Groep 6/7/8

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Cultuur en geloof

Het Klokhuis

Website Klokhuis

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Kim. Jij bent tandarts. Ja, dat klopt. Jij weet alles over tanden. Ja. Waarom wisselen we tanden? Nou, dat komt eigenlijk omdat we in de eerste jaren flink groeien en veranderen. Van baby tot volwassene verandert alles aan je lichaam, je armen, je benen, je botten en dus ook je kaak. Het enige wat niet groeit, dat zijn je tanden en je kiezen. En daarom wisselt je melkgebit voor je volwassen gebit. Ik heb hier wat modellen van de doorsnedes van de kaak. Dit is die van een baby en dan van een kindje van vijf, negen en een volwassene. En in die van de baby's zie je eigenlijk heel goed dat hier de kiemen van het melkgebit al aanwezig zijn. Oh ja, dat zit er al. De eerste melktanden breken dan door vanaf ongeveer een half jaar oud en die zijn dan wel wat minder sterk en stevig en ook wat witter. Vandaar dus melkgebit. Ja, dat klopt. En als je zo ongeveer 2,5 jaar oud bent, dan is je hele gebit compleet. En hoeveel melktanden heb je dan? Dan heb je er twintig. Waar komen die grote volwassen tanden dan ineens vandaan? Nou. Dat zal ik je zo even laten zien. Als je het goed vindt gaan we nu eerst een röntgenfoto maken. Kom maar even mee. Je mond open doen. Een plekje. Nou kijk, hier zien we jouw gebit. En bij jou zijn eigenlijk al je tanden en kiezen al volgroeid. Ja, nou toch wel bijzonder om het zo eventjes te zien. Zeker. Ja, ik heb hier een röntgenfoto van een kind van ongeveer tien jaar en dan zien we hier heel duidelijk die volwassen kies die al onder het melkkiesje aanwezig is. Dus dit zijn twee tanden, een melktand en een volwassen tand. Hier zie je dat dan ook. Zo’n melkkiesje met daarboven een stukje van de volwassen kies. Die volwassen tanden, die zitten dus al in je kaak. Ja, dat klopt. Je kan het goed zien op de tekening van deze schedel van een kindje van vijf jaar. En dan zien we al goed dat het melkgebit hier boven en onder. En dan de volwassen tanden en kiezen. Die zitten tussen de wortels van de melkkiesjes. Dus je wisselt je twintig melktanden, Hoeveel krijg je daar dan voor terug? Nou, in totaal krijgen we daar 28 tanden en kiezen voor terug. Dus dat is acht meer. Ja, dat klopt. Die achterste kiezen, die hoef je niet te wisselen, die komen er extra bij en in sommige gevallen ook nog vier verstandskiezen. Dan heb je 32 volwassen tanden en kiezen in totaal. Ik zie trouwens op de röntgenfoto dat bij jou ook nog twee verstandskiezen zitten. Ga maar even in de stoel, dan kijk ik of ze goed zijn doorgekomen. Nou, doe je mond maar open. Hier linksboven is je verstandskies al een beetje doorgekomen. Hier rechtsboven zit hij eigenlijk nog onder je tandvlees en onder zie ik ze niet. Nee klopt, die onderste verstandskiezen, die zijn inderdaad getrokken. Trouwens nog heel even over dat wisselen, want ik kan me herinneren dat je ook echt van die wiebeltanden krijgt, weet je wel. Ja, dat klopt. Is dat erg? Nee, zeker niet. En je mag ze ook gewoon aanraken. Je kan ze gewoon poetsen en er van alles mee eten. Het helpt zelfs om hardere dingen ermee te eten. Dan helpt je natuur een handje. Uiteindelijk krijg je er meer grotere en ook stevigere tanden voor terug.

Waarom wisselen we onze tanden?

Programmalogo's

Rond je zevende jaar maken je melktanden plaats voor je volwassen gebit. Je bent dan aan het wisselen. Maar waar komen die grotemensentanden ineens vandaan? Tandarts Kim laat zien dat je volwassen gebit als kind al in je kaak verstopt zit.

Van melkgebit naar grotemensentanden

Waarom moeten mensen eigenlijk gapen? Als je gaapt, dan adem je diep in door je neus en mond, gevolgd door een moment van maximale spieraanspanning. Daarna sluit je je kaak en adem je langzaam uit. Gapen hoeft niet meteen te betekenen dat je moe bent of dat je je verveelt. Onderzoekers denken dat je door te gapen je hersenen koelt. Zodat ze zo goed mogelijk hun werk kunnen blijven doen. En dat gaat zo. Door te gapen ververs je eerst de lucht in je neus en mondholte. Hier zitten aders en doordat die aders in contact komen met koelere lucht koelt eerst het bloed af en vervolgens dus ook de hersenen. Daarnaast zorgt het aanspannen van de spieren in de nek, kaak en het gezicht ervoor dat er druk komt te staan op de aderen van en naar de hersenen. Dit zorgt ervoor dat het afgekoelde bloed sneller bij de hersenen terechtkomt en het warme bloed sneller wordt afgevoerd. Als je gaat hoef je dus niet per se moe te zijn. Maar als je moe bent, dan kan je lichaam moeite hebben met het regelen van je lichaamstemperatuur. Je wordt vaak iets warmer en daardoor kun je gapen. Het is dus niet gek dat we soms bij gapen aan moe zijn moeten denken. Naast de mens zijn er ook andere gewervelde dieren die wel eens moeten gapen. Weet je wie het langst gaapt? Nou, op 1: een nijlpaard. 2: een orang oetan en op 3: een mens. Dat duurde lang.

Waarom gapen we?

Gapen hoeft niet te betekenen dat je moe bent of dat je je verveelt. Onderzoekers denken dat je door te gapen je hersenen koelt, zodat ze goed blijven werken. Handig!

Om onze hersenen te koelen

Deze week zijn Janouk en Bram in Zwolle. Ze gaan op zoek naar een roodborstje. En hoewel ze de vogel snel hebben gevonden blijkt het lastig om deze op de camera vast te leggen.

