Groep 6/7/8

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Cultuur en geloof

Het Klokhuis

Website Klokhuis

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Dit is chefkok Eric Miete en hij werkt voor de microgroentekweker waar we nu zijn en jij denkt iedere dag na met andere chefkoks over spannende gerechten? Ja. Wat gaan we vandaag maken? Het eerste gerechtje is één van mijn favorieten. Het is Aziatisch. De microgroente heb ik hier even gesneden. We hebben hier sakura en die sakura, dat is radijs en die geeft tevens ook een mooie kleur. Sla, een beetje knisperen en dat maakt 'm extra fris. Doen we wat gesneden mango erbij. Pittig sausje. Ja, en dat gaat heel goed samen met die frisse tonen van de sakura en van de mango. Dan rol je 'm dicht. Dan hebben we 'm. Een verse springroll. Ja. Daar gaan we. Nou, hij kraakt goed, in ieder geval. Heel lekker. En dat komt dus... Die echte smaken, die komen dus eigenlijk allemaal van die microgroente. Het zijn allemaal gewoon smaakversterkers, natuurlijke smaakversterkers. Is toch bizar, zo'n klein plantje. Ja, hè. Heel lekker. 
Ik heb hier een variant, mijn variant op tom kha kai gemaakt, een Thaise soep. Ja, die ken ik. Paddestoelen. Lekker. En zitten hier dan ook al microgroenten doorheen? Of ga je die dan er overheen doen? Er zitten al wat microgroenten doorheen, maar over het algemeen voegen we het aan het einde toe als garnering, maar smaakvolle garnering en ook weer als smaakversterker, want daardoor breng je ook de smaken weer omhoog. Gaan we, proost. Proost. Ja, je proeft echt veel meer al die smaken. Ja, het is toch grappig wat dat doet hè. Oké, en dan nu de aardbeiensmoothie. Wat gaat erin? Aardbei, sinaasappel, citroen en dan daarna tuinkers. Ja, die ken ik. Heel lekker. Ja. 
En waarom zijn microgroenten nou zo populair bij chefkoks? Nou, het is een heel verrassend element. Het ziet er leuk uit en de smaak zit er heel explosief in. En dat is wat ze zoeken. Het is onderscheidend. Het is echt heel leuk dat je met deze microgroente uit de kassen zoveel lekkere en gezonde dingen kan maken. Waar een klein plantje groot in kan zijn.

Waarvoor worden microgroenten gebruikt?

Programmalogo's

Microgroente smaakt knapperig en fris. Daarom worden ze bijvoorbeeld gebruikt in springrolls of als garnering bij soep, maar Janouk proeft ook een smoothie met tuinkers erin.

Verrassend en smaakvol ingrediënt populair bij chef-koks

Oh, die voel je gewoon bijna, zo'n pijn doet dat. Oké, stel: je hebt pijn, maar echt gewoon helse pijn. Wat gebeurt er dan? Kijk, de cellen die hier in je huid zitten, die slaan alarm. Die geven het door aan pijndetectives, die zitten door je hele lichaam. Aan de dichtstbijzijnde pijndetective zeggen ze eigenlijk: Ho, wacht effe, hier is iets aan de hand. Hier is echt pijn. Nou, die pijndetectives, die geven dan weer een seintje aan de controlekamer hierboven, je hersenen. En zodra dat seintje in je hersenen aankomt, dan voel je pas die pijn. Je moet het je eigenlijk zo voorstellen. Hoppa. Hier gebeurt het, daar heb je pijn, want daar heeft die hamer keihard op je vinger geslagen. Nou, de cellen daar in die hand, die slaan alarm en dat doen ze door stofjes af te geven. Dat zijn deze knikkers. En hoe meer van die stofjes bij die pijndetective aankomen... Kijk! Dan gaat het seintje naar je hersenen en zodra die dan daar in je hersenen aankomt, dan voel je de pijn. 
Je kent het vast wel, de één heeft sneller pijn dan de ander. Hoe kan dat nou? Nou, dat heeft dus alles te maken met dit wipwapje, je pijngrens. Bij de één slaat 'ie sneller door dan bij de ander. Kijk, bij mij, ik kan niet zo heel goed tegen pijn, dus bij mij hoeven er maar een paar van die stofjes hier in het bakje terecht te komen en dan slaat hij al meteen door. Maar er zijn ook mensen bij wie die pijndetectives dus niet zo heel goed werken of bij wie ze echt gewoon helemaal kapot zijn. Nou, dan denk je misschien superchill, want dan voel je dus ook geen pijn. Lekker, geen pijn voelen. Maar da's dus niet helemaal waar, want stel, ik zit hier zo lekker gezellig een beetje te kletsen. Kaarsje erbij. En op een geven moment hou ik zo per ongeluk een beetje mijn hand in die kaars. Auw! Dan trek ik 'm terug, want dan voel ik dus: gaat niet goed, doe pijn en dan is de schade beperkt, dus niet zo heel veel aan de hand gelukkig. Maar stel: je voelt gewoon helemaal geen pijn. Dan ben je dus lekker aan het kletsen, gezellig. En dan hou je je hand dus in dat vuur. Maar dat voel je niet. En ineens ruik ik verbrand vlees. En dan is die hele hand dus al helemaal verschroeid. Dan is de schade dus echt al enorm. Dus pijn is niet leuk, maar het is wel een hele belangrijke waarschuwer.

Is pijn nuttig?

Pijn is niet fijn, maar wel handig. Als je per ongeluk iets doet dat je lichaam kan beschadigen, doet dat vaak pijn. Je lichaam slaat hiermee alarm en stuurt een signaal naar de hersenen om je te waarschuwen.

