Groep 6/7/8

Logo Omroep KRO-NCRV - Bont

LOGO OMROEPEN

KRO-NCRV

Willem Wever is het populair-wetenschappelijke programma dat antwoord geeft op brandende vragen van kinderen. Hier vind je de leukste clips uit Willem Wever. (KRO-NCRV)

Programmaheaders

Techniek

Willem Wever

Programmalogo's

Zoek in alle vragen van Willem Wever

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Haha. Straks vangen we nog een meeuw. Hee, jij vist ontzettend graag. Wat is er zo leuk aan vissen? Eh, nou, dat soms... zijn de vissen wel heel groot. Soms zijn ze heel klein, dan heb je best wel veel pech. Als ze heel groot zijn, is het heel leuk om te doen. Wat is de grootste vis die je ooit hebt gevangen? Snoek. Hoe groot is dat? Eh, nou, ongeveer zo groot. O! Jouw vraag gaat over vissen. Ja. Wat is jouw vraag? Hoe weten ze nou welke vissen er in de Waddenzee leven? Oee. Dit is het NIOZ, het Nederlands Instituut voor Zee-onderzoek. Hier bestuderen ze al bijna 60 jaar de vissen in de Waddenzee. Het NIOZ ligt op het eiland Texel. Hai. Hoi. Saskia. Susanne. Hoi, Justin. Suzanne. Welkom. Dank je wel. Samen met onderzoeker Suzanne gaan Justin en Saskia... meteen de Waddenzee op. Dat gebeurt met een klein bootje. Het wad is heel ondiep. Wat is er zo uniek aan de Waddenzee? In principe is het gewoon heel veel water. Ja. Wat er zo uniek is aan de Waddenzee, is dat er veel jonge visjes hier opgroeien. Die komen hier binnen als hele kleine larfjes. Die groeien hier op en gaan als ze groot zijn... dan gaan ze weer de Noordzee op. Dat is eigenlijk zo uniek aan de Waddenzee. Hoe weten ze welke vissen er in de Waddenzee leven? Dat kun je natuurlijk op meerdere manieren doen. Hoe wij het hier doen, we hebben twee fuiken... in de Waddenzee staan. Wij vangen vis. We gaan elke dag met deze boot de fuiken legen. We kijken welke soorten vissen erin zitten. Is dit waar de fuik ligt? Ja. Dit is de fuik. En hoe een fuik werkt... We hebben een schutwand met netten. Die gaat van de pier af naar voren toe. Daar zwemmen de vissen tegenaan. En dan zwemmen ze zo de fuik in. En dan komen ze niet meer eruit. We willen zoveel mogelijk vissen vangen, zoveel mogelijk soorten. We hebben nu de fuik aan het einde losgemaakt. We hebben de boot nu naast de fuik neergelegd. Heb je al iets gezien? Nee? Je moet hier best spierballen voor hebben. Ik zie wel wat vissen. Ja? Hier, krabben. En een kwal. O, ja. Ik zie een platte vis. Ja, platte vissen. Dat is een schar. Daar gaan ze. Zo veel vang je er niet in een keer met je hengel. Nee. Nee, haha, dit zijn er best wel veel! Nou, een ding weet ik wel over het wad, er zit genoeg krab. Yes, we hebben van allerlei soorten vissen. We hebben hier een platvis. Een schar. En je voelt dat die helemaal ruw is. Moet die hierin? Ja, doe maar in de bak. Als je zo'n vis vangt, en er zit een krab bij... hoe kunnen ze je dan niet bijten? Nou, kijk, krabbetjes kun je heel rustig vasthouden. Zie je. Kijk. Wauw! En die krabben, gaan die ook mee? Die tellen we en die gooien we ook weer terug. Dat zijn er aardig wat vandaag. Ja. Zit er vandaag iets speciaals bij? Iets wat je bijna nooit vangt? Eh... even kijken. Een poon. Is dat iets speciaals? Ja. Wel speciaal. Dit is denk ik de tweede dit jaar. O! Had je die ooit gezien? Nee. Neem je al die dooie vissen ook mee? Ja, die nemen we ook mee. Die zijn door krabben... Aangevroten. 62. 62. Ik ga voor ietsje meer, ik ga voor 80. Ik denk... 130. 130?! 17... Haha. 58... 159 krabben. 159 krabben! Yes! Wow, oke. Dit is officieel het grootste aantal krabben dat ik ooit bij elkaar zag. Ik ook. De vissen zitten in de boot. En de krabben, die gaan weer overboord. Dag krabben! Vaarwel! En zwem niet weer in die fuik! Niet laten vallen, he. Tijd om de vissen verder te onderzoeken. Daar komen ze. Wat gaan we nu precies doen? Nou, we leggen ze eerst allemaal bij elkaar. Soort bij soort. Hier is een haring. Ook weer een haring. Nu gaan we ze allemaal meten. Je legt ze met het bekje tegen de rand. En waar het staartje in een vak komt, zo lang is hij. Dus hij is 19 centimeter. Waarom meten ze dit eigenlijk? Nou, we willen per soort die we vangen... meten wat de lengte is van de individuen. Het liefst willen we alle lengtes hebben. Kleine, middelgrote en grote vissen. Zodat we de gehele populatie van vissen en soorten... in kaart kunnen brengen. Alle gegevens over de lengte en het gewicht van de vissen... komen in de computer. Dit geeft het NIOZ een beeld van de visstand in de Waddenzee. De volgende is...5. Hoeveel centimeter? Ik denk ongeveer 24. 24 centimeter. Gaat die mee naar het lab? Ja, die willen we mee hebben. Van elke soort gaan er drie vissen mee naar het laboratorium. Waar ze verder worden onderzocht op leeftijd en eetgedrag. We zetten het hier neer. Het eerste wat we doen... de otoliet van de vis willen we hebben. Dat zijn gehoorbeentjes van een vis. Wat zo belangrijk is daaraan... is dat we aan de hand van de gehoorbenen... de leeftijd van de vis kunnen bepalen. Aan de hand van ringtellingen, zoals bij een boom. Een boom heeft ook zoveel ringen. Als een boom bijvoorbeeld vijf ringen heeft, is-ie vijf jaar. Bij vissen kun je dat net zo doen. Otoliet. Van een wijting. En als je 'm tegen het licht houdt... zie je hier duidelijke ringen die we in otoliet kunnen zien. Dat zijn jaarringen. Dus deze is... iets ouder dan een jaar. Deze vis hebben we, we weten hoe Audi oud die is... maar we mogen nu ook in zijn maag kijken. Wat zit er in, denk je? Andere kleine vissen. Ja, zullen we gaan kijken? Zo. En dat ga je er nu uithalen? Ja, dat ga ik eruit snijden. Dit is zijn maag. Nou, laat maar zien. Want hier zie je een staart van een garnaal. Deze vis heeft een garnaal gegeten. Waarom wil je weten wat er in zijn maag zit? Nou ja, wat er in zijn maag zit, dat eet die vis. Dat zegt iets over waar deze vis zich in de voedselketen... van de Waddenzee bevindt. Stel, deze vis heeft kleine visjes gegeten... dat betekent dat deze vis ietsje hoger in de voedselketenladder zit.. dan de visjes eronder. Dat geeft ons nog een beter beeld van hoe de hele Waddenzee... eigenlijk in elkaar zit. ONTSPANNEN MUZIEKJE Wat is dan de grootste vis in de Waddenzee? De grootste vis in de Waddenzee... dat is de grootste die ook echt hier gezien is, de reuzenhaai. Die is hier gezien en die was 6 meter. In dit water?! Ja, in dit water. Zou je die durven vangen, Justin? Nee, ik durf hem wel te vangen, maar niet eraf te halen. Nee.

