Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Omroep MAX

Wat is een wals, wat doet een dirigent eigenlijk en wat is het verschil tussen majeur en mineur? In de serie Muziek in een Notendop (Omroep Max) geeft presentator Sander Zwiep op luchtige wijze antwoord op al dit soort vragen.

Muziek in een notendop

Muziek en dans

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Hey! Ja, wat hebben de Sound of Music

Guido van Arezzo en
je oren te maken met solfège?

Vraag een conservatoriumstudent
welk vak hij of zij

het minst leuk vindt en dan is
de kans groot dat het antwoord ‘Solfège’ is.

Bij de solfègeles wordt muziek geanalyseerd op melodie,

toonhoogte, intervallen, ritme
en harmonie.

En waarmee analyseer je dan?

Nou, wat dacht
je van die twee kraakbeenen microfoons

aan de zijkanten van je hoofd?

Bij solfège doe je het met je blote oren.

Leuke dingen zoals onvoorbereid de melodie

van blad zingen,

vreemde ritmes klappen en een akkoorddictee.

Solfège holadijee.

Deze challenges, die zorgen er wel voor dat
je muzikale gehoor verbetert en

je trefzekerheid bij het musiceren toeneemt.

Solfegiëren is het werkwoord dat erbij
hoort en betekent zowel het zingen

van toonladders als het zingen van een
muziekstuk met benoeming van de noten.

In plaats van de notennamen als:

Wordt vaak:
Do-Re-Mi-Fa-So-La-Ti-Do gebruikt.

Waar komt dat precies vandaan?

Nou, je kent vast
dit liedje uit de Sound of Music

Doe, a deer, a female deer.

Ray, a drop of golden sun.

Me, a name I call myself.

Far, a long, long way to run.

Sew, a needle pulling thread,

La, a note to follow sew,

Tea, a drink with jam and bread!

That will bring us back to

do oh-oh-oh!

Ja, dat zijn de lyrics. Maar goed.

Maar zo'n 945 jaar vóór The Sound
of Music ontwierp

de Italiaanse muziektheoreticus
Guido van Arezzo de voorloper van

de moderne muzieknotatie, waarbij de noten
op lijnen staan die de hoogte aangeven.

Arezzo kwam met 'Ut queant laxis'.
Dat zijn de eerste woorden van

het gezang dat hij schreef ter ere van
Johannes de Doper.

De beginwoorden van
regels van dat lied vormen de

oorsprong van die toonladder met
do-re-mi-fa-sol-la-si-do

die toen in de bétaversie nog
niet do-re-mi, maar ut-re-mi was

als dat klinkt toch wel anders
ut-re-mi

So that your servants may

with loosened voices

resound the wonders

of your deeds,

clean the guilt

from our stained lips,

O Saint John.

Componist Bononcini, een paar jaar later

die vond ut maar vreemd om met ut te beginnen.

Do van Dominus was beter.

Voila, Do Re Mi.

Maargoed, de beginwoorden van die
goeie ouwe hymne gaan

per regel dus een toon omhoog, precies
een Von Trappje hoger.

Net als bij de Sound of Music.

Arezzo die gebruikte het om z’n leerlingen
deze toonladder in te prenten.

Het gaat hier trouwens om
relatieve toonhoogtes

Die Do hoeft niet altijd een C te zijn.

Het kan ook net zo goed een D zijn

of een bes.

Het gaat erom dat die do altijd de grondtoon,

de thuisnoot

van een betreffende toonsoort is.

Dít kan een Do zijn dit, dit

alles kan een Do zijn.

Zo kunnen dus ook
mensen met geen absoluut gehoor,

uh niet te verwarren
met mensen met absoluut geen gehoor,

ook van blad zingen.

Het maakt namelijk niet uit op
welke toonhoogte je begint.

Het gaat om de afstand

tussen de gezongen noten.

De notennamen zoals wij ze meestal gebruiken
verwijzen naar absolute toonhoogtes.

Dit is bijvoorbeeld absoluut altijd een C.

En dit is een Cis, tenzij de piano erg vals is.

Maargoed, er zijn weinig mensen die
als ze in de partituur

een C zien staan, direct
ook precies een C kunnen zingen.

Deze mensen met zo'n absoluut gehoor

halen steevast
hoge cijfers bij het solfège-examen.

Mensen zonder dat gehoor, die hebben
het iets moeilijker.

Die hebben altijd een
referentietoon nodig.

Je ziet bijvoorbeeld vaak een
koordirigent met een stemvork in de weer.

Hm ja uh,

en die geeft dan een A aan.

Ja, en
als zo'n dirigent goed heeft opgelet

tijdens de solfègeles en altijd netjes
een groente heeft opgegeten, dan kan hij

als de zangers een C moeten zingen,
die van de A afleiden.

Een kleine terts omhoog.

Tijd voor het dictee. Erik?

Ik heb een akkoord voor je jongen.

Uh...

Oke, deze dan?

Nee?
-Lastig.

Klap eens in 28/14de.

Uh...

- Mompelt teleurgesteld

Wat is solfège?

Bij de solfègeles wordt muziek geanalyseerd op melodie, toonhoogte, intervallen, ritme en harmonie. En daarbij heb je vooral je gehoor nodig, voor bijvoorbeeld onvoorbereid een melodie van blad zingen, vreemde ritmes klappen en een akkoorddictee. Deze opdrachten zorgen ervoor dat je muzikale gehoor verbetert en je trefzekerheid bij het musiceren toeneemt.

Muziek analyseren op melodie, toonhoogte, intervallen, ritme en harmonie

Wat hebben een hamer, een batterij
kanonnen en een oorlog te maken met

slagwerk?

Onder slagwerk vallen
muziekinstrumenten die door

middel van een slagtechniek bespeeld
worden, dus met stokken of met de handen.

Je ziet de slagwerkers van een orkest

altijd helemaal achteraan staan, omringd
door een heel instrumentarium.

Van klein bijvoorbeeld een triangel, tot
aan groot, zoals pauken of buisklokken.

Je moet als slagwerker
goed beslagen ten ijs komen.

Slagwerk is onder te verdelen in
melodisch en ritmisch slagwerk.

Melodisch wil zeggen dat je op het
instrument een specifieke toonhoogte kan

spelen, waarmee je
dus écht muziek kunt maken.

Maar goed, instrumenten die mee
kunnen doen met de melodie of harmonie dus

zoals marimba, xylofoon,
buisklokken (tubular bells) en pauken.

Die pauken kunnen een
hoger en lager gestemd worden door

het vel strakker of losser te spannen.

Onder ritmisch slagwerk vallen
de instrumenten zonder een

specifieke toonhoogte,
zoals bekkens, trommels en het drumstel.

Uh, ‘t maakt

voor slagwerkers veel uit
welk repertoire er op het programma staat.

Want is het muziek uit de vroeg

klassieke periode, dan kom
je bijna alleen nog maar pauken tegen.

Die units werden door de componist ingezet
om bepaalde passages te benadrukken of

een symfonie groots te besluiten.

Het zou niet al
te lang dürün voor de Turken met toeters

en bellen de zaak
kwamen aanvullen, want het

Ottomaanse Rijk kwam regelmatig ongevraagd
buurten in Wenen.

Via die oorlogssferen kwam de militaire muziek van
het Ottomaanse leger in Europa terecht.

Deze marsmuziek werd gespeeld op onder
andere trommels, triangels, cimbalen,

geweren, wapenstokken
en een rechtse directe?

Nou ja, op dat laatste oorlog slagwerk na,
viel men voor de oosterse toevoegingen.

Componisten imiteerden deze muziek

graag in hun stukken, waardoor er een
Turkse stijl ontstond.

In de ouverture van Mozarts opera
Die Entführung aus dem Serail uit 1782

horen we al uitgebreid Turkse percussie-instrumenten

zoals grote trom,
triangel, ratel en allerlei bekkens.

Bij de première brak
het Weense publiek de zaal af.

De bezoekers vonden het geweldig.

Gaandeweg kregen meer slagwerkinstrumenten
een vastere rol in het orkest.

Zeker in de twintigste eeuw
bloeide de slagwerksectie op.

Denk aan de Boléro van Ravel met die

afmattende snaredrumpartij.

Steeds meer instrumenten die niet

direct in een andere sectie van het orkest
passen, maar wel steeds vaker door

componisten werden voorgeschreven, werden
vaak bij het slagwerk ondergebracht.

Denk aan bijzondere fluitjes,
sirenes, hamers en windmachines.

Tsjaikovski was er met
zijn Ouverture 1812 in 1880 al vroeg bij,

want hij voegde aan de slagwerksectie
een heuse batterij kanonnen toe.

Een ander mooi voorbeeld is
de Zesde symfonie van Gustav Mahler.

Bij een uitvoering daarvan werkte orkestrale
achterhoede zich een slag in de rondte.

Naast zes pauken, tamtam, klokken,
klokkenspel, koebellen, xylofoon,

triangel, tamboerijn, grote,- kleine trom,
bekkens schreef Mahler ook

een hamer voor.

In het laatste deel komen drie hamerslagen
voor, waarover Maler schreef:

“kort en machtig, maar zonder resonantie
en niet metalig”.

Ja, bij de première in 1906 ging
dat goed mis, want de hamerslagen

bleken totaal onhoorbaar in het orkestgeweld.

Slagwerk aan
de winkel en sindsdien zijn er allerlei

maatwerkoplossingen verzonnen om
die Hammer een beetje cachet te geven.

Thor zou er trots op zijn,

zoals die dreunen tegenwoordig klinken
dankzij allerlei houten stellages.

En als je na dit filmpje de slag te pakken
hebt, Google dan even op ‘Mahler Hammer Fail’

Om lekker te lachen.

Ook zonder het orkestrale juk staan
slagwerk instrumenten hun mannetje

vrouwtje.

In de twintigste eeuw krijgen
ze steeds vaker een solorol.