Een seintje dat er iets aan de hand is

Ah, zo. Heerlijk, het boerenleven. En dan zou je denken, daar hoort natuurlijk een glaasje melk bij. Nou is dit geen gewone melk van koeien, maar dit is melk gemaakt van deze sojabonen.  
Hee, Bart. Kan ik deze nog ergens bijgooien? Ja mag je hier wel bijgooien, bij de rest. Top, hoppa. Zo. Hoeveel sojabonen hebben jullie nu geoogst? We hebben zo'n 4500 kilo geoogst dit jaar. Wow, da's best veel. Ja, veel hè. Wauw. En waarom zijn jullie überhaupt sojadrink gaan maken terwijl je ook gewoon koeien hebt? Ja, da's een goeie vraag. Wat we gewoon zien, dat er steeds meer mensen plantaardige drink willen drinken, hè, dat vinden ze lekkerder. Of voor allerlei redenen. En we zien ook dat dat heel veel uit het buitenland komt. En ik dacht, kunnen wij dat nou niet als melkboeren gewoon in Nederland gaan doen? En zo zijn we begonnen om soja te verbouwen op ons eigen land, in Nederland, en da's al heel uniek. En toen zijn we daar ook nog eens die plantaardige drink, sojamelk, van gaan maken. En nu zijn we zover dat we al 50.000 liter van ons eigen land kunnen maken. Wauw, lekker bezig hoor. Goed man. 
Met een grote machine die een combine wordt genoemd, wordt de soja van het land gehaald. Soja is afkomstig van sojabonen. Die zitten in peultjes aan een tak. De boon is een peulvrucht die je kunt eten en is familie van de erwt. Het zit vol gezonde eiwitten, ijzer en vitamine B. Het zit in vleesvervangers, tofu en tempeh en er wordt ook een soort melk van gemaakt waar geen koe voor nodig is, zoals sojadrank. 
De wereldbevolking groeit en daarmee ook de vraag naar voedsel. Melk is een heel voedzaam goedje. Er zitten heel veel eiwitten in, calcium, vitamine B en dat heb je allemaal nodig voor sterke botten en spieren. Maar voor de 25 tot 30 liter aan melk die een Nederlandse koe gemiddeld per dag produceert, moet een koe eerst 60 kilogram aan voer per dag eten. Dat voer moet worden verbouwd, de koeien hebben ruimte nodig, dus je snapt: daarvoor is een hele hoop grond nodig. En die koeien die poepen en die scheten en die boeren natuurlijk ook heel veel. En daardoor ontstaan er broeikasgassen en die zorgen er dan weer voor dat de aarde opwarmt. Om melk te produceren moet een koe dus heel veel eten, voornamelijk gras en mais, maar ook krachtvoer. En wat zit er nou eigenlijk in krachtvoer? Nou, onder andere soja. Een Nederlandse koe eet gemiddeld bijna één kilo soja per dag. Maar wat nou als we de koe er tussenuit halen en gewoon meteen van deze sojabonen sojamelk maken? Dan is de weg van de boon naar ons glas veel korter.

Waarom is er plantaardige melk?

Melk komt van koeien. Een koe moet voor 30 liter melk zo’n 60 liter voer eten, waarvan bijna een kilo soja per dag. Als je direct van die soja melk maakt, dan is de weg van de boon naar ons glas veel korter en scheelt het broeikasgassen.

Voedzame drank met minder broeikasgassen dan melk

Hmm, mooi jasje! En staat 'ie? Moet je kijken, joh. Soedan, Argentinië en hier Brazilië. De hele wereld op mijn jasje en dat is heel toepasselijk voor vandaag. In zo'n 150 landen in de wereld hebben we namelijk een heel klein stukje Nederland gemaakt en op die plekken hebben wij een consulaat of een ambassade. En een ambassade wordt natuurlijk gerund door een ambassadeur. Maar ja, wat doet zo iemand de hele dag? Waarom hebben we eigenlijk mensen in het buitenland nodig? Sarah Muñoz Grootveld werkt bij Buitenlandse Zaken, bij onze diplomatieke dienst zoals dat heet. Dat zijn onze vertegenwoordigers in het buitenland. Hee, Sara. Hee. Nou, ik ben benieuwd. Wat is een ambassadeur eigenlijk? Nou, heel kort gezegd vertegenwoordigt een ambassadeur Nederland in het buitenland. Oké. En in de eerste plaats is een ambassadeur er voor Nederlanders die in het buitenland wonen, werken, reizen of verblijven. En als ze dan in nood raken, dan kunnen ze contact opnemen met de ambassade of de ambassadeur en dan kan de ambassadeur ze helpen. Het is ook zo dat een ambassadeur of een ambassade bedrijven die in het buitenland actief zijn ondersteunen. En kan ik een ambassade eigenlijk zien als een klein stukje Nederland in het buitenland? Ja, dat klopt helemaal. Ja. 
Nederland heeft over de hele wereld verspreid 150 vertegenwoordigingen. En sommige ervan zijn heel groot, zoals bijvoorbeeld hier in Noord-Amerika, Washington. Daar werken 150 personen. Maar je hebt ze ook heel klein, zoals bijvoorbeeld hierzo, kijk, in Malta. Daar werken maar vier personen en zoals je ziet is de hele wereld ingedeeld in verschillende regio's. Voor al die regio's, zoals hier de regio Noord-Afrika en het Midden-Oosten, is ook in Nederland een ondersteuningsteam bereikbaar dat contact onderhoudt met al die ambassades in die regio. Dat geldt niet alleen voor ambassades, nee, iedere Nederlander, waar ook ter wereld. Mocht je ooit in de problemen komen, dan kun je altijd bellen naar het noodnummer van Buitenlandse Zaken. Dat is namelijk 24 uur per dag bereikbaar, zeven dagen in de week. En het makkelijkste telefoonnummer ooit: drie keer 24 7. En dan kom je in contact met één van de medewerkers in dit contactcentrum.

Waarom hebben we een ambassadeur?

In zo'n 150 landen hebben we een klein stukje Nederland gemaakt: een consulaat of een ambassade. Een ambassadeur vertegenwoordigt Nederland in het buitenland. Als Nederlanders in het buitenland in nood raken, kunnen ze hulp vragen bij de ambassade.