Hoe weten we welke vissen er in de Waddenzee leven?

Saskia en Justin gaan samen met onderzoeker Suzanne de Waddenzee op. Daar vangen ze vissen. Terug in  het onderzoeksinstituut tellen en meten ze de vissen. Ook kijken ze wat er in de maag van de vissen zit.

Vissen vangen, tellen, meten en onderzoeken

Hoe weten we welke vissen er in de Waddenzee leven? 

Sara vraagt zich af: Hoe zijn de Olympische Spelen ontstaan? De Spelen zijn bedacht door de Grieken. De Grieken geloofden in veel verschillende goden. Ze geloofden dat Zeus, de oppergod samen met de andere goden... op de berg Olympus woonde. In de stad Olympia, vernoemd naar de berg van Zeus... werden in 776 voor Christus de eerste Spelen gehouden. Het begon klein. Het enige onderdeel was een hardloopwedstrijd op een grasveld van 190 meter. Al snel groeide het uit tot een groot evenement. Er kwamen ook wedstrijden boksen, speerwerpen... ver springen en worstelen. Al snel was het grasveld te klein en werd er een stadion gebouwd... waar wel 40.000 mensen in konden. In Olympia stond ook een tempel voor Zeus. Voor het begin van de Spelen werden bij de tempel 100 ossen verbrand... en dit vuur bleef aan tot de Spelen afgelopen waren. Ook nu nog brandt bij elke Olympische Spelen een vuur. Dat vuur wordt tijdens de openingsceremonie aangestoken... met een fakkel die helemaal uit Olympia komt. Vanuit Olympia wordt deze fakkel met een estafetteloop naar de stad van de Spelen gebracht. Meestal hardlopend. Maar soms ook met modernere vervoersmiddelen. In 2000 werd de vlam zelfs onder water vervoerd... door duikers. Tijdens de openingsceremonie komt de vlam aan in het Olympisch Stadion. Het vuur gaat pas weer uit als de Spelen klaar zijn.

Hoe zijn de Olympische Spelen ontstaan?

De Olympische Spelen zijn bedacht door de Grieken. In de stad Olympia werden in 776 voor Christus de eerste Spelen gehouden. Toen was het enige onderdeel nog een hardloopwedstrijd.

Bedacht door de Grieken

Ja, hoor, natuurlijk. Staat hij weer op rood. Ze zijn wel hard nodig, die verkeerslichten... want, kijk, al die mensen die aankomen en andere richtingen... het verkeerslicht zorgt ervoor dat het ordentelijk en veilig verloopt. Dat is hartstikke goed. We willen geen ongelukken. Pff... GETOETER In Nederland heb je ongelooflijk veel verkeerslichten. Voor iedereen die aan het verkeer wil deelnemen. Een voor een gaan ze op groen. Zodat iedereen veilig kan doen wat hij moet doen. Maar het kan heel irritant zijn als er een voetgangerslicht op groen staat... terwijl er geen voetgangers zijn! Daarom zitten er van die knopjes. Zodat die alleen meegenomen worden in de cyclus... op het moment dat er echt iemand staat. Automobilisten kunnen niet op knopjes drukken. Dat zou irritant zijn. Dus wat ze daarvoor hebben, is een zogenaamde detectielus in 't asfalt. TOETER En dit is zo'n... geen auto's, ja, dit is zo'n detectielus. Je ziet hier twee sleufjes in de weg. Er liggen draden waar stroom doorheen gaat. Daaromheen ontstaat een soort magnetisch veld. Het is magnetisch hier. Op het moment dat een groot brok ijzer, bijvoorbeeld een auto... hier gaat staan, dan verstoort dat metaal... het magnetische veld en gaan er stroompjes lopen... en dan wordt die lus eigenlijk geactiveerd. Dat gaat naar zo'n regelkast. Waardoor die kast weet: hallo, er staat hier een auto. Even weggaan, voordat ik overreden word. Dit soort kruispunten zijn nog een stuk slimmer dan je denkt. Soms is het zo dat het bij de ene verkeerrichting een stuk drukker is. Bijvoorbeeld vanwege spits, of zo. Wat ze dan vaak doen, is er nog een tweede stukje achter plaatsen. Zodat als er een hele hoop auto's achteraan komen... zo, dat nu beide lussen de hele tijd verstoord worden... dan weet dit verkeerslicht: Wow, het is hier hartstikke druk! 'Laat ik maar wat langer op groen staan.' 'Zodat al deze auto's door kunnen rijden.' Dit zijn de hersenen van het kruispunt. Supercool! Dit zijn echt de hersenen. En net zoals dat jij en ik... onze hersenen reageren... op wat we ruiken, wat we zien en wat we voelen... zo werkt het hier ook. Dit verwerkt alle input van hier. Bijvoorbeeld de lussen in de weg. Maar als je hier achter kijkt... Dit zijn alle drukknopjes en standen van de stoplichten. Van alles en nog wat. Dit is helemaal supervet. Dit is een telefoonverbinding voor bijvoorbeeld ambulances. Als die aankomen, die moeten heel snel langs een kruispunt richting ziekenhuis... en dan wil je dat hun lichten allemaal groen zijn en de rest meteen op rood staat. Zodra een ambulance van ver af komt, belt-ie in op dit kastje...
en zegt-ie: Yo! Ik kom eraan vanaf deze kant! En pam, gaat alles op groen. Voor hem alleen. Nou, al dit helpt dus... om ons veilig op de weg te houden. En daarbij ook nog eens een keertje zo snel mogelijk. Dat je niet te lang hoeft te wachten. Supervet, zo'n kruispunt!

Hoe werkt een verkeerslicht?

In Nederland heb je heel veel verkeerslichten. Één voor één gaan ze op groen. Maar hoe weet een verkeerslicht dat er voetgangers, fietsers of auto's staan te wachten? Door knopjes en draden in de weg krijgt een verkeerslicht door dat er mensen of voertuigen zijn en hoe lang ze op groen moeten staan.

