Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Omroep MAX

Wat is een wals, wat doet een dirigent eigenlijk en wat is het verschil tussen majeur en mineur? In de serie Muziek in een Notendop (Omroep Max) geeft presentator Sander Zwiep op luchtige wijze antwoord op al dit soort vragen.

Muziek in een notendop

Muziek en dans

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Elke voetbalfan krijgt er het kippenvel van op de trommelvliezen: Frankrijk, 1998. Jack van Gelder krijgt ineens het gevoel dat Oranje gaat scoren. Frank de Boer aan de bal en wat er daarna gebeurt… We kunnen deze aflevering net zo goed nu al afronden want wat een drop was dit! Jack van Gelder die als een volwaardige componist of trance-DJ de anticipatie opbouwt en vervolgens volgas de ontlading in gaat. Da's een drop in een notendop.

Muzikaal gezien is de drop het moment waarop er een duidelijk hoorbaar verschil optreedt in een liedje of muziekstuk. Het moment waarop er ineens een verschil in ritme en instrumentatie optreedt. Een drop wordt voorbereid door een opbouwende deel, met een vaak incompleet karakter - de onderkant, de bassen, zijn vaak nog niet aanwezig. En aan de bovenkant, in de hoge tonen, hoor je vaak repeterende noten en percussieloops of claps. Voeg er nog wat sweeps en wooshes aan toe en de ervaren luisteraar weet: daar komtie! En het ene op het andere moment dreun je van je stoel of stuiter je over de dansvloer: daar is de beat, de bassdrum die zo op zich liet wachten. Wat een ontlading! Deze bekendste dropvorm, de bassdrop, stamt uit de Disco-periode in de jaren 70 en knalde er helemaal in toen drummachines in de jaren 80 de studio's overspoelden.

Een schoolvoorbeeld van zo'n drophit is We Found Love van Rihanna en Calvin Harris. De opbouw bevat repeterende synthesizerakkoorden, claps en snaredrums, een synthesizermelodie die dreigend stijgt. We snakken naar het oplossen van die neurotische bassdrumloze drukte. En wat er dán gebeurt…

Waarschijnlijk beweeg je vaak mee met muziek. Deze soort primaire fysieke reactie wordt veroorzaakt door de gyrus precentralis, het hersenstuk dat zich bezighoudt met de uitvoering en programmering van bewegingen. Een goede drop is als een turboknop voor de gyrus precentralis. Het spel van anticipatie, spanningsopbouw en het uitkomen van muzikale verwachtingen, processen die automatisch plaatsvinden in ons brein bij het luisteren naar muziek, die zaken maken een drop tot zo'n euforisch element. Een andere bekende droprakker is Bangarang van Skrillex. Die track begint met 24 seconden opbouw, waarna de dubstep wobble je gyrus precentralis in lichterlaaie zet.

Een vrij nieuwe ontwikkeling is de pop drop. Jarenlang was het refrein het hoogtepunt van een liedje. Maar sinds een jaar of 10 is daar de pop drop. Na het vocale refrein met vaak een ingehouden drumbeat en een wat omfloerstere muzikale invulling volgt de drop, die gevoelsmatig het hoogtepunt van het liedje is geworden.

Ook de klassieke muziek barst van de drops. Anton Bruckner, de vader van de dancemuziek, heeft z'n symfonieën er vol mee gehangen. Zoals Symfonie 5 deel 2 - van twijfelende hoge strijkers ineens naar het stevige koper. En check ook de eerste Symfonische dans van Rachmaninov en het openingskoor van de Johannes-Passion van Bach.

Wat mij betreft de lekkerste Engelse drop komt van George Frederic Handel. Zadok the Priest is een stemmig stukje ceremoniemuziek voor koor en orkest. Het begint met wat gestrijk in de marge, maar die pulserende vioolnoten scheppen een verwachtingsvolle spanning. Je hoort aan de opeenvolging van de akkoorden dat Händel je oren klaarmaakt voor iets groots. Maar dat het zo groot zou zijn, kon je niet vermoeden. Misschien hou je net als ik van die Space Shots in pretparken. Die viooltjes aan het begin van Zadok zijn je hart dat van spanning alvast in je keel klopt terwijl je langzaam omhoog gaat. De drop is dat moment waarop je uit het niets in volle vaart omlaag valt. Een nogal letterlijke drop trouwens. En wat er in die Händel-hit gebeurt, omschrijven Engelse experts als 'a sudden rousing forte tutti entrance'. Nederlandse experts zeggen gewoon: een moeilijk dikke drop.

Zo'n klassieke drop doet in wezen hetzelfde als een DJ met een EDM-drop: je spreekt de hersenen aan op het motorische aspect en zodra het lichaam meedoet, zorgt de synchroniciteit tussen mens en muziek voor een geluksgevoel. Daarnaast versterkt het de sociale cohesie - een volle dansvloer die losgaat op een bassdrop, een concertzaal vol mensen die stiekem subtiel synchroon met het voetje meetikken of een vol stadion dat losgaat op de drop van Snollebollekes. En zo zijn we terug bij af: op het voetbalveld.

Wat is een drop?

Muzikaal gezien is de drop het moment waarop er een duidelijk hoorbaar verschil optreedt in een liedje of muziekstuk. Het moment waarop er ineens een verschil in ritme en instrumentatie optreedt. Een drop wordt voorbereid door een opbouwende deel, met een vaak incompleet karakter - de onderkant, de bassen, zijn vaak nog niet aanwezig. En aan de bovenkant, in de hoge tonen, hoor je vaak repeterende noten en percussieloops of claps. Voeg er nog wat sweeps en wooshes aan toe en de ervaren luisteraar weet: daar komtie! En het ene op het andere moment dreun je van je stoel of stuiter je over de dansvloer: daar is de beat, de bassdrum die zo op zich liet wachten. Wat een ontlading!

Het moment waarop er een duidelijk hoorbaar verschil optreedt in een liedje of muziekstuk

'Aria' is een Italiaanse term, ontleend aan het Latijnse woord aer, dat ‘lucht’ betekent. In het woordenboek staat: “Een zangstuk of lied voor één stem, met instrumentale begeleiding." Een aria is onderdeel van een opera, cantate of een oratorium gezongen door een solostem en begeleid door een orkest. In een aria worden altijd de gevoelens van de karakters uitgedrukt. Het verhaal staat even stil, waardoor de emotie van de karakters de ruimte krijgt.

Daarnaast kan een aria ook een losstaande compositie zijn, de zogenaamde concertaria. Voorbeelden: Ah, perfido van Beethoven, en een aantal concertaria's van Mozart. Een voorbeeld van een instrumentale aria vinden we in Bachs Goldbergvariaties. Daar is de aria het muzikale thema waar vervolgens op gevarieerd wordt.

Vaak hebben aria’s een melodie die je lekker mee kan neuriën. Je zou dus kunnen zeggen dat de aria dé vocale hoogtepunten zijn van opera’s, cantates en oratoria. Het zijn dus gewoon de hits.

Ook in oratoria - waarin verhalen uit de bijbel centraal staan - zijn aria’s een soort emotionele bespiegeling van één persoon. Mensen gaan massaal in de passietijd naar Bachs Matthäus-Passion voor die éne aria: Erbarme dich.

Aria’s bestaan al ontzettend lang. De opera zoals we die nu kennen is namelijk ontstaan in de zeventiende eeuw met Italië als bakermat. In razend tempo werd die nieuwe vorm van vermaak populair en overal ter wereld schoten operahuizen uit de grond. In de eerste decennia van de opera gingen de verhalen, en dus ook de aria’s, vaak over de klassieke oudheid. Verschillende goden en helden kwamen aan bod. Later, bijvoorbeeld bij Mozart, kwamen daar ook meer sprookjesachtige verhalen bij, zoals Die Zauberflöte. Uiteindelijk gingen de opera’s meer en meer over de levens van gewone mensen. Vol drama natuurlijk, want dat hoort er wel bij. Moord, doodslag, overspel, verraad, bedrog… allemaal klassieke onderwerpen van opera’s en de gevoelens die daarbij horen, worden bezongen in de aria’s.

