Groep 6/7/8

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Cultuur en geloof

Het Klokhuis

Website Klokhuis

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Radio Kootwijk is om te beginnen een heel bijzonder gebouw. Het lijkt wel een moderne kathedraal, of een tempel. Of zelfs een sfinx! En dat midden in een uniek natuurgebied. Het ziet er prachtig uit maar het is van oorsprong meer een technisch gebouw. De vorm van het gebouw heeft meer te maken met de functie. Namelijk onderdak geven aan de allereerste lange-golf radio van Nederland. ‘Mirabella! Mirabella! Mirabella’ Hallo, hallo!’ In de tijd dat Radio Kootwijk gebouwd werd tussen 1919 en 1923, was Indonesië aan de andere kant van de wereldbol, nog een kolonie van Nederland. Het contact met die overzeese gebieden ging per brief. En dus per boot. Telefoons bestonden nog niet. En dus kon het echt weken duren voor een simpele boodschap aankwam. Totdat de radio werd uitgevonden. Die radiogolven maakten het mogelijk om signalen van de ene kant van de aardbol naar de andere kant te sturen. Nou werkte dat in die tijd alleen met hele lange radiogolven. Die lange radiogolven hadden de eigenschap dat ze als het ware dicht op het aardoppervlak kleefden en daardoor over hele lange afstanden verstuurd konden worden. Er was wel een uitdaging. Hele lange radiogolven moesten gemaakt worden met hele sterke zenders en hoge zendmasten. En daar werd toen dat gebouw voor neergezet. Hier kan je datzelfde gebouw zien als de spil in een netwerk van vijf enorme zendmasten van 212 meter hoog. Die allemaal nodig waren om die lange golven de wereld in te sturen. Aan de andere kant van de wereld, in Bandoeng werd zo'n zelfde installatie gebouwd om de golven te kunnen ontvangen. Moet je even voorstellen, we hebben het hier over 100 jaar geleden. Toen was dit echt een technisch hoogstandje om van te smullen. Het begin van die radio was 100 jaar geleden iets om trots op te zijn. In theorie hadden ze hier ook een simpele loods kunnen bouwen. Maar de architect Jules Luthmann koos voor dit gebouw om die trots uit te kunnen stralen. In die tijd was dit supermodern, gemaakt van de nieuwste materialen. Daarmee is Radio Kootwijk ook het allereerste gebouw van gewapend beton in Nederland. Wauw! Dit is de magische vloer van deze gigantische zenderhal. Hij is helemaal opgebouwd uit een patroon van tja, wat zullen we zeggen? Haken lijken het wel. Het interessante is dat als je door je oogharen hiernaar kijkt dat je iets verstopt ziet zitten namelijk een radiogolf die er doorheen loopt. Ik zal 'm even volgen. Dit is hem. Zie je hem? De hele vloer stond hier vol met zendapparatuur en coderingsmachines. Er was superveel energie nodig om die lange-golf zender te laten werken. Als de zender aan stond kwam er zo veel straling vrij dat al het ijzer in het gebouw warm werd. Dat is de reden dat ze dit gebouw helemaal gemaakt hebben van beton. Ze hadden ook kunnen kiezen voor hout met spijkers. Maar dat was een hele grote kans dat het gebouw in de fik zou vliegen. Beneden bij de ingang heb je trouwens een grote vijver en het water uit die vijver werd gebruikt om die zender te koelen. Ok. Kijk hier eventjes dan. Wat een uitzicht! O, heerlijk! En vanaf hier kan je ook goed zien dat dit gebouw midden in een soort lege ruimte staat. Er is hier verder bijna niks anders in de omgeving. Met een goede reden natuurlijk. Want andere gebouwen konden dat radiosignaal verstoren. En dat wil je natuurlijk niet. Als je hier loopt, voel je wat voor aparte plek dit is. Zo'n technisch gebouw en dat midden in zo'n natuurlijke omgeving. Ik heb het nog nooit meegemaakt, maar wel heel bijzonder.

Waarom is Radio Kootwijk zo’n bijzonder gebouw?

Programmalogo's

Toen Radio Kootwijk gebouwd werd, was Indonesië nog een kolonie van Nederland. Telefoons bestonden nog niet en een brief versturen ging traag. Toen werd de radio uitgevonden. Door middel van hele lange radiogolven konden boodschappen over lange afstanden verstuurd worden. Er staan geen andere gebouwen in de buurt, omdat die de radiogolven kunnen verstoren.

Speciaal gebouwd voor het communiceren met de andere kant van de wereld

Het is nu half negen 's avonds. Ik sta op de snelweg, op de A10 bij Amsterdam. Ik heb er zin in. Kom, we gaan kijken hoe ze daar die borden gaan ophangen. De ploeg gaat meteen aan de slag. Ze hebben tot morgenochtend vijf uur. Dan moeten alle borden verwisseld zijn. En moet de weg weer open kunnen. Er worden afzettingen geplaatst, rijstroken gesloten. Straks heb je nog maar 1 rijstrook waar je overheen kunt rijden. Er moet een bord vervangen worden. Dus dan moet eerst het oude bord eraf. Wat een groot ding, he? Maar het kost maar een half uurtje om eraf te halen. Het is zo gepiept. Jullie gaan zo dat enorme bord ophangen. Hoe is het om dat op te hangen terwijl er auto's langsrijden met 70 kilometer per uur? Ja. Het is best een bijzondere werkplek. Hier, zo midden in de nacht op de snelweg. Maar, waar wij werken worden de stroken afgezet. Het verkeer mag inderdaad 70. En als zij zich daaraan houden, is het voor ons een prima werkplek. Het nieuwe bord hangt weer. Het nieuwe bord is wel wat groter. Die moesten ze nog in elkaar zetten omdat het uit twee delen bestaat. Ze gaan nu dit grote bord, dat boven de snelweg hangt, weghalen. Daar hebben ze 15 minuten de tijd voor. En daarna moet de weg gewoon weer open. Het grote bord is er binnen 15 minuten afgegaan? Ja. Absoluut. De auto's rijden weer? Ja. De nieuwe borden hangen? Allemaal. Kijk, alles goed gegaan, hè? Zeker. Ik heb nog een laatste vraag. Dit bord heb ik van Janouk gekregen. Het Klokhuis keurmerkbord. Kunnen we dat ook nog even ophangen? Het is een heel mooi bord. Maar we hangen hier alleen die blauwe op. Nou. Dan hang ik hem gewoon lekker op het Klokhuiskantoor. Ja. Lijkt me een goed idee. Ik ga lekker mijn bedje in. Bedankt, he. Jo. Doeg. Hoi.

