heeft te maken met Kunstmatige Intelligentie. We noemen het ook wel Artificiële Intelligentie, AI. Met kunstmatige intelligentie proberen we eigenlijk onze menselijke hersenen na te bootsen. Dus onze manier van denken. Je leert de computer om iets te herkennen, bijvoorbeeld een gezicht of een geluid en daarop te reageren en zo te leren, net als onze hersenen dat doen.
Hee Aibo. Ja, braaf. Dit hondje Aibo bijvoorbeeld... GEBLAF
Rustig… kan niet alleen voorgeprogrammeerd commando's uitvoeren zoals 'zit' of 'af', maar hij kan ook echt nieuwe dingen leren. Zo kan-ie bijvoorbeeld het gezicht herkennen... Aibo! Van iemand die veel met 'm speelt. Aibo leert namelijk door ervaring.
En dat komt omdat Aibo een computersysteem heeft dat gebruik maakt van kunstmatige intelligentie. Een systeem dat leert vanuit eigen ervaring, net als een echte hond dat zou doen, of een echt mens. Toch, Aibo?

Een baby leert bijvoorbeeld wat een kat is als z'n ouders 'm plaatjes of filmpjes van een kat laten zien of een echte kat en dan zeggen: kat. En hetzelfde geldt voor 'hond'.	 En door de tijd heen leren de hersenen van de baby om de kat van de hond te onderscheiden. En een computer met kunstmatige intelligentie werkt ook zo, op diezelfde manier.

Wat is kunstmatige intelligentie?

Met kunstmatige intelligentie proberen we onze menselijke hersenen na te bootsen. Je leert de computer om niet alleen voorgeprogrammeerde commando’s uit te voeren, maar ook om nieuwe dingen te leren, zoals het herkennen van gezichten of dieren.

Computers die leren door ervaring

We kunnen dus nog niet zonder natuurrubber. En dat kan een probleem worden, want we hebben wel steeds meer natuurrubber nodig. Maar er is niet zoveel plek voor meer rubberbomen. En die zijn ook heel gevoelig voor ziektes.
Kunnen paardenbloemen dan misschien voor een oplossing zorgen?
In deze kas in Wageningen proberen ze de ideale rubberpaardenbloem te kweken. De ideale rubberpaardenbloem bleek te groeien in Kazachstan. Na een uitgebreide excursie werd die eindelijk gevonden. De zaadjes werden meegenomen en hier in Wageningen opgekweekt.
Anker, jij bent nu bezig met dit onderzoek hè? Ja. Wat is er nou zo bijzonder aan dit plantje? Wat je hier ziet, is de Russische paardenbloem. Dat is heel bijzonder, want die is verwant met onze paardenbloem. Maar de Russische paardenbloem heeft in haar wortels heel veel rubber. En de Nederlandse paardenbloem heeft dat niet.
Volgens mij zitten hier nog een paar bolletjes met zaad. Kijk. Nou! Dus zo oogst je paardenbloemzaad. Gewoon met een stofzuiger. Ja. Ik zie ze hier ook gewoon zitten. We hebben grote en kleine stofzuigers. Van elk bolletje kunnen we zo'n 200 zaadjes oogsten. Die zaaien we volgend jaar buiten. Dan kunnen we wortelen oogsten.
Kijk. Zo, wow! Dit is de wortel die eronder zit.
Dat zou je niet denken hè? Het is meer wortel dan blad. Ja. In die wortel zit dan het rubber. En soms kun je dat zien als je die doormidden breekt. Dan komt het eruit zetten. Kijk. Dat witte? Dat witte spul is de latex. En in die latex… Zit rubber. Ja, precies. Een soort melksap. En dat melksap... Oh, ja! Zie je dat? Daar zit dan het rubber in.
En hoe haal je dat er dan uit? Het eruit halen gebeurt in het laboratorium. Oké.