Bij het aanbreken van het romantische tijdperk van de negentiende eeuw was de aria het voornaamste expressiemiddel van operazangers. Deze periode bracht de meest uitgevoerde aria’s in de klassieke muziek voort. De Italiaanse operacomponisten Rossini, Verdi, Puccini en de Duitse componist Wagner schreven veel van de opera-aria’s die we nog steeds horen. Heel veel aria’s zijn via commercials en films in ons collectieve geheugen gekomen. Waarschijnlijk ken je veel meer aria’s dan je zelf denkt. Een daarvan is bijvoorbeeld La donna è mobile, wat letterlijk betekent ‘De vrouw is wispelturig’. Het komt uit Rigoletto van Verdi. Het werd gebruikt in een reclame van een bekend pizzamerk. En wat dacht je van L’amour est un oiseau rebelle, de Habanera uit Bizets Carmen. Het is een aria over de manier waarop Carmen tegen de liefde aankijkt.

Andere tophits zijn de Koningin van Nacht uit Die Zauberflöte van Mozart, waarin de sopraan even kan laten horen hoe hoog ze kan zingen, en de aria Nessun Dorma uit de opera Turandot van Puccini. Vooral in de legendarische uitvoering van Luciano Pavarotti. De video is al tientallen miljoenen keer bekeken op YouTube. Ook al hou je totaal niet van opera: kippenvel gegarandeerd. Het werd ook gedraaid tijdens Pavarotti’s eigen begrafenis. Precies op het hoogtepunt van de aria vlogen er straaljagers over die de lucht boven Modena beschilderden met de Tricolore, de Italiaanse vlag. Da's nog eens een aer…

'Aria' is een Italiaanse term, ontleend aan het Latijnse woord aer, dat ‘lucht’ betekent. In het woordenboek staat: “Een zangstuk of lied voor één stem, met instrumentale begeleiding." Een aria is onderdeel van een opera, cantate of een oratorium gezongen door een solostem en begeleid door een orkest. In een aria worden altijd de gevoelens van de karakters uitgedrukt. Het verhaal staat even stil, waardoor de emotie van de karakters de ruimte krijgt. Daarnaast kan een aria ook een losstaande compositie zijn, de zogenaamde concertaria.

Een zangstuk of lied voor één stem, met instrumentale begeleiding

Wat is een aria?

Een stoelgangstimulerend ritme, een dreigend ogende en klinkende frontman of vrouw, bloedrode buizenversterkers, een drummer met voeten die sneller stampen dan die van een zenuwachtige eindexamenkandidaat en gloeiende gitaren met een snaartje extra: je bent bij een metalconcert. Om je heen staan je metalmaatjes in t-shirts met de meest exotische bandnamen te genieten van virtuoze solo's, dikke riffs, vette fills en de stratosferisch hoge zang van die ene frontvrouw. Hoe heeft het zover kunnen komen?

We gaan terug in de tijd. Een halve eeuw geleden was de ontwikkeling van de brave rock naar hard rock en acid rock al een feit. Die acid rock, bekend van Jimi Hendrix, werd zo genoemd omdat het gewoon klinkt zoals een LSD-trip voelt. En omdat LSD ook acid wordt genoemd: acid rock. Hard en acid was voor sommige bands niet hard en drugs genoeg meer. Bands als Led Zeppelin, Deep Purple en Black Sabbath draaiden de versterkers van standje 10 naar standje 11, de muziek werd dreigender, stuwender en op het eerste oor agressiever. Maar metal is niet domweg beuken en maaien, want op de decibelgolf surfen songteksten die reflecteren op maatschappij, levensbeschouwing en identiteit. Van anti-oorlogsteksten tot flirten met de duisternis, maar ook white metal met teksten die spreken van het licht van Jezus. Metal als kruispunten van ideeën.

De term metal kent vele vaders. Zo zingt Steppenwolf in Born to be Wild over 'Heavy metal thunder' en sprak een recensent over de muziek van Jimi Hendrix als 'Heavy metal falling from the sky'. En ene Sandy Pearlman noemde de muziek van de band Crawdaddy in 1968 'Heavy Metal'. Deze gozer werd vlak daarna de manager van Black Sabbath. Een Black Sabbath-lid uit Birmingham kon trouwens zijn zware werk in de heavymetalindustrie inruilen voor een zware buizenversterker en een elektrische gitaar. Zodoende, metal. Van Engeland en de Verenigde Staten is het zwaartepunt van de metal verschoven naar Scandinavië. Of het door de aanwezigheid van dat woonwarenhuis komt weten we niet, maar er is een linguistische overlap tussen Ikeakastjes en Scandinavische metalbands.

In de vroegere dagen van de metal hadden musici lang haar om een politiek punt te maken. Tegenwoordig zijn het steeds vaker dode puntjes of een kaalgeschoren of kaalgeworden hoofd. Met al die decibels en imponerende uiterlijkheden zou je niet zo snel een link leggen tussen metal en klassieke muziek. Toch hebben fans van beide genres veel met elkaar gemeen. Uit onderzoek blijkt dat metalheads en klassiekers bovengemiddeld creatief zijn, vrij introvert en rustig, met een antenne voor muzikale expressiviteit en een dramatisch en theatraal karakter. Voeg daaraan toe dat beide groepen ruimdenkend zijn en je begrijpt waarom er best wat wederzijdse liefde is. Metalheads houden van Bach en Bachianen lusten best een metalsolo. Niet dat er in het Concertgebouw nou direct geheadbangd wordt en er bij een metalgig in stilte wordt gewacht op de opkomst van de leadzanger, maargoed. Muziektechnisch zijn er overigens veel overeenkomsten tussen metal en barok. Een orgeltoccata van Bach staat qua melodie en harmonie helemaal niet ver van een gitaarsolo uit de metalhoek. Wie zou wie hebben geïnspireerd? Wat Bach nog niet deed maar metal wel is het toevoegen van distortion aan de gitaar, waardoor een harmonische vervorming optreedt die de metalfan als aangenaam ervaart. Ook het toepassen van een dubbele bassdrum-techniek zorgt voor de kenmerkende metalbeats. Bach was snel met zijn voeten over het orgelpedaal, dus ik vermoed dat hij ook met geen problemen had.

Een paar tips: je kent vast Withing Temptation, The Gathering en Epica wel - Nederlandse metalgrootheden. En Yngwie Malmsteen, met een virtuoos amalgaampje van klassieke vormen en metalen invullingen. En de Tilburgse band Textures met hun geweldige track Awake.

Een halve eeuw geleden was de ontwikkeling van de brave rock naar hard rock en acid rock al een feit. Die acid rock, bekend van Jimi Hendrix, werd zo genoemd omdat het gewoon klinkt zoals een LSD-trip voelt. En omdat LSD ook acid wordt genoemd: acid rock. Hard en acid was voor sommige bands niet hard en drugs genoeg meer. Bands als Led Zeppelin, Deep Purple en Black Sabbath draaiden de versterkers van standje 10 naar standje 11, de muziek werd dreigender, stuwender en op het eerste oor agressiever. Maar metal is niet domweg beuken en maaien, want op de decibelgolf surfen songteksten die reflecteren op maatschappij, levensbeschouwing en identiteit. Van anti-oorlogsteksten tot flirten met de duisternis, maar ook white metal met teksten die spreken van het licht van Jezus. Metal als kruispunten van ideeën.

Een muziekstroming die begin jaren 70 ontstond en voortkomt uit de hardrock

Wat is metal?

Een bridge in de popmuzíek is het gedeelte na een paar normale coupletten en refreinen. Het is een stukje dat vaak zowel in de muziek als in de tekst afwijkend is van de rest van het nummer. Als ezelsbruggetje kan je onthouden dat het vaak op 2/3e van het liedje zit. Het is als het ware een uitstapje. Een bridge zorgt voor relief, verlichting van de sleur van dezelfde coupletten en refreinen. En men spreekt ook van een 'release', een loslaten van de opgebouwde spanning van een refrein. Bij de bridge wordt alles gegeven: plotseling komen de lasers en het vuurwerk erbij en wordt je dopaminekanon afgeschoten.

Op de site Ampedstudio.com -een site over songwriting- raken ze de kern: "De bridge is een uniek moment in het nummer waarop de auteurs volledige vrijheid van meningsuiting hebben en ernaar streven de diepgang van hun boodschap aan de luisteraar over te brengen. De bridge onthult de ziel van de compositie en wordt een plaats van maximale emotionele openheid en penetratie. De brug dient niet alleen als doorgang, maar ook als hoogtepunt van het verhaal, waar het lot met elkaar verweven is, het plot zijn oplossing vindt en emoties hun climax bereiken. De brug is ontworpen om alle opgebouwde spanning, zowel lyrisch als muzikaal, naar een zo hoog niveau te tillen dat de grens bijna bereikt lijkt te zijn. En dan, op zijn hoogtepunt, wordt de spanning verdreven door een spannend refrein dat een einde maakt aan de compositie." Kortom: het minst slechte stukje van een liedje.