Hulp voor Nederlanders die in het buitenland wonen, werken of reizen

We hebben van veel bevolkingsgroepen een vlag. Maar wat ontbreekt is een vlag van alle aardbewoners. Een vlag van de aarde. Ja, ook handig als je buitenaardse wezens wil laten zien waar je vandaan komt. Ik heb dit ontwerp gemaakt van mijn aardevlag en die ga ik opsturen naar vlaggendeskundige Teun Okkerse. Benieuwd wat hij ervan vindt. Teun, u bent al jaren vlaggenontwerper. U kunt mij vast vertellen waar een goede vlag aan moet voldoen. Een goede vlag moet eenvoudig van ontwerp zijn. Want de wind maakt het al ingewikkeld genoeg. Dus drie strepen bijvoorbeeld, drie banen, de Nederlandse vlag, dat is perfect. Dus vandaar dat er maar een paar blokken en een paar kleuren in een vlag zitten. Ja, want de vlag moet ook op grote afstand goed zichtbaar zijn. En als je daar teveel details in zet, teveel kleine dingetjes, dat heeft helemaal geen zin. Eenvoud, ja, dat is mijn aardevlag niet echt. Wat moet er anders aan mijn eigen vlag? Ja, ik heb ernaar gekeken en één van de eerste dingen die opvalt is dat je daar tekst op hebt gezet. Ik zal je hier even laten zien wat er gebeurt. De vlag waait ook wel eens een andere kant op en we kunnen dat nu niet meer lezen. Ik heb eerst jouw ontwerpen even wat eenvoudiger gemaakt. De wolken zijn weg. Ik heb er een kleurbaan van gemaakt. Dat is wel simpeler. En is 'ie dan nu al helemaal af? Nee, hij is nog niet af, want ik vind 'm nog steeds te ingewikkeld, dus ik ben nog een stap verder gegaan. Ik heb de aarde in het midden gezet, maar ik vind het een beetje somber. Dus het leek me een aardig idee om het zonlicht erin te brengen. Maar eigenlijk vind ik dit toch te druk, dus heb ik alle banen eruit gehaald. En ik denk dat zelfs het figuurtje eruit helpt. Dus dan mis je eigenlijk alles wat jij erin had gestopt. Maar het gaat om het verhaal dat je erbij vertelt. Je kan het over de mensen hebben, over vrede op aarde. Je kan het over lucht hebben en over het water, de aarde. En als je zegt, nou, dat symboliseert deze vlag allemaal, dan is het waarschijnlijk al genoeg. Ja, dit is 'm dus wat mij betreft: de nieuwe vlag van de aarde, de vlag van en voor iedereen.

Hoe ontwerp je een goede vlag?

Een goede vlag moet aan een paar eisen voldoen. Een vlag moet eenvoudig zijn, daarom hebben veel vlaggen drie gekleurde strepen en geen tekst. Een vlag moet namelijk ook als hij wappert in de wind van een afstand herkenbaar zijn.

Gekleurde banen of vlakken en niet te ingewikkeld

Vlaggen, stukjes gekleurde stof vastgemaakt aan een paal en wapperen maar. Of is een vlag misschien toch iets meer? Een vlag staat vaak symbool voor een bepaalde groep mensen. Deze stars en stripes bijvoorbeeld vertegenwoordigt de Amerikanen. Deze Deense vlag, dat is het symbool van de Denen en dat is de oudste landenvlag. Die wappert al sinds de 14e eeuw. En weet je wat de één na oudste is? Die daar. Leuk toch? Die kennen we al sinds 1572. De bekendste zijn alle landenvlaggen, zoals de 193 die hier hangen op de vlaggenparade in Rotterdam. Maar niet alleen landen hebben een eigen vlag. Ook elke provincie en elke gemeente heeft een eigen vlag. Zoals deze bijvoorbeeld, die van de provincie Friesland. De stad Amsterdam met de drie kruizen. Die ken je vast ook wel. Of deze, van de gemeente Blaricum. Vlaggen vertegenwoordigen niet alleen bevolkingsgroepen, ook veel andere groepen en organisaties hebben een eigen vlag. 
De homobeweging heeft de regenboogvlag. Het Olympisch Comité heeft een vlag met vijf ringen. Maar ook andere organisaties en bedrijven hijsen graag een vlag om het groepsgevoel te versterken. Een krachtig symbool dus dat mensen het gevoel geeft dat je ergens bijhoort. Vlaggen versterken het gevoel van eenheid, van samen staan we sterk. Ze staan symbool voor vrijheid of onafhankelijkheid en laten zien: dit zijn wij. In Nederland hijsen we de vlag bij een feestelijke gebeurtenis, bij herdenking of bij rouw. En dat vlaggen meer zijn dan zomaar gekleurde stukjes stof, dat wordt duidelijk in het Nederlandse vlaggenprotocol. Daarin staan alle regels voor het gebruik van een Nederlandse vlag en de belangrijkste regels, dat zijn... 
Punt 1. Een vlag mag nooit de grond raken. Er zijn geen voorschriften hoe groot de vlag moet zijn, maar de vlaggenstok moet dus lang genoeg zijn, zodat de vlag niet op de grond hangt. Punt 2: Een vlag mag nooit het verkeer hinderen. Hang de vlag dus hoog genoeg. Punt 3: De vlaggen mogen niet tussen zonsondergang en zonsopgang worden gehesen of blijven hangen. Het is dus niet de bedoeling dat je de vlag 's avonds laat hangen. 
Een vlag hangt ook wel eens halfstok als er iemand overleden is, bij een herdenking op 4 mei of na een dramatische gebeurtenis. En voor het halfstok hangen van een vlag moet hij eerst helemaal naar boven gehesen worden. En als 'ie eenmaal boven hangt, moet hij tot halverwege de stok worden neergehaald, totdat de vlag halverwege de vlaggenstok is. Halfstok dus. Het idee van een vlag halfstok is dat er een onzichtbare vlag des doods boven hangt. Best eng, hè?

Waarom zijn er vlaggen?

Een vlag staat vaak symbool voor een bepaalde groep mensen. Het versterkt het gevoel van saamhorigheid en laat zien: dit zijn wij. Je ziet vlaggen bijvoorbeeld bij feestdagen, herdenkingen of rouw.

Symbool voor landen, provincies of groepen

Hallo? Hallo? Dag Pascal, welkom in deze kamer. Ik heb jou opgesloten. Om te ontsnappen krijg je van mij een opdracht die je moet voltooien. Zoek uit wat dit betekent. Dus drie korte piepjes, drie lange en dan drie korte weer of? Oke, dat is de opdracht. Piepjes. Effe kijken. Dus misschien iets met geluid of zo? Zo. Klikjes. Ik had vroeger met een vriend van me, dan deden we altijd zo. Effe kijken. Twee snelle. Dat was dan midden in de nacht een teken. Hij woonde aan de overkant dat je dan stiekem naar buiten wilde sneaken en zijn lange, dat was dan uh ja, sorry man, ik moet pitten en het is niet hetzelfde als die piepjes, maar het lijkt er wel een klein beetje op, toch? Ah ja, even kijken. Twee, acht, negen. We gaan door. Who, kijk dit dan Oh wacht, kijk hier. Dit moet het zijn, toch? 2, 8, 4. Ja, ja, dit is hem denk ik, de volgende hint. Samuel. Samuel Morse. Ja, dat ben ik. Yes! Meneer Morse. Helder. Maar wie bent u eigenlijk? Ik ben de bedenker van de morsecode rond 1835. Ik bedacht dat je via een elektrische kabel een signaal kon versturen. Elk elektrisch signaal heeft een geluid, kort of lang. En elke letter van het alfabet heeft zo zijn eigen code. Bijvoorbeeld A was kort-lang. de B, lang-kort-kort-kort. Eigenlijk was het een soort geheimschrift. Ik kon vanuit hier, een lekkere stoel, signalen versturen naar een ontvanger die luisterde daar dan en die kon het opschrijven. Respect. Maar nu hebben we gewoon het internet toch? Dus eigenlijk niet meer helemaal van deze tijd. Wat? Heb ik dat mooie alfabet voor niks verzonnen? Weet je wel hoeveel werk dat is geweest? Lang-kort-lang-kort... Wacht eens even, zie ik daar nou een alfabet achter u? Dus dan kunnen we ook de code kraken natuurlijk. Kort-kort-kort is dan de S. Lang-lang-lang is de O. Oke en dan kort-kort-kort is dus weer de S. SOS, save our souls. En dat betekent dus eigenlijk: hellup! Help! SOS! Ik herhaal SOS! Wat heerlijk om jou dat te horen zeggen. Jullie mogen eruit! Oh yes! Man man man.