Op zoek naar een roodborstje | SoortSafari

Klokhuis SoortSafari

Op zoek naar een roodborstje

Is er ook buitenaards leven in ons zonnestelsel op dit moment? Daarvoor moet ik daar zijn, bij de sterrenwacht. Hee! Bij jou, planeetonderzoeker Bert Vermeerschen. Waar moeten wij nou zoeken naar dat buitenaardse leven? In ons zonnestelsel, bij de gasreuzen Jupiter en Saturnus. Duidelijk. Maar die staan wel heel ver van de zon af. Dus dan is het daar toch ijs- en ijskoud? Klopt, maar die beide planeten hebben manen en dat zijn ijsmanen. En dan zou je zeggen, ja, daar is het ijs- en ijskoud. Dat zijn ijsbollen, daar kan toch geen enkele vorm van leven bestaan? Maar in het inwendige hebben die ijsmanen een heel groot geheim. 

Zo, dit is wel een prachtige ruimte he? Met deze telescoop kan je heel mooi Jupiter en Saturnus zien. En als het goed is, zie je nu Saturnus. Wow ja. Ja, dit is natuurlijk supertof. Maar ik ben eigenlijk ook heel erg benieuwd, wat is er precies aan de hand met die ijsmanen? Nou, die ijsmanen zijn superinteressant en één ervan is Titan, die staat bij Saturnus en die is recent ook bezocht door een ruimtescheepje, Cassini. En Cassini heeft gevonden dat Titan eigenlijk heel veel op onze aarde lijkt. Allerlei heuvels hebben we waargenomen, maar er zijn ook meren, er zijn zeeën. En in die meren en die zeeën, omdat het daar zo koud is, zit daar vloeibaar methaangas, geen water. En het zou zelfs kunnen zijn dat zich onder het oppervlak van Titan leven bevindt. Dat meen je niet. Dat zou misschien wel de allergrootste ontdekking ooit zijn dan toch? Absoluut. Maar de kans is nog groter bij twee andere maantjes in ons zonnestelsel. Dat is Europa bij Jupiter en Enceladus bij Saturnus. En het ruimteschip Cassini heeft ontdekt dat uit die ijsmaantjes geisers spuiten van waterijs. En die komen soms tientallen kilometers hoog. 

Wacht even, dus die ijsmanen, die hebben geisers waaruit water dat heelal inspuit. Hoe kan dat? En wat zit er precies onder die ijskorst? In de ijsmanen van Jupiter en Saturnus zit dus misschien buitenaards leven. Vertel, hoe zit dat? Als ik dit model van de maan Enceladus - of van Europa, maar dit is Enceladus - openmaak, dan kan ik dat uitleggen. Hier zie je die ijslaag aan de buitenkant. En dat blauwe, dat is een enorme dikke tientallen kilometers dikke oceaan van vloeibaar water. Een oceaan van tientallen kilometers diep. Dat is bijna niet voor te stellen. Veel dieper nog dan bij ons, maar het is er ijskoud. Letterlijk. Dus hoe kan dat water dan vloeibaar zijn? Nou, dat heeft alles te maken met de baan van de ijsmaan om de planeet. Die is namelijk niet rond, maar die is ovaalvormig. Dat zorgt ervoor dat het inwendige, de materie, gekneed wordt, waardoor er warmte ontstaat en waardoor het ijs gaat smelten. Ja, zo kunnen de oceanen dus vloeibaar worden en dan kan er dus ook leven zijn. Ja, want onder die oceanen van Enceladus en Europa zit een vaste bodem. Net als op de aarde zitten waarschijnlijk op die oceaanbodem van die manen ook vulkanen en geisers. En die spuiten materiaal, voedingsstoffen, bouwstoffen voor leven in die oceanen van die ijsmanen. 

Je maakt me hier wel enthousiast mee, want dat betekent dat er dus buitenaardse bacteriën in die oceanen kunnen leven. Of misschien wel hele bijzondere wezens. Ja, of hele grote vissen, misschien zelfs haaien. Op aarde kan de mens maar drie meter groot worden. En dat komt door de zwaartekracht. Maar die ijsmanen, die hebben een veel geringere zwaartekracht. Dus de mens, maar ook deze vissen, die zouden er wel eens veel groter kunnen zijn. Dus misschien zitten daar gigantische zeemonsters die wij alleen uit films kennen. Ja, wie weet. 

En het goeie nieuws is dat zowel de ESA als de NASA missies naar die manen gaat lanceren. Naar Saturnus, naar Titan en Enceladus. En voor één van die missies zijn wij ook bezig om daar robotjes voor te ontwikkelen. Voor Enceladus, die in die geisers gaan afdalen. En dan gaan we gewoon kijken wat zich onder dat ijs in die oceanen bevindt. Nou, ik hoor het, dat wordt dus superspannend wat die robots dan precies onder dat ijs gaan aantreffen. Misschien wel een hele onderwaterstad met echte aliens. Het zou kunnen. Eén ding weet ik wel: ik kan niet wachten.

Waar moeten we zoeken naar buitenaards leven?

De planeten Jupiter en Saturnus hebben manen. Het is daar ijskoud. Toch kan er vloeibaar water zijn. Door hun ovale baan om hun planeet worden de ijzige oceanen op de manen gekneed en kunnen de oceanen vloeibaar worden. Daardoor zou er leven kunnen bestaan. Misschien leven er dus wel buitenaardse bacteriën of grote vissen.

