Groep 6/7/8

Klas 1/2/3

Hoe groot is het heelal en hoe warm is het op Mercurius? Alles wat je wil weten over de ruimte, verpakt in korte clips met adembenemende beelden van ESA en NASA.

Spaceclips

Aarde, zon en maan

Kind onder sterrenhemel

Het zonnestelsel

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Heb je wel eens op je rug in het gras gelegen, omhoog gekeken naar de sterren en je afgevraagd waar we eigenlijk vandaan komen? Jijzelf, onze planeet, de zon en al die sterren aan de hemel. Hoe en wanneer is dat eigenlijk allemaal ontstaan?

Al eeuwenlang zijn mensen op zoek naar de antwoorden op dit soort vragen. En om antwoorden te vinden kijken ze natuurlijk naar boven. Naar de sterren en daar voorbij.
Bijvoorbeeld met hele grote telescopen.
Aan het begin van de vorige eeuw doet Edwin Hubble dat ook.. En ook hij ziet prachtige sterren, uitgestrekte nevels en sterrenstelsels. Maar Hubble ziet nog meer . Hubble ontdekt nieuwe sterrenstelsels en hij ziet dat verre sterrenstelsels van ons af bewegen. Het lijkt er op dat het heelal groter wordt. Dat het aan het uitzetten is.

Dat is stof tot nadenken. Als naarmate de tijd vordert alles van elkaar af beweegt, kan je dat ook omkeren. Terug in de tijd beweegt alles naar elkaar toe en wordt het heelal kleiner,. Hoe langer je teruggaat in de tijd hoe dichter al die sterrenstelsels tegen elkaar zitten. En, als je maar ver genoeg terug gaat, is er dus ergens een moment dat alle materie in het heelal, dus waar alle sterren, alle planeten en alle mensen van gemaakt zijnooit in één zelfde punt heeft gezeten.

Vanuit dit nulpunt is alles begonnen! Met een enorme knal is het uit elkaar gespat

Dit noemen we de oerknal.

En zo is het heelal ontstaan.

Klinkt als een ongelooflijk verhaal? Maar toch denken wetenschappers dat het zo is gegaan. Ze hebben uitgerekend dat 13,8 miljard jaar geleden ons heelal uit de oerknal is ontstaan.
Waarom alles zo is gegaan en wat er voor de oerknal was, dat weten we nog niet. Misschien dat wetenschappers ook daar ooit achter zullen komen.


De oerknal

Spaceclips logo

Wat was er voordat er sterren en planeten waren? En wanneer zijn die ontstaan? 

Het begin van alles

Ons zonnestelsel is niet alleen. Zij is onderdeel van een nog veel groter stelsel van sterren. Dit is het melkwegstelsel. Het is een spiraalvormige verzameling van miljarden sterren en onze zon is daar ééntje van. De sterren die je ’s nachts als je omhoog kijkt kunt zien, zijn de sterren van het Melkwegstelsel. Het zijn er wel zo’n 200 miljard. Het lijkt trouwens geen spiraalvormig sterrenstelsel als je zo naar de sterren kijkt, maar dit komt omdat we er zelf in zitten. Vanaf ons gezien is het meer een dikke streep, die je soms kunt zien aan de hemel, als het heel helder weer is.

Één van die sterren is dus onze zon. Die staat ergens… hier. Om de zon draaien de planeten. Mercurius, Venus, onze eigen aarde natuurlijk, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus. Rondom de andere sterren in de Melkweg draaien ook planeten Er zijn dus behalve heel veel sterren ook nog ontzettend veel planeten. Maar dat is nog niet alles. Volgens sterrenkundigen bevat de Melkweg ook talloze manen, kometen, gruis en gas en heel veel sterrenstof.

En dat zijn dan nog maar alleen de sterren in ons Melkwegstelsel. Naast ons Melkwegstelsel bestaan er nog heel veel andere sterrenstelsels. Onze buurman, het Andromeda-stelsel is daar een van. Die ligt het dichtst bij en lijkt behoorlijk op onze eigen Melkweg. 


Wat is het melkwegstelsel?

Alle sterren die wij kunnen zien, zitten in het melkwegstelsel. Hoe groot is dat? En hoe ziet hij er uit?