Hoe worden bewegwijzeringsborden geplaatst?

Als er een bord bij de snelweg geplaatst of verwisseld moet worden, worden er rijstroken afgezet zodat er veilig gewerkt kan worden. Met een hijskraan en hoogwerker worden de borden opgehangen.

Rijstroken op de snelweg afsluiten om grote borden op te hangen

Even kijken, Mediapark, Hilversum. Yes. Nou, top, die staat erin. Kijk. Op de fiets, in de auto, onderweg naar school naar je werk of tijdens de vakantie, je komt ze overal tegen: Bewegwijzeringsborden. Onze navigatie vertelt ons vaak waar we naartoe moeten. Maar toch is het heel fijn dat er ook langs de weg borden staan die dat vertellen. Die ook aangeven hoe lang het nog rijden is. Bewegwijzeringsborden staan er al meer dan 100 jaar. De eerste borden waren alleen voor fietsers. De fiets was toen ook al een heel populair vervoermiddel. Auto's waren er nog nauwelijks. Maar tegenwoordig zijn er de bekende blauwe borden voor de auto's de rode voor fietsers en de paddenstoelen voor wandelaars en fietsers. De Nationale Bewegwijzeringsdienst ontwerpt al dit soort borden om ons de weg te wijzen langs snelwegen, dorpen, steden en zelfs langs het fietspad. Ze zorgen ervoor dat alle borden er in het hele land hetzelfde uitzien. En dat ze op de juiste plek terechtkomen. Het begint natuurlijk allemaal bij een ontwerp. Christopher, jij bent een van die ontwerpers. Hoe ga jij te werk? Eerst krijg ik een aanvraag binnen van een wegbeheerder. Dat kan zijn Rijkswaterstaat, de provincie of een gemeente. Zij geven aan dat er iets verandert aan een weg. Wij kijken wat voor bord er moet komen hoe hoog het wordt en wat erop komt te staan. Hoe bepaal je nu de afstanden? Wij maken gebruik van navigatiesystemen. Dit hoeft niet de kortste route te zijn. Ok. Maar soms komt de vraag vanuit de wegbeheerder om gebruik te maken van een ringweg, zoals deze rondom Amsterdam. M-hm. Zodat het verkeer niet door de stad heen rijdt, maar eromheen rijdt. En de kilometers die op de borden staan, wat zeggen die nou precies? Is het zo als er op een bord staat: Den Haag 10 kilometer dat je na die 10 kilometer ook echt in het stadscentrum staat? Nee. Op dat moment ben je op de grens van Den Haag. Ja. Dit is de grens van Den Haag. Op de grens gaat het woordje 'Den Haag' over op 'Centrum'. Dus dan volg je als automobilist de borden: Centrum om bij het stadscentrum te komen? Ja, dat klopt. Check. Waar ben je nu mee bezig? Nu ben ik bezig met het ontwerp van een bord. Deze komt langs de A10 te staan. Het bord moet natuurlijk aan de regeltjes voldoen. Waarvan een hele belangrijke is dat de letterhoogte goed moet zijn. Het bord staat natuurlijk langs de snelweg. Je moet het snel kunnen lezen. Ja. Als het bord klaar is, zoals je op dit plaatje kunt zien, zullen we hem op de ondergrond plaatsen om duidelijk aan te geven waar het bord komt te staan. Dat is in dit geval hier langs de weg? Ja. Dat klopt. Ja. En dan is-ie af? That's it? Dan is-ie in principe af. Dan gaat de werktekening naar de fabriek. En dan kunnen ze hem gaan maken? En dan wordt-ie gemaakt. Top.

Hoe worden bewegwijzeringsborden ontworpen?

De borden langs de weg die je de weg wijzen, worden ontworpen door de Nationale Bewegwijzeringsdienst. Alle borden in het land zien er hetzelfde uit. Op de borden staat welke kant je op moet en hoe ver het nog is. De borden moeten snel leesbaar zijn, voor als je erlangs rijdt of fietst.

Goed leesbare borden langs de snelweg of het fietspad

Met behulp van de navigatie en de borden onderweg heb ik het gevonden: De Bewegwijzeringsbordenfabriek in Tegelen. Nou, dat zijn er nogal wat. In heel Nederland staan 100.000 van dit soort bewegwijzeringsborden. En bijna de helft daarvan komt uit deze fabriek. Het begint allemaal bij deze grote printer. Hier wordt het ontwerp ingevoerd. En dan wordt het hier op speciaal folie uitgeprint. Na het printen komt er een speciale beschermfolie overheen. Dan is het bord goed bestand tegen zonlicht, regen en opspringende steentjes bijvoorbeeld. En daarna wordt het hier allemaal netjes uitgesneden. De ondergrond van de borden bestaat uit aluminium of staal. Daaroverheen wordt dan de bedrukte folie geplakt. En dan begint het al aardig op een bord te lijken. Zo, ja, dat wordt wel een heel leuk bord dit. Met dit folie is iets heel bijzonders aan de hand. Daar zitten een soort van kleine spiegeltjes in. Oftewel: Prisma's. Kijk, dit hier is een prisma. En als ik daarop schijn met een lamp dan zie je dat het licht niet direct aan de achterkant eruit komt. Maar dat 't licht naar verschillende kanten wordt afgebroken. En precies dat gebeurt dus ook met het folie. Als je daar met de koplampen op schijnt maakt niet uit vanuit welke hoek, dan is het altijd goed te zien. Want het licht wordt altijd teruggekaatst. Dat maakt dus ook dat je in het donker ook nog heel goed die verkeersborden kunt lezen. Kijk, vanuit welke hoek ik er ook op schijn van boven, van opzij het is allemaal gewoon goed te lezen en te zien. Een zo'n groot bewegwijzeringsbord bestaat uit kleinere delen. Kijk, dit is een zo'n deel. En die worden allemaal in elkaar gezet met behulp van bouten en moeren. En zo zetten ze dan in 20 minuutjes tijd zo'n groot bewegwijzeringsbord in elkaar. Met al die verschillende onderdelen. Dit bord is nu helemaal klaar. Het wordt in delen op de vrachtwagen gehesen. En daarna wordt het direct naar de plaats gebracht waar het bord wordt opgehangen of neergezet.