Van de moderne bridge maken we een bruggetje naar de oude bridge. Al in de 15e eeuw waren er muzikale bruggenbouwers. Duitse Meistersingers noemden deze overgangssectie van het ene muzikale thema naar het andere 'Steg' dat steiger of smalle loopplank betekent. Deze Duitse term werd zo'n 100 jaar geleden bekend door musicoloog Alfred Lorenz. Hij deed onderzoek naar het werk van componist Richard Wagner. In zijn opera's -bijvoorbeeld Die Meistersinger von Nürnberg- greep hij terug op oude vormen. Zo maakte hij ook gebruik van die Steg die tussen de 15e en 18e eeuw gebruikt werd. In de jaren '30 ontvluchtten veel componisten het Nazi-regime door naar Amerika te gaan. Daar introduceerden ze de Steg en noemden het de Bridge. Veel van deze componisten gingen aan de slag op Broadway en Hollywood. Zo kwam de bridge terecht in popmuziek.

In de klassieke muziek is een bridge over het algemeen een muzikale transitie. Net zoals de Zeelandbrug de transitie vormt van Noord-Beveland naar Schouwen-Duiveland, zo zorgt zo'n klassieke brug voor een soepele verbinding tussen twee contrasterende muzikale delen of van de ene naar een andere toonsoort, om te voorkomen dat je ineens van C naar Ges stuitert - dat is voor niemand leuk. Sommige klassieke bruggen zijn zo mooi, dat ze veel meer worden dan slechts verbindende schakels. Die bruggen worden de attracties. Net als de Golden Gate Bridge en de Ketelbrug.

In An American in Paris, eigenlijk een muzikale stedentrip, verklankt George Gershwin een Amerikaanse toerist die de straten van Parijs bewandelt en wat nou zo mooi is: op een gegeven moment heeft de Amerikaan met het zweet op z'n voorhoofd de hectiek van het Parijse verkeer getrotseerd en loopt hij een rustigere wijk in. Technisch is die passage de bridge en qua verhaal is het een brug over de Seine die de Amerikaan naar de rustigere linkeroever voert.

Een bridge in de popmuzíek is het gedeelte na een paar normale coupletten en refreinen. Het is een stukje dat vaak zowel in de muziek als in de tekst afwijkend is van de rest van het nummer. Als ezelsbruggetje kan je onthouden dat het vaak op 2/3e van het liedje zit. Het is als het ware een uitstapje. Een bridge zorgt voor relief, verlichting van de sleur van dezelfde coupletten en refreinen. En men spreekt ook van een 'release', een loslaten van de opgebouwde spanning van een refrein. Bij de bridge wordt alles gegeven: plotseling komen de lasers en het vuurwerk erbij en wordt je dopaminekanon afgeschoten.

Een stukje dat afwijkend is van de rest van het nummer

Wat is een bridge?

Dat swingt de pan uit! Je hebt het vast weleens gezegd of horen zeggen. Maar wat is dat nou, swingen? We gaan het in ieder geval niet hebben over swingen in de zin van soft- en full swap waarbij er sprake is van partnerruil. In de muziektheorie gaat swing over een bepaalde muzikale timing, waarbij noten die even lang duren, ineens worden verschoven. Er gebeurt iets met de achtste noten die eerst even lang duren. De eerste van twee noten snoept ineens aan de lengte van de tweede noot. De eerste wordt dus langer, de tweede korter. Hoe verder je de swing doorvoert, hoe langer die eerste en hoe korter die tweede noot worden. In theorie kan die tweede bijna oneindig kort worden en die eerste dus bijna net zolang als twee normale noten bij elkaar. Maf hè. Je kan swing ook uitleggen als twee achtste noten, die ineens klinken alsof ze deel uitmaken van een triool. Als we nu de middelste noot van de drie weglaten is het ineens swing. Dit is dus de technische uitleg, maar de essentie en effecten van swing werkelijk ontleden? Da's best lastig. Trompettist Cootie Williams zei destijds: "Define swing? I'd rather tackle Einstein's theory!"

Swing is ook een muziekgenre dat bij de jazzfamilie hoort. Het ontstond in de jaren 30 van de 20e eeuw en bloeide tot eind jaren 40. Sleutelfiguren: Count Basie, Glenn Miller, Benny Goodman en Duke Ellington. En in Europa swingde Django Reinhardt ook als een tierelier. Een typisch swingritme heeft de accenten op de tweede en vierde tel. Instrumentale solo's zijn de hoogtepunten in een swingstuk. Swing werd zo'n hit dat het een stempel drukte op de hele Amerikaanse cultuur. Van 1933 tot 1947 was de zogenoemde Swing Era en eigenlijk scoorde Duke Ellington al in februari 1932 een profetische hit met 'It don't mean a thing if it ain't got that swing'. Vlak daarna luisterde, speelde of danste elke toffe teenager de swing. Inderdaad, naast spelen en luisteren werd het ook in de danszaal een swingende bedoening. In de Savoy Ballroom in Harlem schijnt op een goede avond de eerste swing gedanst te zijn, die daarna door de Whiteys Lindy Hoppers door de hele Verenigde Staten werd verspreid. De Lindy Hoppers gave swing wings (anagram). De rest van de wereld volgde snel. Tot de opkomst van strakke rock en disco de Swing smoorden.

Maar inmiddels is er sprake van een swingrevival, met een jaarlijks hoogtepunt in Zweden. Het dorpje Herräng, 400 zielen en een paardenkop, wordt jaarlijks een maand lang een danskamp georganiseerd voor swing en verwante dansen.

Beethoven trouwens lijkt wel met een Delorean naar de Swingera te zijn geweest. Want check eens wat Beethoven in z'n 32e pianosonate deed, dat swingt toch als een malle? Het lijkt er overigens niet op dat Duke Ellington daadwerkelijk heeft gejamd met Ludwig, dus we houden het op een ritmische rariteit. Wil je meer weten over deze vorm van swingen? Kijk dan níet op samenswingen.nl maar ga op muziekles.

In de muziektheorie gaat swing over een bepaalde muzikale timing, waarbij noten die even lang duren, ineens worden verschoven. Er gebeurt iets met de achtste noten die eerst even lang duren. De eerste van twee noten snoept ineens aan de lengte van de tweede noot. De eerste wordt dus langer, de tweede korter. Hoe verder je de swing doorvoert, hoe langer die eerste en hoe korter die tweede noot worden. In theorie kan die tweede bijna oneindig kort worden en die eerste dus bijna net zolang als twee normale noten bij elkaar.

Een bepaalde muzikale timing

Wat is swing?

lekker.

Wat hebben Maria, Mariah en Thanksgiving 1857

te maken met kerst?

Fans van Chris Rea, die weten het

die man moet echt een nieuw navigatiesysteem.

‘I’m Driving home for Christmas’, hij blijft
het maar zingen.

‘I can't wait to see those faces.’

Lieve Chris,
de aardappelkroketjes zijn al lang koud hoor.

Ja, de kracht zit ‘m
natuurlijk in de jaarlijkse herhaling.

‘Driving Home for Christmas’, ‘Last Christmas’

en de grootste kerstster van allemaal.

Man, wat word ik kribbig van die vrouw.

Maargoed, zonder kerstmuziek geen kerstgevoel.

Van Mariah naar Maria.

Het was eerste kerstdag van het jaar nul.

Wat moet dat rustig zijn geweest.

Geen gestress met kerstinkopen,
uitvallende kerstbomen en Youp van ‘t Hek.

Bethlehem en omstreken, dat is de plaats van
handeling van de meeste kerkelijke kersthits.

Songwriters uit de afgelopen eeuwen plakten
hun Bijbelse post-its bij Matteüs I en Lukas II.

Daar lees je over Jezus’ komst,

hoe die werd aangekondigd, en welke taferelen
zich afspeelden rondom de geboorte.

Denk aan herders in
de winternacht, een engelenkoor, een ster als GPS,

een voerbak omgeven
door dieren en kraamvisite uit het oosten.

Naast het wonder van Jezus’ geboorte

is het een wonder hoeveel muziek er is
gebaseerd op zo'n kernachtig gegeven.

Die eerste kerst, The First Noël.