Wat is morsecode?

Samuel Morse bedacht een alfabet om met lange en korte signalen te communiceren. Elke letter heeft zijn eigen code. Een soort geheimschrift dus!

Communiceren met lange en korte signalen

Hallo, mijn naam is Sanne en mijn vraag is: soms staan mijn haren rechtop. Wat is kippenvel en zouden dieren het ook kunnen krijgen? Nou, wat een leuke vraag. Ik krijg er gewoon helemaal kippenvel van en we zoeken het uit in deze dierentuin in Arnhem. Want inderdaad, zowel mensen als dieren kunnen het krijgen: kippenvel. in de oertijd, een paar miljoen jaar geleden, was ons lichaam nog veel behaarder, eigenlijk net zo behaard als een aap. Als je toen in extreme kou terecht kwam, dan wilde je lichaam zichzelf warm houden. Ja, en dan kwam die beharing goed van pas. De spiertjes in de haarwortels trokken samen en zo gingen de haren rechtop staan en ontstond er dus een prima extra isolerend laagje, een soort natuurlijke jas. Of je zette je haren overeind om indruk te maken op de vijand. Bij kippenvel gaan de haartjes vooral op je onderarmen en je benen, je nek en je rug overeind staan. Kijk, dit is een huidmodel. En aan al die haartjes zit een haarzakje met aan de onderkant spiertjes. En bij kippenvel spannen die spiertjes zich aan. Die trekken dan die haartjes omhoog en daarmee wordt ook die huid een beetje mee omhoog getrokken. En dan zie je dus altijd van die bultjes. Het aanspannen van die haar spiertjes gebeurt onder invloed van het hormoon adrenaline, ook wel bekend als het het vecht- of vluchthormoon. Het is een stofje dat ons lichaam aanmaakt als we iets heel spannend vinden of juist als we iets heel mooi vinden. We krijgen er een beetje een kippenhuidje van en die naam verwijst naar de huid van een vogel na het plukken van de veren. Dus onze huid lijkt bij kippenvel een beetje op die van een kale vogel. Je kunt kippenvel krijgen bij het horen van mooie muziek, bij het zien van een prachtige film of bij een mooie herinnering. Ik vind dit bijvoorbeeld een heel mooi liedje. Ja, is prachtig. En zeker de verwachting dat dat ene mooie stukje er aankomt. Ja, dat geeft ook kippenvel. Dus de muziek triggert je kippenvelreactie. Dieren met een vacht of veren kunnen ook kippenvel krijgen, en bij dieren vormt het ook een isolerend laagje tegen de kou. Of ze gebruiken het om te imponeren, om zich groot te maken en hier bij de chimpansees, kun je dat heel goed zien, want ze krijgen nu wat lekkers. En Gino, die wil dan laten zien dat ie de baas is dus hij zet al zijn haren overeind zodat ie eigenlijk zegt van jongens, allemaal wegwezen, want dat lekkers is voor mij. Tegenwoordig hebben we nog maar weinig lichaamshaar over om te imponeren of te isoleren. Kippenvel heeft nog maar een kleine functie. Als je bijvoorbeeld buiten zit en je krijgt kippenvel, dan is dat een teken of een waarschuwing dat je het koud hebt. En ja, laten we eerlijk zijn. Kippenvel van een mooi liedje. Dat is toch eigenlijk heel fijn. Moet je horen.

Kunnen dieren ook kippenvel krijgen?

Als je het koud hebt of naar mooie muziek luistert, kunnen de haartjes op je armen, benen, rug en nek overeind gaan staan: kippenvel. Dat geldt ook voor dieren, alleen heeft het bij hen een andere functie.

Kippenvel om te imponeren en te isoleren

Kunnen dieren kippenvel krijgen?

Huh?! Gemiddeld. Wat is dat? Stel, je bent op een feestje en je krijgt taart. Hoera! Maar je ene vriend krijgt twee stukken en je andere vriend krijgt er zelfs drie. Ja, maar dat is niet eerlijk! Nee, want gemiddeld zijn er twee stukken voor iedereen. Het gemiddelde vertelt je hoeveel taart iedereen zou krijgen als hij eerlijk verdeeld wordt en zes gedeeld door drie is gemiddeld twee dus. In deze wijk heeft iedereen gemiddeld € 5 op de bank staan. In deze wijk ook. Een gemiddelde zegt dus iets over een groep, maar niet per se over de personen in de groep. Zeg dat wel ja. Als je iets wil verkopen is het handig dat je weet wat de gemiddelde klant wil hebben. Het gemiddelde is vaak oke voor het grootste deel van de groep. De perfecte stoel voor de gemiddelde pinguïn. Maar niet voor de uitschieters. Ja, maar jij bent niet gemiddeld. Maar als je de temperatuur op kantoor instelt op de gemiddelde wens van het personeel, dan hebben zij het te warm en zij hebben het te koud. En als je een medicijn voor pony's alleen op blauwe pony's test... Hij is oke! Dan heeft vooral de gemiddelde blauwe pony daar wat aan. Ik zit vol! En hoe gemiddeld mensen ook lijken... Ik heb nog steeds honger. En ik lust helemaal geen taart. Helemaal gemiddeld is eigenlijk niemand. Hoera!

Wat betekent gemiddeld?