Hoe worden bewegwijzeringsborden gemaakt?

De wegwijzers die langs de snelweg en langs fietspaden staan om te wijzen welke kant je op moet voor bepaalde plaatsen of steden worden gemaakt in een fabriek. Na het printen van het ontwerp komt er een speciale folie over het bord heen. Als er met een koplamp op geschenen wordt, is het bord altijd te lezen, ook van opzij.

Speciaal folie zodat de borden altijd te lezen zijn

Groenten en fruit groeien aan bomen struiken of het zijn gewoon wortels in de grond. Via de wortels krijgen ze water en andere voedingsstoffen. Daarmee kunnen ze groeien en leven natuurlijk. Maar vanaf het moment dat je hem plukt staan ze er alleen voor. Ja, beetje verdrietig wel, want nu begint het stervensproces. In dit laboratorium onderzoeken wetenschappers hoe al die stervende patiëntjes zoals m’n appel, maar ook peren, bananen en al het andere groente en fruit zo lang mogelijk in leven kan worden gehouden. Kijk, hier zijn een aantal collega's van mijn appeltje. Bacteriën en schimmels zorgen ervoor dat groente en fruit er uiteindelijk zo uit komen te zien. Als fruit aan de boom hangt dan is het nog stevig en sterk en heeft het een goede weerstand. Maar als fruit geplukt wordt, dan wordt de weerstand steeds lager. De schil wordt zachter en schimmels en bacteriën kunnen naar binnen. Daar slaan ze toe. Ze eten van de suikers van de vrucht en groeien en groeien tot de vrucht bijna helemaal is overgenomen. Dan is ie rot. Eelke, hoe kan het dat als een vrucht geplukt wordt dat die op een gegeven moment een slap en een beetje rimpelig velletje krijgt? Als je een appel plukt van de boom, dan is ie los van de wortels van de plant en dan krijgt ie geen voedingsstoffen meer uit de plant. En dan gaat ie zichzelf eigenlijk van binnenuit zijn eigen vruchtvlees opeten. Want hij heeft energie nodig om in leven te kunnen blijven. En daarmee wordt ie ook zwakker voor indringers, voor schimmels en bacteriën. Ik heb hier een appel, die heb ik zelf geplukt en die heeft een paar uur niet meer aan de boom vastgezeten. Leeft hij dan nog wel? Ja, die is springlevend en die ademt zelfs nog. Wacht. Die appel ademt? Jazeker. Net als mijn lichaam. Ik adem in en ik adem uit. Dan verbruikt mijn lichaam de zuurstof. Dat doet een appel ook. Dit apparaat meet zuurstof in de lucht. Dus als ik hier een sample neem, ik doe een meting. Dan gaat ie nu meten. Hoeveel zuurstof hier in de lucht zit? Hoeveel zuurstof hier nu in de lucht zit. En dan staat hier de uitslag. Ok, 20,7, dus zoveel zuurstof zit er in de lucht. Ja, en ik heb hier een pot met aardbeien en daar ben ik ook begonnen met 20,7% zuurstof. Deksel erop, heb ik helemaal dichtgemaakt. En nu zijn die aardbeien aan het ademen net zoals het appeltje en verbruiken zuurstof. Ze zitten nu ongeveer een dag in de pot dus even kijken hoeveel zuurstof ze hebben verbruikt. Oh kijk, veel minder. Aardbeien ademen echt heel hard. Dat zijn de topsporters bijna, onder het fruit. Het is nu 13,4. Ja, bijna 7% lager in zuurstof. Wat die aardbeien allemaal hebben geademd. In 1 dag? Dat gaat hard. Ja. Mijn appeltje heeft dus voedingsstoffen en kan ademen dus die is eigenlijk topfit. Ja, die appel is topfit. Alleen hij is wel van de boom af. En als we dus niks doen, ja, dan wordt ie heel snel slechter. Ja, want dan wordt ie rot, maar dat kunnen we uitstellen toch? Ja, we kunnen er alles aan doen om deze appel gezond en fit te houden en het rottingsproces te vertragen. En daar hebben we een aantal trucjes voor. Nou gelukkig, want ik gun het hem wel.

Waardoor gaan fruit en groente rotten?

Als groente of fruit geplukt wordt, krijgen ze geen voedingsstoffen van de plant meer. De schil wordt zachter en schimmels en bacteriën kunnen makkelijker naar binnen. Ze eten de suikers van de vrucht en groeien totdat ze de vrucht bijna helemaal overnemen. Dan is hij rot.