De manen Europa en Enceladus bij Jupiter en Saturnus

Hey. Hallo. Zo, ik zet ze even hier neer. Baudewijntje Kreukels, jij doet onderzoek naar gender hier op het Amsterdam UMC. Hoe zit het nou precies met die verschillen tussen jongens en meisjes? Nou, over gender weten we nog heel veel niet. Maar als we de hersenen van een groep jongens vergelijken met de hersenen van een groep meisjes, dan zien we in sommige gebieden wat verschillen. Dat komt voor een deel door verschillen in hormonen. Dat zijn stofjes in onze hersenen. Dus je kan gewoon aan de hersenen zien of iemand een jongen is of een meisje? 
Nou, zo makkelijk is dat niet. Als we kijken naar bijvoorbeeld de hersenen van jongens onderling. Zoals jullie bijvoorbeeld, verschillen ook heel erg van elkaar. En dat geldt ook voor de hersenen van meisjes en vrouwen onderling. Dus de verschillen tussen jongens en meisjes zijn voor een deel te verklaren vanuit de hersenen en hormonen. Maar niet helemaal. Precies, want we weten bijvoorbeeld ook dat veel verschillen tussen jongens en meisjes zijn aangeleerd door de omgeving, bijvoorbeeld door wat ze op tv zien, of bij anderen of thuis. 

Vroeger, in 1875, werd kinderen via spotprenten geleerd dat het belachelijk was als mannen bijvoorbeeld de was deden. Dat vonden ze echt alleen bij vrouwen passen. Of dat vrouwen geen leiding konden geven, zoals een kapitein zijn. Erger kon bijna niet. En in de speelgoedwinkel liggen de poppen vaak in de meisjeshoek en vind je bij de jongens stoer speelgoed. Maar welke voorkeuren zijn aangeleerd en met welke je geboren bent, dat weten wetenschappers nog niet precies. 

Als we bijvoorbeeld zien dat meisjes graag met poppen spelen, komt dat dan doordat ze biologische meisjes zijn? Of omdat ze vaker een pop cadeau krijgen voor hun verjaardag? Of in reclames zien dat alleen meisjes met poppen spelen? En als we zien dat jongens vaker voetballen, komt dat dan omdat ze biologisch een jongen zijn? Of omdat ze andere jongens vaker zien voetballen en daardoor denken: Dat is dus ook iets voor mij. Goede vragen.

Zijn er verschillen tussen jongens en meisjes?

Naar de verschillen tussen jongens en meisjes wordt nog volop onderzoek gedaan. In de hersenen zijn verschillen in hormonen te zien tussen jongens en meisjes, maar ook tussen jongens onderling en meisjes onderling. Vroeger werd met spotprenten aangeleerd wat voor jongens was en wat voor meisjes. Ook nu vind je vaak poppen in de meisjeshoek en stoer speelgoed in de jongenshoek in de speelgoedwinkel.

Verschillen in hormonen en aangeleerde verschillen

Het kan zomaar gebeuren dat je een flinke klap tegen je hoofd krijgt. Tijdens het buitenspelen bijvoorbeeld. Of je komt in een flink duel terecht tijdens een potje voetbal. Of een auto-ongeluk. (knal) Of je struikelt gewoon en valt op je hoofd. Het kan zijn dat je dan 'out gaat'. Dat je bewusteloos raakt. Ho ho! Hee, gaat-ie? Kom maar. En na die klap gebeuren er ineens hele gekke dingen. Je kunt je niet alles goed herinneren. Je voelt je heel suf. Je bent heel duizelig. En misselijk. Dan kan het zijn dat je een hersenschudding hebt. Kijk, hier zitten dus die hersenen. En als je daar een flinke klap tegenaan hebt gehad dan zijn die hersenen flink van slag. Zo'n klap kan dus een grote impact hebben. Het is dus best wel een gevoelig kwabje waar we voorzichtig mee om moeten gaan. Ik heb hier Marsh, neurowetenschapper. Jij weet van alles over die hersenen. Maar ik ben heel benieuwd of die hersenen echt schudden tijdens een hersenschudding. Hoe zit dat? De hersenen zijn best wel goed ingepakt. Ze zijn tegen heel wat bestand. Ja. Je hebt natuurlijk een keiharde laag van bot, de schedel. Daar binnenin liggen de hersenen. De hersenen zijn ook ingepakt in verschillende lagen die beschermen. Die worden de hersenvliezen genoemd. Samen vormen die hersenvliezen een soort kussen. Die beschermen de hersenen tegen klappen van buitenaf. Ze vormen ook een zak gevuld met vocht En dat wordt ook wel hersenvocht genoemd En dat heeft ook een beschermende werking voor klappen van buitenaf. Dus drie lagen van hersenvlies, vloeistof en een schedel. De hersenen zijn heel goed beschermd? Dat moet ook wel. Want de hersenen zijn heel belangrijk. Ze regelen veel belangrijke functies in ons lichaam. Zoals bewegen, zien, horen, denken, emoties. Ja. Die functies kunnen ook van slag raken bij een hersenschudding. Maar waarom heet het dan een hersen-schudding? De hersenen zijn heel goed ingepakt in die lagen en vloeistof. Ze kunnen een kleine klap goed opvangen. Maar bij een grotere klap, kunnen ze inderdaad schudden in de schedel. Kun je me laten zien hoe dat eruitziet als die hersens geschud worden? Zeker. Kom maar mee. Hier hebben we geprobeerd het na te maken. Ja. Aan de buitenkant dat is de schedel. Binnenin zit een soort 'jelly'. Dat zijn de hersenvliezen plus het hersenvocht. En de hersenen drijven daarin. Ja. Dit geheel beschermt de hersenen best wel goed als je bijvoorbeeld een kleine klap krijgt. Kijk Oh ja, hij wiebelt een beetje. Cool hè. Hij blijft mooi stabiel, de klap wordt opgevangen. Maar bij een harde klap. (bonk) Dan kunnen de beschermende lagen de klap niet meer opvangen. De hersenen kunnen van vorm veranderen, een beetje uitrekken. Misschien tegen de binnenkant van de schedel komen. Bij zo'n harde klap, raken je hersenen dan echt beschadigd? Niet altijd. Maar het hersenweefsel raakt wel van slag. Hoe merk je dan dat je een hersenschudding hebt? Je kunt van allerlei dingen last krijgen. Hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid. Wazig zien. Meestal gaat het snel weer over. Sommigen hebben er langer last van. 1 op de 10 mensen heeft langer dan een maand last. We weten niet precies hoe dat komt. Of waarom mensen zulke verschillende klachten overhouden. Het is lastig inschatten hoelang dat duurt.