Het gemiddelde zegt iets over een groep. Je kunt berekenen wat het gemiddelde is door alle getallen bij elkaar op te tellen en te delen door het aantal getallen.  Ben jij anders dan het gemiddelde? Geen zorgen, want niemand is eigenlijk helemaal gemiddeld.

Een samenvatting van een reeks getallen

Nou, hoe Hollands wil je het hebben? De molens van Kinderdijk. Supermooi, heel bijzonder en heel oud, namelijk al 700 jaar. Maar wat hebben deze molens te maken met de piramides in Egypte? Venetië in Italië. De Taj Mahal in India of de Chinese Muur? Ja, het is allemaal Werelderfgoed van UNESCO. Dat zijn plekken in de wereld die zo uniek zijn voor de mensheid dat ze voor altijd moeten blijven bestaan. 
Hee, Koosje! We kunnen. Koosje, jij bent van UNESCO. Wat is precies de gedachte achter Werelderfgoed? Zo'n tachtig jaar geleden, na de Tweede Wereldoorlog, lagen grote delen van de wereld grotendeels in puin. En toen zeiden we: nooit meer oorlog. Toen is UNESCO opgericht en UNESCO richt zich op vrede en cultuur. En de gedachte daarachter is, is dat je als je elkaars cultuur leert kennen, de mooie gebouwen en de landschappen en begrijpt waarom ze belangrijk zijn, je ze ook meer gaat waarderen, maar je maakt het ook minder snel kapot en op die manier dragen we bij aan wereldvrede. 
Op dit moment staan er meer dan 1100 plaatsen op de werelderfgoedlijst en ook echt op alle continenten. Denk bijvoorbeeld aan het tempelcomplex Angkor in Cambodja. Of de enorme standbeelden op Paaseiland. Maar ook Auschwitz, het voormalig concentratiekamp in Polen, waar in de Tweede Wereldoorlog heel veel Joden zijn vermoord. Dat is een verschrikkelijke plek. Maar ja, je wil wel zoiets bewaren, want je wil ervan leren en dat het nooit meer gebeurt. Maar hoe is de werelderfgoedlijst ontstaan? In de jaren zestig in Egypte zou de bekende tempel Abu Simbel, nog uit de tijd van de farao's, onder water komen te staan door de bouw van een dam. En dat vonden landen zo erg dat ze besloten samen te werken. En die gezamenlijke reddingsactie waar Nederland ook bij betrokken was, die heeft ervoor gezorgd dat het niet verloren ging. Wow! En dat was het begin van de Werelderfgoedlijst. Dus door samen te werken kun je de wereld mooier maken. 
Werelderfgoed hebben we over de hele wereld en ook in Nederland hebben we meer dan tien Werelderfgoederen. Wat dacht je bijvoorbeeld van de grachtengordel van Amsterdam, het Rietveld-Schröderhuis in Utrecht of het voormalige eiland Schokland in de Noordoostpolder. En dus ook Kinderdijk. Nergens ter wereld staan er zoveel molens zo dicht op elkaar als hier in de polder in Kinderdijk, maar liefst 19 stuks. Als je goed kijkt dan zie je dat de polder hier een stuk lager ligt dan de rivier en het gebied er omheen. Dus vroeger overstroomde de polder heel vaak, maar 700 jaar geleden bedachten een paar knappe koppen daar iets heel slims op. Dit is één van de oudste, molen Blokweer, al 400 jaar oud en dit is Aart, de molenaar van deze prachtige molen. Jij komt ook echt uit een hele familie molenaars, dus jij kunt mij vast vertellen wat nou deze molens en dit hele gebied zo uniek maken dat ze op de werelderfgoedlijst staan. Het is een heel systeem en de molens doen iets heel bijzonders. Ze brengen het water vanuit het lager gelegen polderdeel omhoog naar het kanaal aan de andere kant. En dat gebeurde dus eeuwenlang, allemaal op windkracht. 
Wauw. We zijn nu helemaal boven in de molen. En die tandwielen, die worden dus aangedreven door de wind hè? Ja, het grote tandwiel zit vast op de wiekenas. Die brengt de kracht van de wind dus over naar het kleinere wiel en die zit vast op die hele dikke balk die dus vanaf dit punt helemaal naar beneden loopt. Wow. Dit is beneden in de molen, de molenaarswoning. Tegenwoordig is het een museum, hè? Inderdaad, we kunnen hier nu goed zien hoe de aandrijving dus vanaf boven hier eindigt. De dikke balk zien we draaien. Dit wiel drijft het hele grote wiel aan hier en dat zorgt ervoor dat buiten de molen het waterrad gaat draaien. Ja, en dit is waar het om draait: het waterrad. Inderdaad, het waterrad brengt het water dus omhoog vanuit de lager gelegen sloten, een meter hoger naar die kant. Vet hoor. 