Als fruit of groente geplukt is, krijgen bacteriën en schimmels meer kans

Het eerste trucje om het rotten van fruit en groenten tegen te gaan wordt uitgevoerd door die koelmachines. Je zou het niet zeggen maar deze appel is elf maanden geleden geplukt terwijl dat hij eigenlijk binnen een paar weken rot had moeten zijn. Hoe kan dat? Oh, koud. En dat is ook een belangrijke truc om groente en fruit fit te houden. Kou. En die kou, die komt heel nauw. Want op het moment dat die appel geplukt wordt, gaat hij diezelfde avond nog deze koelcel in. En hier wordt ie bewaard. Tussen de 1 en anderhalve graden Celsius. Even kijken Ja, 1,5. Nou, dat is perfect, want als hij ook maar iets warmer zou zijn dan gaat de kwaliteit van die appel heel snel achteruit. Door die kou komt de appel in een soort winterslaap en heeft ie minder voeding nodig om in leven te blijven. Net als bij egels. Bij een egel daalt dan ook de lichaamstemperatuur waardoor hij in de winter lang zonder voedsel kan. Maar een winterslaap alleen is nog niet goed genoeg. Om ervoor te zorgen dat die appel echt elf maanden lang bewaard kan blijven en goed blijft, moet je hem in coma brengen. En ook dat kun je met de winterslaap van een egel vergelijken. Die koelt dan niet alleen flink af, maar ademt ook veel minder vaak en krijgt dus minder zuurstof binnen. Bij fruit werkt dat ook heel goed. Als je zorgt dat die appel veel minder zuurstof krijgt dan raakt die in een soort coma en blijft hij veel langer goed. En daar zorgt deze stikstofgenerator voor. Als de ruimte gevuld is met appels wordt die goed afgesloten. De stikstofgenerator blaast stikstof de ruimte in. Die stikstof verdringt de zuurstof, dus het zuurstofniveau wordt lager. Deze combinatie van koelen en zuurstof weghalen brengt de appels in een coma. Die coma zorgt ervoor dat de appels minder voeding nodig hebben en dus niet zichzelf hoeven op te eten. En daardoor worden ze minder zacht, niet rot en zijn ze zelfs na elf maanden nog Lekker! Als de appels naar de winkel gaan en ze dus in een warme, zuurstofrijke omgeving terecht komen dan is het uit met de winterslaap en zullen ze binnen een paar weken opgegeten moeten worden. Maar je hebt ook producten die na een paar dagen of zelfs binnen een paar uur al slap en zelfs rot zijn. Die halen normaal gesproken de winkel niet eens. Als ik sla koop, zeker als die voorgesneden is dan moet ik hem eigenlijk binnen een dag opeten, want anders wordt ie bruin en rot, ook al bewaar ik hem koel. Maar ik zat te denken, die sla die is gesneden, die wordt verpakt dan moet ie vervoerd worden naar de winkel. Dan ligt ie daar ook een paar dagen totdat ik hem koop. Dan ligt ie nog een paar dagen in mijn koelkast. Dan zou ie toch al rot moeten zijn? Ja zeker. En vooral met sla, groente en fruit wat gesneden is gaat het proces van slecht worden echt heel veel sneller. Kijk maar eens wat er gebeurt als ik deze appel in twee snijd. Zo. Zullen we een kopje koffie gaan drinken en kijken wat er gebeurt? Ja, is goed. Mag het ook een glaasje appelsap zijn? Ja, tuurlijk. Wil je er ook een appeltaart bij? Lekker. Kwartiertje later, moet je kijken wat er gebeurd is. Ik heb dus net een kwartiertje geleden die appel doormidden gesneden en die cellen stuk gemaakt. Een appel bestaat uit allemaal minuscule celletjes. Net zoals deze kussentjes hier. Dus elk kussentje is een plantencel. Als ik die doorsnijd, kijk wat er gebeurt. Dan gaan ze stuk. -Dan gaan ze stuk. En als ze stuk zijn dan mengen al die sappen in die cellen die er zitten. Dat komt in aanraking met zuurstof en dat wordt bruin. Dus zolang die cellen heel zijn, dan zijn ze eigenlijk beschermd tegen invloeden van buitenaf. Maar dat bruine, is dat dan ook rot? Nee, deze appel is nog prima te eten. Alleen ik heb wel die cellen dus nu kapotgesneden en daar kunnen schimmels en bacteriën nu makkelijker bij. Dus dat hele rottingsproces, ja dat gaat nu sneller. Kijk, hier zie je dat goed. De peer die doormidden gesneden is en waarvan de celwanden dus stuk zijn, rot veel sneller dan een hele peer. En hoe zit het dan met mijn sla? Want die is ook gesneden. Daar kunnen ook schimmels en bacteriën bij maar toch is die voorverpakte sla niet rot als ik ‘m koop. Ja, daar hebben we dus precies hetzelfde trucje gedaan als met jouw appeltje. Dus koelen en minder zuurstof. Als je dus in de supermarkt gesneden sla of gesneden groente koopt dan is dat meer dan alleen een stukje plastic eromheen. Ik doe er nu sla op en dan gaan we de luchtsamenstelling aanpassen. We doen er iets anders in dan lucht. Kijk ik heb nu de zuurstof eruit geblazen met de stikstof die in deze tank zit. Net als die appels is ook de sla in slaap gebracht. Ja, maar niet meteen een winterslaap, eerder een hazenslaapje. En dat is dan precies genoeg om vervoerd te worden naar de supermarkt en voor mij om nog een paar dagen in de koelkast te bewaren. Dank je wel, Eelke! Ik eet sla vanavond.

Hoe voorkom je dat fruit of groente gaat rotten?

Als een appel geplukt is, wordt hij bewaard in een koelcel bij een temperatuur tussen de 1 en 1,5 graden Celsius. Bij voorgesneden producten in de supermarkt, bijvoorbeeld sla, wordt nog een ander trucje toegepast. In het zakje wordt de zuurstof weggehaald en vervangen voor stikstof. Zo wordt de sla eigenlijk in slaap gebracht en blijft hij veel langer houdbaar.