Ik ga op bezoek bij Ingrid van der Meer.
Zij leidt hier in Wageningen het hele onderzoek naar rubber uit paardenbloemen. Ja, dit zijn ze dus. Gedroogde wortels vol rubber. Maar wat moet je nu doen om hier uiteindelijk rubber van te maken?
Wat we eerst doen, is de wortels heel goed schoonmaken. En goed drogen. Dan ziet het er al zo uit. Dan wordt het vermalen in een soort molen. Dan houd je een soort pasta over. In die pasta zit de rubber, maar die moet je er dan nog uithalen. Door het te mengen met water en langzaam te schudden, drijft de rubber naar boven. Dan kun je simpel afzeven. Kijk. Dit is rubber dat je overhoudt als je dat van heel veel wortels doet. Zo! Dat is best zwaar.
Maar hiervoor heb je toch echt heel veel wortels nodig?
Ja, dit is uit 100 kilo wortels.

Kan je rubber uit paardenbloemen halen?

We gebruiken heel veel rubber, bijvoorbeeld voor autobanden. Dit halen we uit rubberbomen, maar die kunnen niet overal groeien en zijn gevoelig voor ziektes. Daarom wordt gekeken of er rubber uit de wortels van paardenbloemen gehaald kan worden.

Latex in de wortel van de paardenbloem

Je hebt in Nederland heel veel straten, lanen, paden, wegen, kades, pleinen, stegen, hofjes en nog veel meer straten. Maar wie bedenkt al die namen? Nou, zij. Maar eerst terug in de tijd.

Vroeger moest je heel erg je best doen om uit te leggen waar iets was.
Zoals: Deze lange straat uit lopen, over de brug links, dan doorlopen tot aan de kerk, daar rechts en dan bij het riviertje linksaf. Dat is natuurlijk super-omslachtig.
En dus werden er al vanzelf namen gegeven aan straten.
Langestraat. Die straat, die was dus heel erg lang. Kerkplein. Daar stond natuurlijk een kerk. Molenstraat. Nou ja, je snapt 'm. Die straatnamen zijn dus ontstaan in de volksmond, genoemd naar herkenningspunten.
Er kwamen steeds meer huizen en dus ook straten.
Het werd een rommeltje. En voor de politie, de brandweer en de postbode was het handig als er duidelijkheid kwam. En dus werd er in 1851 besloten dat alle straatnamen officieel vastgelegd moesten worden. Voor iedere straat een naam en voor ieder huis een nummer.
Er werden niet alleen straten bedacht, maar ook dat het slim is om hele wijken een thema te geven. Dus stel, je moet in de Vinkensteeg zijn en je staat in de Spreeuwenstraat, dan weet je dat je in de buurt bent. Zo heb je bijvoorbeeld de Vogelbuurt, de Schilderswijk.
En hier, waar we nu staan, daar komt dus wijk Wisselspoor.

Ik ben aanwezig bij een vergadering van de straatnamencommissie. Elke gemeente heeft zo’n commissie.  Daarin zitten mensen met verschillende beroepen en belangen.
Sorry. Ik wil toch even storen, want ik ben heel benieuwd wat jullie doen.
Ik werk voor het secretariaat. Daar komen alle verzoeken binnen. Ik let erop dat we luisteren naar ideeën van inwoners. Ik let erop dat de straatnamen onderscheidend en herkenbaar zijn. Ik zit hier vooral voor de historische informatie, zodat de geschiedenis van een plek terugkomt in de straatnamen.
En ik werk voor de gemeente, voor het onderdeel vergunningen. Ik zorg ervoor dat het Utrechtse in de straatnaamgeving naar voren komt. En ik probeer ervoor te zorgen dat iedereen z'n zegje kan doen en dat we met z'n allen tot een goed besluit komen.
Dit is als het ware een soort club, een denktank waar het creatieve proces voor alle namen plaatsvindt. En momenteel gaat de vergadering over deze nieuwe wijk. Of nou ja, de wijk die hier gebouwd wordt, want hier komen straks allemaal nieuwe huizen en nieuwe straten. Omdat hier vroeger in deze gebouwen heel veel spullen werden gemaakt voor de Nederlandse Spoorwegen is deze wijk Wisselspoor genoemd. Maar voor nog meer goede en originele namen moet eerst onderzoek gedaan worden.