Onze woonplaats in het heelal

De maan ziet er elke nacht weer anders uit. Soms is hij mooi rond. Het is dan volle maan. Dan weer lijkt de maan een dun lijntje. En soms is de maan helemaal niet te zien. Dat noem je nieuwe maan. Als je elke avond naar de maan kijkt zie je dat dat hij heel geleidelijk verandert. Na nieuwe maan wordt de maan iedere nacht een stukje groter en na volle maan wordt hij iedere dag een beetje kleiner. Dat komt doordat de maan iedere maand een rondje om de aarde draait. De maan weerkaatst het licht dat van de zon en we zien alleen het deel dat door de zon beschenen wordt. Dat verandert dus per dag en heel geleidelijk.
Het komt ook voor dat de maan heel snel lijkt te verdwijnen. Dan is er sprake van een maansverduistering. Een volle maan wordt ineens minder vol en het lijkt wel alsof er een hap uit genomen is.Een maansverduistering treedt op als de aarde precies tussen de zon en de maan in staat. Normaal gesproken valt het licht van de zon op de maan, waardoor wij de maan één keer per maand helemaal verlicht zien. Als de aarde tussen de zon en de maan staat zorgt dat voor een schaduw op de maan. Dat is de hap uit de maan die we dan zien. Langs de aarde gaat soms ook nog een beetje zonlicht. De aardse atmosfeer zorgt ervoor dat alleen rood licht wordt doorgelaten, waardoor de maan er rood uit gaat zien. Dit effect is vergelijkbaar met de rode zonsondergang die je in de zomer soms kunt zien. Een maansverduistering is best vaak te zien. Wetenschappers hebben precies uitgerekend wanneer het voorkomt. Op internet kun je dat opzoeken, zodat jij er ook klaar voor bent en de volgende maansverduistering kan zien.

Maansverduistering

Een maansverduistering ontstaat als de aarde precies tussen de zon en de maan in staat, het licht van de zon wordt dan tegengehouden en de maan wordt niet meer verlicht en verduistert. Hoe werkt dit precies?

Soms verdwijnt de maan spontaan

Al eeuwenlang draait de maan om de aarde heen, altijd met dezelfde constante snelheid van ongeveer een maand. Tegelijkertijd draait de maan samen met de aarde, rond de zon. Al deze bewegingen zorgen ervoor dat we de maan op verschillende manieren vanaf de aarde te zien krijgen.

Soms zien we een volle maan, helemaal verlicht, en soms zien we helemaal niets en lijkt er geen maan te zijn. Maar meestal is de maan voor een deel te zien. De maan verandert zelf niet van vorm, dat lijkt alleen maar zo. Dat komt doordat de maan zelf geen licht geeft. Wij zien de maan, omdat hij het licht dat van de zon komt weerkaatst.

De maan wordt aan één kant door de zon verlicht, de andere kant blijft donker. Afhankelijk van waar de maan staat, zien we dus veel of weinig van de maan.
Staat de maan tussen de aarde en de zon in, dan wordt de achterkant van de maan beschenen. Wij zien dan niets. Dit heet een ‘nieuwe maan’. Als de maan een stukje verder is, zien we een klein deel van de beschenen kant, elke nacht zien we een beetje meer van de maan. Als we de helft van de maan verlicht zien spreken we van het ‘eerste kwartier’. Ongeveer een week later zien we de volle maan. Vanaf dan neemt het schijnsel weer af en wordt er steeds een stukje minder zichtbaar van de lichte kant van de maan.

Zo’n proces van nieuwe maan naar volle maan noemen we de maancyclus. 1 maancyclus duurt ongeveer 29 dagen. En daar komt ons woord maand vandaan!


De maancyclus

De maan ziet er vaak anders uit. Hoe kan het dat we soms een volle maan zien en soms bijna niets?

Van volle naar nieuwe maan

Een mens gaat joggend ongeveer 10 kilometer per uur vooruit, een snelle auto kan 200 kilometer per uur en een raket gaat wel 30 duizend kilometer per uur. Maar het allersnelste gaat het licht. Sneller dan dat kan niet.