Koel bewaren en zuurstof vervangen door stikstof

BMX: Racen op een klein fietsje. Het begon allemaal eind jaren 60. Aan de westkust van de Verenigde Staten. BMX betekent Bicycle Motor Cross. Oftewel: Fiets Motor Cross. Dat klinkt misschien een beetje tegenstrijdig: De fiets en motor samen. Dat komt omdat BMX in het begin gezien werd als een leuke manier om kinderen met een fiets alvast te laten wennen aan het motorcrossen. Totdat ze oud genoeg waren om zelf een crossmotor te mogen besturen. (computerstem:) Ok, riders. Random start. Riders, ready? Watch the gate. (startsignaal) Een opstapje voor het motorcrossen is BMX al lang niet meer. 40 jaar geleden waaide de sport over naar Nederland. Inmiddels is het een superpopulaire en zelfs een Olympische sport. Oeh, okee! Wow. We zijn hier nu bij Sportcentrum Papendal Waar die toppers daar, opgeleid worden om de allerbeste BMX'ers van de hele wereld te worden. Dit is dus de prachtige baan waarop ze oefenen. Die lijkt ook zoveel mogelijk op de officiele Olympische baan. En dat is natuurlijk waar ze naartoe werken. Een BMX-crossbaan is tussen 430 en 460 meter lang. Gemaakt van zand met bochten van beton. Die bochten waar ze doorheen gaan noem je ook wel kom- of kuipbochten. Daar moeten ze dus echt 180 graden draaien. Daarnaast zitten er nog veel meer hindernissen in de baan. Enkele bulten, dubbele bulten. En helemaal aan het eind zit een zogeheten 'rhythm section'. Met heel veel korte, snelle bulten achter elkaar. Waar de rijders zo ritmisch mogelijk overheen moeten bewegen. En de echte pro's, die leggen deze hele baan af in 35 seconden. Nou, eens kijken hoelang ik erover doe. Laat maar zien dan. Ja, toch. Als je hierboven staat, is het toch wel even een ander verhaal. Het gaat echt steil naar beneden. Ik zie veel crashkansen. Ik sla deze nog even over. Renske, het is wel echt, echt hoog, zeg. Hij is wel hoog, ja. Hij is bijna negen meter. En het is net zo steil als de Olympische baan. En het begin van de baan is dit, de start. Ja. Dat is superbelangrijk dat het goed gaat, toch? Ja. Je wilt zo snel mogelijk beneden zijn. Dan heb je minder last van andere rijders. Je wil zo snel mogelijk de eerste bocht in. Minder last van andere rijders? Ja. Minder elleboogjes. En je hoeft minder in te halen. We zitten elkaar dan zo O, ja? Of proberen omver te duwen. Jezelf voor proberen te wringen. Maar dus ook botsingen en vallen op de baan, gebeurt regelmatig? Ja. Ja. De start is belangrijk. Ik ben benieuwd. Kunnen jullie het laten zien? Zeker. Ja. Ok, top. (computerstem:) Ok, riders. Random start. Riders ready? Watch the gate. (startsignaal) Wow! Woehoe! Zo. De start bij BMX wordt geregeld door een computer. De tijd tussen zijn laatste woorden 'Watch de gate', 'let op het hek'. En het vallen van het hek is iedere keer net ietsje anders. Zo weten de rijders nooit precies wanneer ze moeten beginnen. Dat is natuurlijk wel zo eerlijk. En ook extra spannend. Next. Als het hek valt, is het belangrijk om zo snel mogelijk te vertrekken. Iedere honderdste van een seconde die je hier later weggaat zorgt ervoor dat je winkansen enorm afnemen.

Wat is bmx-racen?

Bmx staat voor Fiets Motor Cross. Het begon als een manier om kinderen te laten wennen aan het motorcrossen. Inmiddels is het een serieuze Olympische sport. De crossbaan is maximaal 500 meter lang en bestaat uit strakke bochten en heuvels.

Racen op een klein fietsje op een hindernisbaan

Letterlijk betekent het 'zure smaak'. En het is echt megapopulair. Niet alleen in Azië, maar ook in westerse landen en in Nederland zijn we er echt gek op. Ik heb het natuurlijk over dit smakelijke rijsthapje met vis, zeewier en groentes. Sushi! En zoals ze dat in het Japans mooi zeggen: itadakimasu. Oftewel: Eet smakelijk. Oh Lekker. Want sushi is Japans. Maar het idee is lang geleden per toeval ontstaan in China om verse vis langer te kunnen te bewaren. De vis werd gezouten en ingerold in rijst. Maar het werd een beetje zurig van smaak. Dus, ja, de rijst aten zij niet. Het ging hun echt puur om de vis. Die vistechniek waaide over naar Japan. Maar de Japanners gebruikten verse vis. Ze voegden rijstazijn toe aan de rijst en gedroogd zeewier en je raadt het al: Dat is de geboorte van sushi! Zo'n 400 jaar geleden is dit begonnen in de hoofdstad Tokio en later waaide dat over naar de rest van Japan. En dan ben ik natuurlijk ook wel heel benieuwd hoe je sushi maakt. Eveline Wu, jij bent een echte sushikenner, topkok en hebt verschillende sushirestaurants. Dus jij weet er echt alles van. Hoe heb jij dat geleerd, om sushi te maken? Ik heb op mijn 18e een hele goeie les gehad van een echte Japanse chef, uit Singapore. Sindsdien ben ik helemaal verliefd op sushi. Om het te maken en het te eten. En eten we hier in Nederland nou dezelfde sushi als in Japan? Nou, in Japan eten ze veel meer versere vis. En dan puur. Ze proeven meer de pure smaak van de vis. Maar in Nederland voegen wij heel veel smaken toe. Dus in Nederland en 't Westen hebben we de sushi een beetje aangepast aan onze eigen smaak. Juist. Welke soorten heb je hier? Je hebt twee hoofdsoorten sushi. Dat zijn de maki's. Laat ik jou zo zien. Dit zijn de maki's. Rijst, vis, gerold in zeewier. Zo'n sushirolletje. Dit zijn allemaal maki's dus? Ja. Allemaal verschillende soorten. Je kunt het van allerlei verschillende vis maken. Of een vegetarische versie. En dit is dan de andere soort, hè? Dit noemen wij 'nigiri'. Eigenlijk gewoon een bolletje rijst met een plakje vis erop. Het water loopt me in de mond.