Kijk, dit is dus een wisselhout. Die loopt helemaal onder de wissel door. Het zijn gewoon hele ouderwetse kettingen, die wissels. Dit is een dwarsligger. En dit is dus een stootjuk. Eh, Stootjukstraat. Stootjukplein. Stootjuklaan.
Heeft u al een beetje ideeën op kunnen doen? Ja, ik ben aan een mooie rondleiding bezig. En daar heb ik ideeën genoeg opgedaan.
Maar moeten die straatnamen nog aan bepaalde eisen voldoen? Is daar een lijstje voor? Ja. Wijken gaan altijd volgens een bepaald thema, zodat je makkelijk iets kunt vinden.
Verder moet de straatnaam niet lijken op een al bestaande naam. Dan kan de ambulance bij de verkeerde straat uitkomen. En je mag 'm wel noemen naar personen, maar alleen als een persoon al overleden is.
Ik vind het ook belangrijk dat een straatnaam goed uitspreekbaar is. En bij sommige straatnamen doet men onderschriften, zodat je uitleg geeft bij de naam.
En wat is nou de gekste straatnaam die u ooit bedacht heeft? Dat is moeilijk te beantwoorden, want mensen willen niet wonen in een straat met een gekke naam. Dat vinden ze vervelend. Dus het moeten wel goede namen zijn, lekker uit te spreken, maar hij moet niet gek zijn. Geen Broodjepoepstraat dus. Het locatiebezoek heeft veel goede namen opgeleverd. We gaan terug naar de vergadering.

Die suggesties worden besproken met alle commissieleden. Er wordt vergaderd over de namen. Welke namen wel, welke niet. En iedereen doet z'n zegje vanuit z'n eigen vakkennis. Met als resultaat de plattegrond met alle straatnamen al ingevuld. Ik heb altijd al een eigen straat willen hebben.

Hoe worden straatnamen bedacht?

Elke straat heeft een naam. Vroeger werd die naam gegeven aan de hand van een herkenningspunt, bij de kerk was bijvoorbeeld het Kerkplein. Tegenwoordig worden straatnamen bedacht door de straatnamencommissie. De namen gaan op thema, zodat je makkelijk iets kunt vinden.

Elke wijk een eigen thema

Waar worden straatnaamborden gemaakt?
Nou, hier.
De opdracht van de gemeente komt hier binnen.
Op deze afdeling zit iemand die alles dubbelcheckt, verwerkt en uiteindelijk naar de printer stuurt.
Ja, die straatnamen worden geprint. Maar dan wel op speciaal folie, met hele kleine spiegeltjes. En die zorgen ervoor dat het licht van bijvoorbeeld een autolamp goed wordt gereflecteerd, zonder dat je echt verblind wordt.
Oeh, ja. Kijk dan. Daar komt-ie, hoor. Deze machine zorgt voor een extra beschermend laminaatlaagje op de straatnaamborden. Dan kan bijvoorbeeld graffiti er makkelijk afgepoetst worden. Maar het beschermt de borden ook tegen de felle zonnestralen, waardoor ze niet verkleuren.
Hier wordt alles uitgesneden. En de computer herkent speciale punten die van tevoren zijn ingevoerd in de computer waar die precies moet snijden. En dat gebeurt allemaal helemaal vanzelf. Met vaste hand wordt de sticker op een blauw aluminium bord geplakt. En zo'n bord gaat dan zeker 20 jaar mee.
Het eerste straatnaambord van deze nieuwe wijk.
Janoukstraat. Is toch vet cool?

Hoe worden straatnaamborden gemaakt?

Om te zorgen dat jij de weg kan vinden, hangen overal borden met straatnamen. De namen worden geprint op speciaal reflecterend folie, voorzien van een beschermlaagje tegen graffiti en verkleuring en vervolgens op het blauwe aluminium bord geplakt.