Signalen van knopjes en draden in de weg

47... argh... 48... 49, kom op, nog een, Flor. Nog een! Je kan dit! En 50! Ohh... Jij hebt hier een vraag over, he? Ja. Hoe doe je coole trucs op de rekstok? Hoe doe je, wacht even, ik ga ervoor staan... Hoe doe je vette trucs op de rekstok? Ja. Waarom wil je dat weten? Nou, omdat... Turnen vind ik een hele coole sport. Ja. Ja. Doe je dat al lang? Eh, anderhalf jaar. Dat is wel eventjes. En wat is nou het eerste waarvan je denkt: dat heb je nodig... om vette trucs te kunnen. Eh, nou... spierballen. En wat nog meer? Een sixpack. Dat hoort best wel bij de spieren, toch? Haha. Ja. Oke. Dit is Robbin. Hij doet aan calisthenics. Een sport waarbij je lichaamsgewicht gebruikt om sterker te worden. Je traint in parkjes en op pleintjes, lekker in de buitenlucht. Robbin. Hoi. Hee, wij willen dit ook allemaal wel leren. Eigenlijk. En hoe kunnen wij dan het beste beginnen? Je kan beginnen met hele basisoefeningen. Oke. Durf jij het aan? Ja.Oke. Ah... Nee. Daar zijn we nog niet, he? Nee. Als jullie met je eigen lichaamsgewicht blijven trainen... dan word je vanzelf sterk. Je hebt geen gewichten nodig, je hoeft niet naar de sportschool. Je kan het thuis doen, in het park. Zorg ervoor dat je sterk blijft. Goed lenig en een goede balans trainen. Dan kun je ga je al die trucjes kunnen. Vet. Dat zijn goede tips. Met getrainde spierballen laten we Robbin achter. Nu is het tijd voor de rekstok. Floor. Heb jij ook eh... lievelingsturners? Eh, ja... Ja? Wie dan? Eh... Bart Deurloo. Yuri van Gelder. En Epke Zonderland. Dat zijn er best wel veel. Ja. Zou je het ook leuk vinden om wat tips te krijgen... van bijvoorbeeld... Bart Deurloo? Eh, ja. Zou je het leuk vinden om die te ontmoeten? Ja. Bart Deurloo is Nederlands kampioen turnen op het voltigepaard. Dat is dit ding. En hij won in 2017 tijdens het WK een bronzen medaille op de rekstok. Daar hangt hij al. Hallo, hallo. Hoe is het? Dit is Floor. Hallo. Bart. Floor heeft een vraag voor jou. Vertel het eens. Hoe doe je coole trucs op de rekstok? Nou ja, dat kan ik jou wel leren, denk ik. Het is heel belangrijk dat je spieren op lengte zijn voordat je aan de rekstok gaat hangen. Anders krijg je spierpijn en sneller blessures. Het is belangrijk dat je een goede warming-up doet en veel lenigheid. Oke, daar gaan we. O, heel snel. We beginnen met de spreidstand. En dan gaan we naar onze linkervoet. Een beetje strekken en voel dat je goed... Je linkervoet, voel het branden. Je kan nog langer? Ja, zie je. En dan naar beneden, precies hetzelfde. Heen en weer, yes. Yes. Je moet zitten. Het heet niet voor niets rekstok. Rek noemen we het, je moet rekken. Je moet je lichaam rekken. En dan voel je het... Bij mij knakt het al.Oi... Als je het elke dag doet, ga je snel verschil merken. Het is helemaal niet eng. Je gaat op je rug liggen. Juist. Hoppa. Waarom coördinatie zo belangrijk is... omdat je met turnen veel coördinatie nodig hebt. We noemen dat air awareness. Dat je weet waar je bent in de lucht. Een streksalto. En dan op je buik. Omdraai... ja, ja... goed geprobeerd. Hop. En nog een. Ja, nog een. Hoppa. Hoppakee. Waarom dit soort oefeningen zo belangrijk zijn... is omdat ik als ik aan de rekstok hangen en je doet een vluchtelement dan draai ik ook in de lucht. Dat doe ik op dezelfde manier. Ik moet weten waar ik ben in de lucht. Ik moet weten waar de rekstok is. En ik moet weten wanneer de landing is, wanneer ik moet gaan staan. Bij mijn afsprong doe ik precies hetzelfde. Die schroeven en die draai en salto's... dit komt overal terug. Jij moet zeggen hoeveel schroeven ik moet doen. Tussen de nul en de... drie. Goed, drie. Oke. We gaan nu naar de rekstok! Gewoon loslaten. Nog best wel goed, eigenlijk. We gaan nu doen wat je eigenlijk bij elke gymles leert. Aan het begin, op de rekstok. Je gaat hangen. Je houdt constant je benen strak. Dan trek je je op, dat kunnen we allemaal, toch? Ja. Je trekt je op met je borst. Dan ga je er zo omheen. Yes, hangen. Heel goed. Wat ga je doen? Je gaat je optrekken en dan gooi je je benen eromheen. Ik help je. Kom op, trekken, jongen! GEZUCHT EN GESTEUN Ja. Haha. Bijna, bijna! Ja, hoor! Hoppa! Lekker. Ik hoop dat je er wat van geleerd hebt. Ik hoop dat je het heel leuk vond. Ondanks die mooie truc, laat ik je niet met lege handen naar huis gaan. Ik heb hier mijn oude leertjes. Bij de EK gebruikte ik die. Ik heb mijn handtekening erop gezet. Ik hoop dat je er blij mee bent. Bedankt.Blijf turnen en ik hoop dat ik nog veel van je ga horen. Dus, ja. Leuk je ontmoet te hebben. Bedankt. Super vet!

Hoe doe je vette trucs op de rekstok?

Flor vindt turnen een hele coole sport. Hij wil graag leren hoe je vette trucs op de rekstok doet. Hij wordt geholpen door Bart Deurloo, hij won een bronzen medaille tijdens het WK in 2017.