Ik kan er een flinke boom over opzetten.

Na de geboorte was
er een aanloop van zo'n 400 jaar nodig

maar toen was daar dan de eerste Christmas Carol.

Voor zover we weten dan.

Het lied: Jesus refulsit omnium

bezingt Jezus als licht van de wereld.

Het lied stamt uit de begindagen van
de jaarlijkse 25-decemberviering.

Een stel Romeinse bisschoppen vond

het tijd om het jaarlijkse heidense Zonnekoningfeest
te overtreffen.

Wij vieren nog steeds
Koningsdag, maar zo zonnig is ie niet altijd, dus

missie geslaagd.

Jesus refulsit omnium werd overigens niet door John Ewbank

maar door Hilarius van Poitiers geschreven.

Al twijfelt men aan zijn auteurschap
en spreekt men over

pseudo Hilarius, dan is toch wel pseudo hilarisch lijkt me.

Omstreeks 1400 ontstaan
in Frankrijk, Duitsland en Italië

kerstliederen in de eigen taal en ook
instrumentale kerststukjes komen op.

Louis-Claude Daquin kwam met deze Noël.

Het woord Noel is een zwaar
verbasterde versie van het Latijnse ‘Nasci’

wat ‘geboren te worden’ betekent.

Het Engelse woord ‘carol’ komt
weer van het Franse ‘carole’ en dat was

een cirkeldans die populair was in de 13e eeuw.

Dit is een Carol

De Coventry Carol.

Maar wij barocken door naar Bachs Weihnachtsoratorium.

Dat bestaat uit zes cantates
en bejubelt de geboorte met Jauchzet, Frohlocket

en biedt muzikaal maatwerk tot aan
Driekoningen.

In het oratorium Messiah behandelt Händel de
hele handel en wandel van vóór Jezus’ komst tot aan

z'n wederkomst.

'For unto us a child is born' en met een
dekselse discobeat zien we headbangende herders.

dankzij de Young Messiah van de New London Chorale.

Muziek die zo pakkend is dat ie vast blijft
klinken tot aan een second coming.

En ik blijf in Engelse sferen.

Je proeft de ragout,

je ruikt de dennentakken:

Hark! The Herald Angels Sing

is zo'n pavloviaanse kerstkraker.

Al schreef Mendelssohn de melodie voor de 400ste
verjaardag van de boekdrukkunst.

ach is ook goed

want Gutenberg zorgt ervoor dat
Jezus Bijbelse geboorte gedrukt stond.

En dat ene William Cummings die melodie koppelde

aan een kersthymne uit 1739

was voor Mendelssohnfans een schande, maar wat mij betreft een stol in een glas water.

Overigens is Hark! The Herald Angels Sing
ook prima muziek voor een tuincentrumreclame.

De afgelopen eeuwen zie
je een duidelijk onderscheid tussen sacrale

gewijde kerstklanken
en een profane wereldlijke evenknie.

Het sacrale repertoire draait om
het licht en de Liefde met een hoofdletter.

De profane variant voegt daar het kerstdiner

zoenen onder de mistletoe
en de All you need is love-kerstspecial aan toe.

Do you hear what I hear? Nou?

Do you?

Do you hear what I hear?

Nee, geen rendieren, voetstapjes in de sneeuw of
de rinkelende kassa in het weekend voor kerst

‘Do you hear what I hear’

is ook zo'n kersthit die in de versie
van Whitney Houston als een raket ging.

Overigens is het een liedje tegen raketten.

De raketten van de Cubacrisis in 1962.

En die crisis is voorbij.

Gelukkig maar, van dat liedje komen we niet af.

En wat te denken van deze

Jingle Bells, een song
geschreven voor de

Thanksgiving-dienst in het stadje Savannah,
in het jaar onzes Heeren 1857.

Maar de muziek was zo'n hit dat
de mensen het mopje een paar weken later met kerst

weer wilden horen.

En sindsdien zijn die sleebellen niet meer weg
te slaan.

En als je dat gerinkel
niet echt ‘slay’ vindt, luister dan maar

wat tracks van de band Sleigh Bells.

De krans is groot dat je zult snakken naar Stille Nacht.

Het was kerstavond 1818

in een dorpje in Beieren geeft een orgel
de geest en vlak voor de dienst componeert

organist Franz Gruber in
een vloek en een zucht een acapella-lied met

grote gevolgen.

Het werd de McDonalds onder
de kerst knallers, want net als

de Mac is Stille Nacht wereldwijd bekend en
in ruim honderd talen beschikbaar.

Wij van Maatwerk wensen alle burgers
een Feliz Navidad

Joyeux Noël, Hals und Beinbruch
en wesołej imprezy króla słońca.

Hey Chris!

20:30?

Ja, ik heb nog een pizza en de vriezer hoor.

Komt goed!

Chris gaat het echt niet redden.

Kan ik nog even spelen.

Wat is Kerstmuziek?

Zonder kerstmuziek geen kerstgevoel. Het begon met kerkelijke kerstmuziek. Over Jezus' komst, hoe die werd aangekondigd en welke taferelen zich afspeelden rond de geboorte. De herders in de winternacht, een engelenkoor, een ster, een voerbak omgeven door dieren en kraamvisite uit het oosten. De eerste teksten waar meestal in het Latijn. Omstreeks 1400 ontstaan in Frankrijk, Duitsland en Italië kerstliederen in de eigen taal. De afgelopen eeuwen zie je een duidelijk onderscheid tussen sacrale, gewijde kerstklanken en hun profane, wereldlijke evenknieën. Het sacrale repertoire draait om het Licht en de Liefde. De profane variant voegt daar het kerstdiner, zoenen onder de mistletoe en de All you need is love-kerstspecial aan toe.

Van Maria tot Mariah

Wat is kerstmuziek?

“Camera Loopt!”

Wat hebben Salzburg, Tinder en

een bord vlees te maken met Sinterklaas?

Leuk hè? Bach, Goldberg Variatie nummer 30.

Dat is inderdaad
hetzelfde deuntje als:

‘Sinterklaasje bonne bonne bonne’

Deze aflevering van Muziek in
een Kruidnotendop draait om

Sintige Songs en de vraag is hier: heb de Sint
van Bach gejat of krijgt Bach de roe?

Beide heren zijn onschuldig.

Bach die kende de melodie van het
volksliedje

‘Kraut und Rüben haben mich vertrieben,

hätt mein' Mutter Fleisch gekocht, wär ich länger blieben.’

Ofwel: kool en raap hebben me verdreven.

Had mijn mama vlees gemaakt,
dan was ik wel gebleven.

Ja, nou zijn de rapen gaar.

Je eet gewoon je bord leeg, anders komt
er hier geen goedheiligman.

Over komen gesproken...

Robert Schumann componeerde eens
een albumpje met 43

pianostukken, ‘Für die Jugend’ en daar zat
ook dit Sinterklaasstukje bij

kwam MIJTER ore.

Maar officieel heeft
de muziek niets met Sint te maken.

Het heet 'Fröhlicher Landmann, von der Arbeit zurückkehrend'.

Montere landarbeider, terugkerend van het werk.

En als die landarbeider dan z'n
huissleutels vergeten is, dan dan krijg je dit.

Een koddig Weens walsje.

Het lied ‘O du lieber Augustin’ is
het vehikel voor

‘Daar wordt aan
de deur geklopt, hard geklopt. Deur kapot.’

Die landman, die staat nog steeds buiten.

Maar gelukkig is het niet pikkedonker.

‘Zie de maan schijnt door de bomen’

een hit van JayJay Viotta.

De Nederlandse componist J.J. Viotta
met een tekst van J.P. Heije.

Sinds 1845 schijnt de maan op
wild razende makkers. En dat wild razen

dat is ook niet gek, want die

kids surfen natuurlijk op een
gigantische suikerpiek van al die zooi.

En dan ook nog beloven dat je lekkers
krijgt als je zoet bent.

Ja, je loopt die kinderen gewoon zelf op te fokken.

Gewijde Nicolaas stuff komt van

bijvoorbeeld Haydn,
de Missa Sancti Nicolai.

En Benjamin Britten de Saint Nicolas-cantate.

Al in de zestiende eeuw werd Nicolaas van Myra,

das dus echt de echte Sint hè,
bezongen in Europa.

En net als de pepernoten, banketletters
en chocolademelk werd het

Sinterrepertoire oraal overgedragen.

Overigens was men niet altijd even heilig.