Namen geprint op reflecterende folie en op een blauw bord geplakt

Rubber. Het is flexibel. Het stuitert. Het laat geen lucht door. En... het is waterbestendig.
Kortom: een superhandig materiaal. Maar het wordt het meest gebruikt voor: autobanden. Alleen al in Europa zijn er ieder jaar 250 miljoen nieuwe autobanden nodig.
Rubber is een natuurproduct van de rubberboom: de hevea. Onder de bast van die boom zit een witte, kleverige vloeistof. Dat is latex. Door een sneetje in de bast te maken, loopt die latex eruit en kun je het opvangen. Als je dat verder verwerkt, kun je er dikke vellen natuurrubber van maken.
Dit is het natuurrubber uit Azië zoals het hier in de fabriek binnenkomt en gebruik wordt. Het voelt heel plakkerig.
En dit is de doorsnede van zo'n autoband. Als je goed kijkt, zie je dat zo'n autoband uit verschillende onderdelen bestaat. De zijkanten. Het loopvlak. En de binnenkant. Die is extra verstevigd met vezels. En als je goed kijkt ook met staaldraad.
Een rubbermix van autobanden bestaat uit minimaal tien ingrediënten. En een kwart daarvan is natuurrubber. Hier worden al die ingrediënten bij elkaar gegooid, gemengd en opgewarmd tot een stevig mengsel. Elk onderdeel van de band heeft zijn eigen rubberpasta. En hier zie je hoe helemaal automatisch al die onderdelen tot één geheel gemaakt worden. Het is een bouwwerk van verschillende rubbermixen. 
Nu is die band nog zacht en warm. En als ik een beetje mijn best doe, dan kan ik hem ook uit elkaar plukken. Maar na de volgende stap kan dat niet meer. Hier worden de banden tien minuten lang gebakken op 180 graden. En ook pas dan wordt het profiel erin geperst en krijgt de band zijn vaste vorm. Vulkaniseren noem je dat.
Hij is klaar. En dan heb je een mooi stevig, elastisch bandje.

Hoe wordt een autoband gemaakt?

Autobanden worden gemaakt van rubber, dit komt van de rubberboom. Het is flexibel, laat geen lucht door en is waterbestendig. De rubbermix voor de autobanden wordt gemengd, gevormd, gebakken en dan wordt het profiel erin geperst.

Stevige, elastische banden van rubber

Digitale kunst kan je ook al maken met behulp van kunstmatige intelligentie oftewel AI. Kunstenaar Jeroen van der Most, jij maakt digitale kunst en gebruikt daar AI bij. Hoe werkt dat?
Een computer is eigenlijk heel dom, en ook een beetje blind eigenlijk. Als je 'm een plaatje van een bloem laat zien, ziet-ie eigenlijk alleen maar cijfertjes. Dus de computer ziet alleen maar cijfers. En je moet de computer eerst leren wat een bloem is? Ja, en dat doe je met algoritmes. En die algoritmes zijn instructies die je de computer geeft om een bepaald doel te bereiken, bijvoorbeeld: herken de vorm van een bloem, of de kleur. En die algoritmes schrijf ik zelf.
Zo'n algoritme laat je heel veel plaatjes van bloemen zien.
Soms wel 8000 plaatjes van bloemen. Dat noem je dan samen een dataset. En langzamerhand gaat-ie dan snappen wat de vorm en de kleur van een bloem is. Of wat de blaadjes zijn en wat de steeltjes zijn. En als-ie dat dan snapt, dan kan-ie zelf een bloem gaan maken. En wat krijg je dan? Dan krijg je dit soort plaatjes. Dus dit is hoe een computer na 8000 plaatjes een bloem ziet. Het is nog een beetje grof en vaag, maar het is al wel een soort van bloem aan het worden.
Superinteressant, maar hoe maak je daar dan weer kunst mee? Dat doe je met een computerprogramma dat geleerd heeft wat bijvoorbeeld een bloem of een vogel is.
Zo'n computerprogramma noem je een neuraal netwerk. Dat is een soort verzameling van algoritmes en die lijken samen op het menselijk brein. En zo kun je het neurale netwerk van een vogel ongeveer voorstellen:
Al die bolletjes staan voor verschillende kenmerken, bijvoorbeeld de vorm, de kleur, de bek of snavel, maar ook de veren. Ja, en omdat dat neurale netwerk dan een vogel kan herkennen, kan je 'm ook een opdracht geven om vogels te herkennen in een ander plaatje. Bijvoorbeeld in een plaatje van wolken. Eigenlijk zoals een kind een dier herkent in wolken. En dan krijg je zoiets. Wow. Dit is wel echt weird, hoor.
En volgens hetzelfde principe heb ik mijn kunstwerk 'Hyperdream' gemaakt. Het neurale netwerk heb ik allemaal plaatjes laten zien van steden bij nacht, een dataset en vervolgens heb ik een gezicht laten zien.
En dan gaat-ie allemaal patronen herkennen uit die steden bij nacht in dat gezicht. En dan krijg je dit soort plaatjes. Wauw!