Word sterk, lenig en train je balans

Groep 3/4/5

Hallo. Welkom bij de nationale... kippenquiz! Ben je er klaar voor? -Ja. Weet je het zeker? -Ja. -Dan gaan we nu beginnen. Waar komt de kip oorspronkelijk vandaan? Zuidoost-Azie. -Dat is correct. Van welk uitgestorven dier is de kip een afstammeling? Dido. -Weer goed. Gaan we door naar de derde vraag. Welke kip is groter, de Barnevelder of de krielkip? Barnevelder. -Dat is weer goed! Oke. Nog EEN. Hoe ziet de dag van een kippenboer eruit? Dat weet ik niet. -En zou je dat willen weten? Ja, heel graag. -Ja? -Omdat ik heel erg van kippen houd. Heb je ook kippen zelf? -Ja, twee kippen. Nikki en Lotte. -Oke, wat leuk. We zijn hier vandaag op een biologische legboerderij. Daar heb ik afgesproken met Chris en Marianne. Heb jij zin om een dagje mee te lopen? -Ja. Zullen we dat dan doen? -Ja. Je bent geslaagd voor de test, trouwens. Zullen we maar gaan opzoeken? -Ja. -Oke. Aha. Kijk nou, joh! Wat schattig. Wil je meehelpen met voeren van de kuikens? -Ja. Mag je op elke plaat een half schepje doen. Ja, goed zo. Ja, en die achter mag ook. Hoeveel kuikens zijn hier wel niet? -6000 kuikens. -6000? Ja, echt 6000. -Zoveel? Je kunt 't niet allemaal tellen, he. En waarvoor zijn bijvoorbeeld deze bakjes? Die rooie dingen, deze. -Ja? Dat is voor het water. -Voor het water. Daar zit een nippeltje aan, met een druppel water. En dat zien de kuikens, daar pikken ze tegenaan. Zo leren ze water vinden. -Echt? Als twee dat weten, dan leert de hele stal het. Ahh, kijk nou! Die had het helemaal niet door, alle spanning. Hij houdt z'n ogen gewoon dicht! Waarom wordt-ie niet wakker eigenlijk? Of hij is heel moe. Of hij vindt het misschien heel spannend. En denkt: ik hou me stil. Dan gebeurt er niks. Ja, helemaal dichtklapt! -Ja. het allemaal mannetjes of vrouwtjes? Dit zijn allemaal vrouwtjes. -Hoe kan je dat zien? Aan de kleur. Mannetjes zijn wit. -Helemaal wit? -Ja. Of in ieder geval, daar zit geen bruin op. Kom maar. -Dit is echt... zo lief. Whoo. Jeetje. -Nu zijn we bij de kippen. -Hallo, hee. Wil je erin? -Ja! -Doen we de deur open. -Ik ook wel. Zo, dat zijn er veel. O, daar allemaal eieren. -Ja. Pak ze maar. Mogen allemaal in de emmer. -Deze is nog warm! Net gelegd dus. -Gatver! Maar dit moet je dus elke dag doen? Ja, nu in het begin, nu ze heel jong zijn... doen we het wel vijf keer daags of zo. -Zo. Ligt er nog wat? -Ja, heel veel nog. Oke. -Moet je de emmer hebben? -Ja. Moet je nog even kruipen. -Zo. Hier, heb je de emmer. -Ja. Zo. Hoeveel kippen zijn hier? Deze groep zijn 3000 kippen. -3000? -Ja. En die leggen allemaal eieren? -Dat is wel de bedoeling. Maar niet elke dag, hoor. -Oke. Wanneer gaan ze verplaatsen van kuiken naar hier? Als ongeveer vier maanden oud te zijn. Ja, precies. -Net voor ze gaan leggen. En is het hier de bedoeling dat ze op de grond leggen... of moeten ze boven leggen? Ja, ze moeten in legnesten eieren leggen. En waar zijn die? -Bij ons helemaal boven in. Achter die rooie flapjes. Dat zijn legnesten. En waarom is dit rood? Dat is een kleur die kippen leuk vinden... daar gaan ze heel snel naartoe. Rood is een opvallende kleur. Ja, want ik wilde zeggen: Hoe leer je een kip dat hij niet daar zijn eieren legt? Het is de kunst een legnest op een plek te zetten... waar de kip graag een ei wil leggen. Op een rustige donkere plek in de stal. Sommige kippen zijn hardleers en leggen de eieren nog ergens anders. Werk aan de winkel dus. Hee, en Anna. Zie jij het een beetje zitten om kippenboer te worden? Ja, ik vind het wel leuk zo. -Ja? -Ja. Ik vind 't ook wel leuk. Het is heel gezellig tussen al die kippen! Als alle eieren geraapt zijn... dan mogen de kippen op vaste tijden naar buiten. Dat vinden ze fijn, want kippen zijn gewoontedieren. Marjanne. Hoeveel eieren komen hier per dag? Nu beginnen ze net met leggen, dus zijn het er ongeveer 3000. Straks als ze allemaal leggen zijn het er bijna 6000. Zoveel? -Ja. Ik zet hem heel even uit. Waar let je eigenlijk op als de lopende band aan staat... om eieren te rapen? Ik let op dat er geen veertjes aan zitten. Want die kunnen voor de print komen. Er moet een print op het ei komen. Kijk, op ieder ei staat een nummer. Dat heb je ook altijd in de supermarkt, zo'n code erop. Ja, de code, de 0 is dan van biologisch. En als uit Nederland komen NL. En het andere is het bedrijfsnummer. Anna twee? Ja. Dit zijn er zes. -Zes. Zeven. -O, ja. Zo. -Acht. En nog EEN erbij. Negen. Negen. -En wat zien we hier? Dit is een hokje van EEN vierkante meter. Daar zitten negen kippen in. Dat is normaal de ruimte die kippen hebben... als je op 't ei een stempeltje met 1 of 2 hebt. Ik vind dat vol, ja. -Ja. Vooral als ze ook allemaal actief voer willen zoeken... dan komen ze mekaar veel te vaak tegen. Voor nummer 3. Hier eens een kip in zetten. Dus dit is dan een legbatterijkip? Ja. Dat is de ruimte van een legbatterijkip. En om te laten zien hoeveel ruimte een biologische kip heeft... moeten er nog drie uit. En jij mag eruit. You're free to go! Hier zitten zes kippen op een vierkante meter. Zoals bij ons. En ze mogen naar buiten toe. Dus dit zijn eigenlijk de meest riante omstandigheden? -Ja. Kijk eens. Zo. En daar nog meer. Je was al een behoorlijke kippenexpert. -Ja. Je wist het antwoord op die laatste quizvraag helaas niet... maar heb je het idee dat je daar nu wel antwoord op hebt? Ja. Je moet bij je kuikens kijken... bij je kippen die eieren moeten leggen.
En als je dan bij de machine bent... dan moet je ze ook nog schoonmaken, veertjes eruit. Ja, best wel veel werk al. -Heel veel werk. Klinkt niet als een eitje(!) -Nee! Maar wel heel leuk. -Ja, heel leuk. Toch? Ik heb een te gekke dag gehad. Zullen we nog een beetje voer geven? -Ja. -Voor jullie!

Hoe ziet de dag van een kippenboer eruit?

Anna houdt heel erg van kippen, ze wil zelfs kippenboer worden. Daarom gaat ze samen met Jesse kijken hoe de dag van een kippenboer eruit ziet.

Kippen, kuikens en eieren

GEHOEST Oke, dat was niet zo goed. Normaal gaat dit... au, au, au! Normaal gaat dit altijd goed. Maar ik heb... HIJ HOEST Niet zo goed zitten opletten. Gelukkig heeft een rookmelder gewaarschuwd dat er rook was. Maar ja, hoe werkt... zo'n rookmelder eigenlijk? Whoo! HIJ HOEST Om te weten hoe een rookmelder werkt moet je eerst iets weten van licht. Kijk, voorwerpen, of stoffen of kleuren of wat dan ook... die reflecteren licht. Zelfs dit zwarte papiertje, daar komt licht van terug. Een stuk minder dan de witte muur... maar je ziet dat het allebei licht reflecteert. En ook mijn hoofd reflecteert licht. En lichtreflectie is precies waar een rookmelder gebruik van maakt. En dit is een rookmelder die we open hebben gemaakt. Dat moet je thuis natuurlijk niet doen... want dan doet hij het niet meer! Maar als je erin kijkt zie je wat lijkt op twee lampjes. Maar het zijn niet twee lampjes. Een ervan is een lampje, en de andere is een sensor. Die kijkt eigenlijk of er licht op hem valt. Dat doet hij de hele tijd door. Valt er licht, valt er licht? Dat bekijkt hij. En zodra er licht op zijn hoofd valt gaat het alarm af. PIEPJES Ja, als je goed kijkt, die sensor... staat eigenlijk heel gek ten opzichte van het lampje. Dat licht kan nooit op zijn hoofd vallen. Want er zit een schotje tussen en hij wijst de verkeerde kant op. Dus hoe zit dat? In principe schijnt dat lampje nooit op die sensor. Want als-ie dat doet, dan gaat-ie af. Hij schijnt er altijd langs... en op het moment dat er reflecterende rook tussen gaat... dan pas kan er licht op de sensor vallen. Want kijk, stel je voor dat dit de lamp is... en deze grote doos hier de sensor. Die kijkt dus, valt er licht op hem? Nee, natuurlijk valt er geen licht op hem... want hij schijnt helemaal de verkeerde kant op. Maar wat als er op een gegeven moment reflecterende... microrookdeeltjes voorbijkomen? Microscopisch kleine spiegelballetjes... die licht reflecteren... die komen langs, en vliegen door het pad van de rook heen... en dan valt er dus op een gegeven moment... wel ineens licht op de sensor, en gaat het alarm af. Rookmelders gaan dus af zodra er rook licht ombuigt in een sensor. En waar rook is, is vuur. En zowel vuur als rook is levensgevaarlijk... dus controleer met je ouders of je rookmelders in huis hebt... of er batterijtjes in zitten... en test ze af en toe. HARDE PIEPJES Lekker testen samen met je ouders, leuk(!) Pokkeherrie. Oke, hij doet 't.

Hoe werkt een rookmelder?

In een rookmelder zit een sensor en een lampje. Daartussen zit een schot, dus het lampje kan niet direct op de sensor schijnen. Als er rookdeeltjes bijkomen, reflecteren zij het licht op de sensor. Hierdoor gaat de rookmelder af.