Omdat het zo snel gaat, lijkt het alsof licht niet beweegt. Als je een lamp aanzet, dan is de kamer meteen verlicht. Maar in de ruimte is dat anders. De afstanden zijn daar zo inmens groot dat ook het licht onderweg is voordat het zijn doel bereikt. Licht reist met een ongelofelijke snelheid: 1 miljard kilometer per uur. Dat is 300.000 kilometer in 1 seconde. Het licht kan met die snelheid 10 rond de aarde reizen in 1 seconde. En het licht dat de zon op dit moment uitstraalt zien wij pas over 8 minuten op aarde. Het zonlicht dat we nu zien is dus 8 minuten oud, uit het verleden.

Met sterren die veel verder weg staan is het licht nog veel langer onderweg. De dichtstbijzijnde ster, de Proxima Centauri, zendt licht uit dat met de snelheid van het licht er 4,5 jaar over doet om op aarde te komen. We zien Proxima dus hoe die jaren geleden licht uitstraalde. En het kan nog verder terug. Het zou zelfs kunnen dat je een ster ziet die al lang niet meer bestaat Maar omdat het licht nog onderweg is, zie je die dan toch schitteren.

Licht beweegt dus ontzettend snel. En dat is handig voor sterrenkundigen die grote afstanden willen aangeven. Als je niet wil praten over miljoenen of miljarden kilometers, dan geef je de afstand gewoon aan in het aantal lichtjaren: de afstand die licht in een jaar tijd kan afleggen. Handig!


Wat is de snelheid van het licht?

Licht beweegt door de ruimte, maar zo snel dat je dat niet merkt! 

300.000 kilometer per seconde

De maan! Hij lijkt soms zo dichtbij dat je hem bijna vast kunt pakken. Maar in het echt staat hij heel ver weg. Wel 384 duizend kilometer van ons vandaan. Dat is bijna tien keer een rondje rond de aarde. De zon staat nog verder weg. Die staat 150 miljoen km van ons vandaan. Als je er al zou kunnen komen heb je daar een supersnelle raket voor nodig en dan nog duurt het vele jaren voordat je er bent.

De andere sterren aan de hemel staan nog verder weg. De dichtstbijzijnde ster staat meer dan 4 lichtjaren van ons vandaan. Dat is ongeveer 42 biljoen kilometer. Het licht dat de ster uitstraalt doet er meer dan vier jaar over om ons te bereiken.
En dat is dan nog de dichtstbijzijnde ster.

Aan de nachthemel kun je nog veel meer sterren zien. Dit zijn de sterren van het Melkwegstelsel, een platte schijf met miljarden sterren. Op een heldere nacht zie je het als een wittige streep aan de hemel.

Een reisje naar het midden van het Melkwegstelsel is wel 25.000 lichtjaar. En dat is nog lang niet het einde van het heelal.

Er zijn namelijk nog veel meer sterrenstelsels en die staan nog verder weg. Dit is er één die 2,5 miljoen lichtjaar van ons afstaat: Andromeda.

En er komt geen einde aan. Tenminste, wij mensen hebben dat nog niet kunnen ontdekken. Daarom is ons heelal voorlopig nog oneindig.


Hoe groot is het heelal?

Als je een raket zou hebben, kun je dan naar het eind van het heelal vliegen? Hoe groot is het heelal?

Er komt geen eind aan

Mercurius is de eerste planeet in ons zonnestelsel en staat dus het dichtst bij onze zon. Het kan er dus heel erg warm worden, wel vierhonderd graden Celsius en soms zelfs nog meer. Veel te warm om er gewoon rond te kunnen lopen. Ook ’s nachts is de temperatuur extreem, aan de kant die van de zon afstaat is het extreem koud! Het kan daar wel honderdtachtig graden vriezen.
Een dag op Mercurius duurt lang. Pas na ongeveer 60 aardse dagen is het op Mercurius één keer dag en één keer nacht geweest. In twee maanden is de planeet dus één keer ‘rond zijn as gedraaid’.
Mercurius is veel kleiner dan de aarde Daar past hij wel achttien keer in. Eigenlijk lijkt Mercurius veel meer op onze maan. Net als op de maan zijn er veel rotsen en kraters.
We weten nog maar weinig van Mercurius.
Er zijn tot nu toe nog maar 2 ruimtemissies naar de planeet geweest. Maar er is een nieuwe missie aanstaande . De Europese ruimtevaartorganisatie ESA stuurt een nieuw onderzoeksapparaat naar Mercurius, die er rond het jaar 2024 zal aankomen. Zo’n onderzoeksapparaat heet een ruimtesonde en deze sonde wordt BepiColombo genoemd. Hij gaat onder andere op zoek naar ijzer en naar sporen van water op Mercurius. Nog even geduld dus voor we meer over Mercurius weten.