Je kunt een neuraal netwerk dus ook vragen iets te bedenken bij een afbeelding en dan kun je dit soort te gekke droombeelden krijgen. Dus jij als kunstenaar werkt samen met de computer die jouw ideeën gaat bewerken en daar dan weer iets heel nieuws mee maakt. Ja, en voor mij is het ook steeds een verrassing wat-ie gaat maken. En hij leert ook steeds bij. Dus iedere keer heb je dan weer een ander kunstwerk.

Hoe wordt digitale kunst gemaakt?

Een computer is eigenlijk heel dom. Maar door een computer heel veel plaatjes te laten zien, bijvoorbeeld van bloemen of vogels, en daar een algoritme op toe te passen, kan je een computer kunst laten maken.

Kunst door middel van kunstmatige intelligentie en algoritmes

Berlage was in 1915 echt hot. En een steenrijk echtpaar uit die tijd, Helene Kröller-Müller en Anton Kröller, die wilden wel zo'n paleisje van Berlage. Ze huurden hem in om als privé-architect een enorm huis te ontwerpen. Dat werd Berlages meesterwerk. Het Jachthuis Sint Hubertus.
Midden op de Veluwe, vernoemd naar de heilige van de jacht: Sint Hubertus. En het heeft zelfs de vorm van een hertengewei.
Het Jachthuis Sint Hubertus, gebouwd voor het steenrijke echtpaar Kröller-Müller. Hoog, hè? Wow! Het lijkt erop alsof we in een andere tijd beland zijn. Is dit het begin van de vorige eeuw? Dat is correct. Dit huis is in gebruik genomen in 1920. U gaat ons rondleiden, begrijp ik. Dat is op zich de bedoeling. Maar ik verzoek u wel om uw schoenen even schoon te maken. Sorry.
Kijk, zo ging dat dus vroeger, ontvangen worden door een butler. Wat doet een butler eigenlijk? Een butler is eigenlijk het hoofd van de huishouding. Dus de baas over het personeel. En in dit huis was-ie tevens de huisknecht van de heer des huizes: Anton Kröller.

Wow, wat een mooie welkomsthal, hee. Je kunt duidelijk zien dat deze ruimte ook ontworpen is door Berlage. Al die steentjes in de muur komen me bekend voor. Ja, geglazuurd hè, aan de buitenkant. Kijk even aan, nu lopen we de eetkamer in. Wow! Die is groot. En typisch Berlage.
En Berlage wil echt absoluut dat de meubelen op hun plaats blijven staan. Daar had hij een truc voor. O, wacht, dit weet ik. Zeg niks meer. Let op. Ja, dacht ik het niet, onafgewerkte vloeren. Want zo moet dit kleed hier blijven en die tafel daar blijven staan. Heel goed. Net als in De Burcht.
Hier liggen alle reservestenen van het park. O! En waarom hebben ze dan reservestenen? Ja, weet je, Berlage ziet dit huis, en de familie Kröller-Müller ook, als een groot kunstwerk. Als er iets kapot gaat, moet het meteen vervangen kunnen worden. Dus van elke steen in het huis hebben we reserve-exemplaren. Kijk, deze herken ik wel. Die komt uit de eetkamer. Klopt. En de rest? Deze komt bijvoorbeeld uit de kamer van Anton. Voor de haardpartij.
En dit is in de winterkamer, die ligt aan de vijver. 

Ja, dit is een blauwe kamer, zo heet-ie ook, de Blauwe Kamer. De werkkamer van Helene Kröller-Müller.
En daar hangt ze. Zij wilde uitkijken over de vijver, terwijl ze aan het werk was. Daardoor moest dit stukje uitgebouwd worden, maar dat verstoort de lijnen van het gebouw. En hij vertikte het om dit stukje te bouwen.
Dus een andere architect heeft dit uiteindelijk gebouwd.
En zo zie je maar hoe streng Berlage was. En de heer deze huizes, Anton, had natuurlijk ook een eigen werkkamer.
En... Een eigen badkamer. Heel luxe. Maar ook... Een eigen slaapkamer.