Bartók schreef bijvoorbeeld
een sonate voor twee piano's en slagwerk

en muziek voor snaarinstrumenten,
slagwerk en celesta.

James MacMillan schreef
het slagwerkconcert

‘Veni Veni Immanuel’ voor de dove slagwerker
Evelyn Glennie.

Steve Reich hield ook van slagwerk.

Zo schreef hij het ruim

een uur durende stuk ‘Drumming’ voor
maar liefst negen slagwerkers.

Voor een uitvoering van ‘Clapping Music’
zijn helemaal geen instrumenten nodig

want twee keer twee klappende
handen vond Steve Reich voldoende.

Applaus.

Jongens, er gaat een telefoon.

Wie is dat?

Oh Jan Slagter...

Sorry die moet ik even pak...

Die moet ik even aannemen.

Wat is slagwerk?

Slagwerk is onder te verdelen in melodisch en ritmisch slagwerk. Melodisch wil zeggen dat je op het instrument een specifieke toonhoogte kan spelen, zoals marimba, xylofoon, buisklokken en pauken. Onder ritmisch slagwerk vallen de instrumenten zonder een specifieke toonhoogte zoals bekkens, trommels en het drumstel of zelfs een hamer.

Muziekinstrumenten die met een slagtechniek bespeeld worden

Daar zijn we weer.

Wat he...

Oh, d’r gaat hier even iets helemaal mis.

Loop je nog?

Ok, uh, wat hebben Karel
de Grote een duif en de dood

te maken met een mis?

Een mis kan je zien als

de dienstregeling van
een kerkdienst in een katholieke kerk.

Het woord komt van de tekst: ‘Ite, missa est’,

hetgeen betekent: ‘Gaat, dit is de wegzending’.

Met die oude woorden besluit de priester in
de rooms-katholieke liturgie de eredienst.

Tijdens de mis
-de eucharistieviering- herdenkt men de

kruisdood van
Jezus met een maaltijd van brood en wijn.

Wijn is rood. De hostie is een brood.

De mis heeft een vaste structuur van gezangen
en rituelen op een Latijnse tekst.

Het zogenaamde ordinarium.

Om mis-verstanden te voorkomen.

Het ordinarium bestaat uit de volgende vaste
gezangen: het Kyrie Heer, ontferm U, het Gloria,

eer aan God in de hoge, Credo, geloofsbelijdenis

het Sanctus, heilig, heilig, heilig met Benedictus.

‘Gezegend Hij die komt’

en het Agnus Dei, Lam Gods.

Al sinds de middeleeuwen schrijven componisten
muziek voor de mis.

De muzikale misontwikkeling had veel invloed op
de westerse muziekgeschiedenis.

Al in de zesde en zevende eeuw hadden
veel kloosters hun eigen zangboeken.

Karel de Grote wilde in niet mis
te verstane woorden duidelijk maken

dat de liturgie overal in zijn rijk
hetzelfde moest zijn.

Om dit te bereiken gebruikte hij een legende.

Er werden afbeeldingen verspreid
met daarop paus Gregorius, die door een duif,

het symbool van de Heilige Geest, een aantal
gezangen ingefluisterd krijgt.

Roekoe!

En voilà, de vaste liturgie was geboren.

Die Gregoriaanse liturgie werd genoteerd
in een bètaversie van ons huidige notenschrift:

De neumen.

In de elfde eeuw werd voor de mis in
de Notre Dame in Parijs

de eerste meerstemmige muziek
geschreven door Perótinus of Perotìnûs.

Geleidelijk ontstond de gewoonte om
Gregoriaanse melodieën als uitgangspunt te nemen

en daar andere stemmen aan toe te voegen.

De eerste complete missen werden in de veertiende
eeuw gecomponeerd door Guillaume de Machaut.

En in de vijftiende en zestiende eeuw
volgen Mis Masters Jacob Obrecht, Johannes

Ockeghem, Josquin
des Prez en Giovanni Pierluigi da Palestrina.

Al deze componisten hadden een
zeer belangrijke functie binnen de katholieke kerk

de vorstelijke beloning uit de collectezak die
deze heren ontvingen was bepaald niet mis.

De eerste missen waren louter bedoeld
voor kerkelijk gebruik, maar

de composities vonden langzaamaan ook
de weg naar de concertzaal.

Ze waren niet te missen:

Bachs Hohe Messe,
Mozarts Krönungsmesse, Beethovens Missa solemnis

en werken van Haydn, Schubert, Bruckner,
Gounod, Liszt, Rossini, Stravinsky en Berlioz.

De mooiste muziek is
misschien wel geschreven voor de dodenmis.

Het Requiem.

Het is nagedachtenismuziek
voor wie de doden mist.

Requiem æternam betekent: eeuwige rust.

Van het ordinarium.

De gewone gedeelten van de mis worden
het Gloria en het Credo niet gezongen

en de andere delen worden toegevoegd.

Het In Paradisum, mogen de engelen
u geleiden naar het paradijs

dat gezongen wordt bij het naar buiten dragen van
de kist en het Libera me,

Heer, bevrijd mij van de eeuwige dood.

Dat gezongen wordt vlak voor het zakken van
de kist.

Die worden ook vaak verklankt als deel van het
requiem, al horen ze er strikt genomen niet in.

Bij het Dies Irae gaan componisten vaak
helemaal los.

En dat is logisch ook, want het gaat over de dag
des oordeels.

Het overweldigende Dies Irae uit het Requiem
van Verdi, dat een mooi voorbeeld en nogal luid.

Het is niet geschikt voor de mis-ofone medemens.

Duizenden componisten hebben inmiddels een
requiem geschreven.

Wie als de dood is voor dit soort
muziek moet vooral niet naar Requiemsurvey.org,

want daar vind je een catalogus met ruim 5700
requiems van dik 3500 componisten.

Ja, das nie mis-selijk he.

Er zullen ongetwijfeld wat misbaksels
tussen zitten, maar de publiekslievelingen,

die noem
ik even: Requiems van Mozart, Fauré en Brahms.

En ik doe er ook even een persoonlijke geheimtip
bij: het Requiem van Duruflé.

Ik hoop dat ze dat in de hemel ook op
het repertoire hebben staan.

Hedendaagse parels om niet te missen zijn die van

Andrew Lloyd Webber, Karl Jenkins en Joey Roukens.

Je hoort het: de dodenmis is springlevend.

Wat is een mis?

De mis heeft een vaste structuur van gezangen en rituelen op een Latijnse tekst. Dit bestaat uit de volgende vaste gezangen: het Kyrie, het Gloria, het Credo, het Sanctus met het Benedictus en het Agnus Dei (Lam Gods). De eerste missen waren louter bedoeld voor kerkelijk gebruik. Later waren de composities ook te horen de concertzaal. En daarna kwam ook de dodenmis: het requiem. 'Requiem æternam' betekent 'eeuwige rust'.

De dienstregeling van een kerkdienst in de katholieke kerk

Wat hebben Barbapappa, Nissan en een tropisch eiland
te maken

met een fuga?

Die kennen we allemaal.

Het Is de fuga uit Bachs Toccata en Fuga in d klein.

Maar wat is zo'n fuga nou eigenlijk?

Eerst het woord, dat komt uit het oud-Noors.

- Ik heb net een enorme fuga gedraaid.

Nee hoor, het komt gewoon weer uit ‘t Latijn.

Ja, het werkwoord ‘fugere’ betekent vluchten.

De fuga is dus eigenlijk een muzikale vlucht.

Een fraai staaltje muziektechniek
dat in de 18e eeuw tot volle bloei kwam

en waarin het begrip contrapunt op
expertniveau kan worden geanalyseerd.

Maar laten we ‘t simpel houden.

Ik speel het begin van een fuga van Bach.

Dit is het Lego steentje waar we hier mee werken.

Een van de vele fuga's uit
het Wohltemperierte Klavier van Bach.

Dit was het fugathema, ook wel subject of dux genoemd.

Het thema begint doorgaans op de tonica:

de grondtoon van de toonsoort.

In dit geval C Groot.

Ik laat het nog een keer horen,
die eerste stem en dan speel ik door.

En wat er dan gebeurt:

Inderdaad, Adam, die eerste is niet langer alleen.

Hier kwam Eva.

Musicologen spreken over dux,
het eerste thema en comes

dux de leider, het hoofdthema, comes de metgezel.

De kopie van dux.

Maar dan op een andere toonhoogte.

Want dux begon hier

en comes begon hier.

Hmmm mooi.

Kijken wat er nog meer in verschiet zit.

Ah, fantastisch!

Dit was dus nummer drie.

Uhh het is een beetje alsof je

op de fiets zit of in de auto en bij het optrekken
steeds een volgende versnelling kiest.

Mensen, gaat ie misschien nog naar vier?

Mensen die Bach toch he.

Ja, die versnellingen.

Oh, als je dat helemaal in de sfeer wil doen, dan koop
je een Nissan Fuga.

Maar die is alleen met een automaat geleverd, dus die

auto bepaalt zelf de inzet van de volgende fugastem.

Een gezonde fuga, die heeft minstens drie stemmen.

Maar het kan altijd gekker.

De echte pro, die componeert er een met tien stemmen.

Ik moet er niet aan denken.

Daar zou ik dus echt een fugue van krijgen.

Dit Bach-exemplaar

is vierstemmig, dat kan
je horen door goed naar dat begin te luisteren.

En al stuk voor stuk
hoor je de binnenkomst van die verschillende stemmen.

De expositie is dat.

En als al die stemmen binnen zijn, dan gaan ze aan
de wandel.

Je kan van alles met zo'n thema: horizontaal spiegelen,

achterstevoren spelen, uitrekken, versnellen, versneld
laten inzetten.

Ja, zo'n fuga thema wordt eigenlijk een
muzikale Barbapapa. Mmm.

Toch maar terug naar Bach.

Zijn techniek nam zo'n hoge vlucht dat
hij moeiteloos ook vocale fuga's schreef.