Omstreeks 1600 zong men
het lied:

‘Sinterklaas, O heil'ge Man, hoort mijn
bidden en mijn smeken’

met de tekst: 'Niet om Soetekoek of Vygen, Of om Kinders Poppe-goed, Laat my maar een Vrijer krijgen'.

Klinkt meer als Tinderklaas.
Eén chocoladeletter, groot verschil.

En voor dirigenten die de staf stevig
in de hand hebben zijn er

de variaties over een Sint
Nicolaas-liedje van Jan van Gilse.

Pianisten die krijgen
van Herman Strategier variaties over

Daar wordt aan de deur geklopt.

En Joseph Haydn is creabea geweest
met zijn Surprise,

da's de bijnaam van z'n 94e symfonie.

Ja, Sinterklaas, wie kent hem niet? Henk
Temming en Henk Westbroek, die wisten

met die hit flink chocolademunt en
biljet te slaan uit de zakken van de Sint.

En als de goedheiligman z'n fluisterboot
op 6 december weer heeft gekeerd,

dan zijn wij natuurlijk in mineur.

Dag Sint.

En Mozart, die huilt met ons mee.

Niet dat de stoomboot het überhaupt
tot Salzburg had gered, maargoed,

deel drie van Mozarts Haffnerserenade
klinkt als een diep doorvoeld

‘Zie ginds gaat de stoomboot van Holland weer weg’.

Waar komen onze Sinterklaasliedjes vandaan?

Wist je dat de melodie van 'Sinterklaasje bonne bonne bonne' door Bach gebruikt is? Het komt voorbij in Goldbergvariatie nummer 30. Robert Schumann componeerde een album met 43 pianostukken für die Jugend. Daar zat ook de melodie bij van 'Hij komt, hij komt, de lieve goede Sint. Maar officieel heeft de muziek niets met Sint te maken. Het heet 'Fröhlicher Landmann, von der Arbeit zurückkehrend'. Montere landarbeider, terugkerend van het werk'. Bekijk de video voor nog veel meer voorbeelden.

Bach, Schumann en Haydn als inspiratie

Wat hebben Engelbewaarder, Bassie en
Adriaan en de Terminator te maken

met maatsoorten?

Klap maar mee!

En nu met deze.

Als het je lukte om maat te houden,

klapte je misschien op
sommige momenten harder dan andere.

Je gaf een accent en da's heel goed.

Die accenten zitten vaak
op een vaste plek.

Dat gaat dus bij een walsje zo:
één, twee, drie, één, twee, drie.

En bij een popliedje is het anders.

één, twee, dríe, vier.

één, twee, dríe, vier.

Je hoort een subtiel
nadrukje op die drie.

Dat is een nevenaccent.

Overigens mag je bij Engelbewaarder
alle tellen keihard meeklappen, want dat

is Marco Schuitmaker toch al gewend hè.

Ja, gezellig.

Die vaste afwisseling van accenten
en niet-accenten, die noemen we de maat.

Maatsoorten die heb
je in alle soorten en maten.

De maatsoort bepaalt

wat de teleenheid van de maat is en
hoeveel teleenheden er in de maat zitten.

Ook zegt
het hoe vaak het hoofdaccent klinkt

en geeft het aanwijzingen over
eventuele nevenaccenten.

En voor de duidelijkheid: de maatsoort zegt
niets over het tempo van een stuk,

maar over het algemeen merk je
als amateurmusicus:

hoe moeilijker
de maatsoort, hoe lager het tempo.

Want ja, Engelbewaarder in een 7/4 is wel flink persen hoor.

Vooraan de bladmuziek staat altijd aangegeven wat
de maatsoort van het betreffende stuk is.

Zo komt het regelmatig voor dat
je op die plek een twee en een vier boven

elkaar ziet staan. Een 2/4 maat.

Die twee is de teller en vertelt
je dat er twee tellen in de maat zitten.

En die vier is de noemer
die aangeeft dat één tel

één kwartnoot is. Dus één maat,

dat stukje tussen twee maatstrepen
telt dan twee kwartnoten.

Dan is de maat vol en
begint er weer een nieuwe.

Het accent ligt dan steeds op
de eerste tel.

1-2-1-2-1-2-1.

Schubert.

Mars uit The Planets van Holst

die staat dan weer in 5/4 maat.

Maar ‘t is eigenlijk ook heel logisch, want
de zwaartekracht werkt anders op Mars

en dan marcheer je ook anders.

Als er dan 3/4 vooraan staat,

dan wil dat niet zeggen dat je een stuk
maar voor driekwart hoeft te spelen.

Nee, er is dan sprake van
drie kwartnoten in de maat.

En ook hier ligt het accent dan op de eerste tel.

1-2-3-1-2-3-1-2-3

lekker walsen.

En 2/2
is dan weer twee halve noten in de maat.

Die soort heeft ook wel Alla Breve, want

een halve noot werd
vroeger Brevis genoemd.

De net genoemde maatsoorten zijn
enkelvoudige maatsoorten.

Ze hebben één accent per maat,

maar er zijn ook samengestelde maatsoorten
die bestaan uit twee of meer

enkelvoudige maatsoorten en hebben
dus vier of meer tellen in één maat.

En zo'n tel is niet altijd een halve of
een kwartnoot maar kan ook

een achtste noot zijn.

Een 6/8 maat bestaat over het algemeen uit
twee groepjes van drie tellen

met het accent op de eerste tel en
een nevenaccent op de vierde tel.

Queen.

En even ter inforMAATie: er zijn ook
spannende onregelmatige maatsoorten

zoals de vijfkwartsmaat.

Dave Brubeck’ish.

Die vijfkwarts
onderverdeeld in een groepje

van drie en een groepje van
twee tellen één, twee, drie, vier, vijf,

één, twee, drie, vier, vijf, één,
twee, drie...

Of spannender, Tubular Bells
van Mike, Bassie en Adriaan Oldfield.

Da’s een combinatie van
een 7/8 en een 9/8 maat.

Ja, altijd blijven lachen hè.

Het kan trouwens nog altijd gekker.

De main theme van Terminator is
geschreven in een 13/16 maat

en Charles Ives schreef muziek in
een 5,5/8 maat.

en in Le marteau sans maître van Pierre Boulez
komt een 4/3/2e maat voor.

En "Entertain Me" van Tigran Hamasyan is in 256/32 maat

met daaroverheen een motief in 35/16...

Maat! Dat is veel te moeilijk.

Ik hou het bij Ferry Maat,
met die discokoning

red je het tenminste zonder
rekenmachine en rolmaat.

Disco: dat scheelt een slok op een borrel.

Wat zijn maatsoorten?

Als het je lukt om maat te houden klap je misschien op sommige momenten harder dan andere: je geeft een accent. Die accenten zitten vaak op een vaste plek. Dat gaat dus bij een bij een wals zo: EEN, twee, drie, EEN, twee, drie. En bij een popliedje zo: EEN twee drie vier, EEN twee drie vier. Die vaste afwisseling van accenten en niet-accenten noemen we de maat. Maatsoorten heb je in alle soorten en maten. De maatsoort bepaalt wat de teleenheid van de maat is en hoeveel teleenheden er in een maat zitten.  Vooraan de bladmuziek staat altijd aangegeven wat de maatsoort van het betreffende stuk is, bijvoorbeeld 2/4, 3/4 of 6/8.

Hoeveel tellen zitten er in de maat en waar zit het accent?

Wat hebben Dromen zijn Bedrog, de Privé

en een parkeerschijf te maken
met de kwintencirkel?

Tja, die kwintencirkel hè.

Het is een beetje
als een windroos zonder windstreken.

Uh, een heksenkring zonder paddestoelen.

Het Rad van Fortuin zonder Hans van
der Togt.

Je zou hem ook als parkeerschijf kunnen gebruiken,
maar dan moet je wel een muzikale boa treffen.

Maar goed, ja, dit is hem
dus: de kwintencirkel.

Mooi hè?

Hij klinkt nog veel mooier.

Open geluid. Geweldig.

Ja, als je wel
eens een stemmend orkest hebt gehoord...

Nee, nee, niet zo'n stemmend orkest.

Dan hoor je vooral uit de strijkers

zo'n ritsje kwinten uit de cirkel.

Dat heeft te maken
met de toonafstanden van een viool.

Ja, heerlijk, ik krijg gelijk spontaan zin
in een kwintencirkelpit.

Echt genieten.

Maar ja, waar genieten
we nou eigenlijk van?