Wat gebeurt er bij een hersenschudding?

Als je een trauma aan je hoofd krijgt, kun je een hersenschudding krijgen. Je wordt misselijk, hebt hoofdpijn en bent duizelig. Soms ben je ook verward. Neuroloog Marsh legt de hersenschudding uit.

Neuroloog Marsh legt uit hoe een hersenschudding verloopt

Ze bestaan al meer dan 350 jaar, zijn onderdeel van de Nederlandse krijgsmacht en ze worden ook wel elite-militairen genoemd. Omdat ze overal in de wereld onder de zwaarste omstandigheden door weer en wind moeten kunnen werken en vechten. Ik heb het over een heel bijzonder, maar toch ook wel heel heftig beroep. Marinier. En hier op Texel, aan de Noordzee zit het onderdeel amfibische operaties van het Korps Mariniers. En zij doen de operaties op de grens van water en land. Daar gaan we. Yo! En jij, Sergeant Prigioniero, bent marinier. Ja, dat klopt. Ja, maar wat is dat eigenlijk, een marinier? Een marinier is een beroepsmilitair die binnen 48 uur, waar dan ook ter wereld, onder welke klimatologische omstandigheden ingezet kan worden. En het kan bijvoorbeeld zijn koude gebieden. Denk daarbij aan Noordpool-achtige activiteiten in gebieden zoals jungle, maar ook in berg gebieden. En wij zijn de enige militairen die van zee het land op gaan. En wanneer worden jullie dan ingezet? Dat kan zijn bijvoorbeeld bij rampen. Dus als er een orkaan is geweest, een aardbeving. Ook veel drugssmokkel, voornamelijk in Caribisch gebied, om drugssmokkel tegen te gaan. En wat we ook doen is als er bijvoorbeeld een oorlog ergens is, kunnen wij daar ook gewoon uit helpen als beroepsmilitairen. Want jullie zijn er dus echt om de mensen te helpen en jullie vechten voor vrede en veiligheid, soms echt onder de zwaarste omstandigheden. En dat doen jullie onder andere met dit soort vaartuigen. Ja dat klopt ja. We hebben meerdere type vaartuigen, maar onder andere dit soort vaartuigen gebruiken we dus om van zee naar land te opereren.

Wat doen mariniers?

Vechten voor vrede en veiligheid, dat is precies waar de Mariniers voor staan. Ze zijn de enige militairen die van zee het land op gaan en daarvoor gebruiken ze speciale vaartuigen.