Zoals hier in de Johannes Passion.

En als je niet van zulke stemmige stuff houdt,
dan valt er nog steeds veel te genieten hoor.

Neem de finales uit
Mozarts Jupiter symfonie en Bruckners Vijfde.

Dat is echt huub huub, Barbatruc.

Ja, geweldig.

Maar je wordt al moe als je er naar luistert.

Even bijkomen door je op een tropisch strand ter
grootte van Texel, maar dan bij de Filipijnen.

Parelwitte stranden, geen files
en een volstrekt gebrek aan 5G.

Je vindt het allemaal op Fuga.

Inclusief koraalriffen.

Maar los van zo'n koraal ben je even
helemaal bevrijd van fugagefriemel.

Tenzij je Emerson, Lake and Palmer meeneemt
naar het eiland, want volgens het internet hebben zij

de beste fuga ever.

Staat op het album Trilogy en heet ook Fugue.

Ja, dat is inderdaad een héle gave fuga.

Uh, even over die zomervakantie jongens.

Ik heb gekeken
wanneer de vluchten naar Fuga vertrekken.

Ik denk dat ik gewoon nuga.

Wat is een fuga?

Het woord fuga komt van het Latijnse fugere dat vluchten betekent. De fuga is dus een muzikale vlucht. Elke fuga begint met een eenstemmig fugathema. Aan het einde van het thema zet de tweede stem diezelfde melodie in maar dan op een andere toonhoogte. Een doorsnee fuga heeft minstens 3 stemmen. Stuk voor stuk hoor je de binnenkomst van de verschillende stemmen, de expositie. Daarna gaan ze aan de wandel. Je kan van alles met zo'n thema. Achterstevoren spelen, uitrekken of versnellen bijvoorbeeld.

Een muzikale vlucht

Wat hebben het Paard van het Jaar

Star Trek en het geheim van een goeie relatie

te maken met contrapunt?

Contrapunt:

Punctus contra punctum.

Ja, inderdaad weer zo'n Latijnse term:
Noot tegen noot.

Maar het contrapunt is: hoe leg

je zo'n complex begrip uit in stervelingentaal?

Nou, voilà.

De Amerikaanse musicoloog John Rahn die zei:
“Het is moeilijk om een mooi liedje te schrijven.

Het is nog moeilijker om
meerdere mooie liedjes te schrijven die, wanneer

ze tegelijkertijd worden gezongen, samen ook
nog eens mooier klinken.

Ja, en de interne structuur van elk liedje moet
dan weer bijdragen aan de gezamenlijke structuur,

die op zijn beurt de losse stemmen weer versterkt
en belicht.

De manier waarop dat wordt bereikt is contrapunt”.

Nou, thanks John!

Ik zou nu kunnen stoppen, maar het is ook
zo zielig voor de piano.

Die is anders voor niets naar bed gekomen.

Contrapunt draait om de relatie tussen twee of
meer onafhankelijke stemmen.

Soms worden de begrippen contrapunt en
polyfonie door elkaar gebruikt.

Maar er is een verschil:

Polyfonie draait om meerstemmigheid, contrapunt om
de relatie

tussen die meerdere stemmen en de manier waarop
je die relatie als componist kunt vormgeven.

Wil je echt een contrapunt master worden?

Nou, knoop dan deze twee zaken in je oren.

Enerzijds moeten de verschillende stemmen
een duidelijke harmonische relatie

hebben, dus eigenlijk verticaal
bekeken op één moment in de tijd.

Harmonische relatie, welke samenklank er is.

Anderzijds moeten de stemmen ook een
individuele kwaliteit en ontwikkeling hebben, dus

horizontaal gezien in het verloop van
de tijd, als losse melodie.

Ja, het klinkt misschien plat

maar John Rahn die houdt vooral
van horizontaal denken

Overigens verticaal en horizontaal: eigenlijk hebben
het hier over het recept voor een toprelatie.

Ja, want je leeft in harmonie
met je partner en je laat

ruimte voor zelfstandigheid
en individuele ontwikkeling.

In de muziekwereld zou je ook zo'n echtpaar kunnen
zien in de muziekwetenschapper en de componist.

Die wetenschappers, die hameren vaak op
het verticale aspect, terwijl

de componist meer geïnteresseerd
is in onderlinge melodische ontwikkelingen.

Leuk is dat die componist
met z'n schrijverij zoveel macht heeft dat de

wetenschap de contrapuntwetten
steeds meer moet aanpassen aan de contrapuntmode.

Maar goed, het blijft complex stuff.

Er zijn boeken volgeschreven over contrapunt.

Het is oprecht monnikenwerk om als componist

alle mogelijkheden van deze westerse
muziektechniek in de vingers te krijgen.

Letterlijk monnikenwerk zelfs

want al in de middeleeuwen verschenen
verhandelingen over contrapunt.

Al in de 9e eeuw zetten kloosterlingen
de contrapuntjes op de i en dat klonk toen zo:

Punt tegen punt.

Het klinkt heel erg vintage.

Zo klonk het dus in die eeuw waarin Karel de Grote zorgde voor de Europese verspreiding van Gregoriaans.

En monniken hetzelfde deden voor de wijnbouw.

Leuke is dat de term contrapunt pas
in 1336 werd geformuleerd

dus deze 9e eeuwers, hadden geen idee
waar ze eigenlijk mee bezig waren.

Maar goed is echt contrapunt:
punctus contrapunt punctum

1 noot tegen 1, dat is even
leuk, maar je raakt er op uitgeluisterd.

Guido van Arezzo, die kwam uit de 11e
eeuw met suggesties voor vrijere stemverhoudingen.

Een eeuw later, was men zover:

Naja, ‘men’, niemand minder dan Perotinus
de Grote componeerde deze klanken omstreeks 1200.

Hij was één van de eerste die drie- en
vierstemmige stukken componeerde, waarbij

die stemmen contrasteren
qua metrum, ritme, zinslengte en herhalingen.

En je voelt ‘m al aankomen:
de eeuwen hierna werd dit weer verfijnd met

syncopen, accentverschuivingen en
andere ritmische trucs.

In de Renaissance is men zo ver:

Dit is van Franco-Vlaamse trots Josquin des Prez:

Ja, vlak voor 1500 klonk dat dus zo.

Het middeleeuws ritmisch harmonische,
dus verticale contrapunt.

Een een soort hiërarchie tussen
de stemmen raakt uit de mode.

Hier in de Gouden Eeuw van het contrapunt is
de zaak horizontaal.

Gericht op de melodische lijnen.

If you wanna party like it’s 1499, luister
dan eens naar Johannes Ockeghem, Orlando di Lasso,

Giovanni Pierluigi da Palestrina en Josquin dus.

Het mooie aan deze periode is
dat individuele stemmen met hun eigen ritmische en

melodische kenmerken tóch samenvloeien
tot één samenhangend, welluidend weefsel.

Dit melodische contrapunt wordt ook
wel Stile Antico genoemd, de antieke stijl.

En dan zal er ook wel een moderne zijn.

Inderdaad, de Stile Moderno.

Actie en reactie, dat gaat ook hier op.

Men wilde vrij zijn van die contrapunt
beperkingen.

Claudio Monteverdi was een van de voormannen.

Men zocht naar mogelijkheden om
meer dramatische contrasten aan te brengen.

Het was in een periode waarin de opera en
het oratorium, verschillende

vormen van muziekdrama, zich snel ontwikkelden.

Daarnaast draaide het om klankkleur en een
vrijere omgang met dissonanten.

Een spannende tijd waarin in Stile Antico, en
Stile Moderno naast elkaar bestonden en kiekeboe:

Daar komt ook weer Baas B. om de hoek kijken.

De man die begin 1700 al fusion componeerde:

Johann Sebastian Bach.

En in ‘Die Kunst der Fuge’ en ‘Das Musikalisches
Opfer’ trekt Bach z'n 15e eeuwse werkkleding aan,

maar gebruikt
wel nieuwerwetse harmonische gereedschappen.

Ja, natuurlijk is Bach de Max Verstappen van
de fuga, maar

die fuga verdient een eigen aflevering in
deze serie.

Kan wel toch?

-Joe! ja.

Dat is toch een beetje de Bassie en Adriaan in
de ontwikkeling van de wereld.

En daar zijn we weer, in de overgang van de barok

met Bach, Händel en Scarlatti
en een klassieke periode met Mozart en Haydn

contrapunt raakt een beetje uit de mode.

Men gebruikt de oude wetten
nog wel, maar vooral als er in de

oude stijl gewijde kerkelijke stukken worden
gecomponeerd.

Verder is het vooral een
melodie met begeleidende stemmen.

En grappig genoeg gingen verschillende componisten
uit de klassieke periode wel door

een contrapunt-crisis...

...wanneer ze achter
de verdiensten van hun oude voorgangers kwamen.

Mozart bijvoorbeeld gebruikte in
zijn grote opera's contrapunt om

de zanglijnen van verschillende personages
goed uit de verf te laten komen.

En Haydn?

Die voorzag
zijn latere strijkkwartetten van fuga's.

En later kwam ook Beethoven op het contrapuntpad

mede door zijn adoratie voor een
oude barocker, namelijk Händel.

Hoe later in de tijd, hoe vroeger
de inspiratiebronnen

want ver in de 19e eeuw grepen
Richard Wagner weer terug op De Palestrina en

zijn Stile Antico en Brahms
en Mendelssohn, die waren in de ban van de barok.

Daarbij combineerde met het goede van vroeger met
de nieuwste inzichten.

Richard Strauss die mengde verschillende eerder
gecomponeerde stukken en liet ze in een

later stuk samenkomen, bijvoorbeeld in Ein
Heldenleben.

Ja, en vlak ook Mahler niet uit hè.

Gustav Mahler en Contrapunt, die komen
geweldig samen in de

aflevering ‘Counter Point’ van Star Trek Voyager.

‘s Mans Eerste symfonie speelt
een cruciale rol, lichtjaren hiervandaan.