Nou, heel simpel: relaties.

Relaties tussen toonsoorten die
elkaars kwintburen zijn.

Je weet het nog wel de kwint.

Dat is een interval
van grondtoon en vijfde toon.

De grondtoon, in dit geval de C,

die heeft dus een kwintrelatie

met de G.

G

C

Een soort van Living Apart Together.

G woont vijf huisjes van de C.

Maar toch lijken
ze wel verwant, ze delen veel

namelijk bijna alle tonen van hun
toonladders.

En G heeft diezelfde tonen

op één na.

C heeft deze

en G heeft deze.

Ja ja, maar C weet iets niet.

C weet niet dat G ook een relatie met D heeft.

En D wijkt maar op één nootje ... in plaats ... af van G.

Maar verdikkeme, D blijkt
iets te hebben met A.

Op één nootje na zijn

ze dus precies hetzelfde.

Ja zeg.

En A doet het weer met E.

Ja, je kan een Privé volschrijven
met deze relaties.

Als je ze trouwens op een rijtje zet, dan lijkt het
net zo'n verdiepingenteller in de lift.

En muzikaal is de uitwerking
ook hetzelfde.

Je kan in de lift van
de ene naar de andere en weer terug.

Je kan twee kanten
op en veel evergreens in de muziek

die nemen de kwintencirkel linksom.

Een voorbeeld is Les Feuilles Mortes

Ik speel lomp hard die bas

maar dat zijn eigenlijk dus die kwinten.

Oh ja, en wat te denken
van deze gouwe ouwe?

Dat is uhh..

Storie di tutti i giorni,
een liedje uit Italië.

Maargoed, allemaal kwintrelaties uit
de kwintencirkel in de popmuziek

en tot zover dus die liftmetafoor.

Zo'n drie eeuwen geleden, in
1728, had componist Johan David Heinichen

de plannen
rond voor zijn kwintencirkel.

En dat rondje kwinten groeide door
de eeuwen heen uit tot muzikaal houvast

voor iedereen die een beetje serieus
of minder serieus met muziek bezig was en is.

Dat houvast zit
hem ook in het lezen van bladmuziek.

Want al die verschillende toonsoorten
hebben zo hun eigen symbolen.

Voortekens.

Er zijn eigenlijk twee smaakjes: kruizen en mollen.

Toonsoort C,

die heeft geen kruis en geen mol.

Dat leest makkelijk.

G heeft een kruis.

De F wordt een Fis

dat zegt dat kruis.

En toonsoort Cis

heeft zeven kruizen. Ja.

En voor de amateurmusicus is
zo'n toonsoort ook echt een kruis.

Op dezelfde manier kan je muziek ook
gemold worden.

Ja, C heeft dus nul mollen.

F heeft er eentje.

Dus de B wordt een Bes.

Dat zegt die mol.

En toonsoort Ces heeft zelfs zeven mollen.

Vreselijk.

Maar Sander, is die zes dan ook
een toonsoort?

Jazeker, maar alleen leden van

ons Platinum Goldmember-pakket krijgen
de video daarover te zien.

Onthou gewoon: de kwintencirkel draait om samenhang

en biedt een geheugensteun
voor alle voortekens in de bladmuziek.

Waarbij er nog een bonus feature is.

Want alle majeurtoonsoorten daar geeft
een goeie kwintencirkel ook direct

de mineurparallel van.

Van C majeur

is dat bijvoorbeeld A mineur.

Dezelfde noten.

Ja, en dat geldt bijvoorbeeld ook
bij G groot

Met mineurparallel E klein.

Die goeie ouwe kwintencirkel sedert 1728.

Als Heinichen toch eens wist wat hij teweeg zou brengen

dan had ie d'r vast eentje op gedronken.

‘Hohoho’ Sander, hoor ik je denken.

Hoe moeten we die kwintencirkel in Elvis’ naam onthouden?

Nou, daar hebben we ezels

en hun bruggetjes voor.

Zoals deze:

een Amsterdamse

"Seg, geef de armen een bord fissies."

Ceg, Geef De Armen...

...Een Bord Fissies.

Geef De Armen Een Bord.

Fis-sies

Ja, lijkt me logisch.

Of deze, die is ook leuk:

Frits besproeit Esthers asters desnoods gestaag ces keer

Frits Besproeit
Esters, Asters, Desnoods Gestaag Ces keer.

Of uh.

Friet bestellen escaleert
assistentie desnoods geschoren

Friet Bestellen Escaleert

Assistentie Desnoods Geschoren

Uh of in mineur, die is ook mooi.

Al De Grote Coalities Falen Beslist Es.

Over coalitie gesproken:

we kunnen het net zo goed
de kwintencoalitie noemen.

Zo is de cirkel weer rond.

Wat is de kwintencirkel?

Bij de kwintencirkel draait het om relaties tussen toonsoorten die elkaars kwintburen zijn. De kwint, dat is de interval van grondtoon en vijfde toon. De grondtoon, in dit geval de C, heeft een relatie met de G. Een soort van living apart together. De G woont vijf huisjes van de C, maar toch lijken ze verwant. Ze delen veel, namelijk bijna alle tonen van hun toonladders. Maar C weet niet dat G ook een relatie met D heeft. D blijkt iets te hebben met A. En A doet het weer met E! De kwintencirkel draait om samenhang en biedt een geheugensteun voor alle voortekens in de bladmuziek.

Geheugensteun voor alle voortekens in de bladmuziek

Wat hebben wiskunde, Mongoolse boventoonzang
en hormonale schommelingen

te maken met stemmingen?

Stemmingen, akkoorden

het is net politiek. Maar ik beloof je
dat zelfs Den Haag niet zulke wrange akkoorden

sluit als er in de muziek
kunnen klinken bij bepaalde stemmingen.

Ja, dit wordt een heftige video waarin je
voorkennis als vaste Notendopper

goed van pas komt.

Een stemming komt naar voren in
de relatie tussen verschillende tonen.

In onze westerse muziekwereld
rekenen we in octaven.

Een octaaf heeft twaalf tonen.

Die tonen staan op een bepaalde afstand van
elkaar.

Hun frequenties hebben een bepaalde verhouding.

Het gros van de instrumenten is gelijkzwevend,

Nee, gelijkzwevend slaat op
een evenredige zweving.

Je hoort het als een trilling of een soort onrust
in het geluid tussen de verschillende tonen.

Hierbij zijn twee zaken

Twee zaken van belang:
de frequentie van de losse toon

en hoe die frequentie in verhouding staat
tot de andere tonen van het octaaf.

Een losse toon klinkt in onze oren
als het goed is zuiver, rustig, rein.

De zweving ontstaat
wanneer je niet één, maar twee of

meerdere tonen tegelijk laat klinken in
een gelijkzwevende stemming.

De frequenties staan dan in
een imperfecte verhouding tot elkaar,

waardoor het een klein beetje mis gaat
met de boventonen.

Ja, boventonen, denk een beetje aan
de Mongoolse boventoon zang

en dat is dus iets heel anders
dan de Genemuidse bovenstem hè.

Maargoed, die boventonen gaan
een beetje met elkaar op de vuist.

Ons oor hoort dat vaak onbewust als zweving.

Kan het niet zonder zweving?

Nou, die vraag stellen zowel politici als musici.

Want ja, zeg nou zelf, dat
gezweef kan je toch missen als kiespijn?

Nou nee, want net
als de functie van ons poldermodel

is het in de gelijkzwevende stemming ook
een compromissenkwestie.

Alle tonen in het octaaf doen wat water bij de wijn

en voilà, iedereen zweeft evenredig.

Wiskundig gezien is dit de eerlijkste manier.

Maar volstrekt zuivere koffie is het niet.

Daarvoor mag je aankloppen bij
een andere stemming.

In de 16de eeuw kwam de Italiaanse knappe kop

Gioseffo Zarlino al in het reine met de muziek.

Dat wil zeggen zijn reine stemming heeft
een toonladder met intervallen

die bestaan uit breuken
van kleine hele getallen.

2/1 voor het octaaf, 3/2 voor de kwint,

4/3 voor de kwart, 5/4 voor de grote terts en 6/5
voor de kleine terts.

En de overige intervallen worden daarvan afgeleid.

Nougoed, misschien hoor je
hoe rein sommige intervallen klinken.

Ja, net bronwater hè zo fris en puur.

Maar misschien hoor je het verschil ook nauwelijks.