De molens zijn onderdeel van een superslim systeem van sloten, sluizen en dijken die het water wegvoeren uit de polder. Dus zonder de molens zou het hier gewoon onderlopen met water. Dus wat je hier ziet is een knap staaltje watermanagement van wel meer dan 700 jaar oud. En omdat de molens Werelderfgoed zijn, worden ze beschermd, maar wordt ook de kennis erover bewaard. 
Wanneer wordt iets Werelderfgoed? Nou, dat is een heel proces en duurt wel 10 tot 15 jaar. Zo. Alleen een land zelf kan een erfgoed voordragen. En dan vervolgens zijn er deskundigen uit heel de wereld die gaan beoordelen of het erfgoed belangrijk genoeg is voor de wereld, of het onvervangbaar is en of een land er wel goed genoeg voor zorgt. Vervolgens brengen zij een advies uit en dat gaat naar het UNESCO-comité en die beslist uiteindelijk of het op de Werelderfgoedlijst komt. Ja, en zo komen er dus steeds meer Werelderfgoederen bij. 
Zo ook onze Waddenzee. Die staat sinds 2009 op de Werelderfgoedlijst. Want naast cultureel Werelderfgoed heb je ook Natuurwerelderfgoed. En dan moet je denken aan het Great Barrier Reef in Australië, de Serengeti in Tanzania en het Yellowstone Park in Amerika. Onze Waddenzee is een binnenzee die loopt via onze Waddeneilanden in Nederland via Duitsland naar Denemarken. Er wonen hier heel veel bijzondere plant- en diersoorten zoals heel veel schelpdieren, krabben, heel veel vissen en zelfs haaien. Maar ook heel veel vogelsoorten en zelfs zoogdieren zoals de bruinvis en de zeehond. Op de Werelderfgoedlijst van UNESCO staan meer dan 200 bijzondere natuurgebieden op de wereld, waaronder onze Waddenzee. Okee, boswachter Jerome van Natuurmonumenten. Ik ben er klaar voor. Mooi. En het is nu eb, dus we gaan gelijk het wad op. Hoppa, hou ik van. Wat maakt de Waddenzee nou zo bijzonder? Nou, het is het allergrootste getijdengebied van de wereld en omdat het zo'n ondiepe zee is, valt 'ie twee keer per dag helemaal droog. Wat zo bijzonder is aan de wadbodem is dat het hier helemaal vol zit met kleine diertjes. Ik denk dat dit wel een mooie plek is om even de vork in de grond te steken. Even kijken wat erin zit, even kijken of we wat kunnen vinden. Wow, je ziet echt meteen die gangetjes, zo mooi! Hier heb je dus echt een gekke wadpier, zie je dat? Aparte dingen. Echt van die dikke. Ja. Een soort kreeftje? Hee, en dit is zo'n duizendpootachtige, lijkt het. Een zager. Oh, ik heb een garnaal. Ik heb ook een garnaaltje. Zo, moet je kijken, wat een goeie catch. Ja, heel goed. Hier, een visje. Ja. Een platvisje. Ja, heel goed. Een krabbetje. Ja, en ik zie hier een garnaaltje. Oh, een heel kleintje. En daar nog een... Heel klein slakje. Oh kijk, daar gaat 'ie. Da's echt een dikke. Ja. Oh, ja, hij gaat er echt vandoor. Dit visje ook. Nou, ik ga ze weer vrijlaten. Zo. Maar wat maakt het nou zo uniek, al die beestjes? Door al die kleine beestjes komen hier wel 12 miljoen vogels per jaar. Ze trekken hier door op weg naar hun zomer- of wintergebied. Op deze plek kunnen ze ontzettend veel eten om aan te sterken. 
We lopen hier nu op de kwelders, die liggen aan het wad en hier gaan alle vogels rusten als ze uitgegeten zijn. Maar er broeden hier ook heel veel vogels. Er zit bijvoorbeeld een hele grote kolonie lepelaars. Wow, daar zijn ze, man! Vet veel. Ja. Allemaal lepelaars. En hier kunnen ze rustig broeden met z'n allen bij elkaar. Supermooi man. En wat doen jullie eraan om dit werelderfgoed te beschermen? Nou ja, eigenlijk zo veel mogelijk de natuur zijn gang laten gaan en zorgen dat de beesten hier rustig kunnen broeden. En we proberen zoveel mogelijk van alle soorten te leren die hier leven, zodat we ze zo goed mogelijk kunnen beschermen. 
Ja jongens, daar zijn ze, de zeehonden. Dit is toch wel echt supergaaf uniek Werelderfgoed hè, die Waddenzee van ons. Daar moeten we met z'n allen voor zorgen dat we dat goed beschermen, net als alle andere mooie Werelderfgoedplekken op de wereld. Want ja, die zijn van ons allemaal en dus moeten we er ook samen voor zorgen dat ze voor altijd blijven bestaan. Doei! Oeh, golfje.