In de 20e eeuw was het weer tijd
voor actie en reactie.

Los van alle Schönbergiaanse
ontwikkelingen had je

mensen als Anton Webern
die renaissancetechnieken gebruikten.

Richard Strauss, die in Elektra
meerdere toonsoorten simultaan liet klinken

en Stravinsky die een barokke dubbelfuga stopt in
zijn Psalmensymfonie.

Ja, contrapunt werd
ook in abstractere vorm gebruikt in

de samenhang tussen instrumentgroepen

en klankvelden, zoals Edgar Varèse nodig vond

in Intégrales.

Tja, en dan lees ik ook
dat in het strenge contrapunt dissonanten

nooit storend mogen zijn.

Nou, het is
eigenlijk net als in het echte leven: dissonanten

die horen erbij, als ze maar oplossen.

Da's het punt.

- Wacht even, je had het over een paard?

Oh ja, het paard van het jaar. Natuurlijk!

Uhm. Amerikaanse Horse of
the Year 1951 heette Counterpoint.

- Hoezo?

Weet ik veel.

Geen idee.

Kun je niet Googlen of zo?

Wat is contrapunt?

Contrapunt komt van 'Punctus contra punctum': noot tegen noot. De Amerikaanse musicoloog John Rahn omschreef het als volgt: "Het is moeilijk om een mooi liedje te schrijven. Het is nog moeilijker om meerdere mooie liedjes te schrijven die, wanneer ze tegelijkertijd worden gezongen, samen ook nog eens mooier klinken. De interne structuur van elk liedje moet bijdragen aan de gezamenlijke structuur, die op zijn beurt de losse stemmen weer versterkt en belicht. De manier waarop dat wordt bereikt is contrapunt."

De relatie tussen twee of meer onafhankelijke stemmen

Hoeveel had jij? Ik had zeven.

Jij mag beginnen straks.

Wat hebben dobbelstenen, propellers en de

Villa Volta te maken met atonaliteit?

De mens is gek op muziek.

Lekker meeneuriën op ‘t werk
of meegalmen onder de douche.

Fijne opera-aria's,  Altijd is Kortjakje ziek,

Of die ene hit van Britney Spears.

Muziek met een duidelijke melodie,
met een paar pakkende akkoorden die je ook

op je gitaar kunt mee tokkelen.

Kortom, muziek die we begrijpen.

Muziek die houvast biedt.

Muziek met een heldere tonaliteit
waarin een duidelijke grondtoon

en een bijbehorende melodie en harmonie te horen
zijn.

Consonante, welluidende muziek met af en toe
een dissonant.

Maar dat is prima, want je weet
hoe je muziek geaard is, waar je thuisklank is.

Tonale muziek is dus als een huis met een
stevige fundering, als een auto met vier wielen,

als boerenkool met rookworst.

De gelukzalige situatie die ruw verstoord werd
door componisten

die zich als een stel pubers gingen afzetten
tegen die vaste tonaliteit. Hop!

Weg met de fundering.

Dag rookworst en zo'n auto, daar kan best
een wiel van af.

Het was 1885.

Europa danste nog op ultratonale walsjes.

En in de concertzaal klonken
tonale symfonieën, maar

Franz Liszt kwam met een Bagatelle sans tonalité.

Een eerste verkenning van
de Dark Side of the tonal moon.

Ook Alexander Skrjabin en iets later Max
Reger schurkten al tegen het tonaal-occulte aan.

Dat deed men door veel chromatiek te gebruiken.

Je weet
wel, veel halve tonen pan, pom, pom, pom, pom.

En ook door het toepassen van
bitonaliteit en polytonaliteit:

twee of meerdere toonsoorten
die tegelijkertijd klinken.

Gekkenhuis!

Zoals Villa Volta in de Efteling: je raakt
gedesoriënteerd.

Dat geldt niet alleen voor de luisteraar, maar ook
voor de uitvoerenden.

Want speel een stukje Mozart en
je ervaart een soort logica in de

opeenvolging van akkoorden in het verloop van
de melodie.

Maar speel een atonale compositie
en je ervaart een soort los zand.

Wég zijn de relaties in de voorspelbaarheid uit de

veilige tonaliteit.

En deze muzikale desoriëntatie,

deze ongefundeerdheid, vonden de componisten uit
de vroege fase van de atonaliteit geen probleem.

Want waarom zou alles rondom een vast tooncentrum
en veilige consonantie moeten draaien?

Arnold Schönberg
en collega's Anton Webern en Alban Berg,

die samen de Tweede Weense School vormden, waren
klaar met dat eeuwenoude

toonsysteem
en vonden dat alle tonen even belangrijk waren.

Het ging nu om de emancipatie van de dissonant.

Musicoloog en filosoof
Theodor Adorno duidde deze ontwikkeling

als ‘de bevrijding van
de muziek, van de dwang van de tonaliteit

en daarmee de ongehinderde ontplooiing van
de muzikale expressie.

Wat vrije atonaliteit
betreft, werd het voor driftleven van de klanken’

een bevrijding dus, waar Adorno
wel een kanttekening bij plaatste:

Men moest waken voor al te mechanisch componeren.

Daarmee doelde hij op
de twaalftoonstechniek van Arnold Schönberg.

Want om te voorkomen dat je als modern atonaal
componist in verleiding kwam om volgens de oude,

veilige wetten ‘mooi’ te componeren,
moest je gebruik maken van hulpmiddelen.

veilige wetten ‘mooi’ te componeren,
moest je gebruik maken van hulpmiddelen.

veilige wetten ‘mooi’ te componeren,
moest je gebruik maken van hulpmiddelen.

De dodecafonie was zo'n middel.

Je hoeft alleen maar tot twaalf te kunnen tellen.

De techniek was dat je een reeks van twaalf tonen
bedacht, waarbij er geen

enkele toon van de chromatische toonladder
meer dan één keer voorkwam.

Zo was elke toon gelijk.

Een soort van communistisch componeren.

Het resultaat is abstracte muziek die wat

unheimisch over kan komen, want unheimisch:

Je mist Heim, je mist thuis,
een grondtoon, een duidelijk frame.

Overigens was de twaalftoonstechniek
nog maar het begin, want een generatie later namen

de serialisten zoals Boulez
- die daar ook een boel les in heeft gegeven - en

parameterisatoren,
zoals Messiaen het avantgardestokje over.

vlak ook de aleatoriek niet uit.

Alea, de teerling is geworpen.

Waarbij toeval, improvisatie en onberekenbaarheid
leidend zijn.

Dobbelsteenmuziek dus.

Onder de atonale kapstok

zijn de mogelijkheden legio,
van abstracte geluidscollages, tot

George Antheils Ballet Mecanique voor een bataljon
pianola’s, een sirene, en een paar propellers.

Ik heb het nu wel steeds over
atonale muziek, maar de componisten daarvan

hielden helemaal niet van die term.

Want het waren
met name de conservatieve critici die

afkeurend schreven over het werk van bijvoorbeeld
Arnold Schönberg, die met

zijn Drei Klavierstücke in 1909
een avontuurlijk pad bewandelde.

Schönberg
en collega's spraken zich op hun beurt weer

uit tegen het gebruik van
dat label: ‘atonaliteit’.

Dus met terugwerkende kracht wil
ik hierbij dan ook mijn en onze

oprechte excuses voor dat
filmpje aanbieden aan deze scheppers van zoveel

atonaliteit.

Je gooide twaalf gek!

Nee, meen je dat... nee!

Wat is atonaliteit?

Atonale muziek is muziek die niet direct logisch klinkt. Dat deed men door veel chromatiek te gebruiken, veel halve toonsafstanden. En ook door het toepassen van bitonaliteit en polytonaliteit: twee of meerdere toonsoorten die tegelijkertijd klinken. Je raakt gedesoriënteerd. Dat geldt niet alleen voor de luisteraar, maar ook voor de uitvoerende. Weg zijn de relaties en de voorspelbaarheid uit de veilige tonaliteit.

Muzikale desoriëntatie

Wat hebben Boeddha, een tosti en een Hyundai te maken
met een sonate?

Het is weer zo ver hoor:

een aardbei, een appel, een kussen, zonwering
en een ballerinaboompje.

Allemaal heten ze sonate. Maar wij hebben
het over andere koek:

Muziekkoek.

In de muziek is de sonate zowel een muziekstuk
als een muziekvorm.

Het woord komt van
het Latijnse ‘sonare’, wat klinken betekent.

Zie het als een soort contrast
met ‘cantare’: zingen.

Sonate, cantate.

Ja, natuurlijk is zingen fijn, maar vanaf de 16e

eeuw werd instrumentale muziek
steeds belangrijker.

Die bleek net zo interessant en virtuoos te kunnen
musiceren op een instrument anders dan je stem.

En het klonk zo fijn
terwijl je copieus aan het dineren was.

Beetje muziek op de achtergrond.

Voilà: de sonate als muziekstuk.

Een instrumentaal stuk met vaak
een vaste opbouw die bestaat uit meerdere delen.

Een compacte sonate wordt ook
wel sonatina of sonatine genoemd.

Die sonatezaak ontstond in het
17e eeuwse Italië.

Aanvankelijk als een doorlopende medley van korte mopjes

daarna als muziekstuk uit
meerdere op zichzelf staande, langere delen.

In de barok ontstonden er verschillende smaakjes
naast elkaar.

De sonate da camera,
de kamersonate, was gericht op dansvermaak.

De Sonata da Chiesa, de kerksonate, was vromer van aard.

Dan had je nog de triosonate voor twee
melodie-instrumenten plus basso continuo.

En als je niemand had
die mee wilde doen, nou, dan kon je

ook doe-het-zelven met bijvoorbeeld
Bach, die sonates voor viool solo schreef.

De sonate werd gecomponeerd voor een instrument,

een instrument met pianobegeleiding of
twee instrumenten met begeleiding.