Reflecterende rookdeeltjes laten een rookmelder afgaan

Iris vraagt zich af: Waar komt het spreekwoord 'boontje komt om zijn loontje' vandaan? Boontje komt om zijn loontje betekent dat iemand zijn verdiende straf krijgt. Het spreekwoord komt eigenlijk alleen maar in Nederland en in België voor. Maar de Belgen zeggen het andersom: Loontje komt om zijn boontje! het gaat waarschijnlijk over een sprookje. In het sprookje Klucht van oene zijn een erwtje, een strootje... een boontje en een kooltje vuur gezellig samen op pad. Ze lopen, lopen en lopen... en komen uiteindelijk uit bij een rivier. Het strootje is behulpzaam en biedt aan om een brug van zichzelf te maken... zodat de andere over hem heen naar de overkant kunnen. Eerst loopt het erwtje veilig naar de overkant. Het kooltje probeert dan ook over het strootje te lopen... maar hij zet het strootje per ongeluk in de fik! Het kooltje valt daardoor in het water. Het boontje vindt dat zo grappig dat hij niet meer bijkomt van het lachen. Hij lacht zo hard dat zijn hele buik openscheurt. Dat is zijn 'loon' voor het uitlachen van het kooltje: Boontje komt om zijn loontje dus! Het sprookje loopt trouwens goed af. Er is een kleermaker in de buurt die het boontje weer keurig netjes dichtnaait met mooi zwartgaren!

Waar komt het spreekwoord 'boontje komt om zijn loontje' vandaan?

'Boontje om zijn loontje' betekent dat iemand zijn verdiende straf krijgt. Het gaat waarschijnlijk over een sprookje waarbij een boontje een kooltje uitlacht waardoor zijn buik scheurt.

Een boontje dat een kooltje uitlacht

Volle kracht vooruit! 15 achterover! 15 achterover. Trek maar. Dan moeten we zorgen dat daar zo 15 komt. Initiele handelingen zijn uitgevoerd. Hee, Roan, wat is jouw vraag? Hoe word je matroos op een onderzeeër? Waarom wil je dat weten dan? Ik wil later misschien zelf ook marinier worden op een onderzeeër. Oke, duidelijk. Jaimie, deze stoere man wil matroos worden. Wat kunnen wij daaraan doen? -Hartstikke mooi. Belangrijk voor een onderzeebootman is dat je een flipper haalt. Dat is dit speldje. Wij zijn met 'n beperkt aantal mensen aan boord, 60-70 man. Daarom is 't belangrijk dat iedereen bij calamiteiten bepaalde handelingen kunnen doen. Die leren ze in 't traject naar hun flipper toe. Ben jij klaar voor de flippertest? -Tuurlijk. -Ga je hem halen? Ik ga hem zeker halen. -Oke, goed opletten dan. -Ja. -Tik 'm aan. De eerste opdracht voor je flipper heb je gehaald: Het boven brengen van de onderzeeboot. Nu ga ik je leren, voor de tweede opdracht voor je flipper, hoe we een onderzeeboot naar binnen gaan. Je plaatst beide handen op het stutje... dan ga je op de ladder staan... en als je naar beneden afdaalt, hou je je handen altijd aan de zijkant van de ladder vast. Anders gaat degene na jou op jouw vingers staan. En dan ben je iets sneller beneden dan je voor ogen had. En aan een matroos met een gebroken been hebben we niks. Als je naar beneden gaat, roep je heel hard: onderuit! Dat moet niet zo moeilijk zijn, denk ik. -Nou... Onderuit! Oke, dan kom ik er nu ook aan. -Ja, is goed. -Yo. Onderuit! Hee. Vertel. Ik ga jullie uitleggen hoe een onderzeeboot onder water gaat. Belangrijk is om te weten dat als wij gewoon op de zee varen... dan hebben wij een positief drijfvermogen. Dus we varen niet altijd onder water. Als we onder water willen, hebben we om onze onderzeeboot grote tanken gebouwd. De onderkant van die tanken zijn geopend. Wat je ook ziet bij mijn kleine mini-onderzeeboot. Gewoon een fles. Als we zo boven water varen, dan zullen wij niet zinken. Maar als we de hoofdvensters openzetten... dus als we de bovenkant van de tanken openzetten... dan kan het water er in stromen en de lucht eruit. En dan zinkt de fles. In deze fles heb ik weer drie gaten. Maar ik heb ook drie gaten aan de bovenkant gemaakt. Als ik deze in het water leg dan zul je zien... dat deze wel zinkt. Eigenlijk werkt het bij ons precies hetzelfde. SPANNENDE MUZIEK Je snapt natuurlijk wel dat wij maar een beperkte ruimte hebben om te leven hier. Wij moeten heel veel dingen doen op een beperkte ruimte. En je bed opmaken hoort daarbij. Dus jullie krijgen vanaf nu drie minuten om jullie bed op te maken. Go, go, go, go! Go, go, go, go! Kun jij een bed opmaken, Roan? -Ja, hoor. Waar moeten we heen? O, hier. Kom op, jongens, tempo, tempo! Ik wil naar bed, ik ben moe! Ik heb de hele dag gewerkt! Ik wil naar bed! Aaaaah! Kom op, jongens, opschieten. Je leidt af! Dat telt niet! Het begint al ergens op te lijken, jongens. Alleen nog de deken. 3, 2, 1... Oke. Effe inspecteren, jongens. Nou, oke. Het verdient niet de schoonheidsprijs. Maar ik zal met mijn hand over mijn hart strijken. En ik vind het voldoende. Yes! High five! Alsjeblieft, Roan. -Dank je wel. Hou jij van tomatensoep, Roan? -Ja, hoor. Ik heb eigenlijk wel een vraagje. Wat is je functie hier eigenlijk? Ik ben commandant van de Zeeleeuw, de baas van de bemanning. En met die bemanning voer ik de missie van de onderzeeboot uit. Wat vind je ervan dat jij die eer mag dragen? Het is heel bijzonder om met die 62 man op pad te gaan, om onder water te varen. En met elkaar zo'n missie te klaren. Dat vind ik heel bijzonder en een hele eer. Deze onderzeeer kan maximaal zes weken onder water blijven. En weet je waarom? Na zes weken is het eten op en moeten ze weer naar boven. Roan, jij zit nou op een heel belangrijke plek. Want als we wapens willen gaan afvuren... kunnen we dat van boven uit de centrale doen, maar ook vanaf hier. Dus je zit op een heel gevaarlijke stoel. Dus pas op met wat je aanraakt. -Op welke knop zou ik moeten drukken als ik een torpedo wil afvuren? Het zou een beetje gek zijn als het EEN bepaalde knop was... die je mogelijk zou kunnen bedienen, dat er dan een schot afgaat. Dus ik moet van alles indrukken en dan: boem! -Ja, precies. Zo kun je het inderdaad zien. TELEFOON Geruisloos vooruit. Jongens, geruisloos vooruit. Jongens, er is zojuist geruisloze vaart bepaald. Geruisloze vaart wordt bepaald als we in vijandelijk gebied zijn of in de buurt van vijandelijke schepen. Iedereen voorzichtig, niks omstoten, iedereen stil en blijven zitten waar je zit. Waarom moeten we nu stil zijn? We zijn toch onder water? Daar hoort toch niemand ons? Juist onder water draagt het geluid veel verder naar buiten dan boven water. Daarom is het belangrijk dat we extra stil zijn. STILTE Jesse! SPANNENDE MUZIEK. SIRENE. Waterdicht sluiten! Torpedo, torpedo, torpedo! Op volle kracht vooruit! Volle kracht vooruit! Deur sluiten! SIRENE Snel, deuren dicht! 15 achterover! -15 achterover! Volle kracht vooruit! -Volle kracht vooruit! Deur is gesloten! Is er brand? -Brand. We zijn aan de oppervlakte. Begrepen. Roan. -Ja? Was jij bang? -Tuurlijk niet. -O. Jij? -Nee. Ook niet. Volgens mij was hij doodsbang. Ik zag hem onder tafel liggen net. Ja, dus? Het geheel: Geeft acht! Breng groet! Matroos roan meldt zich af. Oke, Roan. Ik heb gehoord dat je het goed gedaan hebt vandaag. Supergoed. Daarom krijg je van mij vandaag je flipper. Ik ga hem bij je opspelden. Van harte gefeliciteerd.