Wat is sushi?

Sushi is een gerecht dat oorspronkelijk uit Azië komt. Sushi is Japans, maar het idee is per toeval ontstaan in China als manier om verse vis langer te kunnen bewaren. In Japan werd rijstazijn en gedroogd zeewier toegevoegd aan de in rijst gerolde vis. Verschillende soorten zijn maki en nigiri.

Rijsthapje met vis, zeewier of groentes

Zo. Ikzelf vind het wel leuk om af en toe mijn nagels te lakken en nou weet ik ook dat sommige mensen dat misschien meer iets voor meisjes vinden. We hebben allemaal ideeën over wat meer bij jongens hoort en wat meer bij meisjes hoort. En een woord dat daar mee te maken heeft is gender. Misschien heb je er wel eens van gehoord. Wat dat precies is. Dat gaan we uitzoeken. 

Om te beginnen zijn er verschillende lichamen. Het lichaam van een jongen heeft onder andere teelballen en een piemel. Dit zijn kenmerken van het mannelijk geslacht. Het lichaam van een meisje krijgt onder andere een baarmoeder, borsten en een vulva. Dit zijn kenmerken van het vrouwelijk geslacht. En dan zijn er ook mensen die geboren worden met lichamelijke kenmerken van beide geslachten. Bijvoorbeeld teelballen, maar ook een vulva. Dat noem je intersekse. Dat komt bij ongeveer één op de honderd mensen voor. Je geslacht wordt bepaald als je als baby in de buik zit. Geslacht gaat over je lichaam, de bouwstenen waaruit je gemaakt bent. Maar dan heb je ook nog hoe je jezelf voelt vanbinnen. En dat noemen we je genderidentiteit. Voel je je van binnen een meisje, een jongen of misschien wel een beetje van allebei? Mijn geslacht, mijn lijf, is dat van een jongen. En ja, ik voel me ook een jongen. Dus mijn geslacht en mijn genderidentiteit zijn hetzelfde. Het komt minder vaak voor, maar bij sommige mensen zijn het geslacht en de genderidentiteit verschillend. Bijvoorbeeld dat je je van binnen een meisje voelt, maar het geslacht hebt van een jongen of andersom. Mensen die dat heel sterk voelen voor een langere periode noem je ook wel transgender personen. Daar gaat deze aflevering niet over. Deze gaat over gender. Gender. Daar heeft iedereen mee te maken. 

We hebben met z'n allen in de samenleving allerlei ideeën over wat er bij jongens hoort of bij meisjes. Wat mannelijk is en wat vrouwelijk. Al die ideeën bij elkaar noem je gender. Er zijn dus allerlei ideeën over wat er bij jongens hoort en bij meisjes, over gender. Ik ben benieuwd naar jullie ideeën. Lukt het jou om hier naartoe te komen? Welkom, welkom, welkom, jongens. Tenminste, jullie zijn jongens hè? Hoe heet je? Floris. Floris en...? Taco. Ik heet Jolien. Ik heet Nuno. Nuno. Ties. Aangenaam, aangenaam. In deze bak hier liggen allemaal labels. En nu wil ik vragen aan jullie om die labels op te plakken. Of bij een meisje, of bij een jongen. De baas zijn. Vind ik wel bij jongens. Okee. De baas zijn. Ja, ik denk dat jongens toch meer de baas willen zijn. Okee, slim. Waar plak je die hier? Hoppatee. Gamen. Bij jongens. Bij de jongens. Ja, meestal zitten jongens op hun telefoon te gamen. Heb jij dat zelf ook? Ja, deze. Okee, leuk, leuk! Ik heb ook gewoon best wel veel jongensvrienden en die houden niet echt van dansen. En dansen, bij wie vind je dat passen? Bij meisjes. Ja, je ziet niet heel veel jongens dansen ofzo. Okee, nou, doe maar bij meisjes. En waarom denk je dat die jongens niet dansen? Ik weet niet. Ik denk dat ze zich daarvoor schamen ofzo. Dat denk ik. dat lijkt me het logischt. Dus op een feestje, dan staan jullie liever aan de zijkant. Ja. Paardrijden. Ik vind dus gewoon dat dit ook bij jongens hoort. Want vroeger waren het toch vooral de mannen die gingen paardrijden, dus daarom vind ik dat het ook bij jongens hoort. Ja, ik vind het ook wel leuk. En voetbal? Voetbal vind ik meer voor jongens. Vrouwen zitten er ook wel goed in. Maar ik denk wel meer aan mannen. Maar ik vind eigenlijk ook gewoon dat het iets is voor meisjes. Hoppa, goed aandrukken. Waar zou jij deze opplakken? Ik pak even een plakkertje. Ik denk wel bij meisjes, want ik heb bijna nog nooit jongens gezien die een jurk dragen. Ja, en zouden jullie dit ooit aantrekken? Nee. Waar zouden jullie ‘m indelen? Toch wel bij de meisjes. 

Ja, de jurk is echt een perfect voorbeeld, want of die nou alleen maar bij meisjes hoort? In Schotland bijvoorbeeld dragen mannen al eeuwenlang een kilt, een traditionele mannenrok. En in Fiji, daar is de rok zelfs een onderdeel van het politie-uniform. En dan heb je ook nog sommige artiesten, ook mannen. Rappers bijvoorbeeld, die ook wel eens een jurk dragen. Kijk, dit is een portret uit 1654. Wat zie jij? Een meisje of een jongen? Het is de prins van Oranje, Willem III. Een jongen dus. In die tijd was de jurk een standaard kledingstuk voor jongens onder de zes jaar. Maar daarnaast waren er ook volwassen mannen die jurken of rokken droegen, of schoenen met een hak. Zoals je ziet, die ideeën over mannen en vrouwen veranderen nogal. Wat hoort bij jongens en meisjes, staat helemaal niet vast en was vroeger dan ook heel anders dan nu. En dan heb je ook nog verschillende landen en culturen waar er ook weer anders over gedacht wordt. Er zijn dus allemaal ideeën en gevoelens over gender in de samenleving. Over wat het betekent om een meisje of een jongen te zijn. Maar hoe zit het met jou? Wie ben jij en wat past er bij jou?