Vechten en werken onder de zwaarste omstandigheden op zee en op land

(Wij Houden van Oranje van Andre Hazes speelt af) Het Nederlands elftal gaat spelen op het WK en het leuke is, hier zitten allemaal verschillende mensen, maar samen vieren ze feest. Helemaal in het oranje. En dat komt door het Oranjegevoel. Ik vind oranje heel erg lelijk eerlijk gezegd. Oh echt? Ja, ja, maar voor zoiets doe ik het graag. Dat iedereen weer voor één land is he. Geen ruzies, geen Feyenoord-Ajax. Het is de hele sfeer, iedereen komt samen en het is één groot feest. Altijd oranje. Ik, normaal mijn vrouw ook, de hond is gekleurd. We zijn samen. We strijden samen, we mopperen samen, we juichen samen. Dat Oranjegevoel maakt de Nederlandse sportfans in heel de wereld bekend als de vrolijke supporters met hun uitbundige outfits. Maar wat is dat oranje gevoel nou precies? En hoe komt het dat het dit alles met ons doet? De kleur oranje danken we aan een man die hier in Delft woonde, werd vermoord en hier in deze kerk werd begraven. Dit hier is het praalgraf van een verre voorvader van onze koning Willem Alexander en hij heette ook Willem en is de vader des Vaderlands, omdat Nederland zoals we het nu kennen ooit begon bij hem Willem van Oranje. En zo zag ie eruit, zo'n 450 jaar geleden. Willem werd geboren in Duitsland en was van adel en in die tijd betekende dat dat als je later groter was, dat je de baas werd over verschillende stukken land. Willem kreeg al zijn eerste gebiedje toen die elf jaar oud was. Hij erfde een stukje land in het zuiden van Frankrijk. Kijk, dit stukje land, om precies te zijn. Orange, oranje dus. En sindsdien heet hij dus Willem van Oranje. Later kwamen de Nederlanders onder zijn leiding in opstand tegen de Spanjaarden die hier toen de baas waren. “In naam van Oranje,” riepen ze toen. En welke kleur voerden ze? Ja, oranje natuurlijk. En dat deden ze zo met deze vlag. Kijk, de kleuren wit en blauw waren van het gebiedje Orange en aan de bovenkant had je een mooie oranje baan, oftewel oranje boven. Na de oorlog tegen de Spanjaarden kregen we de vlag zoals we nu kennen met een rode baan aan de bovenkant. En waarom dat oranje veranderde in rood? Dat weet eigenlijk niemand. Maar wat we wel weten is dat we de kleur oranje best wel misten. En dus werd deze oranje wimpel bedacht. Die ken je misschien nog wel van Koningsdag. Let op, komt-ie. Oranje boven, oranje boven. Leve de Koning. Oranje bove... Oh daar gaat hij... Nederland begon in naam van Oranje en met de kleur oranje. En die kleur, die zie je nu vooral nog terug tijdens sportwedstrijden. Maar dat is niet iets wat we al heel lang doen. Dat doen we eigenlijk al zo'n jaar of zestig. En toch hebben we in die tussentijd echt van alles bedacht om onze sporthelden aan te moedigen. De eerste keer dat we sportfans met Oranje zagen, was bij schaatsen. In 1966 deed Nederland het super goed tijdens het Europees Kampioenschap en daar droegen fans voor het eerst een oranje muts. Maar heel gek, toen het Nederlands voetbalelftal de WK finale haalde in 1974 was er nauwelijks Oranje te zien en in 1978, weer een WK finale. Ook nauwelijks oranje te zien in het publiek. Maar toen Nederland Europees kampioen werd in 1988 kleurde het land al aardig oranje. Maar dat is allemaal nog niets vergeleken met 2010, toen Nederland weer een WK probeerde te winnen. Één grote Oranje zee. En nu zien we Oranje bij alle internationale sportevenementen. Hockey, volleybal, Olympische Spelen, Paralympische Spelen, noem maar op. Dit zijn de Leeuwinnen, het Nederlands dames elftal in training. Ze zijn Europees kampioen geweest. En ja, ze hebben ook in een WK finale gestaan. Ook verloren, net als de mannen. Maar met al die successen en wat teleurstellingen. Wat is dat Oranjegevoel nou? Je hoort echt heel erg bij elkaar. Het gevoel van saamhorigheid. Maakt het jou ook trots? Ja. Gewoon gezellig ja. Wat is dat Oranjegevoel? Ja, ik weet het niet... Dit denk ik. Ja, de fans. En ja, dat gevoel dat je als je naar het stadion gaat en Oranje het hele stadion overneemt. Ik denk dat wij daar iets heel bijzonders mee hebben als land. Het straalt gewoon echt iets uit. Wat straalt het uit? Eenheid denk ik. Speel jij ook beter als Ja tuurlijk. Speel je beter voor Oranje dan voor Manchester United? Dat ga ik niet zeggen, maar het heeft wel iets heel bijzonders. Ja, ik denk wel dat dat iets is wat je echt bij je land hoort. En dat is altijd wel nog een tikje extra. Ja. Nu vinden we al dat oranje heel normaal, maar toch is het raar dat we dat nog maar zo'n zestig jaar doen. Want het Nederlands voetbalelftal speelt al in een oranje outfit sinds 1907. Ja, en deze uit het EK van 1988 is toch wel een van de opvallendste oranje shirts ever. Nou... Jij hebt gewoon een T-shirt aan van het Spaanse elftal waar ze ons dus in de laatste WK finale keihard mee hebben verslagen. Ja, mooi is dat he, je ziet meteen dat ik er nou niet bij hoor en dat je meteen een soort van oorlogstaal begint uit te slaan. Oranje, dat is nog steeds verbonden met dat militaire, inderdaad. Het is het oranje legioen. Als je met de fans in de stadions zit, dan gaan ze allemaal roepen: “Aanvallen!” Ja, we gaan hier ook wel even meteen wat aan doen, want ik heb er last van. Zo hier, petje op! Zo mooi capeje om. Ja dit is beter. Waarom doen we dit eigenlijk zo met die oranje kleur en zo? Omdat we bij elkaar willen horen. Vroeger droegen mensen dat als ze inderdaad enorme fan waren van de familie van Oranje. Maar er waren natuurlijk ook ongelooflijk veel mensen die helemaal niks hadden met het Huis van Oranje. Ja, en is dat iets wat je dan nu vandaag de dag nog terugziet? Die link met het koningshuis en met Willem van Oranje bijvoorbeeld. Nou, daar komt het oorspronkelijk wel vandaan. Zo'n 130 jaar geleden, toen werd de overgrootmoeder van Willem-Alexander koningin. Dat was Wilhelmina. En toen zij koningin werd, moest zij heel populair gemaakt worden. Dus er waren allerlei oranje producten, serviezen, plaatjes, prentenboeken, een soort van merchandise lijn die in de sport ook voorkomt, en die echt los is gegaan nadat Nederland 1988 met dat mooie shirt van jou het EK won. En daarna, ja dan is het hek van de dam en dan wordt er van alles gemaakt. Je kent dit gekke harige poppetje vast toch wel. Dat plakte je vast ook overal te pas en te onpas op. We zien petjes. We zien deze beroemde jongen waar je verschrikkelijk veel lawaai mee kan maken. Alles is nu oranje. Ja als je dan oranje zou moeten beschrijven in drie woorden? Voetbal, schreeuwen en... Gewoon winnen. Super blije kinderen, natuurlijk, volle stadions en ja, ook al gaat het slecht zijn ze er alsnog. Dus echt die steun. Eenheid, gekte en plezier. Ja, dat Oranjegevoel dat heeft niet per se iets te maken met dat we onoverwinnelijk zijn, toch? Nee, zeker niet. Zo goed zijn we nou ook weer niet. Maar dat Oranjegevoel, dat dat is eigenlijk groter dan dat. En als je kijkt naar Nederland en de geschiedenis van Nederland, dan zie je toch een land met heel veel verschillen. Heel veel verschillende geloven, heel veel verschillende politieke ideeën. Er zijn ongelooflijk veel mensen uit allemaal andere landen bijgekomen. Maar als je oranje draagt, dan maakt dat allemaal niks uit. Dan hoort iedereen erbij; arm of rijk, wit of zwart, jong of oud, man of vrouw, van alle kleuren van de regenboog. En zelfs die koning, die doet er ook aan mee. Nederland, dat is toch vaak een beetje een volkje van doe maar normaal, dan doe je al gek genoeg. Maar toch. Die Nederlanders hebben dan af en toe zo'n enorme uitlaatklep nodig. En dat Oranje en dat oranje legioen, dat is daar perfect voor. Als ik nou aan jou als expert vraag wat is dat Oranjegevoel in drie woorden? Wat zeg je dan? Voetbal? Ja, één Tompoucen, tompoucen. Oké, ja. En feest. Natuurlijk, feest! Ja, eigenlijk weet iedereen in Nederland wel wat het Oranjegevoel is. Het laat zich alleen een beetje lastig omschrijven. Het is dit hier. En als ik het Oranjegevoel zou moeten omschrijven, dan zou ik zeggen: jij, wij, in een. Toch!