Hoe word je matroos op een onderzeeër?

Roan wil later marinier worden op een onderzeeër. Daarom gaat hij kijken in een onderzeeër en doet hij de flippertest. Deze moet je halen voordat je matroos wordt.

Roan doet de flippertest

Silke. Dopingcontrole. Jij bent een dopingcontroleur. Hoe gaat het in zijn werk? Nou, we zijn hier nu bij Madelein. En die is aangewezen voor een dopingcontrole. -Ja. Zij gaat direct zelf plassen. Ik denk dat ik eerst ga drinken, want ik heb net geplast. Je hebt al geplast? -Ja. GELACH Dan heb je een probleem, of niet? -Ja. Dan moet je net zolang wachten... totdat de sporter wel kan plassen. En je moet die sporter steeds blijven zien. Dus als een sporter zegt: ik ga even naar mijn slaapkamer, dan ga je mee. Oh. Madelein Meppelink is een topvolleybalster. Daarom krijgt ze een aantal keer per jaar een dopingcontrole. Dan kijken ze of ze verboden medicijnen heeft gebruikt waardoor ze beter zou kunnen presteren. En daar is de Europese titel voor Marleen van Iersel en Madelein Meppelink. Wat doe je dan? -Ik geef het meestal niet op als ik naar de bioscoop ga. EEN uur per dag moet ik opgeven waar ik ben. Dan kunnen ze tussen die tijden controleren. Ze kunnen ook daarbuiten komen. Maar ze staan soms voor de deur en dan ben ik niet thuis. Dan mis ik in ieder geval geen test. -Nee. Als ik dat uur er niet ben, mis ik een test. Je mag maar drie testen missen. Als je drie testen mist, ben je positief getest. Meestal geef ik heel vroeg op, dus dan lig je meestal in bed. Dan word je wakker gebeld. Ik hoop altijd maar dat ik wakker word. Dan kun je meestal meteen plassen zodat ze snel weg zijn. Vervelender is het als ze 's avonds komen. -Ja. Dan heb je soms geplast of je zit 's avonds te eten. Dan zit er iemand bij je aan tafel te eten. Haha. -O. Dat lijkt mij niet zo'n lekker gevoel hoor. Nee, ik hoop ook altijd dat ze zo snel mogelijk weg zijn. Maar dan moet ik wel kunnen plassen. -Ja. Gaan we de deur nog een beetje dicht doen? -Nee, de deur blijft open. De sporter moet ik blijven zien. -Wat??? Is dit een grap of niet? -Nee. Niet? -Geen grap. Je moet de sporter blijven zien. Silke, zou jij kunnen plassen als er iemand zou staan? -Nee. PROEST Nee toch? -Nee. Net zolang totdat je wel kunt plassen. Wat? Heb je dan elke keer dezelfde controleur of staat er steeds een vreemde? Er staat elke keer een vreemde. Nou, dat meen je toch niet? Is dat echt hoe het gaat? Zo gaat het echt. Madelein heeft geplast en doet haar urine in een speciaal potje. Elke handeling wordt goed in de gaten gehouden. De doos waar de plas ingaat, krijgt een unieke code... wordt verzegeld en gaat naar een speciaal laboratorium. Wat gebeurt er nu mee? -We kijken of er doping in zit. Maar ik leg eerst iets uit over doping. -Ja. Wat het precies is. -We horen vaak over doping, maar wat is het precies? -Ja. Het is valsspelen. -Ja. Valsspelen met medicijnen. -Ja. Van sommige medicijnen die je neemt als gezond persoon ga je beter presteren in de sport. Ik heb de drie belangrijkste groepen neergelegd. De bloedverbeteraars. De anabole steroiden of de spierverbeteraars en dit zijn de stimulantia. Daardoor gaan je hersenen beter werken. Hier hangt een kaart van de spieren in je lichaam. -Jemig. Dat zijn er heel veel. Voor de sporters zijn de beenspieren belangrijk en de armspieren. -Ja. Die kun je sterker maken met die middelen. Hier is de urine van Madelein. Hoe weten we dan dat hier doping in zit? -Precies. Die gaan we in het laboratorium onderzoeken. Bij een normale dopingtest gebeurt dat in een officieel laboratorium. Die zijn afgescheiden, daar mogen geen camera's bij en jullie ook niet. Maar ik kan wel uitleggen hoe het gebeurt. We gaan kijken naar de moleculen van die dopingmiddelen die we net gezien hebben. Dit is een soort model van een molecuul. Alles om ons heen... de tafel, maar ook jij... -Ja. In je huid, maar ook in je urine zitten allemaal moleculen. Hoeveel moleculen? -Echt miljarden, miljarden, miljarden. Ik weet niet eens hoe veel. Het zijn er enorm veel. Ze zijn zo klein dat je ze ook niet kunt bekijken onder een microscoop. We moeten dus via een omweg kijken of daar moleculen van die doping inzitten. In het laboratorium nemen we een beetje van die urine van Madelein. -Ja. Die stoppen we in een machine. Wat er dan gebeurt is dat we al die moleculen kapot schieten. Met een laserstraal. -Wow. Echt een lasergun? -Precies. Niet echt met een lasergun, maar een machine... -Eigenlijk wel. -Echt? Maar die lasergun zie je niet, want die zit in de machine. Anders wordt het ook gevaarlijk. -Cool. Er zijn andere manieren, maar laseren wordt veel gebruikt om moleculen kapot te schieten. GERINKEL EN GEGIL Oehoe! Eigenlijk is dit precies wat in de machine is gebeurd. We schieten die moleculen compleet kapot. In die machine zijn het de scherven van de moleculen. -Ja. Er wordt vastgesteld hoeveel dat er zijn en welke scherven dat zijn. Zo kijken we wat voor stof het was en of het doping was. Maar dat glas valt altijd anders stuk. Dus hoe meet je dat dan? Of het doping is. Ja. -Dat is nou bijzonder he? Die hele kleine moleculen... als je die kapot schiet met een laserstraal, vallen die altijd op dezelfde manier stuk. Als hij elke keer zo omvalt bij wijze van spreken en opeens valt hij zo om... weet je: he he, doping. Dan... Ja, dan is het een andere stof. Dan weten we precies aan de hand van de scherven of het doping is of niet. Ik hoorde dat je doping heel bewust kunt nemen, dus met een pilletje. Maar het kan ook ergens anders in zitten. Ja, als je kijkt naar China... Wij eten daar geen vlees. Daar is clenbuterol gevonden in het vlees. Die stof staat op de dopinglijst. Wij durven dat risico niet te nemen. Ik neem meestal tonijn mee naar China. Dan heb ik toch eiwitten. Wat staat hierop? Noscapine. Ofwel hoestdrank. Ja. -Hoe zit het daarmee? Voel je je wel eens beperkt? -Het wordt onderdeel van je leven. Maar in het begin moet je erg nadenken bij alles. Gelukkig worden we goed gecoacht door de dokter en dietiste en onze coaches. Ze helpen ons wel, maar het is niet altijd fijn. -Waarom doe je dit dan? Om medailles te winnen, het beste gevoel dat er is. -Haha. Als je op het podium staat met een gouden medaille, denk je hier niet meer aan. -Nee. Waarschijnlijk staat wel de dopingcontroleur te wachten. -Niet! Meteen achter...? Ja? -Ja, meestal trekken ze je meteen. Maar als je een medaille wint, ben je alleen maar superblij met de overwinning. Ja. En vijf minuten later staat die mevrouw weer bij het toilet. GELACH

Hoe gaat een dopingcontrole?