De stemming van Pythagoras dan maar.

Die is gebaseerd op een stapeling van reine kwinten.

Die stapeling werkte prima

tot de muziek complexer werd door de opkomst van
de polyfonie, door al die tussenstemmen

en harmonieën werd de pythagorese zaak toch
een tikkie tricky.

Een andere bekende is de middentoonstemming.

Die heeft natuurzuivere grote tertsen

waardoor je al meer muzikale vrijheid hebt
zonder dat de zaak wrang wordt.

Maar het hangt wel af van de toonsoort.

Een G majeurakkoord kan
in middentoon hemels klinken,

terwijl een Fis akkoord
je direct meevoert naar de middentoonhel.

Ja, verderop in de barok werd
er vrolijk geëxperimenteerd met stemmingen.

Een bekende is Werckmeister III.

Vernoemd naar Andreas Werckmeister, die bij de derde poging tot een lekkere stemming kwam.

Kenmerkend daarbij
zijn er vier iets te kleine kwinten?

Mmm..

Jaaah..

Ja, overduidelijk te klein die kwinten.

Voor het grote publiek werd
de zaak leefbaar met de Kirnbergerstemming.

Het Wohltemperierte Klavier van Bach gaat
daarmee hand in hand, want eindelijk

kon men in alle toonsoorten spelen
zonder in de hel te komen.

Maar wel goed oefenen
wat anders beloofde je muziekleraar je alsnog

het vagevuur.

Hm, hm,

hm, ja.

Maar goed, dat Wohltemperiert
‘Wohl-temperiert’ slaat toch niet op gelijkzwevend,

want tegenwoordig hanteren wij, op wat oude
muziekgroepen na, deze gelijkzwevende stemming

onze hedendaagse octaven tellen
twaalf evengrote stukjes en volgens dat

compromissenmodel moet elk stukje water bij
de wijn doen.

Alle intervallen klinken daardoor vals,

maar niet zo vals als een kraai of
zo vals als Gerard Joling

volgens Gordon.

Hm ja,

klinkt heel normaal hè?
Omdat wij daarmee opgroeien.

Alleen het getrainde oor hoort
de valsheid, de gelijke zweving in het geluid.

En er zijn er trouwens ook nog stemmingen uit
een parallel universum.

Sadomasochistische stemmingen
zo u wilt, zoals de 19-toonsstemming

en 31-toonsstemming.

Ja en uh, kunnen we de zaak nog verder opdelen?

Tuurlijk, dacht Harry Partch en hij kwam met een
43-toons verdeling.

De populariteit daarvan valt tot op
heden nogal tegen

en hoe zou dat toch komen?

Dit is trouwens alleen nog maar de afdeling
westerse stemmingmakerij hè,

want onze aardbol bevat nog tal van
andere stemmingen, zoals..

Wat is er Erik?

*gehuil

Is het te moeilijk?

*gesnotter en gesnuit

Moet ik hem gewoon stoppen hier?

Nou ja, sorry, de stemming slaat eventjes
helemaal om in de studio.

Ja, dat was gewoon clickbait.

Wat zijn stemmingen?

Een stemming komt naar voren in de relatie tussen verschillende tonen. In onze westerse muziekwereld rekenen we in octaven. Een octaaf heeft twaalf tonen. Die tonen staan op een bepaalde afstand van elkaar, hun frequenties hebben een bepaalde verhouding. Het gros van de instrumenten is gelijkzwevend. Dit slaat op een evenredige zweving tussen de verschillende tonen. Hierbij zijn twee zaken van belang: de frequentie van de losse toon en hoe die frequentie in verhouding staat tot de andere tonen van het octaaf.

De relaties tussen verschillende tonen

Wat hebben douchen, het Oor van Dionysius

en een schoenendoos te maken met akoestiek?

Het is een belangrijk verschil
tussen een akoestische gitaar en een elektrische:

Het geluid dat ze voortbrengen. En dan bedoel ik:
zonder dat de elektrische gitaar valsspeelt hè

met zijn enorme versterkers
en een heel podium vol speakers.

Nee, zonder die hulpmiddelen heb
je niet zoveel aan een elektrische gitaar, want

die vult geen kamer hoor, veel te zacht.

Een akoestische gitaar daarentegen, die maakt
gebruik

van zijn klankkast om
de trillingen van de snaren te versterken.

En ineens heb
je het heel gezellig bij het kampvuur.

Die klankkast, die zie je ook
bij andere instrumenten, zoals een viool.

Maar je kan het ook groter zien, want de kamer
waarin je zit is ook een klankkast.

Zo kan een piano in
de ene kamer heel schel en onplezierig klinken

en in de andere kamer warm en omfloerst.

Het klankkastprincipe zie je eigenlijk dubbel bij
een hifi-luidspreker.

De speakers laten de lucht in
een luidsprekerkast trillen waardoor er diepte

ontstaat, een lekkere bas. En vervolgens zorgt

de ruimte waarin die luidspreker staat
voor een tweede ontwikkeling van de klank.

Die ruimte, die is in alle gevallen van belang.

Aan een concertzaal worden bijvoorbeeld
andere eisen gesteld dan aan een collegezaal

of een restaurant.

Zo konden de Romeinen met hun

amfitheaters ook de achterste rijen bereiken
met hun onversterkte theater

en hoor je achterin het Concertgebouw ook hoe
prachtig fluisterzacht Janine Jansen kan spelen.

Alles komt hierop neer:

Geluid bestaat uit trillingen
die zich voortplanten door een medium.

En dan niet Jomanda.

Dat medium is doorgaans lucht,
tenzij je werk zich onderwater bevindt.

Maargoed, de manier waarop trillingen
en ruimte op elkaar reageren

en de wetenschap die zich daarmee bezighoudt,
worden akoestiek genoemd.

Ja, akoestiek.

De oude Grieken, waar ook
jonge slimmeriken bij waren,

hielden zich er al mee bezig en het woord komt
zelfs uit hun taal.

‘Akoestikos’ betekent ‘het horen betreffend’.

In Siracusa, op Sicilië vind
je de resten van een mooi amfitheater

en het zogenaamde Orecchio di Dionisio,
oftewel het Oor van Dionysius,

een 23 meter hoge, in kalksteen uitgehouwen grot

die wel wat weg heeft van een oor. Die grot werd
ook als oor gebruikt door

de achterdochtige, tirannieke god Dionysius,
zodat die gevangenen kon afluisteren.

Door de perfecte akoestiek hoorde je
iedere fluistering luid en duidelijk.

Fluistert: “Dionysius is een sukkel”
- Dionysius: ‘Ja, dat hoorde ik!”

Maargoed, daar heb ik ook maar van horen zeggen.

De akoestiek van de ruimte hangt af van
de absorptie en terugkaatsing van het

geluid door wanden of attributen
en het hangt af van de grootte van de ruimte.

En met welk materiaal zijn de muren bedekt?

Hoe gladder en harder de muren zijn afgewerkt,
hoe sterker de reflectie,

de terugkaatsing van het geluid.

Hoe meer terugkaatsing, hoe langer het duurt
voordat het geluid is uitgestorven.

Die tijd heet nagalm
en kan worden berekend of opgemeten.

Gooi maar eens een deur dicht in een kathedraal.

Gevoelsmatig een eeuw later word
je nog boos aangekeken door de koster.

Harde muren vind je ook in de badkamer.

Dat is dan ook de verklaring
waarom zingen onder de douche zo lekker is.

Ja, de ruimte helpt mee:
het gaat lekker galmen.

Hang een hoogpolig douchegordijn op
en het zingt meteen een stuk minder lekker.

En je vraagt je opeens af waarom de buren
zo vriendelijk zijn geworden.

Per ruimte en toepassing
zijn verschillende nagalmtijden geformuleerd.

Want als je thuis een filmpje kijkt of in een
muziekstudio aan het afmixen bent,

dan wil je een korte nagalmtijd.

Zo'n 0,3 seconden is dan fijn.

In een kantoorsetting mag het wel iets meer zijn,
anders kan het beklemmend worden ervaren.

Een halve tot 0,8 seconden is dan de norm.

In een sporthal of zwembad mag
het zelfs anderhalve seconden zijn.

Het nagalm record staat op 75 seconden,

maar daarvoor moet je naar een ondergronds
tunnelcomplex in Schotland.

en heb je een alarmpistool nodig.

Da’s iets voor een rainy day ofzo.
Weer eens wat anders dan de Efteling.