Maar YOLO solo werd het credo in
de klassieke periode.

De sonate als solostuk met een vaste vorm
die ergens wel op de symfonie leek.

Met name
de pianosonates van Mozart - Alla Turca - Haydn en

Beethoven - Mondschein - waren populair.

In de romantiek was de zaak inmiddels vierdelig
en bij sonateschrijvers als Chopin, Brahms

en Schumann zie je dan de indeling: Snel -
langzaam - scherzo of menuet en finale, weer snel.

Als je Muziek in een Notendop aflevering 2
hebt gezien, herken je deze indeling.

Zo niet, dan geef ik je nu even de gelegenheid
om die overigens geweldige aflevering even

te bekijken.

Welkom terug!

En trouwens, die afwisseling van
tempo’s: snel, langzaam, snel is van

oudsher niet het enige contrast.

Nee, men wist al snel dat de mens een gevoelig
wezen was

en dat ‘s mensen gevoel
vatbaar was voor muzikale contrasten.

Men streefde dan ook
naar gevoelsverschillen tussen die sonatedelen.

Google maar eens op ‘affectenleer’.

Kortgezegd gaat het om een koppeling van
muzikale middelen aan menselijke emoties.

Verdriet bijvoorbeeld verklank
je langzaam, vreugde, snel.

De Stichting Sonate erkent dat het je
flink tegen kan zitten in het leven.

Hun oogmerk: “Zorgen
dat het je voor de wind gaat”.

Dan adviseer ik de Sturm-sonate van
Beethoven, al draait die stichting

niet om muziek, maar om
Boeddha en ‘s mans gedachtegoed.

Enfin, we gaan van de sonate als muziekstuk
naar de sonate, als muziekvórm.

Een deel van een muziekstuk kan dan
geschreven zijn in die sonatevorm.

Grofweg A-B-A’. Dat accent
bij die tweede A duidt een klein verschil aan.

Je begint en eindigt dus met vergelijkbare
klanken, met een contrasterend deel in het midden.

Een muzikale tosti dus, met de kaas in het midden.

Die kaas geeft smaak aan die tosti.

En dat werkt muzikaal net zo.

Het A-deel bevat de expositie: de componist

hij/zei/hen, heeft een leuk idee en dropt
dat dan in onze oren.

Dat idee wordt in de B-deel prettig uitgewoond
en soms voorzien van totaal nieuwe invallen.

Dit deel heet de doorwerking.

Maar op een gegeven moment wil je weer naar huis,
naar die andere boterham van de tosti.

Dus wordt op B weer A: de Reprise

waarin de leuke ideeën uit het begin vaak in
een compactere vorm weer terugkomen.

Nou, deze vorm vind je bij Scarlatti, die ruim 500

sonates schreef en later ook bij Haydn en Mozart.

Waarbij A-B-A werd verfijnd tot A1-A2-B-A1’-A2’

en in Zweden zelfs tot A-B-B-A.

Beethoven kreeg het heet boven van
een te strikte indeling en mocht af en toe

prettig afwijken.

En hoe ouder hij werd, hoe minder oren
hij had naar de sonateschema's.

Best verfrissend eigenlijk om een sonate te
eindigen met een fuga, zoals hij in opus 110 doet.

De Weense muziekpolitie kwam ‘m nog net niet
arresteren in een Hyundai Sonata.

Ook Chopin, Liszt
en Brahms weken af met vijfdelige sonates,

langere sonates en sonates met delen
die in elkaar overliepen.

En natuurlijk heb je d’r ook bij die zo nodig
moeten overdrijven.

Charles Ives kwam met zijn Concord Sonata, z'n
tweede pianosonate

met een speelduur van 45 minuten tot een uur!

Afhankelijk van
het cafeïnegehalte in het bloed van een pianist.

Maar dat is dus zo'n grote sonate,
zo groot, je kan er bijna in wonen.

Dat kan ook letterlijk hoor, in Den Haag.

“Je voelt het ritme van de stad
in de Sonate City Apartments.

Hier omarm
je de urban lifestyle”.

Aldus de Haagse makelaar.

Nou, leer mij het Haagse verkeer kennen.

Da's meer Beethoven Opus 101 deel 3:

Langsam und Sehnsuchtsvol.

Smachten naar groen licht.

En dat die tram nou eindelijk eens doorrijdt.

Want we willen wel voor Mondschein thuis zijn.

Wat is een sonate?

Het woord 'sonate' komt van het Latijnse 'sonare', wat 'klinken' betekent. Als een soort contrast met 'cantare', oftewel, zingen. Natuurlijk is zingen fijn, maar vanaf de zestiende eeuw werd instrumentale muziek steeds belangrijker. De sonate werd gecomponeerd voor één instrument, één instrument met pianobegeleiding, of twee instrumenten met begeleiding.

Zowel een muziekstuk als een muziekvórm

Hallo allemaal.

Wat hebben een...

Ja sorry hoor, kan het echt niet goed lezen.

Het is echt tijd voor een nieuwe printer.

Nou dan maar uit m’n hoofd.

Wat hebben Frederik de Grote, een kreeft
en een spiegel te maken met een Canon?

- Cánon! Canon.

Een canon.

Iedereen kent er wel één.

Denk aan ‘Row row
row your boat’ en ‘Kom mee naar buiten allemaal’.

Of natuurlijk Vader Jacob, de vleesgeworden canon.

Een canon is een meerstemmige compositie waarin
de verschillende stemmen steeds na elkaar

inzetten en elkaar imiteren.
Dus de eerste stem begint

bijvoorbeeld met Vader Jacob

en even later,
terwijl deze melodie nog bezig is

zet de andere stem diezelfde melodie in.

En bij een goede canon klinkt dat ook
nog eens heel mooi samen.

De oudst bekende canon stamt uit de 13e eeuw.

Ene heer of mevrouw A. Nonymous uit

Engeland kwam met het liedje ‘Sumer is icumen’.

Dat werd mondeling overgeleverd, want een canon
printen was iets wat nog Ni-kon.

Fotograferen met een spiegelreflexcamera overigens
ook niet, maar dat terzijde.

In Italië en Frankrijk gingen ze ook met
deze muziekvorm aan de slag.

In eerste instantie noemden ze het ‘Caccia’

hetgeen ‘jacht’ betekent.

De verschillende stemmen jagen achter elkaar aan.

Later was de kanonskogel door de kerk:

Men koos het Oudfranse woord canon,
dat weer afstamt van het Oudgriekse kanon

met een k, en dat woord betekent regel of wet.

Er zijn verschillende soorten canons.

Je hebt de enkelvoudige canon, waarbij elke stem
de melodie één keer zingt of speelt,

en je hebt de cirkelcanon, waarin
de afzonderlijke stemmen steeds weer van voren af

aan beginnen en zo als een perpetuum
mobile eindeloos door kunnen gaan.

Er zijn
tweestemmige canons, driestemmige, vierstemmige en

zelfs 24-stemmige canons.

“Qui habitat in adiutorio” van de in 1450 in
Henegouwen geboren Josquin Desprez is een

voorbeeld van dat laatste: 24 stemmen die allemaal
op een ander moment dezelfde melodie zingen.

Kanonne wat goed!

In de internationale canon van
de canons staat met stip op één de canon

in D van Johann Pachelbel, of
officieel Johann PaCHELbel, maar goed.

Dit stuk dankt zijn naam

niet zoals veel mensen denken aan
het zich steeds herhalende thema in de bas.

Want in de stemmen daarboven zit
een tweede melodie met

dalende noten en die stemmen zetten
steeds na elkaar in.

Vandaar de naam Canon.

Zo begint ie dus is het dus nog niet de canon.

Hier komt

de canonmelodie

en de tweede inzet

In het Musicalisches Opfer laat
Johann Sebastian Bach

zien wat je allemaal met een canon kan.

Hij schreef dit muzikale cadeau voor Frederik
de Grote, de koning van Pruisen

die tijdens diverse oorlogen
heel wat kanonnen liet afvuren.

Tijdens een bezoek aan

een koning vroeg Bach hem een thema op te geven
waar hij dan op kon improviseren.

Nou, zo geschiedde.

De koning was zeer onder de indruk.

Maar Bach zelf, die was niet tevreden.

Hij ging er thuis mee verder aan de slag en het
gedrukte eindresultaat bood hij aan de koning aan

met te volgende woorden: “Dit werk heeft slechts
het niet verwerpelijke doel om de roem van een

vorst, hoewel slechts op een klein punt, te
verheerlijken, wiens grootheid en kracht, net als

in alle krijgs- en vredeswetenschappen, ook in het
bijzonder in de muziek door een ieder bewonderd

en vereerd moet worden.

Ik neem de vrijheid hier om
dit onderdanigste verzoek toe te voegen: dat

Uwe Majesteit het behaagt om dit
huidige kleine werk welwillend te aanvaarden

en dat het Uw allerhoogste koninklijke nog lang
genade zal gunnen.

Uwe Majesteits
alleronderdanigste gehoorzaamste knecht,

de auteur.”

Bach dus.

Hij liet zien dat de verschillende stemmen in een canon
niet steeds precies hetzelfde hoeven te doen.

De imitatie van de hoofdmelodie kan bijvoorbeeld
steeds op een

andere toonhoogte beginnen, de intervalcanon.

Ook komen er spiegelcanons voor: de imiterende stem

is precieshet spiegelbeeld
van de oorspronkelijke melodie.

De noten worden horizontaal gespiegeld.

Gaat de melodie dus omhoog, dan gaat imiteren
de stem omlaag.

Verticaal spiegelen kan ook.

Dat noemen we kreeftgang of retrograde.

Kreeften kunnen elke kant op lopen, super handig!

Dit is waarschijnlijk waar de term kreeftengang
vandaan komt.

De imitatie speelt de hoofdmelodie van achter naar

voren
en daarnaast kan je variëren in lengtes van noten.

Bach schreef ook raadselcanons,

maar uhm ja wat die inhouden dat is
mij eigenlijk uh...

