Als je een muziekinstrument speelt heb je vast wel eens de letters o-p-punt, gevolgd door een nummer bovenaan de bladmuziek zien staan. Die o en die p vormen de afkorting van het woord ‘Opus’. In het Latijn betekent dat ‘werk’. Degenen die Latijn hebben gehad weten natuurlijk ook dat het meervoud niet opussen is maar opera. En ja, opera's hebben soms ook een opusnummer. Hoe het ook zij: het wordt door veel componisten gebruikt om hun muziekstukken te nummeren. Instrumentenbouwers gebruiken soms ook een opusnummering voor hun verschillende modellen. Zo is momenteel het nieuwste paradepaardje in de Opus-serie van orgelbouwer Johannus de Opus 360: met drie klavieren, 43 stemmen en een krachtig 4.1-audiosysteem.
De vrij onbekende Italiaanse componist Antonio Cifra was in de 17e eeuw een van de eersten die zijn muziek nummers meegaf. Arcangelo Corelli en Antonio Vivaldi dachten: waarom zijn we daar zelf niet op gekomen? Ze volgden zijn voorbeeld. Vaak werden composities in een setje van zes gepubliceerd. Elk setje kreeg dan één opusnummer. Dat ging over het algemeen op basis van de chronologische volgorde van compositie of die van publicatiedatum. Soms werden opusnummers onderverdeeld in meerdere composities, zoals de strijkkwartetten op.18 nr. 1 t/m 6 van Ludwig van Beethoven. Omdat veel van die instrumentale werken geen titel hadden was er door zo’n nummering toch een soort overzicht. In de popmuziek is dat veel makkelijker. Die liedjes hebben gewoon een titel waaraan je ze kan herkennen. Zo gaf de Oostenrijkse band Opus hun one day fly-hit Live is Life alleen maar die titel mee en geen opusnummer. Dit Opusnummer werd overigens bekend doordat het te horen is in een beroemde video waarin Diego Maradonna met zijn warming up bezig is.
Componisten kunnen af en toe best slordig zijn. Van een consequent doorgevoerde chronologische nummering kwam vaak weinig terecht. Ze werkten vaak aan meerdere composities door elkaar heen of publiceerden vroege werken pas veel later. Ook verschenen niet alle composities in druk. Een van de grootste chaoten was Carl Nielsen. Die ging zó slordig om met zijn opusnummers, dat de musicoloog Dan Fog orde in de chaos moest aanbrengen. Hij nummerde alle werken opnieuw op chronologische volgorde. (te herkennen aan de FS-nummering). Het gebeurde overigens wel vaker dat het oeuvre van een aantal componisten door musicologen opnieuw genummerd werd. Zo ging de heer Köchel aan de slag met het werk van Mozart. Daar komt de KV-nummering -de Köchel Verzeichnis- uit voort. Bij Johann Sebastian Bach zien we BWV -Bach Werke Verzeichnis- en bij Joseph Haydn Hob., naar de Rotterdammer Anthony van Hoboken. Bij Franz Schubert bevat de eigen opusnummering lang niet alle werken, zodat de D-nummering -van Otto Erich Deutsch- wordt gehanteerd. Zo staan de Impromptu's voor piano bekend als op.90 en op.142, maar ook als D 899 en D 935. Een opus dat na de dood van een componist wordt ontdekt heet meestal 'opus postumum' - een postuum werk. In het geval van Ludwig van Beethoven is een aantal werken die na diens dood zijn ontdekt gerubriceerd als WoO (Werke ohne Opuszahl).
Het belangrijkste werk van een componist -maar ook van andere schrijvers en kunstenaars- wordt het Magnum Opus genoemd. Denk aan de operacyclus Der Ring des Nibelungen van Richard Wagner, of The Lord of the Rings van Tolkien of deze Notendop-video van de Maatwerkredactie.