Tess en Silke gaan mee met een dopingcontroleur om erachter te komen hoe een dopingcontrole in zijn werk gaat. Ze gaan langs bij topvolleybalster Madeleine. Zij moet haar plas laten onderzoeken op doping.

Moleculen in plas kapotschieten

O, ik ben helemaal te laat. Ha ha. Laten we het eens over tijd hebben. Het is een slecht bruggetje, maar hoe werkt tijd en hoe werkt een klok? Als je een oude Egyptenaar bent of een Babylonier, waar kijk je dan op? Die deden iets heel slims. Die stopten gewoon een stok zo de grond in. Je ziet dat de stok een schaduw maakt over de grond. Dit is eigenlijk een zonnewijzer. Omdat de aarde ronddraait... lijkt het alsof de zon zo over de horizon gaat. En elke dag maakt hij ongeveer dezelfde beweging. En dus beweegt die schaduw elke dag zo... woep... over de grond. Als je een keer bijhoudt... hoe laat het is: het is nu 13.30 uur. En dan wacht je een half uur en dan zie je dat hij doorgeschoven is. Dan is het 14.00 uur. Een half uur geleden stond hij op 13.00 uur. Hij beweegt langzaam maar zeker. Hoe wisten de Babyloniers en Egyptenaren dan wat een uur was? Zij pakten gewoon een dag en deelden dat op in twee helften van 12 uur per stuk. Dat is makkelijk, want 12 kun je delen door 6, door 2, door 4, door 3, door 1, door 12... Dus lekker veel delen. En zo bepaalden ze uiteindelijk dat een dag uit 24 uur zou bestaan. Zonnewijzers werken te gek als er zon is. Als het nacht is of bewolkt is, dan werken zonnewijzers natuurlijk niet. Dus mensen gingen nadenken over: hoe kunnen ze nou ook op dat soort momenten nog tijd bijhouden? En op een gegeven moment bedachten ze zandlopers. En waterlopers. Je kunt het zand ook vervangen door water. Wat je ziet is dat na een bepaalde tijd al het zand beneden is. Dan draai je hem weer om. Zo weet je dat er bijvoorbeeld in dit geval elke keer vijf minuten voorbij zijn. Maar dat is ook niet ideaal. Want dan moet je dat de hele tijd elke vijf minuten omdraaien. Toen dachten ze: oke. Eigenlijk moeten we iets hebben dat om de zoveel tijd tikt of klaar is. En wijzers die bijhouden hoe vaak het tikt. Toen dacht men... aan het slingeruurwerk. Om de zoveel tijd tikt die slinger heen en weer. En daarboven zitten wijzers die bijhouden... hoe vaak het ding getikt heeft. Dat is eigenlijk een klok. De slingerklok was een doorslaand succes. En een Nederlands succes. Want Christiaan Huygens had hem uitgevonden. Maar er was EEN plek waar die niet zo goed werkte waar die wel nodig was: Op zee hadden ze goede klokken nodig voor navigatie. Je kunt je voorstellen als je schip dit doet... dan doet een slinger het niet zo goed. Die raakt helemaal van slag. Dus ze dachten: weg met de slingerklok. En ze dachten op een gegeven moment: Wat nou als we met een soort veertje in een horloge... iets de hele tijd laten ronddraaien... dat tikt en dat tel ik. Maar toen mensen betere en betere klokken nodig hadden... steeds nauwkeurigere klokken, dachten ze: Wat nou als we iets vaker dan EEN keer per seconde laten tikken? Wat nou als we iets 1000 keer per seconde laten tikken. Dan kun je op een duizendste seconde nauwkeurig de tijd bijhouden. Ze gingen kijken naar bijvoorbeeld dingen die zelf trillen. Dit is een stemvork. GELUID STEMVORK. Die stemvork trilt erg snel op en neer. Afhankelijk hoe groot of klein je die stemvork maakt, des te vaker die trilt. In de jaren 20 van de vorige eeuw bedachten ze een kwartshorloge. Daar zit letterlijk een stukje kwarts in. Dit prachtige mineraal. Als je dat op een bepaalde manier slijpt en in trilling brengt... dan trilt dat meer dan 30.000 keer per seconde. Dan kun je nauwkeurig de tijd bijhouden. De meest nauwkeurige klokken die je nu hebt, zijn de atoomklokken. Ze sturen af en toe met de radio een signaaltje naar deze klok om te vertellen hoe laat het is. Dus deze loopt nooit achter. Je hebt dus nooit meer een excuus om te laat te komen. Nou ja. Hoe ingewikkeld de klok tegenwoordig ook is... hij werkt nog altijd op hetzelfde principe als de eerste klok. Er is iets wat trilt. En er is iets wat bijhoudt hoe vaak dat trillen gebeurt. En in een atoomklok zijn dat trillende cesiumatoompjes. Ik kan het ook niet helpen, maar het is een stuk nauwkeuriger. Meer dan 9 miljard tikken per seconde. Wauw!

Wat is tijd?

De oude Egyptenaren lazen de tijd middels zonnewijzers. Die zijn alleen niet heel handig als het bewolkt is. Daarom bedachten ze zandlopers. Maar die moet je heel vaak omdraaien, ook niet handig. Toen is de slingerklok uitgevonden door de Nederlander Christiaan Huygens.