...heb ik dat misschien?

“Aan de hand van een

subtitel kan een muziekkenner de raadselcanon
ontcijferen en de canon meerstemmig uitwerken.

Vaak werd hierbij ook visueel in de partituur
gebruik gemaakt van gespiegelde sleutels aan het

eind van de notenbalk of speciale tekens op
plekken waar de stemmen kunnen inzetten.

Een van de betere voorbeelden vormen
de Veertien Canons of Canonische Variaties van Bach”.

Nou, ik moet nu snel
een nieuwe printer kopen dus ik rond af.

Je kaan-ons bereiken via maatwerk@omroepmax.nl
voor al uw klachten.

Vond je deze video leuk?

Like en subscribe!

Kom eens effe kijken.

Dit kan toch echt niet man.
- Nee, dit is echt heel slecht.

Wat is een canon?

Een canon is een meerstemmige compositie waarin de verschillende stemmen steeds na elkaar inzetten en elkaar imiteren. De oudst bekende canon stamt uit de dertiende eeuw. Het is het Engelse liedje Sumer is icumen. Dat werd mondeling overgeleverd. In Italië en Frankrijk gingen ze ook met deze muziekvorm aan de slag. In eerste instantie noemden ze het Caccia, wat 'Jacht' betekent: de verschillende stemmen jagen achter elkaar aan. Later koos men het Oudfranse woord 'canon' dat weer afstamt van het Oudgriekse 'kanon'. Dat woord betekent 'regel' of 'wet'.

Compositie waarin de verschillende stemmen steeds na elkaar inzetten

Wat hebben ‘Altijd is Kortjakje ziek’,
een graaf met slaapproblemen

en Conquest of Paradise te maken
met het thema variatie?

Binnen de variatie zijn er twee smaken: Variaties op

een harmonisch schema en
de iets vrijere vorm: Thema en variaties.

Allereerst die variaties op een harmonisch schema .

Die zijn te herkennen aan
een steeds herhalend motief in de bas.

Een voorbeeld hiervan is
de Canon van Pachelbel of PaCHELbel

zoals je het schijnbaar in het Duits moet zeggen.

we luisteren even naar het motiefje in de bas.

Deze vier maten worden

het hele stuk door herhaald
en daarboven klinkt er steeds een andere melodie.

Cha, conne we maar wat meer van dit
soort duidelijke voorbeelden geven.

De Chaconne, de Chaconne van
Johann Sebastian Bach natuurlijk, die

hij voor viool
solo schreef, of zijn Passacaglia voor orgel.

Het zijn allebei hoogtepunten die slechts gebaseerd
zijn op een kort motief in de bas.

Een goed motief om als componist te laten zien wat je
allemaal in huis hebt.

Eigenlijk is deze vorm gewoon een akkoordenschema
waarop gevarieerd of geïmproviseerd wordt.

Het Is dus ook
de basis van de jazz, de geïmproviseerde muziek.

Vanaf de barokperiode

werden er regelmatig
klavierwedstrijden gehouden.

Wie kon dat nou
het beste orgel, klavecimbel of piano spelen?

De deelnemers kregen vaak een muzikaal thema
voorgeschoteld waarop geïmproviseerd moest worden.

Zo'n thema hoefde helemaal niet ingewikkeld te zijn.

Mozart kon bijvoorbeeld prima uit de voeten

met de toen ook al
bekende melodie van ‘Altijd is Kortjakje ziek’.

Mozarts variaties op ‘Ah, je vous dirai maman’.

Nou, dit gevarieer deed het goed bij het publiek.

En vanwege dit grote succes gingen componisten
deze improvisaties uitwerken.

Hoe kan je allemaal variëren op een thema?

Nou, dat kan
onder meer door het toevoegen of weglaten van noten

aan een melodie, door bijvoorbeeld
versieringen, veranderen van ritme of

maatsoort, veranderen van instrumentatie of door
het veranderen van de begeleiding.

Ook kan er gevarieerd worden op basis van
het karakter van een stuk.

Het idee van de originele melodie blijft dan wel
herkenbaar, maar door het veranderen van bijvoorbeeld

toonsoort, tempo of overgangen van majeur naar mineur

kan een vrolijk thema
ineens heel droevig klinken.

De Oostenrijker Anton Diabelli

was niet alleen muziekuitgever en
componist, maar ook een slimme ondernemer.

Hij bedacht een leuke reclamestunt voor zijn bedrijf.

In 1822 stuurde hij aan alle gerenommeerde

Weense pianisten een zelf gecomponeerd thema.

De opdracht: Schrijf variaties op het door mij
bedachte thema.

En de winnaar? Nou die krijgt een flink geldbedrag.

Nou, een heel stel musici reageren,
waaronder bekende namen als Carl Czerny, het tienjarige

wonderkind Franz Liszt en Franz Schubert. En de
beroemdste pianist uit die tijd, Ludwig van Beethoven

Nou, die reageerde niet op die prijsvraag.

Hij vond het maar een thema van niks.

Wél nam hij de moeite om een ander gedeelte van
het muziekstukje van

de in zijn ogen amateurcomponist Diabelli onder de loep
te nemen.

Hij componeerde daar maar liefst 33 variaties op.

Variaties die inmiddels tot een van de monumenten uit
de pianoliteratuur zijn gaan behoren.

De Diabelli Variaties van Beethoven.

Een ander monument uit
de thema met variatie-literatuur komt

weer van Bach: de Goldbergvariaties.

Bach schijnt het geschreven te hebben op aandringen van
de gezant van Rusland in Saksen, graaf Hermann

Carl von Keyserlingk, die een jonge klavecinist in zijn

dienst had, namelijk Johann Gottlieb Goldberg.

Als de graaf last had
van slapeloosheid, nou dan liet hij Goldberg

delen van
de variatiecyclus spelen en meneer sliep als een os.

Ja! De dankbaarheid van graaf Keyserlingk was groot.

Vanwege de hoge kwaliteit van het werk schonk
hij Bach een gouden beker gevuld

met honderd Louis d’Or.

Een van de meest gebruikte
thema's waarop gevarieerd wordt is La Folia.

Het is misschien wel het oudste thema uit
de Europese muziekgeschiedenis.

Afgelopen vier eeuwen hebben
meer dan 150 componisten dit thema gebruikt.

van Liszt door Carl Nielsen en van Rachmaninov tot

aan Vangelis met Conquest of Paradise.

Een ander populair thema is de 24e vioolcaprice

van vioolvirtuoos Niccolo Paganini.

Ja, dát wist Paganinie van tevoren.

Franz Liszt, Witold Lutoslawski, Johannes Brahms, en

wederom Rachmaninov gingen daarmee aan de slag.

Het is vooral heel mooi wat Rachmaninov
met het thema van Paganini doet, want

voor de 18e variatie
zette hij de bladmuziek van Paganini op de kop.

Jazeker, hij speelde het thema ondersteboven en dacht:

“Zo kan het ook, zo klinkt het nog veel mooier”.

Zo ontstond er een prachtig nieuwe melodie die toch
te maken heeft met het originele thema.

De meest extreme variatiereeks die komt van
de Amerikaan Frederic

Rzewski: ‘The People United Will Never Be Defeated!’
heet het stuk.

Het bestaat uit één thema en 36 variaties, maar dat
wordt door pianisten gezien als een zeer

grote uitdaging, want het thema bestaat uit een
korte, op het eerste gehoor vrij eenvoudige melodie,

maar daarna volgen
er een uur lang variaties in bijna elk te bedenken

muziekgenre van
serialisme tot blues, van klassiek tot minimal music.

Maar is dit allemaal te heftig voor je?

Kijk daar gewoon naar Baantjer, elf seizoenen lang, vol
voorspelbare variaties op een simpel thema.

Wat is een variatie?

Allereerst de variaties op een harmonisch schema. Dit is te herkennen aan een steeds herhalend motief in de bas. Daarboven klinkt dan steeds een andere, gevarieerde melodie. Hoe kun je allemaal variëren op een thema? Dat kan onder meer door het veranderen van ritme of maatsoort, het veranderen van instrumentatie of door het veranderen van de begeleiding. Of door verandering van toonsoort, tempo of verandering van majeur naar mineur of andersom.

Twee soorten: variaties op een harmonisch schema en thema met variaties

Maar Dommel hè.

Dat is toch ook een sequens?

Hey! Wat hebben Kerst, Lego en Bryan Adams...

...te maken met de sequens?

Say “quens”!

Ja, stiekem vind ik dit dus een van de leukste Notendopjes.

We gaan het hebben over
misschien wel hét recept voor pakkende muziek.

De holy grail onder de oorwurmpjes. De x-factor,
de neurienicotine, de cheddar op je hamburger: de sequens.

Het woord sequens komt van ‘sequentia’.

En ja, dat is geen Fries of Fins, maar Latijn.

Sequentia betekent reeks.

In de muziek is een sequens een onmiddellijk herhaalde melodie of harmonie.

Die herhaling kan dalend en stijgend zijn
en moet minstens twee keer achter elkaar voorkomen.

Anders keuren we ‘m af en is het geenquens.

Met name in de barokmuziek vlamde het gemiddelde
componistenbrein van de sequensschrijverij, omdat het

een heel efficiënte manier is om van een kernachtig
en pakkend muzikaal gegeven iets groters te bouwen.

Dus Lego voor luie componisten?

Ja, nouja, lui - het is
gewoon heel doeltreffend om sequensen te schrijven.

Als je eenmaal een leuk
bouwsteentje hebt gevonden, is het voor ons op

herhaling gestoelde brein
alleen maar fijn om vaker te horen.

Vandaar ook dat die sequensenstuff sinds de barok nooit
meer vertrokken is.

Hoe herken je zo'n tonentrein met sequenswagonnetjes?

Oefening baart kunst.

Laten we eens beginnen met Maroon 5.

Eigenlijk twee vergelijkbare fragmentjes., dit is de eerste

die wordt herhaald, lager.