Wat is Werelderfgoed?

De wereld kent veel bijzondere plekken, zoals de Chinese Muur, de Taj Mahal in India en de molens van Kinderdijk en de Waddenzee in Nederland. UNESCO, onderdeel van de Verenigde Naties, is opgericht om ervoor te zorgen dat al deze bijzondere plekken blijven bestaan.

Unieke plekken in de wereld die voor altijd moeten blijven bestaan

Ik sta hier langs de Rijn, een van de grootste rivieren van ons land en heel erg belangrijk vanwege het zoete water dat kan gebruikt worden voor de landbouw en voor drinkwater. Maar ook is de rivier belangrijk voor schepen die van alles en nog wat kunnen vervoeren. Als we even 2000 jaar teruggaan in de tijd, toen was deze rivier ook al heel erg belangrijk. Het bepaalde namelijk de grens van een heel groot en moordzuchtig leger. De Romeinen. 
Ho maar. Zo moordzuchtig waren ze niet. Door heel veel onderzoek leren we de Romeinen steeds beter kennen. Het was eerder zoiets als dit. De Romeinse Limes. Wat is dat voor een titel? Nou, de Romeinen komen uit een gebied dat nu Italië heet, waarvan toen al de hoofdstad Rome was. Romeinen. Ze spraken daar Latijn en grens in het Latijn is limes. Ze hadden al een enorm gebied veroverd. In Afrika gebruikten ze de woestijn als grens. Daar konden namelijk toch geen legers doorheen. En als er geen natuurlijke grens was, dan bouwden ze zelf een hoge dikke grens. En hier gebruikten ze dus de rivier als grens. We gaan vandaag een aantal plekken langs de grens bekijken en daarvoor heb ik dit nodig. En heel belangrijk: dit tijdglas. Hiermee kunnen we terug de tijd in kijken. Wow, echt een Romeins schip. Hier lag 2000 jaar geleden dus de grens van het Romeinse Rijk, dwars door Nederland. En hier onder de stad hebben ze een belangrijke ontdekking gedaan. 
We leren nog zoveel over de Romeinen omdat er heel veel onder de grond bewaard is gebleven, zoals hier in hartje Utrecht. Door alle lagen in de grond kunnen we de verschillende tijden herkennen. Dus hier zie je bijvoorbeeld een zwarte laag en dat laat zien dat hier eerst een houten gebouw heeft gestaan dat in de fik is gegaan. Dus een zwarte brandlaag. Daarboven zie je een witte laag, dat laat zien dat daar met steen gebouwd is. Dus er werden nieuwe muren gebouwd en weer vernieuwd. Kijk dan. Dit paaltje is het bewijs dat hier een straatje was en het straatje leidt tot die muur. En dit is een hele bijzondere muur, want toen deze stenen werden gelegd, was er nog niks. Dus dit zijn echt de eerste stenen van de stad Utrecht. En door alle Romeinse spulletjes die hier gevonden zijn, weten we dat het de Romeinen waren die dit gebouwd hebben, op de plek waar nu de Domtoren staat. En daar sta ik nu bovenop. Moet je kijken, wat een uitzicht! Ik was er net onder, maar ik sta nu op de Domtoren in Utrecht. Hij wordt flink gerepareerd, maar moet je kijken, wat een uitzicht! En het staat hier nu vol met gebouwen, maar vroeger zag het er zo uit. Is dat... een Romeins schip! Zo, moet je kijken. Zo ziet zo'n schip er dus 2000 jaar later uit. De bodem in Nederland is vrij uniek. Het is erg drassig en spullen die erin terecht komen, die blijven eigenlijk heel lang goed bewaard, zoals dit schip. Maar dat onderzoekers zo'n schip zouden vinden, ja, dat had natuurlijk niemand gedacht. Dit is trouwens geen soldatenschip, dit is het schip van een timmerman. De hele hut lag vol. Door die spullen goed te kunnen bestuderen, weten we steeds meer over de Romeinen. 
Kijk dan. Ze hadden toen natuurlijk geen internet of televisie, dus kinderen speelden spelletjes met bijvoorbeeld bikkels. Dat zijn schapenbotjes. Maar ze hebben ook heel veel dobbelstenen gevonden. Het was echt een beetje het gamen van de Romeinse tijd. De meeste mensen denken dat de Romeinen altijd vochten en dat andere volken een hekel aan ze hadden, maar dat schijnt helemaal niet zo te zijn. Kijk. Sterker nog, soms werd er jarenlang helemaal niet of nauwelijks gevochten. Forten werden dorpjes met gezinnen, landbouw, werklieden en als ze ergens in dat gigantische rijk iets nieuws leerden, dan pasten ze dat gelijk toe op andere plekken. Zo hebben ze bijvoorbeeld ontdekt hoe je dakpannen moest maken en, heel handig, hoe je plas en poep moest afvoeren: het riool. Ook werden er gekke dieren meegenomen, zoals kippen en katten en vruchten zoals perziken. En, heel belangrijk: het lezen en schrijven. Allemaal hier gekomen vanwege de Romeinen. 
De Romeinen waren meester in het bouwen van schepen. De beste timmerlieden, die zijn nog steeds bezig met kijken hoe ze 2000 jaar geleden die schepen zo goed konden maken. En jij maakt ze gewoon. Ja. En wordt dat nog steeds op dezelfde manier gemaakt als de Romeinen dat toentertijd maakten? Of is dat nu anders? Wij gebruiken sowieso als timmerlui nog heel veel gereedschappen die 2000 jaar geleden nog precies hetzelfde waren, maar we gebruiken ook elektrische machines. Maar de Romeinen hadden die machines natuurlijk niet die jullie nu wel hebben, dus ze deden er waarschijnlijk veel langer over. Nee, dat is niet zo. Ik denk dat ze behoorlijk sneller bouwden dan wij. Maar hoe kan dat? Want jullie hebben veel meer apparatuur, nieuwe dingen en zij hadden dat helemaal niet in die tijd. Ja, maar de Romeinen werkten achter elkaar hetzelfde model schip af, dus dan bouwden ze er één, gingen de mallen eruit en dan stond de volgende alweer in aanbouw. En als je dat jaar in, jaar uit doet met een vaste ploeg mensen, dan bouw je een enorme snelheid op. En daar kunnen wij niet tegenop, nee. Waarom vind jij het zo leuk om dit te maken? Nou, voor een timmerman moet je wel alles uit de kast halen, wil je een houten schip bouwen. Dat is best ingewikkeld werk. De Romeinen waren natuurlijk ook met hun gebouwen ongelooflijk goeie bouwers. En dat zie je in de scheepsbouw eigenlijk gewoon terug. Het is echt vakwerk, zo'n schip. 
Romeinse soldaten hadden wel degelijk een belangrijke rol. Ze moesten het dorp verdedigen of ze werden uitgezonden om ergens anders te gaan vechten. Ja, ik ben zo benieuwd hoe het er hier toen uitzag. Mag ik dat tijdglas eens? Kijk, daar, in de wachttoren. Sommige soldaten werkten, kookten, sliepen daar wel weken achter elkaar voordat ze eens naar het dorp terug mochten. Vanaf hier hielden ze de omgeving goed in de gaten. En als ze iets niet vertrouwden, dan konden ze met vlaggen naar de torens en forten seinen die verderop langs de rivier stonden. Op deze plekken langs de rivier zijn resten van Romeinse forten en nederzettingen gevonden. Ten noorden ervan leefden volkeren in kleine groepjes en aan de andere kant lieten de Romeinen duidelijk zien wie er de baas was. 
Nouja, eigenlijk heb ik dat tijdglas hier helemaal niet meer nodig, want Nederland staat bekend vanwege wat er in de bodem gevonden is, maar hier over de grens in Duitsland is er ook heel veel boven de grond gevonden. Ja, en hier stroomde dus de rivier. Moet je voorstellen dat hier een haven was en hier was de stad en hier leefden de mensen echt. Kijk dan, dit gigantische amfitheater. Hier vonden de gladiatorengevechten plaats. Dit zijn de opgravingen van een heel groot badhuis en ze zijn erachter gekomen dat hier zelfs vloerverwarming was. Het Romeinse Rijk was overweldigend en gevaarlijk en vooral heel groot. En toen? Het grote mysterie. Wat de mensen die hier woonden daarna gedaan hebben, ja, dat weten we eigenlijk niet precies. Want van die periode is niets teruggevonden. Hoe dan ook, mensen verdwenen, gebouwen verdwenen en een nieuwe tijd brak aan. Nou, ik ga lekker weer naar huis. Vloerverwarminkje aan. Lekker perzikje erbij, druifjes, bad vol laten lopen. Mijn eigen luxeleven weer continuen.

Wat is de Romeinse Limes?

De Romeinen hadden 2000 jaar geleden een enorm gebied veroverd, ook het zuiden van wat nu Nederland is. De rivier de Rijn gebruikten ze als grens. Door opgravingen leren we nog steeds veel over de tijd dat de Romeinen hier woonden, bijvoorbeeld hoe de stad Utrecht er vroeger uitzag of hoe ze schepen bouwden.