Zonnewijzers, zandlopers en atoomklokken

Ha, dat gaat snel man! -Jaha. Dat heeft van alles te maken met jouw vraag, toch? -Ja. Want? Wat is jouw vraag? Wat doet een official tijdens een race? Geen idee. We gaan het uitzoeken. Welkom allemaal. Op de tweede dag van de DNRT Racedays. Het programma bestaat uit vier kwalificaties en 12 races vandaag. We hebben vandaag Bram en Jesse. Die beginnen straks op race control. Ik heb mijn verhaaltje gehad. Bij vragen hoor ik het graag. Bram en Jesse zijn op het circuit van Zandvoort. Hier worden verschillende races gereden. Bij elke race zijn er officials, oftewel marshalls aanwezig. Zij zijn verantwoordelijk voor de veiligheid... en kijken of de auto's zich aan de regels houden. Straks wagen nummer 2. Vandaag zijn er dat zo'n 80 in totaal. Als 16 vrij is gekomen... Goedemorgen. -Hallo. -Waar zijn we hier? We zien hier het raceparcours. We zijn eigenlijk de ogen en oren voor de heren achter ons. Wij kunnen zoals je kunt zien alle baanposten en de hele baan overzien. Je hebt allemaal van die huisjes langs de baan staan met oranje mannetjes. Dat zijn de officials. Die houden hun stukje van de baan in de gaten. -Ja. Zoals je nu hoort, kunnen we met iedere baanpost praten via de radio. Als er iets in een baanvak gebeurt, geven zij aan ons door: Ik heb een auto die geswingd is. Een auto die stilstaat. Dan gaan wij kijken: oke... Moeten wij wat gaan doen? Wat moeten we dan doen? -Ja. Moeten we de training stoppen of stoppen met rijden? Of kunnen we doorgaan en sturen we een auto? Jullie hebben met al die huisjes contact? -Ja. -Jij ook met allemaal? Met alle huisjes heb ik contact. Jullie zijn eigenlijk gewoon de ogen van de baan. Jullie zien alles. Kunnen alles. Horen alles. Ik zeg altijd: Wij zijn de ogen en de oren van de wedstrijdleiding. En ook een beetje de mond, want jullie communiceren het ook weer. -Ja. Eigenlijk zijn jullie het gezicht. -Haha, ja. Top, het gezicht van de officials. En we zijn er. -Hallo. De race is nu gestart. -Ja. Die komt zo op volle snelheid hier voorbij. -Ja. We hebben EEN woord, dat is heilig. Bukken. Dan gaat iedereen op de grond liggen. Hoe belangrijk is het om zo gefocust te blijven? Heel belangrijk. Want als er een auto hier in de muur gaat... of er gebeurt iets... moeten wij direct reageren. De rijders vertrouwen erop dat wij hen informeren... over wat er op de baan gebeurt. Ze zien het zelf ook. Maar als ze een helm op hebben, kunnen ze niet heel ver naar links en rechts kijken. Hun visie is heel klein, dus wij vertellen wat er gebeurt. En daarvoor heeft de offical verschillende kleuren vlaggen... waarmee hij de rijders kan informeren. Dat gedeelte van de baan tot het huisje daarboven, dat is post 7. -Ja. Dat is ons baanvak. -Oke. Als hier een auto spint, een auto staat op de baan of naast de baan, dan tonen wij de gele vlag. Dan weten de rijders: oppassen, want er ligt iets wat er niet hoort. We hebben ook de witte vlag. Die gebruiken we als een langzame auto in ons baanvak rijdt of een dienstvoertuig. Dienstvoertuigen zijn rescue-auto's, takelwagens, ambulances. We hoorden via de portofoon dat er straks een rescue-voertuig bij ons langskomt. Bram, ready? Op de goede plek? -Ja. -Oke. -Yes. Let's go. Zo. Die is afgevoerd. Door naar de volgende race. De marshalls houden niet alleen de baan goed in de gaten... maar controleren ook de bestuurders in de pitstraat. -Wow. -Wat een auto's. We zijn dus nu in de pitstraat. -Ja, dat klopt. Zijn er nog regels in de pitstraat? Jaha. Dat klopt. Dit is de fast lane. Ze mogen maar 20 km per uur hier. -In dit? Niet harder. En wat gebeurt er dan precies hier in de pitstraat? Nou, ze houden pitstops. -Ja. En ze gaan tanken. En eh... banden wisselen. Bandenspanning meten. -Ja. En dat gaan wij dan allemaal controleren. Wat gaan we doen eigenlijk? -We gaan de snelheid meten. Dit is de snelheidsmeter. -Hoe werkt dat? Nou... hier kun je de snelheid zien. -Ja. Als je op het knopje drukt, gaat hij snelheid meten. Als er een auto aankomt, dan ziet ie hoe hard hij gaat. Als hij te hard gaat, moeten we een rapport schrijven. Ze gaan veel te hard.
Boete. Ook een boete. -Boete. Laten we eens eh... wat boetes gaan uitschrijven. -Yes. Dit moet hier? Top. -Het rapportje. Ja, houd jij maar vast. Hier zag ik een pen liggen. Haha. Ja. En dan schrijf je op: Wat de tijd is. -Ja. Welke auto's. Dat waren ze allemaal. Waar moeten we dit inleveren? -Bij het hoofd van de pitstraat. Die brengt het naar de wedstrijdleiding. Kom maar kijken. Je ziet de auto al aankomen, die witte. Die moet je als eerste afvlaggen. -Ja. -Zie je hem? Hij kwam hard voorbij he? -Ja. De eerstvolgende auto is voor jou. Hang maar uit. Als ie voorbij gaat, ga je zwaaien. -Yes. -Zwaai maar. Heb je er wat van opgestoken? -Zeker weten. Zeker weten? -Ja.

Wat doet een official bij het autoracen?

Bram en Jesse zijn op het circuit van Zandvoort. Hier worden verschillende races gereden. Bij deze races houden de officials in de gaten of alle auto's zich wel aan de regels houden en ze zijn verantwoordelijk voor de veiligheid.

Veiligheid en regels voorop

Wat is zo'n vlammetje eigenlijk toch mooi. Maar hoe ontstaat dat licht van een vlam toch? Om dat te snappen, moet je weten wat je voor een vlammetje nodig hebt. Allereerst warmte. Warmte om een brandstof te laten branden. En dat branden betekent eigenlijk dat de brandstof samen met zuurstof iets doet. Je hebt ook zuurstof nodig. Als je een glas op een waxinelichtje zet, gaat het uit. Op een gegeven moment blijft de brandstof branden... en wordt het zo warm dat de lucht boven het lontje steeds harder gaat trillen. En bewegen en botsen. En door dat botsen van al die deeltjes, die geladen deeltjes die bewegen... daardoor ontstaat licht. En als je goed kijkt naar de opbouw van het vlammetje... dan zie je dat het hier zo onderop blauw is. Dat het daar in het midden witheet is... en daaromheen een soort geel-oranje. Dat heeft te maken met hoe warm het vlammetje is. Hier is het het warmst. En dan wordt het langzaam steeds kouder en kouder. Dat bepaalt dus de kleur van het vlammetje. De kleur van de vlam wordt dus bepaald door de temperatuur van de vlam. Maar er is nog iets dat de kleur kan bepalen: de brandstof. Dit vind ik zelf altijd heel cool. Ik heb hier een vlam. En als ik nou in die vlam... koper... gooi... Dan moet je dan eens kijken wat er gebeurt. Dit is keukenzout. Dat kun je dus WEL thuis doen. Alleen laat het wel een troep achter op je gasfornuis. Dus overleg het met je ouders. Dit is ijzer. Dat zie je ook mooi terug in vuurwerk. Moet je kijken hoe vet. En dit is echt HET Harry Potter-materiaal: zink. Alles om ons heen... jij, ik, de bank, je huis... de auto van je ouders... Alles is gemaakt van atoompjes. Dit zijn de legosteentjes waaruit alles is opgebouwd. En elk legosteentje ziet er zo uit. In het midden heb je een kleine kern... en daaromheen draaien deeltjes, genaamd elektronen. En die deeltjes kunnen alleen op een vaste afstand van dat kerntje draaien. Op het moment dat ze energie krijgen door de warmte van dat vlammetje... kan het gebeuren dat zo'n elektron in EEN keer, hup... een stapje omhoog gaat. Naar een baantje daarboven. Hij krijgt energie dus hij wil springen en gaat omhoog. Op een gegeven moment zit hij erboven en denkt hij: O, ik wil eigenlijk wel weer terug. En flop, hij valt weer naar beneden. Als een elektron weer naar beneden valt, dan zendt hij licht uit. Elk materiaal... Atoom even weg... Elk materiaal is een beetje als een flatgebouw. Die elektronen kunnen niet elke afstand van die kern af zitten. Ze kunnen alleen of op de begane grond zitten... of op de eerste verdieping... of de tweede verdieping of de derde verdieping. Hoe hoog de verdiepingen zijn, is per materiaal anders. Hoe hoger zo'n verdieping is... des te verder zo'n elektron naar beneden valt... hoe blauwer de kleur licht is. Als hij maar een heel klein stukje naar beneden gaat... dan is het meer rood-oranjeachtig. Zo heeft elk materiaal zijn eigen unieke kleur en zijn eigen vingerafdruk. En elk jaar kun je die vingerafdrukken van al die materialen terugzien. Dan maken ze het mooiste gekleurde vuurwerk van de wereld.

Hoe ontstaat de kleur van een vlam?

Om een vlammetje te krijgen, heb je warmte en een brandstof nodig. De temperatuur en het soort brandstof bepalen welke kleur of kleuren een vlam heeft.

Temperatuur en brandstof bepalen de kleur

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

Strooigoed en pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.