Dat is al een sequensje. Op basis van Pachelbel
met zijn eigen sequens.

Nog een keer lager.

En nog een keer lager.

Ja, een sequens met drie steentjes.

En voor de kerstdagen is deze heel erg leuk.

Ook weer drie.

Nog een keer.

Nog een keer.

Op verschillende toonhoogtes.

De grap is dat je dus eindeloos door kan gaan.

Het werkt ook bij Bach

is Italiaans Concert.

Nou zo vul je dus wel je pagina's met nootjes.

In Engeland: Prins Charles, die kent hem ook:

‘God Save The King’.

Twee keer hetzelfde.

De tweede keer een toontje lager en dan kan Amerika
niet achterblijven natuurlijk.

En je hoort de melodie varieert iets, maar ook ritmisch is
het dus identiek.

leuk.

Wat te denken van deze Franse melodramatische stuff?

Toontje lager, nog een toontje lager.

nog een toontje lager.

Nog een toontje lager

en voilà, de traan.

Zo simpel kan het zijn mensen.

En natuurlijk, in de popmuziek laten ze ook
niets te sequensen

over hoor.

Nog een keer dan lager.

Hoger.

Ja, die Zweden wisten wel hoe ze moesten cashen natuurlijk.

Stef Bos, ook mooi.

Weer twee met een verschil in toonhoogte.

En uhm oh ja, Bryan Adams

met de Summer of ‘69.

Ze zijn overal!

Weer een toontje lager dus.

Toontje la...

een toontje lager.

Ja, ik krijg wel een beetje een droge bek
van. Heeft iemand een biertje misschien?

Ah heerlijk zeg!

Wat is een sequens?

Het woord sequens komt van Latijnse woord sequentia en betekent reeks. In de muziek is een sequens een onmiddellijk herhaalde melodie of harmonie. Die herhaling kan dalend en stijgend zijn en moet minstens twee keer achter elkaar voorkomen.

Een onmiddellijk herhaalde melodie of harmonie

Hey Erik, wat heb je een leuke blazer aan.

-Een blazer bedoel je?
Blazer?

Oh, ik zeg altijd blazer.

Wat hebben urologen,
de val van de Bastille en een vent genaamd Vent

te maken met een blaasorkest?

Eerst even uitblazen hoor.

Zo. Het blaasorkest.

-Auw!
Sorry.

Zo'n 100.000
Nederlanders zijn lid van zo'n orkest

dat bestaat uit
allerlei blazers, op bladblazers na.

Die mogen door de strenge milieuzones
het oefenlokaal niet meer in.

Naast een boel blazers is er ook vaak
een ritmesectie voor

de betere melodische en niet
melodische slagwerk.

Al het goede komt in
drieën en dat is hier ook zo.

Onder het blaasorkest onderscheiden
we harmonie, fanfare en brassband.

HaFaBra is een mooie afko

voor de vrijmibo.

Die derde helft is bij veel verenigingen
trouwens ook goed voor de sociale cohesie.

Maar goed: HaFaBra. Om te beginnen
de harmonie, de grootste van het stel.

Het harmonieorkest bevat koperblazers,
houtblazers en slagwerk.

En meer. Soms tref je er zelfs een
verdwaalde basgitaar of synthesizer aan.

Naar gelang de compositie bevat
een harmonieorkest een breed scala

aan klanken, gevormd door
de koperblazers, van trompet tot tuba.

Een flinke bos hout, van piccolo tot
de altfluit, van klarinet tot contrafagot.

En vlak ook de saxofoonfamilie niet uit.

Voor wie van saxy hou(d)t.

Vergeleken met een symfonieorkest
ontbreken de strijkplanken.

Dus geen violen, altviolen, celli
en contrabassi.

Dat was vroeger ook

een kostenkwestie, want strijkinstrumenten
zijn duurder dan blaasinstrumenten.

Overigens zou je kunnen zeggen
dat de houtblazers in de

harmonie de rol van de strijkers
in een symfonieorkest vertolken.

Dus mis je die violen? Ben je betoeterd!

En tel daar het koperblazersbataljon en
de slagerij bij op en je hebt een

indrukwekkende klanksensatie die ook in
de open lucht overeind blijft.

Muzikaal was het vroeger voornamelijk
functionele muziek, marsen en ander

legerspul, ceremoniële muziek en wat
bewerkte ouvertures uit de concertzaal.

Tegenwoordig kan je alle kanten op van
gearrangeerde symfonieën van

Beethoven en Dvořák via filmmuziek
tot covers van Abba en ACDC.

Nou, dat was eind
18e eeuw nog knap lastig.

Niet alleen omdat beide bands nog niet

bestonden, maar vooral omdat de harmonie
nog stukken compacter was.

Een Boheemse vent genaamd
Vent richtte in 1771 een harmonie

op met twee hobo's, twee althobo's,
twee hoorns en twee fagotten.

En nog steeds wordt hij geëerd via
de Vent-ielen van de blazers.

De oudste Nederlandse harmonie is
volgens het Guinness Book of Records

de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia
Mheer uit 1821.

In Vlaanderen waren ze er stiekem
nog eerder bij.

Op 1 mei 1770 werd in Herberg
De Handboog in het Vlaamse Reet.

De Sociëteit van Harmonie opgericht.

De oudste harmonie van de Benelux staat
dus geschreven op het conto van Reet.

En laten we Jan niet vergeten

Jan Klaassen was
trompetter in het leger van de prins.

Ja, maar ver voor die hit was
de heer Claessen hoboïst in

het leger van de Prins.

Hoboïstenkorpsen, aangevuld
met een klein beetje koper

klonken aan het front.
Dat is pure psychologische oorlogsvoering

want laat 20 hoboïsten
met 20 nét-niet-zuivere instrumenten

tegelijk het volkslied spelen
en de tegenstander blaast

de aftocht.

Hoeveel hobo's er betrokken waren bij

de bestorming van
de Bastille weet ik niet, maar die Franse

Revolutie bleek ook een sleutelmoment in
de ontwikkeling van de harmonie.

Want naast de heer Vent en het conto van
Reet was Parijs de plaats van handeling.

Voor de Bastille bestond
de Franse harmonie uit een man of acht.

Na de bestorming ontstond er een Parijse
beroepsharmonie van minstens 45 man.

1790 jaartje na de Bastille kan je
dus zien als

het geboortejaar van de moderne harmonie.

Die werd al snel hip en professioneel.

Concerten werden in de openlucht gegeven,
maar ook al snel werden concertzalen

uit de grond gestampt.

Die concertzalen zijn er nu nog steeds en
vind je vaak in de buurt van stadsparken.

En eens in de

zoveel tijd zit zo'n zaal tjokvol
supporters van allerlei blaasorkesten.

Afgelopen jaar was

het weer zover tijdens het WMC, het Wereld
Muziek Concours in Kerkrade.

Zo'n concours is een geliefde manier om
als orkest te excelleren,

zorgt voor een kwaliteitsboost van
je orkest en je houdt de eer

van de vereniging en soms
zelfs van je dorp of stad hoog.

Als je in een bepaalde divisie speelt, is
het zelfs

verplicht om eens in de vijf
jaar mee te doen aan een concours.

Anders degradeer je.

Het blijft dus flink oefenen geblazen.

Het geldt
niet alleen voor de harmonie, maar ook

HaFaBra voor de fanfare en brassband.

De fanfare is een
iets compactere versie van de harmonie.

Een uitgebreide houtblazersgroep plus
bepaalde slagwerkinstrumenten die

ontbreken. Zeg Fanfare en
je ziet een stoet musici langstrekken

een, twee in de maat,
anders wordt de juffrouw kwaad

en de juffrouw of meester of
hen is de tambour-maitre

die bij het marcheren voorop loopt
en ritme en richting bepaalt.

Van Koningsdag tot huldigingen
en andere gemeenschapsfuncties.

Koperblazers plus saxofoons, want saxen
zijn officieel houtblazers

vormen een herkenbaar geluid.

Een typische fanfarebezetting bevat
bugels die wat milder klinken dan

de trompet plus de lager
klinkende baritons, eufoniums en tuba’s.

Net als het strijkkwartet is
de fanfare ook de naam van een muziekvorm.

Al in 1655 werd ‘fanfare’ in
het Frans gebruikt

met als betekenis een
muziekstuk voor koper. Vaak met statige of

feestelijke drieklanken, gespeeld door
trompetten of hoorns met een dot slagwerk.

De bekendste fanfare kennen we van
het begin van talloze blockbusters.

De 20th Century Fox Fanfare van Alfred
Newman.

En naast de naam van een blaasorkest

en een muziekvorm is de fanfare óók
de naam van een instrument.

De fanfaretrompet, een hele lange unit die

mag aantreden
in de triomfmars uit Aïda van Verdi.

Ze noemen ‘m ook wel de Aïdatrompet.

En een kijktip is de Nederlandse
filmklassieker Fanfare uit 1985.

Over twee concurrerende clubs in
een oer-Hollands landschap.

Ha, harmonie? Check.

Fa Fanfare check. Bra bh Uh bra brass band.

Da's de derde smaak.

Compacter
dan de fanfare, want zonder saxofoons,

louter koperblazers plus enig slagwerk
zoals snaredrum en bekkens.

De brassband stamt uit
Engeland, omstreeks 1800.

‘K hoor net dat men cornetten
in plaats van trompetten gebruikt.

De cornet is ook wat compacter
en minder luid dan de trompet.

En waar de harmonie net
als een symfonieorkest Franse hoorns

gebruikt,
daar bevat de brassband althoorns.

Typisch Brassband is

een bezetting met bugel, althoorn,
bariton, eufonium en bastuba.

De saxhoorns, zo worden

deze rakkers genoemd, want ze
zijn uitgevonden door Adolphe Sax.

De Brassband bleek een mooie
muzikale evangelisatiehulp voor het

Leger des Heils.