Wat is gender?

Meisjes en jongens hebben verschillende lichamen, dat noemen we geslacht. We hebben met z'n allen in de samenleving allerlei ideeën over wat er bij jongens hoort of bij meisjes, wat mannelijk is en wat vrouwelijk. Al die ideeën bij elkaar noem je gender.

Ideeën over of iets voor jongens of voor meisjes is

Hee Rob, jij bent dj en je doet optredens in je mobiele dj-bus. Klopt, ik heb hier alles bij me. Dj-apparatuur, speakers. Zo kan ik overal optreden. Wat gaaf. En jij gaat mij helpen om uit te leggen hoe het oor werkt. Gaan we doen. Want hoe kan het nou dat je geluid kunt horen met je oren? Dat zit zo: Geluid bestaat uit trillingen en die trillingen gaan via de lucht je oor in en komen dan aan bij je trommelvlies. Dat is een vliesje dat kan trillen. Stel je voor: Dit is je trommelvlies. En dan doe ik er even rijst op. En dan gaan we kijken wat er gebeurt als we muziek aanzetten. Rob, zet hem maar aan. (dancemuziek) Kijk nou. Het geluid zorgt ervoor dat het trommelvlies in beweging komt. Dat gaat trillen en daardoor gaat die rijst op en neer. Ey! Na het trommelvlies komt het geluid aan bij drie piepkleine gehoorbotjes. Die zien er in het echt zo uit: De hamer, het aambeeld en de stijgbeugel. En die gehoorbotjes geven het versterkte geluid weer door aan je zogenaamde slakkenhuis in je middenoor. In het echt maar zo groot als een erwtje. Maar sterk uitvergroot is het dit: een opgerolde buis met daarin vloeistof en daar groeien piepkleine trilhaartjes in. Stel, dit zijn die trilhaartjes. Door de trillingen in de vloeistof komen die in beweging. En zij geven de trillingen weer door aan de zenuwen in je oor. Die geven 't door aan je hersenen en die zijn een soort computer die de trillingen omzetten in geluid.

Hoe horen je oren?

Geluid bestaat uit trillingen. Die gaan via de lucht je oor in en komen dan bij je trommelvlies. Die begint ook te trillen. Vervolgens komen de trillingen bij drie botjes: hamer, aanbeeld en stijgbeugel. Die versterken het en geven het door aan het slakkenhuis. Daarin zit vloeistof en er groeien piepkleine trilhaartjes. Zij geven de trillingen door aan de zenuwen in je oor, die het weer doorgeven aan de hersenen. Die zetten de trillingen om in geluid.

Trillende lucht wordt doorgegeven

Het is fantastisch hoe het oor werkt en het ziet er ook allemaal mooi uit vanbinnen. Dat is prachtig als het goed werkt. Maar wat als dat niet zo is? Geluid kan alleen goed worden gehoord als het trommelvlies en de botjes erachter goed kunnen trillen. Daarvoor heb je lucht achter het trommelvlies nodig. Dat krijg je daar via de buis van Eustachius. Die loopt van je neus naar je oor. Als die buis van Eustachius te veel verstopt zit als je lang verkouden bent, dan werkt hij niet zo goed. Daarnaast kan het gebeuren dat er van je neus een bacterie naar je oor gaat door die buis heen en dat die ruimte achter het trommelvlies ontstoken raakt en dat geeft pijn. Dat kun je oplossen door een gaatje te maken in het trommelvlies en een buisje te plaatsen want dan kan het vocht door de gehoorgang weer naar buiten. Hoe zien die buisjes eruit? Dat kan ik je in het ziekenhuis beter laten zien. Ik stel voor dat we het oor verlaten, dan neem ik je mee naar het ziekenhuis. Helemaal goed. En dit zijn ze dus. Ja, dat klopt. Dit zijn de trommelvliesbuisjes. Ze zijn wel erg klein, hoor. Ze zijn echt maar een paar millimeter groot. Hier zie je een lucifer. De kop van een lucifer is een paar millimeter. Hiernaast zie je drie trommelvliesbuisjes. Deze gebruiken we het meest. Die blijft ongeveer een jaar zitten. En komt daarna met oorsmeer naar buiten. Deze twee soorten blijven langer zitten. En die worden door een operatie in het oor gezet? Ja, dus een kind wordt in narcose gebracht dan slaapt hij en dan kunnen we de buisjes in het oor plaatsen. Mag ik dat zien? Ja, dat kan. Vandaag is Max bij ons. Hij heeft vaak last van oorontsteking. Daarom heeft hij trommelvliesbuisjes nodig. Hij komt zo het ziekenhuis in, dus kom maar mee. Yes. Vandaag krijgt Max oorbuisjes geplaatst. Max, hoe is het? Alles goed? Dan krijg je van mij een operatiehemdje. Doe jij deze zo aan? Dan zie ik je zo op de operatiekamer. Doeg. Jij gaat zo opereren. Hoe krijg jij nou zo'n piepklein buisje in het oor? Ik heb een opstelling gemaakt om het te laten zien. Hier zie je de gehoorgang en het trommelvlies. Dat is waar het trommelvliesbuisje in moet. Dat hebben we hier nagemaakt. Hier in de diepte zie je het trommelvlies. Je kunt daar op het scherm meekijken hoe ik het buisje plaats. Ja. Ik maak eerst een sneetje in het trommelvlies. Dat doen we zo. Als er vocht zit, kan ik dat al wegzuigen met een heel kleine stofzuiger. Dat doen we zo. En dan moet ik het buisje plaatsen. Want als ik dat niet doe, maar het gaatje zo laat dan groeit het gaatje heel snel weer dicht. Zo. En dan zitten de buisjes erin. O joh, binnen een paar seconden is het gewoon gedaan. Ja. Het kan heel snel, ja. Goed sturen! Hij moet de deur door, geen botsing. Even kijken. Wel eerst op het knopje drukken. Het plaatsen van buisjes gebeurt op een operatiekamer. Een OK. En wie werkt er allemaal op een OK? Onze Gijs, de KNO-arts. Twee operatie-assistenten. Een speciale slaapdokter, de anesthesist. En iemand die een slaapdokter helpt, de anesthesiemedewerker. Dan gaan we met het bed een beetje om dit bed heen. Max is net binnen en krijgt zo de verdoving. Zie je dit kapje? Ja. Zijn moeder mag er nog even bijblijven. Als Max slaapt, verlaat zij de operatiekamer. Dan ga ik gelijk naast hem zitten. Dank je wel. (piepjes) Zo. (piepjes) (piepjes, rustige muziek) Hee Max, hai. Hai. Het is heel goed gegaan. De buisjes zijn geplaatst. Ze zitten goed, in elk oor een. Probeer de komende de week de oren droog te houden. Douchen mag, maar niet te veel water in het oor. Verder verwacht ik geen bijzonderheden. Ik wil over acht weken kijken hoe het gaat. Dank je wel. Lekker bijkomen, yes? Ja, is goed, dank je wel. Sterkte. Dag, Max. Max is weer wakker. Hoi Max. Hoe is het? Goed. Goed? Heb je er iets van gemerkt? Nee, je lag lekker te slapen. Hoe was het voor u? Ja, allemaal goed gegaan, gelukkig. Dus ik ben tevreden. Ja. Ja. Omdat het zo goed is gegaan, krijg je van mij een girafje erbij. En je krijgt een lekker ijsje. En dan hoop ik in ieder geval dat je geen oorontsteking meer hebt en goed kan horen. Ja? Dank je wel. Is goed. Daag! Beterschap!