Eva, ik heb iets leuks voor je. O? De eerste elektrische personenlift in Nederland in een woonhuis. En doet-ie het nog steeds? Hij doet het nog steeds en jij mag erin. Ik moet gaan lopen, want het personeel gaat hier te voet. Naar vier. Oeh, daar gaan we. Het is wel heel bijzonder dat ik in deze lift mag staan. Het is dus niet voor personeel, alleen voor de familie.
Wauw, wat een uitzicht! Eva? Je thee. Oh, wat lekker! Ik kan me wel voorstellen dat iedereen hier een theekransje wil. Ja, dat zou iedereen wel willen, maar eigenlijk mochten alleen de familie en hun vrienden. En jij? Ik stond hier alleen maar klaar om thee in te schenken. Maar er zijn twee kopjes en twee stoelen. Ik, eh, zal het niet doorvertellen.
Wat een plek dit, zo mooi. Het is echt heel bijzonder. Berlage heeft dit ontworpen als één groot kunstwerk. Ja, dat zie je ook wel. Ik zou zeggen, proost, op Berlage. Eén van de allergrootste architecten van de 20e eeuw. Proost. Proost.

Jachthuis Sint Hubertus

Midden op de Veluwe vind je een groot huis in de vorm van een hertengewei: het Jachthuis Sint Hubertus. Het is ontworpen voor het steenrijke echtpaar Kröller-Müller door architect Hendrik Berlage, in gebruik genomen in 1920. Je vindt er de eerste elektrische personenlift in Nederland in een woonhuis.

Een huis ontworpen als een groot kunstwerk door Berlage

Heb je ook wel eens dat je om je heen naar gebouwen kijkt en dat je je afvraagt: Wie heeft dit bedacht?
Soms is het net of gebouwen een eigen persoonlijkheid hebben. Zo heb je het statige centrale station in Brussel, gemaakt door de Belgische architect Victor Horta. Dat is net een sjieke hofdame. Of het strakke en moderne Glass House in Amerika. Van Philip Johnson. Dat is net een snelle zakenman. Of het swingende Dansende Huis in Tsjechië, gemaakt door Frank Gehry. Dan is net die oom die op verjaardagen als eerste gaat dansen.
Het zal je dan ook niks verbazen dat dit gebouw, de Burcht van Berlage in Amsterdam, is ontworpen door een vrij statige, norse man: architect Hendrik Berlage. Als je kijkt naar die bruine stenen, die mooie statige houten deur. En die enorme toren die ver boven het gebouw en de rest van de straat uitsteekt.
Hendrik Berlage, hij ontwierp dit gebouw 120 jaar geleden, in 1900. Dat was een tijd dat andere gebouwen heel uitbundig werden ontworpen. Met veel sierlijke details en kleurrijke decoraties. Die zie je hier ook wel terug, de tijd van de Art Nouveau. Maar Berlage wilde het anders. Hij hield van strakke vormen, simpel en sober. Zoals deze bank eigenlijk. Daar zie je niet teveel poespas. Daar hield-ie van. Dus Berlage, simpel en sober.
Je ziet in de gebouwen van Berlage dus gewoon de betonnen balken de ijzeren constructies en zoals hier de bogen waar z'n gebouwen op steunen. Want een gebouw, zo vond hij, was een kunstwerk op zichzelf.
En deze bouwstijl wordt het rationalisme genoemd. Simpel, rechtlijnig en geen onnodige versieringen.

Hendrik Berlage is een van de belangrijkste Nederlandse architecten uit de 20e eeuw. Eén van de eerste opdrachten die hij deed was de beurs in Amsterdam. Dat is een groot gebouw. Hij ontwierp niet alleen grote gebouwen, maar ook hele woonwijken. Zoals bijvoorbeeld deze in Amsterdam-Zuid. Plan Zuid. Dat is duidelijk Berlage, ik zie het meteen. Dat komt door de vormen. Hier en daar.
Maar ook door de rechte lijnen en de rechthoekige huizenblokken. Dat was heel modern voor die tijd.
Maar even terug naar de Burcht. Kijk, dit is het plan. En je ziet dat hij oog had voor detail. Elke traptrede, elke leuning is al door hem bedacht. En deze burcht, ontworpen als kantoorgebouw, daar ontwierp hij bijvoorbeeld de tegels op de vloer. Maar ook de meubels die je overal ziet.
En de bakstenen. En hij was erg modern. Want dit gebouw in Nederland is één van de eerste met centrale verwarming.
En nog een leuk detail. Zelfs de ventilatieroosters heeft hij ontworpen. Hij was super perfectionistisch en wilde dat alles in zijn gebouwen zo bleef zoals hij het bedacht had. En hoe deed hij dat? Hij zette de meubels gewoon vast aan de muur en aan de grond. Ja, daar is geen beweging in te krijgen, natuurlijk.
Berlage had nog een ander trucje. Hij wilde deze tafel heel graag op deze plek houden. Kijk. Als we kijken naar de vloer dan zie je... Tada! Deze kant is prachtig bewerkt en gelakt met mooie patronen. En dit is gewoon een hele lelijke, kale, onbewerkte vloer. Zo komt niemand op het idee om die tafel te verplaatsen.