Die Blaasclub van
The Salvation Army heette ‘The Happy Band’.

Minder vrolijk is een begrafenis.

In Amerika ontstond eind
19de eeuw een eigen brassbandtraditie,

waarbij de band
zich leende voor jazzbegrafenissen.

YouTube staat vol met prachtige New
Orleans Jazz Funerals.

Weer eens wat anders dan Mieke Telkamp.

Maar het eindigt niet bij de dood.

Nee, we vieren
het leven met het dweilorkest.

Je kent zo'n club vast van voetbal

dweilorkest Kleintje Pils is
er wereldberoemd om geworden

of van de carnaval.

Daar komt ook de naam dweilorkest vandaan.

Voor kijkers van boven de rivieren:
dweilen is het beneveld rondzwalken.

Tijdens een carnavaleske kroegentocht, ver
voor de uitvinding van de

Bluetooth speaker en
de bijbehorende terreur

voorzag zo'n dweilorkest
je van muziek tijdens dat café kruipen.

En nog steeds. Topsfeer!

Vandaar dat zo'n dweilband ook
wel pretband, Spaßband, plezierkapel en

in Limburg
de zaate hermenie wordt genoemd.

Een dweilorkest bevat doorgaans
trompetten, trombones, baritons of

eufoniums, saxofoon, slagwerk, en
die herken je van veraf, sousafoons.

Deze feestsector komt ook nog

eens regelmatig samen, bijvoorbeeld
op de Bemmelse Dweildag.

Bekende dweilorkesten zijn, naast Kleintje
Pils, de Bellebloazers uit Eibergen,

de RotDweilers uit Bemmel, ‘t
Simpelfonisch Orkestje uit Oosterhout

en Dokters
Swingende Infuustoeters uit Lichtenvoorde.

Limburg en Noord-Brabant hebben
de meeste dweilorkesten.

Flevoland maar één.

Hou vol!

Dweilorkest De Valkenier uit Lelystad.

En tot slot: “In
het mondiale Orkest der Urologie blaast

de Nederlandse sectie een aardig toontje
mee.” Zo lazen we in een urologenvakblad.

Nou, onze gratis tip voor dit
wittejassengilde: ben je betoeterd

vorm Het Blaasorkest!

Tjonge...

jongens volgens mij mogen ze hier ook
wel een keer dweilen hoor. Pfff.

Wat is een blaasorkest?

Zo’n 100.000 Nederlanders zijn lid van een blaasorkest. Naast een boel blazers is er ook vaak een ritmesectie voor het betere melodische en niet-melodische slagwerk. Onder de blaasorkesten onderscheiden we Harmonie, fanfare en brassband: HaFaBra.

Harmonie, Fanfare, brassband én dweilorkest

Hey.

Wat hebben Pythagoras, de G7 en
Ome Willem te maken met een

akkoord?

Een akkoord is heel simpel:

De samenklank van drie of meer tonen.

Twee tonen samen

dat noemen we een tweeklank.

En vanaf een drieklank spreken we dus van
een akkoord.

Als je een akkoord bereikt, dan bereik je
een overeenstemming, je bent in harmonie.

Dat geldt ook
voor een akkoord in de muziek.

De noten uit het akkoord
zijn met elkaar in harmonie.

Oké, de ene keer meer dan de andere.

De wiskundige Pythagoras, die was in de
5de eeuw voor Christus niet alleen bezig

met het berekenen van de lengtes van
de zijden van een driehoek door middel

van de door hem bedachte formule a
kwadraat plus b kwadraat is c kwadraat.

Hij bespeelde ook de zogenoemde knieviool.

Al spelend ontdekte hij dat door een
gespannen snaar op verschillende punten af

te klemmen, mooie getalsverhoudingen
iets harmonisch opleverden.

Net zoals bij

een gitaar wanneer je een snaar tokkelt
en daarna de snaar de helft induwt.

Dan hoor
je twee tonen die heel goed samenklinken.

Ja, twee keer dezelfde noot, alleen de
ene keer

een verdiepinkje hoger, een octaaf.

Ja, verschillende lengteverhoudingen
leveren

tonen op die in
onze oren prettig samenklinken.

Zo komen we bijvoorbeeld uit op
een C akkoord dat bestaat uit een C,

een E en een G.

De C is de grondtoon.

De basis van het akkoord.

Die laten we samenklinken met de derde en
vijfde noot uit die C toonladder.

We tellen dus eerst drie

en dan vijf

naar rechts.

Respectievelijk de terts en de kwint.

Nou, als je hetzelfde doet met de F

en de G

dan heb je de basis voor menig popliedje

te pakken.

Nou, dat waren nog maar twee akkoorden.

Zo simpel is het.

De liedjesschrijver hoeft dus alleen maar
het akkoordsymbool C op te schrijven,

en de uitvoerende weet direct na
het zien van deze video welke drie noten er

dan gespeeld moeten worden:

C, E en G en voor F is dat dan

F, A en C.

Ook Haydn en Mozart konden goed uit
de voeten met deze basisakkoorden.

Ze braken zich het hoofd over de vraag
wat ze nog meer met die akkoorden konden.

Gebroken akkoorden bijvoorbeeld.

De noten van het akkoord

werden niet tegelijkertijd, maar na
elkaar gespeeld.

Ook kunnen akkoorden omgekeerd worden.

De grondligging met een grondtoon
onderin kan bijvoorbeeld ook gespeeld

worden als E-G-C

of als G-C-E en dan blijft het

een C akkoord.

Mag misschien spannender klinken, vraag
je af?

Nou, naast dit
zojuist gespeelde majeur, vrolijke akkoord

hebben we ook mineur akkoorden, akkoorden
die wat droeviger kunnen klinken.

Als je

aflevering drie van Muziek in een Notendop
hebt gezien, dan weet je hier alles van.

Zo niet, kijk maar even.

Ja, welkom terug.

Wat een goede aflevering was dat.

Wij gaan hier verder om drieklanken iets

kruidiger te maken kan je er bijvoorbeeld
voor kiezen om niet de derde noot,

maar bijvoorbeeld de tweede of
de vierde noot uit de rij te spelen.

Tweede noot, vierde noot

en die vierde noot die lost dan
lekker op naar de

terts, de derde noot.

Nou, dat voelt logisch.

Er kan flink verder worden gevarieerd
met halve en hele toonsafstanden.

Als je bijvoorbeeld begint met een
majeur akkoord

en de vijfde noot uit de rij een halfje

hoger speelt. Oeh.

Dan heb je een overmatig akkoord.

als je bij een mineur akkoord

de kwint een halfje

de kwint een halfje naar beneden schuift

dan krijg je een verminderd akkoord.

Hier zijn allemaal variaties op die je direct
weer mag vergeten, zoals dubbel verminderd

een hard verminderde akkoorden.

Maar goed, vergeten. Van de drieklanken
gaan we naar de vierklanken.

Een akkoord dat in

elk liedje of klassiek muziekstuk voorbij
komt is het septiem akkoord.

‘Sept’ is Frans voor zeven.

Een G septiem akkoord wordt bijvoorbeeld
in de populaire muziek geschreven als

G7, niet te verwarren met een G7 top waar
wereldleiders diverse akkoorden sluiten.

Dit is een G majeur akkoord.

We tellen vanaf de G zeven toetsen

naar rechts: één, twee,
drie, vier, vijf, zes, zeven

en voilà het G7 akkoord.

Zo simpel gaat dat jongens.

Gevoelsmatig wil dit akkoord
ergens heen.

Het wil oplossen, in dit geval in
het C akkoord.

Nou ja, logisch.

En zo eindigt bijvoorbeeld
elke willekeurige Mozart symfonie.

Het majeur septiem akkoord,
de zevende noot

een halve noot verhoogd.

Die wil nergens heen, maar is wel

zeer de moeite waard.

Componisten werden steeds creatiever.

Een akkoord

dat het noemen waard is, is het Tristan
akkoord, bedacht door Richard Wagner.

Zijn opera Tristan und Isolde

uit 1865 is een mijlpaal in
de westerse muziekgeschiedenis.

Het begint met dit akkoord:

F-B-Dis-Gis.

Schitterend.

Het akkoord lost
niet op, het gaat nergens heen.

Dit dissonante akkoord

paste eigenlijk helemaal niet binnen het
toonsysteem van toen. Dat was ook

precies wat Wagner ermee wilden uitdrukken:
het verlangen van het liefdespaar

Tristan en Isolde, dat binnen
geen enkele conventie past.

Aan het slot, als Isolde over het
dode lichaam van Tristan

buigt, zingt
ze haar indrukwekkende aria Liebestod.

Het dissonante Tristan akkoord uit

de openingsmaten wordt dan
eindelijk opgelost.

Isolde sterft uit liefde.

Pas nu zijn
de twee samen, samen in de dood.

Prachtig.

Ja, spannende akkoorden
vinden we ook in de jazzmuziek.

En dan kunnen we doorgaan met stapelen.

Om met Ome Willem te spreken:

Deze noot op deze noot

en zo klim ik naar boven.

Nog een terts bovenop
het eerder genoemde septiem akkoord

tussen basis drieklank plus de zevende.

Dan komen we bij de negende noot.

En we gaan door met stapelen.

De elfde en de dertiende.

En ook hier

kun je doorgaan met omkeringen.

Lekker.

Weet je wat?

Zullen we iets afspreken?

Vond je deze video leuk en leerzaam?

Like en subscribe. Akkoord?

Dank je wel!

Ik heb een droge bek gekregen zeg!

Is dit die wodka voor mij he?

Wat is een akkoord?

Twee tonen samen noemen we een tweeklank en vanaf een drieklank spreken we van een akkoord. Als je een akkoord bereikt, bereik je een overeenstemming; je bent in harmonie. Dat geldt ook voor een akkoord in de muziek. De noten uit het akkoord zijn met elkaar in harmonie.

Een samenklank van drie of meer tonen

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

Keukenhof

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.