Hoe worden oorbuisjes geplaatst?

Om goed te kunnen horen, moet het trommelvlies in je oor goed kunnen trillen. Dit kan niet als de buis van Eustachius verstopt zit. Dit kan opgelost worden door een gaatje te maken in het trommelvlies en er een buisje in te plaatsen, zodat het vocht door je gehoorgang naar buiten kan. Zo’n buisje wordt erin gezet met een kleine operatie.

Een buisje in je trommelvlies met een kleine operatie

In dit Leids museum kun je binnen in het lichaam lopen, zodat je kan zien hoe het er vanbinnen uitziet. Zoals je ziet, zitten we nu in de mond, maar zo meteen gaan we letterlijk het oor inlopen. Maar eerst even kort: Wat is geluid nou precies? Geluid is niks anders dan trilling van lucht. (drums) Het trommelgeluid dat je hoort, zijn geluidsgolven. Het trommelgeluid laat de lucht trillen en die trillingen zijn dus geluidsgolven die jouw oor bereiken. En als je dan op de trommel slaat (geluid) Dan hoor je het geluid. De flappen aan de zijkant van je hoofd zijn oorschelpen. Je hebt er twee, zodat je van alle kanten kunt horen. Maar het is maar een klein stukje van je oor. De rest zit binnen in je hoofd en kun je niet van buitenaf zien. Binnen in je oor zit je gehoorgang. Daar worden de geluidsgolven getransporteerd naar je hersenen waardoor je weet wat je hoort. Nou, terug naar het lichaam, op naar het oor! Ik heb afgesproken met keel-, neus- en oorarts Gijs. Gijs, we staan in het oor! Dat klopt. We staan hier in de gehoorgang. Dat is als het ware hier. Dit is de oorschelp, daar ben je net binnengekomen. En dit is natuurlijk ontzettend uitvergroot. Maar zo ziet het er in het echt ook uit. En als geluidsgolven binnenkomen, wat gebeurt er dan? Geluid komt als een trilling, als een golf door de lucht binnen. Vanaf de oorschelp hier door de gehoorgang heen. Dan komt het daarachter aan het eind van de gehoorgang aan bij een flinterdun strakgespannen vlies. Dat is dit: het trommelvlies. Dat ga ik je daar laten zien. Dus dit grote ding is het trommelvlies? En dat is dat kleine dingetje daar? Ja, dat klopt. We staan nu achter het trommelvlies. Als het ware hier net achter. Pak deze tamboerijn er maar eens bij. Als die geluidstrilling bij het trommelvlies komt, gaat het trillen. Het werkt net als het velletje van een tamboerijn. (geluid) Die trilling, dat heen en weer bewegen van het trommelvlies wordt vervolgens doorgegeven door drie kleine botjes die achter het trommelvlies zitten. Die loopt helemaal naar deze kant. Die botjes geven het geluid door, maar die versterken 't ook nog eens. Waardoor zelfs de zachtste geluiden worden gehoord. De geluidstrilling gaat hierdoorheen en komt hier binnen in het slakkenhuis. Het slakkenhuis is waar het horen echt gebeurt. Het lijkt ook echt op een slakkenhuis. Wat gebeurt hierbinnen dan? In het slakkenhuis zit een soort dikke gelei. Als die gaat meebewegen, zijn er cellen in het slakkenhuis die dat kunnen aanvoelen en die beweging omzetten in elektrische prikkels. En die gaan naar je hersenen. En zo kun je dus horen.

Hoe ziet je oor er aan de binnenkant uit?

Geluid is trilling van lucht. Die geluidsgolven komen via de gehoorgang bij het trommelvlies, dat aan het trillen wordt gebracht. Die trilling wordt doorgegeven aan drie kleine botjes daarachter. Die versterken het. Daarna komt het binnen in het slakkenhuis. Daarin zit een soort gelei. Dat gaat meebewegen met de trilling en zet het geluid om in elektrische prikkels, die naar de hersenen gaan.

Gehoorgang, trommelvlies en slakkenhuis

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Het Klokhuis

Type videos