Wat is het Oranjegevoel?

Als Nederland speelt kleurt heel het land oranje en daar hoort ook een bepaald gevoel bij. Oranje is de kleur geworden voor sportwedstrijden en feestdagen dankzij Willem van Oranje. Maar wat is dat Oranjegevoel precies?

Van dorpje in Frankrijk naar een heel stadion gevuld met oranje

We willen allemaal shinen met een stralend gebit, maar dat kan alleen als je je tanden beschermt tegen indringers. Ons gebit heeft namelijk twee belangrijke vijanden. Zuur en suiker. Die twee kunnen zorgen voor gaatjes in je tanden en kiezen en voor slijtage en ontstekingen. Nou, dan kan je die shine wel vergeten. De mensen die alles over ons gebit weten zijn natuurlijk tandartsen. Ik heb met Nicole afgesproken op de grootste tandartsen school van Nederland. Nicole is kindertandarts en weet alles over hoe je je tanden goed moet verzorgen. Nou Nicole, ik ben echt uit de buurt van mijn vrienden gebleven want ik mocht van jou mijn ondertanden niet poetsen. Waarom was dat nou eigenlijk? Dat is om te laten zien wat er gebeurt als je drie dagen je tanden poetst. Met dit instrument ga ik kijken of je tandplak hebt en kijk, hier zit tandplak op je advies En met deze vloeistof kan ik je beter laten zien waar de tandplak allemaal zit. Dus het is nu allemaal paars en daarna spoelen we met water en waar het dan blijft zitten daar heb je nog tandplak zitten. Hier heb ik een spiegel voor je. Je ziet heel goed het verschil. De boventanden, die heb je goed gepoetst, die zijn helemaal mooi wit. En daaronder, ja, daar is het echt heel erg roze. Het is dat ook allemaal, dat roze, dat kleurt het tandplak. En wat is dat dan? Tandplak? Dat zijn etensresten, speeksel, resten en heel veel bacteriën. In het laboratorium kunnen we mijn tandplak van dichtbij bekijken. Al die bolletjes die je ziet, dat zijn allemaal bacteriën. En hier die lange sliert, dat is zelfs een schimmel. Oh nee, er zitten gewoon schimmels tussen je tanden. Vies! En dit komt dus omdat ik mijn tanden niet heb gepoetst. Ja, daardoor zijn het er zoveel. Maar je hebt altijd tandplak, dus je hebt altijd bacteriën. En als je dan heel veel suiker eet of suiker drinkt, dan gaan die bacteriën nog veel sneller groeien. En dat kan je goed zien in dit experiment waarbij er twee bakjes met bacteriën zijn. Aan één van de bakjes wordt suiker toegevoegd. En jawel, de bacteriën die suiker krijgen groeien veel en veel sneller. En wat is er dan zo erg aan die bacteriën op je tanden? Nou, die bacteriën, die eten suiker. Dus alles wat jij eet, dat eten zij ook en daar maken ze zure poep van. Door dat zuur komt er een gaatje in het hele sterke tandglazuur. Als dat gaatje steeds groter wordt dan wordt je tand minder sterk en kan die zelfs afbreken en kan je je tand verliezen. En dat kun je hier zien. Kijk, deze tanden zijn allemaal verloren gegaan. Wow! En die hebben allemaal een gaatje. Ja, dat is toch wel heftig. Oké, dus bacteriën maken van suiker in je mond iets zuurs en zo krijg je gaatjes. Maar we eten en drinken ook veel meer zuur dan we denken. Dat in een glaasje cola super veel suiker zit, dat weten we. Maar wist je dat cola ook heel erg zuur is? Cola is net zo zuur als een citroen en wel 10000 tot 100000 keer zuurder dan water. Je proeft het alleen niet door al het suiker dat erin zit om te laten zien wat zuur met je tanden doet, gaan we een proefje doen. Kijk, dit ei heeft een paar dagen in water gelegen en is nog steeds helemaal hard. Maar dit ei is met schil en al in de cola gelegd en daar is nu dit van over. Het is helemaal verkleurd en zacht. Door het zuur is de hele schil opgelost. Hij stuitert gewoon! En dat doet zuur dus ook met je tanden. Kijk de buitenste laag van je tand, die lost langzaam op. Dat heet erosie en dan krijg je dat, dus. Daarom kun je maar beter niet te vaak per dag zure dingen eten of drinken.

Waarom moet je goed poetsen?

Wist je dat suiker en zuur de belangrijkste vijanden zijn van je tanden? Tirsa gaat langs bij kindertandarts Nicole om te leren over tandplak, gaatjes en erosie.

Kindertandarts Nicole over tandplak, gaatjes en erosie

Aha. Hier hangen al mijn spullen. Die trek ik zo snel mogelijk aan om dan naar de vliegtuigen toe te rennen. En waar zijn deze spullen dan allemaal precies voor? Nou, deze spullen heb je aan tijdens het vliegen, maar dat kan ik je denk ik beter uitleggen bij de vliegveiligheidsuitrusting. Alle kastjes staan open, het zijn er best veel. Ja, dat zijn er flink wat. Dit is mijn kastje en hier hangt ook mijn g-broek. Je g-broek? -G-broek. En waar gebruik je die voor? Dat is een broek tegen de G-krachten. Je gebruikt hem in het vliegtuig om ervoor te zorgen dat je niet flauwvalt als je heel hard door de bocht gaat met het vliegtuig. Dan zijn er G-krachten. En die G-krachten, die zorgen ervoor dat het bloed uit je lichaam naar je benen toe stroomt. Je kunt je voorstellen dat als je geen bloed in je hoofd hebt, dat je uiteindelijk flauwvalt op het moment dat die G-krachten er zijn dan blaast die broek op en die zorgt ervoor dat dat bloed eigenlijk niet goed je benen in kan stromen of zelfs teruggeduwd wordt je lichaam in en dus in je hoofd blijft zitten. 
Nou, daar gaan we. Woeh! Oh, zo! Oh, dit voelt net alsof je Wow! Alsof ik op ga stijgen ofzo. En dit is dan de helm en het vizier. Wat natuurlijk ervoor zorgt dat de zon niet in je ogen schijnt. Maar daar wordt ook nog bepaalde informatie op geprojecteerd. Hier aan de binnenkant zit een soort projectortje, een soort beamer en die beamer die projecteert op het vizier aan de rechterkant, voor je rechteroog bepaalde informatie. Snelheid, hoogte en afstand tot andere vliegtuigen, dat soort dingen. We hebben een helm. Ja. We hebben de vliegbroek. Ja. Uitrusting compleet. Ja.