Oude grens van het Romeinse Rijk dwars door Nederland

Nederland heeft hele mooie natuur en op heel veel plekken in die natuur liggen hele unieke dingen verscholen. Sluizen, van die gekke betonnen huisjes en forten. Nu worden deze plekken vooral gebruikt om te recreëren. Lekker een dagje de natuur in, maar daar zijn deze forten natuurlijk niet voor gebouwd. Ze zijn onderdeel van een systeem dat al honderden jaren de vijand buiten de deur heeft gehouden. Zo slim bedacht dat het deel is van één van de meest unieke verdedigingssystemen ter wereld. De Hollandse Waterlinies. Linies zijn gebieden waar de vijand niet doorheen mocht komen. Maar wat heeft water daarmee te maken? Nederland is zo'n beetje het afvoerputje van Noordwest-Europa, want het ligt laag. Water uit heel veel landen om ons heen stroomt daardoor hiernaartoe. Er werden heel veel manieren bedacht om het water af te voeren of tegen te houden. Er was een tijd dat landen om Nederland heen jaloers waren op de rijkdommen van dit land en het wilden innemen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de Spanjaarden, de Fransen en later ook de Duitsers. Er werd een plan bedacht om de vijand te stoppen zonder daarvoor te hoeven vechten. Het water wat Nederland zo graag weg wilde houden, kon gebruikt worden als wapen. De vijand komt eraan. Met dit voorbeeld kan ik het laten zien: de Hollandse Waterlinie in het klein. Nouja, klein... Dit gebied wordt beschermd. Daar komt de vijand aan en hier loopt de rivier waarvan het water gebruikt wordt. Best goed nagemaakt, want dit zijn de stadjes van toen, de forten eromheen. En hier loopt de rivier. Belangrijk. Als daar de vijand vandaan komt, openden ze hier de sluis. En dan loopt het land onder water. Uniek, want nergens ter wereld werd water als verdediging ingezet. Zo'n waterlinie bouw je niet zomaar. Zo'n sluisje bijvoorbeeld, ziet er in het echt zo uit. Dit noemen ze de Beersluis. Deze plek is speciaal gekozen omdat daar de rivier loopt en daar de vijand vandaan zou kunnen komen. Een combinatie van sluizen houdt normaal gesproken het water tegen, maar als de vijand er aankwam en de sluizen werden opengezet, vooral deze grote jongen, dan liep dat land onder water. Het water komt niet met een soort vloedgolf het land binnen. Heb je wel eens een badkuip vol laten lopen met water? Dat duurt lang. Dit zijn wel 1 miljoen badkuipen. Heel lang. Het duurde zo'n 10 tot 15 dagen voor het hele landschap onder water stond. En dan ook nog, het water komt ongeveer tot hier ofzo. Daar komt die vijand toch zo doorheen? Gaan we testen. Op deze plek is een weiland onder water gezet, precies zoals ze dat vroeger deden als de vijand eraan kwam. Ik kan zwemmen, dus voor mij geen probleem. Maar we hebben het over meer dan honderd jaar geleden. Kijk, ik heb m'n pak al aan. Oh! Legers bestonden niet alleen maar uit mannen, maar ook nog met lange, zware geweren. Ik kom helemaal niet vooruit. Nou! We hebben het dus over meer dan honderd jaar geleden. Legers bestonden uit mannen met van die lange, grote, zware geweren, paarden, karren met munitie, maar ook nog voedsel. Oh, wat koud. Oh. Vooral in de winter was het natuurlijk berekoud. En je ziet totaal niet waar je loopt. Ik kom wel een beetje vooruit, maar die overkant, die ga ik echt niet redden. Te diep om te lopen en weer te ondiep om te varen. Oh wat koud. Heb je 'm? Moet ik nog iets zeggen? Nee, ga maar terug.
Dit is dus echt een geniaal verdedigingsmiddel. Dat werkt wel. Oké, we hebben water. Een enorm stuk ondergelopen land. Sluizen aan de ene kant, sluizen aan de andere kant. Maar toch was het niet genoeg. Om alles te beschermen, werden er forten geplaatst. Zo'n fort is een enorm bouwwerk met een gracht eromheen, hele dikke muren en bovenop stonden hele dikke kanonnen. Het was eigenlijk gewoon een klein dorp. Hier woonden en werkten de soldaten dag in, dag uit. De soldaten sliepen hier in een soort hangmatten aan de muur, allemaal naast elkaar. Hier kookten ze dus. Kijk die pot dan. Er was ook een gevangenisruimte voor soldaten die niet zo goed luisterden, met tralies. Hmm... Regenwater kon omgezet worden in bruikbaar water. En natuurlijk de ruimtes van waaruit de kanonnen konden worden afgevuurd. Zo ingesteld dat je in verschillende richtingen kon schieten. 
De Hollandse Waterlinie beschermde eerst een paar dorpen. Later kwam Utrecht erbij. Dat was nog niet genoeg, want als de vijand dan toch door wist te breken, dan moest Amsterdam koste wat het kost beschermd kunnen worden. De hoofdstad kreeg dus extra bescherming door een eigen linie, de Stelling van Amsterdam. Aan alle kanten wordt het gebied beschermd, maar één plekje was nog niet beschermd. De Zuiderzee, nu het Markermeer. Daarom werd er een fort gebouwd in het water. De ontwerpers van de forten wisten dat de mogelijke vijand inmiddels sterkere wapens had. Daarom werden de nieuwere forten gebouwd van beton in plaats van steen. Daar ligt Amsterdam en die enorme kanonnen stonden gericht naar zee, waar de schepen vandaan konden komen. Aan deze kant zijn twee hele dikke wallen van zand en steen om bij beschieting de inslag op te kunnen vangen. Als er dan een kanonskogel afgevuurd werd, dan ging dit wel kapot, maar het fort zelf niet. 
Wow! In deze koepel stond een enorme stellage met daar bovenop de kanonnen en daarmee konden dit soort kogeltjes afgevuurd worden. Bij elkaar zijn de Hollandse Waterlinies 200 kilometer lang, 1 tot 5 kilometer breed, het bestaat uit 96 forten, zes vestingen, twee kastelen, ruim duizend betonnen schuilplaatsen, meer dan honderd militaire sluizen en waterwerken, superbijzonder. En weet je wat? Uiteindelijk werd deze unieke verdedigingslinie opgeheven. De voornaamste reden? De uitvinding van het vliegtuig. Dat het land onder water gezet kon worden, was voor de vijand blijkbaar al afschrikwekkend genoeg. Slechts drie keer is er voor gekozen om weilanden onder water te zetten en in de meeste forten is zelfs nog nooit een schot gelost. Tja, wat doe je dan met al die kastelen, forten en schuilplaatsen? Opknappen en de ruimte gebruiken om lekker van de natuur te genieten.

Wat is de Hollandse Waterlinie?

De Hollandse Waterlinies is één van de meest unieke verdedigingssystemen ter wereld en is onderdeel van UNESCO Werelderfgoed. Het werd aangelegd in de 17e en 18e eeuw. Door middel van sluizen werden grote stukken land onder water gezet om de vijand tegen te houden.

Verdediging door middel van water met sluizen en forten

Wat zijn de Hollandse Waterlinies?

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Het Klokhuis

Type videos