Wie heeft de Burcht van Berlage ontworpen?

Architect Berlage heeft onder andere de Beurs van Berlage in Amsterdam ontworpen. Hij ontwierp zijn gebouwen in een tijd dat sierlijke details en kleurrijke decoraties in de mode waren, maar hij hield van strakke vormen, simpel en sober.

Architect Hendrik Berlage hield van simpel en sober

Dit is het laboratorium voor de vliegende zwermrobotjes.
En dit zijn ze.
Hier in Delft zijn ze de eersten die zo'n zwerm kunnen laten vliegen. Daar gaan ze. Het lijken wel diertjes!
Prachtig om te zien, Guido. Waar heb je zo'n zwerm voor nodig? Eigenlijk net als in de natuur. Als je kijkt naar kleine diertjes, zoals mieren.
Een enkel miertje is niet zo slim en kan niet zoveel uitrichten. Maar met velen kunnen ze fantastische dingen voor elkaar krijgen. Bijvoorbeeld als je denkt aan hoe ze voedsel zoeken. Samen vinden ze het kortste pad naar het voedsel terwijl één miertje dat niet kan.

Wij denken dat als er een ramp is geweest, zoals een aardbeving en je wilt mensen zoeken, dan kun je het beste zo'n hele zwerm dronetjes rondsturen.
Waarom je dat niet gewoon met één hele slimme, wat grotere robot?
Eén hele slimme robot moet dan heel veel rekenkracht krijgen, dan wordt hij groot en gevaarlijk voor mensen en als hij ergens tegenaan botst, is het helemaal voorbij.
Die kleine dronetjes zijn veel minder slim en hebben veel minder rekenkracht. Maar door simpele regeltjes te volgen die goed bij elkaar passen en bij wat de anderen ook doen, kunnen ze samen heel snel een gebied ontdekken.
En als er een of twee vast komen te zitten, komen de anderen wel terug en is het geen probleem.
Het gaat dus niet zozeer om de intelligentie maar meer om de hoeveelheid. Precies. Als ze met meer zijn, kunnen ze echt meer voor elkaar krijgen.
Uit onderzoek blijkt dat zelfs de meest ingewikkelde zwermbewegingen een aantal hele simpele basisregels hebben: bots niet tegen elkaar aan, beweeg dezelfde kant op en blijf bij de groep.

Kimberley, zo'n robotje is dus onderdeel van de zwerm.
Dat klopt, en die krijgen per droontje een set heel simpele basisregels mee.
Je hebt dan dus een chip en die gebruikt de sensoren die erop zitten om door de omgeving te gaan.
En ze kunnen ook met elkaar communiceren en ze zijn ook in contact met een computer met een beacon zodat ze alle informatie daar op kunnen laten slaan.
Cool, en wat zijn ze dan nu aan het doen?
Nu zijn ze bezig om de omgeving te verkennen. En alzo een obstakel tegenkomen, in dit geval een muur dan gaan ze de muur volgen.
En als ze elkaar tegenkomen, dus als ze met elkaar communiceren, dan gaan ze met een ander basisregeltje uit elkaars weg. Ze ontwijken elkaar dan. Precies, ja.
En ongeveer halverwege hun batterijleven proberen ze weer terug te komen en dan gebruiken ze het signaal van de home-beacon om weer terug te komen. Geniaal.
Maar werkt dit ook in de praktijk?