Wat voor uitrusting heeft een straaljagerpiloot?

Een straaljagerpiloot draagt een speciale broek, een G-broek, tegen de G-krachten. Ook heeft hij een speciale helm. Het vizier zorgt ervoor dat de zon niet in de ogen schijnt en op de binnenkant van het vizier wordt informatie geprojecteerd, die de piloot kan zien tijdens het vliegen.

Speciale helm en speciale broek tegen G-krachten

Amnesty is een wereldwijde organisatie die zich inzet voor de rechten van de mens. Dus ook voor het recht om te demonstreren. Hoi. Ik ben Tirsa. Dagmar. Hoi, Dagmar. Waarom is het recht om te demonstreren zo belangrijk? Demonstreren is een manier om te laten zien en horen wat je voelt en wat je denkt. En wat je ergens over denkt. En als je met heel veel mensen samen demonstreert, kun je zo je stem versterken. En zo kun je dingen in de maatschappij veranderen. Zo zijn er in de geschiedenis heel veel demonstraties geweest. Bijvoorbeeld de Dwaze Moeders die aandacht vroegen voor hun vermiste kinderen. De klimaatdemonstraties. De boeren. Black Lives Matter. Maar ook de grootste demonstratie in Nederland ooit: tegen de kruisraketten. Daar heb ik zelf ook nog aan meegedaan. Wauw! En demonstreren helpt. Bijvoorbeeld in Groningen. Daar maakten aardbevingen veel huizen stuk. Maar in de rest van het land dachten weinig mensen daarover na. En de regering hielp de Groningers niet. Onder andere door demonstraties, zoals deze fakkeloptocht kwam er steeds meer aandacht voor dit onderwerp. Er kwam zelfs een groot onderzoek naar de aardbevingen. Opkomen voor het recht om te demonstreren is in Nederland toch niet echt nodig? Dat wordt vaak gedacht, maar ook in Nederland is niet alles altijd goed geregeld qua mensenrechten. Zo ook bij het demonstratierecht. Heel veel mensen kennen de regels niet. Zowel de mensen die willen demonstreren, als de overheid. Op wat voor manier gaat het mis dan? Veel mensen denken dat je een vergunning nodig hebt om te demonstreren, en dat is niet zo. Demonstreren is een grondrecht. En de overheid moet dat beschermen en faciliteren. Eigenlijk mag een demonstratie alleen verboden worden als er vrees is voor de volksgezondheid of voor wanordelijkheden. Bijvoorbeeld rellen. Demonstreren is een recht, geen gunst. De burgemeester en politie moeten alles in het werk stellen om een demonstratie zo goed mogelijk te laten verlopen. De gemeente heeft als taak een demonstratie goed te laten verlopen en te beschermen. Soms doen ze dat niet en leggen ze onnodige regels op. Zoals bijvoorbeeld vragen om verkeersregelaars. Of ze stoppen een demonstratie weg op een industrieterrein. 

Kom maar! 
Demonstreren mag altijd zichtbaar en hoorbaar met betrekking tot het doel van jouw demonstratie. Dus als je het niet eens bent met een beslissing in je gemeente mag je bijvoorbeeld voor het gemeentehuis demonstreren. Dat is belangrijk, want je wilt dat je mening gehoord wordt. Op school, op straat, jongeren voor het klimaat. Op school, op straat, jongeren voor het klimaat. Op school, op straat, jongeren voor het klimaat. Niet overal ter wereld is het zo vanzelfsprekend om te kunnen demonstreren. Kunstenaar Luis kreeg vijf jaar cel in Cuba nadat hij een video online zette waarin hij aangaf dat hij zou gaan demonstreren. Hij is de leider van een beweging die zich inzet voor vrijheid van meningsuiting. Amnesty voert actie voor Luis en andere mensen die gevangen zitten voor het uiten van hun mening. Bijvoorbeeld door de jaarlijkse schrijfactie om aandacht te vragen in de hoop dat deze mensen worden vrijgelaten. O my god! Wil jij dat regelen met de box? Het feit dat jij het recht hebt om te demonstreren betekent ook dat anderen het recht hebben om te demonstreren. Ook tegen jouw demonstratie. En ook in de buurt van jouw demonstratie, om een punt te maken. Meer zon, minder regen! Meer zon, minder regen! Boeh! Meer zon, minder regen! Maar geweld gebruiken, eieren gooien, of op een andere manier een demonstratie onmogelijk maken mag niet. Dat is geen tegendemonstratie, maar vijandig publiek. En is zelfs strafbaar. Maar eigenlijk verlopen de meeste demonstraties gewoon vreedzaam. Net zoals hier in Roermond. En kijk eens hoe mooi het kan zijn. Strijden voor wat jij belangrijk vindt.

Waarom is het recht om te demonstreren zo belangrijk?

Met een demonstratie kan je je mening laten horen. Demonstreren is een grondrecht en je mag demonstreren op een plek die te maken heeft met je doel, bijvoorbeeld bij het gemeentehuis of je school. De gemeente moet ervoor zorgen dat de demonstratie veilig verloopt. Niet overal ter wereld is het zo vanzelfsprekend om te kunnen demonstreren.