Galmpjes checken in Schotland.

En maak van akoestiek je vak en je bent

akoesticus, dan weet je ook
welke ruimte klinkt om te zoenen.

Leo Beranek oordeelde over 53 beroemde concertzalen
en daar rolde een top drie uit

het Amsterdamse Concertgebouw, de Boston Symphony Hal
en de Muzikverein in Wenen.

De heilige graal van de akoestiek zou je dan toch
hier moeten vinden?

Nou ja, de zalen delen in
elk geval hun vorm, die van een schoenendoos.

Het geluid blijkt horizontaal
goed heen en weer te kaatsen

tussen de wederzijdse muren en ook de muren
zelf werken mee.

In het Concertgebouw is de wisselwerking
tussen muren en tussenliggende pilaren en versieringen

een deel van het magische klankrecept.

Voeg precies de juiste absorptiefactor toe

tapijtje hier, pluche stoelen
daar en voila, tranen in je oren.

Zo mooi!

Daarbij maakt het wel uit of
je een lege of een volle zaal hebt,

want al dat mensenvlees, dat doet
wel iets met de akoestische variabelen.

Persoonlijk vind ik
een lege zaal veel mooier klinken.

Maargoed, de penningmeester van
hett Concertgebouw ziet dat heel anders.

Overigens is die zaal in Amsterdam al van 1888.

Tegenwoordig worden concertzalen
met de computer ontworpen.

Maar ondanks geavanceerde modellen
en meetapparatuur

is de volledig maakbare akoestische hemel
nog niet gevonden.

Wel laten ze je een beetje spelen
om de hemel per concert te benaderen.

En dat kan middels beweegbare panelen aan
het plafond of aan de zijkanten van een zaal

waarmee het klankkarakter van een zaal kan worden
voorbereid op het geweld van een orkest

of de tederheid van een harp.

De leukste akoestiek heb je natuurlijk in
een echoput.

Op internet vind je suggesties om in zo'n put
te roepen.

Wat eet de koning van Beieren?

Is er iemand daar benee?

Hoe heet de burgemeester van Wezel?

Leukere suggesties
zijn van harte welkom via:

maatwerk@omroepmax.nl

Wat is akoestiek?

Een piano kan in de ene kamer heel schel en onplezierig klinken en in een andere kamer warm en omfloerst. Die ruimte is van belang. Zo konden de Romeinen met hun amfitheaters ook de achterste rijen bereiken met hun onversterkte theater. Alles komt hierop neer: geluid bestaat uit trillingen die zich voortplanten door een medium. Dat medium is doorgaans lucht. De manier waarop trillingen en ruimte op elkaar reageren én de wetenschap die zich hiermee bezighoudt worden akoestiek genoemd.

Het woord komt het Griekse akoustikos: ‘het horen betreffend'

Sorry. Eh wat hebben

tape een slaapmatje
en een stationspiano te maken met

minimal music?

Minimal music is een muziekstijl met

veel herhaling van vaak korte
muzikale frases, met subtiele variaties

gedurende een lange tijd.

Herhaling van korte muzikale frases, met
variaties en dat gedurende een lange tijd.

Herhaling,
muzikale frases, variaties lange tijd,

herhaling van korte muzikale frases
met variaties, herhaling.

Herhaling van korte muzikale frases, met
variaties en dat gedurende een lange tijd.

Herhaling, een lange tijd

In de jaren zestig was
er een clubje Amerikaanse componisten

dat zich af ging zetten tegen de atonale

en wiskundig gecomponeerde muziek
die er in die tijd veel gemaakt werd.

‘Waarom moet muziek heel complex zijn?’

vroegen ze zich af.

Degene die wordt aangemerkt als vader van
de minimal music is La Monte Young.

In 1960 komt deze dik bebaarde componist
met een werk dat slechts uit twee noten bestaat.

Twee noten met daarbij de aanwijzing dat ze zo lang
mogelijk aangehouden moeten worden.

Nou, met dit simpele idee zette hij een
revolutie in gang.

Extreme reductie van middelen waarbij het
niet draait om de melodie, maar

om de schoonheid van de klank zelf.

Met minimale middelen

probeert de componist
een maximale luisterervaring te bereiken.

Less is more.

Het kan ook een zeer
hypnotiserend effect hebben.

Minimal music gaat dus over patronen

en herhaling.

Componist Terry Riley, een man met een muts en
een suikerspinbaard, voegde daar nog een

ingrediënt aan toe

improvisatie.

In 1964 kwam hij met een compositie ‘In C’,
bestaande uit één bladzijde

met korte motiefjes die de musici
zo vaak mogen herhalen als ze zelf willen.

Iedere uitvoering is daardoor anders.

Steeds hoor je iets nieuws.

Ook vandaag.

Een andere minimal music pionier
was Steve Reich.

Deze componist, geen baard wel een baseball cap

zat eens te experimenteren
met twee geluidsbanden

Allebei herhaalden ze steeds
hetzelfde stukje muziek, maar de één

net iets sneller dan de andere.

Deze langzaam verglijdende herhaling
verwerkte hij onder meer in

zijn composities voor twee piano's of
voor één piano en tape.

Het stuk heet ‘Piano Phase’

Philip Glass, die was zelf geen fan van
de term minimal music.

Hij omschrijft zijn composities liever
als muziek met repetitieve structuren.

Daarmee creëerde hij betoverende klankpatronen,
heel verstild en meditatief,

zoals in Glassworks.

Ja, de een noemt
‘t  “niets om het lijf muziek”

anderen komen met woorden
als “hypnotiserend”, “spiritueel”,

“nerveus”, “slaapverwekkend”.

Allemaal goed.

Met minimal music-componist
John Adams nemen we

een ‘Short ride in a fast machine’ naar Nederland.

Ook hier raakte men in de ban van
het minimalisme.

Zo kwam
Louis Andriessen in 1976 met De Staat.

In dit werk past Andriessen minimal
music toe door alsmaar herhalende en

verschuivende ritmische en
melodische patronen voor te schrijven.

De spectaculaire eerste uitvoering staat
in het geheugen van veel toehoorders gegrift.

De allerbekendste Nederlandse
minimal music-maker was Simeon ten Holt.

Zijn werk bereikt steevast de top
tien van de Klassieke Top 400.

Met zijn meditatieve Canto Ostinato

veroverde hij in 1979
de harten van het Nederlandse publiek.

“Een uitvoering van Canto is
meer een ritueel dan een concert”

dat zei Ten Holt zelf.

De musici mogen zelf weten op
welke instrumenten ze spelen

en zelf bepalen hoe vaak
ze muzikale frases herhalen.

In theorie kan
een stuk dan ook eindeloos duren.

Voor veel concertbezoekers kan het ook
niet lang genoeg zijn en die nemen

dan voor de zekerheid een
eigen slaapmatje mee naar de concertzaal.

Een pianist die in minimal music-land niet
ongenoemd mag blijven is

Jeroen van Veen.

Noem een noem een minimal music-componist en
Jeroen heeft alles van diegene op cd gezet.

Het zijn maximale hoeveelheden
cd's vol met minimale pianoklanken.

Ook in de huidige tijd slaat
het 'less is more'-principe goed aan.

De zogenoemde neoklassieke componisten
borduren voort op de minimal music-stijl

en scoren op Spotify het
ene na het andere luisterrecord.

In onze altijd drukke en hectische tijd
snakken veel mensen naar rust

en luisteren bijvoorbeeld tijdens het
studeren naar muziek van Einaudi,

Joep Beving, DeLange en
Yann Tiersen.

Tiersen, je weet wel, van dat deuntje dat
je altijd in een stationshal hoort.

Gezien mijn minimale pianokunsten

heb ik het volgens mij toch best wel, ja,
tot een goed einde gebracht? Ja.

Vond je dit een leuke video?

Geef dan minimaal vijf sterren.

Wat is Minimal Music?

Minimal music is een muziekstijl met veel herhaling van vaak korte muzikale frases, met subtiele variaties gedurende een lange tijd. Extreme reductie van middelen waarbij het niet draait om de melodie maar om de schoonheid van de klank zelf. Met minimale middelen probeert de componist een maximale luisterervaring bereiken. Less is more. De allerbekendste Nederlandse minimal music-maker was Simeon ten Holt. Met zijn meditatieve Canto Ostinato veroverde hij in 1979 de harten van het Nederlandse publiek.

Muziekstijl met veel herhaling en minimale variatie

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

Paaseieren

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.