We zijn hier nu in een naargeestig leegstaand gebouw. Wat gebeurt er hier allemaal? Gebeuren er hier misschien rare dingen? Het zou zomaar kunnen, we weten het niet.
Dus tijd voor onderzoek. Tijd voor de zwermrobotjes.
De robotjes krijgen nu de opdracht om deze ruimtes hier te verkennen. Hoe ziet het gebouw eruit? Dat weten we zogenaamd niet en willen we wel weten. Dus ik ben benieuwd. Daar gaan ze. Ze hebben eigenlijk maar een paar hele simpele regeltjes.
1. Vlieg de ruimte in op een vaste hoogte met een vaste snelheid.
2. Als je iets tegenkomt, volg het.
3. Ontwijk andere robotjes.
En 4: Ga als je batterij nog 60 procent heeft, terug naar de basis.
Dan weet je zeker dat je thuiskomt. Vlieg dan in de richting waar het radiosignaal van de basis sterker wordt.
Dit is het basisstation. En daar zijn ze weer, op zoek naar nieuwe energie. Net als mieren die een suikerpot vinden.
Ik zie er alleen maar drie, dus ik denk dat er een gesneuveld is. Toch gaaf om te bedenken wat je allemaal kunt leren van mieren, fruitvliegjes, zwermvogels. Dat zit namelijk allemaal in dit kleine apparaatje. En zo is de natuur techniek geworden. Mooi toch.

Hoe werken kleine drones samen?

Techniek haalt soms inspiratie uit de natuur. In Delft experimenteren ze met een zwerm kleine drones. Als die samenwerken, zoals mieren doen, kunnen ze meer dan één grote drone. Ze kunnen bijvoorbeeld samen een groot gebied verkennen na een aardbeving.

Vliegende robots geïnspireerd op een zwerm vogels

Dit is een van de werkplaatsen van de faculteit Lucht- en Ruimtevaarttechniek in Delft.
Een hele toffe werkplaats, want hier wordt uitgebreid geëxperimenteerd met vliegende robotjes.
Ze proberen hier antwoord te vinden op twee vragen.
Hoe kunnen we een zo eenvoudig mogelijk en licht mogelijk vliegmachientje ontwerpen.
En hoe kunnen we eenvoudige vliegmachientjes zo slim mogelijk een taak laten uitvoeren.
Dit is het lichtste vliegrobotje ter wereld.
Helemaal afgekeken van de natuur.
Het vliegt als een fruitvliegje en kan helemaal zelf zonder besturing van buitenaf, rondvliegen zonder dat het ergens tegen aan botst. Dit is wel echt een prachtig stukje techniek. Ik geef hem snel weer terug. 
Dit is de Delfly Nimble. Een heel kleine, lichte robot.
Weegt ongeveer zoveel als zes blaadjes papier, dus heel weinig. En wat hier bijzonder aan is, is dat hij met zijn vleugels flapt. De vleugels gaan open en dicht en terwijl hij flapt, ontstaan er op die vleugels tornado's.
Die zuigen hem in de lucht. Daarmee heeft hij veel meer kracht en is wendbaarder dan andere soorten robotjes. 
En hoe vliegt hij dan?
Hij heeft een batterijtje voor zijn energie, twee motortjes waarmee hij afzonderlijk kan flappen. Flapt hij aan één kant harder, dan draait hij die kant op. En andersom.
Hij heeft ook nog een autopiloot in het midden. Daarmee kan hij zelfs zijn stand regelen. Dus als ik hem schuin houd, zie je dat hij vanzelf harder en zachter gaat flappen zodat hij altijd met zijn neus omhoog blijft.
Dan zou hij alle kanten op kunnen zonder te botsen. Oh, ja. Omdat die flappende vleugels zo krachtig zijn, is hij heel wendbaar. Kijk maar. Van links naar rechts en ik kan zelfs loopings. Wat?! Vet. Oké dan.

Het lichtste vliegrobotje ter wereld

Bij de faculteit Lucht- en Ruimtevaarttechniek in Delft experimenteren ze met vliegende robotjes. Ze proberen hier drones te maken die zo licht mogelijk zijn en op een slimme manier een taak kunnen uitvoeren. De lichtste is de Delfly Nimble.

Vliegt als een fruitvliegje

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Het Klokhuis

Type videos