Demonstreren is een manier om te laten zien en horen wat je denkt

Ja, ja, 27 jaar oud. Oeh! Hee, lekker hoor, ouder worden. Lekker auto rijden, geen huiswerk. En geen ouders die je vertellen wat je wel en niet mag doen. Hm. Tegenwoordig worden we ook steeds ouder. 500 jaar geleden werd de mens gemiddeld 35 jaar en nu rond de 80. Dat komt door betere hygiëne, betere dokters en gezonder eten. O ja, één ding: Ouder worden betekent niet alleen dat we op onze verjaardag een getal bij schrijven maar ook ons lichaam wordt elke dag een stukje ouder. Dat is fijn als je jong bent want dan word je telkens groter, sterker en slimmer. Maar wat gebeurt er als je een stuk ouder begint te worden? Je krijgt grijze haren en rimpels en er gebeurt nog veel meer. 

Zo Woe! Even een potje voetballen. O, mijn rug. Ah. Mocht je je afvragen: Wat heeft hij nou aan? Nou dit pak geeft me het gevoel wat er met je lichaam gebeurt als je ouder wordt, zoals minder goed kunnen bewegen minder goed zien. Golazo! En Goede actie! Wat zei je? Goede actie! Minder goed horen. Wat zeg je nou? Actie! O, dat hoorde ik wel. Oe, o Wat ook verandert als je ouder wordt is dat je spierkracht verliest, je krijgt allerlei kwaaltjes zoals trillende handen. En wat ook slechter wordt is je Wat was mijn tekst ook alweer? Je geheugen! O ja, je geheugen wordt ook slechter. Al met al werkt je lichaam niet meer zoals je gewend was. Maar waarom eigenlijk niet? Dat weet Peter. Hij is verouderingsbioloog. En ook onder de indruk van deze fantastische radslag. Soepel! Dat doe ik je niet na. Ja, he? Maar grote kans dat ik over 50 jaar niet zo soepel meer doe. Waarom? Heeft te maken met wat onder de microscoop ligt. Kijk maar. Nou, graag. Ik zie een sliert. Eh en een soort smiley? Zonder ogen? Die slierten zijn cellen, bouwstenen waaruit alles in ons lijf bestaat. Alles, dus mijn hersenen, mijn hart, mijn darmen. Alle onze organen bestaan uit cellen eigenlijk. Het zijn er zoveel, wel miljarden. Meer dan alle zandkorrels van de stranden in Nederland. Wauw, en dat allemaal in mijn lichaam. Ja, en dat is omdat cellen iets gaafs kunnen. Ze kunnen delen en daarom groei je! Voor je geboorte begin je in de buik als één cel. Deze deelt zichzelf op in twee cellen. Twee cellen worden vier. Zo krijg je een steeds grotere hoop cellen die samen je lichaam vormen. Een lichaam dat groeit omdat er steeds meer cellen bij komen. Ik neem aan dat cellen niet blijven delen. Wij blijven niet groeien. Op een moment zijn we toch 'af'? Ja, veel organen zijn af als we volwassen zijn. Denk aan je lever, nieren, hersenen. Er zijn ook organen waarin ze blijven delen. Denk aan je darmen of huid. Dat zit zo: Stel, dit is je knie en dit zijn alle celletjes die daarin zitten. Je gaat een keer fietsen, je maakt een stuurfout en bam! Je haalt je knie open en de huidcellen gaan kapot. Maar dan gaan andere huidcellen weer delen. Weet je nog? En daarmee vullen ze de plek van schade met nieuwe cellen. Zo wordt het lichaam dus gerepareerd. Eigenlijk soort van vernieuwd. 

Ik ben helemaal fan van mijn cellen, lekker bezig jongens. We worden ook ouder, en daar hebben die cellen ook wat mee te maken, toch? Ja, dat klopt. Ons lichaam zit vol cellen die zichzelf kunnen delen om ons lichaam te doen groeien, te repareren en te vernieuwen. En toch worden we ouder. Waarom wordt ons lichaam ouder? Dat is eigenlijk heel simpel: schade. Hoe langer we ons lichaam gebruiken, hoe meer de cellen schade oplopen. Denk aan een oude fiets. Die heb je veel gebruikt. Roest op de ketting, de spaken kapot. Ziet er minder mooi uit dan een nieuwe natuurlijk. Dat gebeurt ook met de cellen in ons lichaam. Aha. Een 80-jarige heeft zijn lichaam en cellen meer gebruikt dan bijvoorbeeld een 12-jarige. Iemand van 80 heeft meer in de zon gezeten meer slechte dingen gegeten en gedronken, is actiever geweest. Dus de cellen in dat lichaam hebben meer schade gekregen. Ja, wat zie ik hier? Met dit soort krachtige lasers kunnen we heel goed kijken wat er in een cel gebeurt. Wat we hebben gedaan hier is de schade in een cel zichtbaar gemaakt. Dat rode is allemaal schade. En die werken ook minder goed? Die cellen werken nog wel aardig. Alleen scheiden ze de hele dag stofjes naar de omgeving uit. Vergelijk het met zand. Als dat in een motor komt, functioneert die minder goed. Als we jong zijn, hebben we weinig beschadigde cellen, dus relatief weinig zand in het systeem. Dan doen onze organen wat ze moeten doen. Hou ouder we worden, hoe meer van dat zand in ons terechtkomt en gaan organen minder goed functioneren. Dat is veroudering. Want met zand in de motor gaat van alles achteruit. Je zintuigen. Ik zei toch in mijn voeten! Je spierkracht. Ha. En ook in je lichaam gebeurt er van alles. Je hart pompt bloed minder goed rond, je longen nemen minder lucht op. Allemaal omdat onze cellen steeds minder goed werken.

Wat gebeurt er als je ouder wordt?

Als je ouder wordt, gaat je lichaam minder goed functioneren. Je hoort slechter, je verliest spierkracht en je geheugen doet het minder goed. Hoe langer je je lichaam gebruikt, hoe meer de cellen schade oplopen.

De cellen in je lichaam lopen schade op

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Het Klokhuis

Type videos