Mercurius

Mercurius is de kleinste planeet in het zonnestelsel. Maar zeker niet de minst interessante! Wat maakt Mercurius uniek?

De kleinste planeet

Jupiter is de allergrootste planeet in ons zonnestelsel. Hij is vanaf de zon gezien de vijfde planeet. Jupiter is zo groot dat onze aarde er wel 1300 keer in past.
Omdat Jupiter zo gigantisch groot is, kun je hem soms met het blote oog vanaf de aarde zien. Het lijkt alsof je naar een ster kijkt. Dat komt doordat er veel bewolking is op Jupiter. Die wolken werken als een soort spiegel, ze weerkaatsen het licht van de zon. Maar Jupiter is geen ster, het is een planeet, gemaakt van gas. Je kunt er dus niet op lopen.
Jupiter is erg groot, maar dat betekent niet dat hij langzaam beweegt. In 10 uur heeft hij een heel rondje om zijn eigen as gedraaid. Op de aarde duurt dat 24 uur, Omdat Jupiter zo snel rond draait is hij niet helemaal rond, maar een beetje ovaal. Hij heeft een beetje de vorm van een rugbybal.
Door een telescoop kan je de verschillende kleuren van Jupiter goed zien. In de atmosfeer woeden heel veel stormen die je ziet in de rode, bruine en witte banen Door de harde wind worden stoffen de lucht in geblazen die de lucht een bepaalde kleur geven. De grote rode vlek op Jupiter is ook een storm, een echte megastorm die al 300 jaar aan de gang is Het is zelfs de grootste storm in ons zonnestelsel. De hele aarde zou er wel meer dan twee keer in passen.
Jupiter heeft heel veel manen. Het zijn er tot nu toe 63. De bekendste maan is de oranje maan Io De maan is oranje door de oranje zwavel in de atmosfeer die de vele vulkanen op het oppervlak hebben uitgestoten. De maan Europa, heeft een dikke ijslaag over haar oppervlak, waardoor zij er uitziet als een eierschaal met barsten erin.    


Jupiter

Jupiter is de allergrootste planeet in het zonnestelsel. Hoe groot precies? Waar is hij? En wat is er zo speciaal aan de planeet?

De grootste planeet van ons zonnestelsel

Dit natuurverschijnsel komt regelmatig voor rond de noordpool en de zuidpool. Schitterende kleuren in allerlei vormen aan een donkere hemel . En soms, heel soms kun je het ook in Nederland zien We noemen dit verschijnsel het poollicht. Op het noordelijk halfrond heet dat het noorderlicht en op het zuidelijk halfrond, het zuiderlicht.
Het poollicht wordt veroorzaakt door de zon en het magnetisch veld van de aarde. Op onze gloeiend hete zon kunnen uitbarstingen voorkomen. De ene keer zijn die heftiger dan de andere keer. de heftigste uitbarstingen zorgen ervoor dat er een wolk van zonnedeeltjes de ruimte wordt ingeslingerd .Dit noemen we zonnewind. Als zo’n zonnewind richting de aarde gaat , botsen de zonnedeeltjes met het magnetisch veld van de onze planeet. De aarde werkt namelijk als een grote magneet met een noordpool en zuidpool. De elektrisch geladen zonnedeeltjes worden langs het magnetisch veld afgebogen en door de zuid of door de noordpool aangetrokken.
Zo stoten de zonnedeeltjes door richting aarde. Daar worden ze afgeremd door de atmosfeer. Onze atmosfeer bevat lucht. Lucht bestaat uit stoffen die je nodig hebt om te kunnen leven, zoals zuurstof, om te kunnen ademen. De elektrisch geladen zonnedeeltjes botsen met de stoffen in de atmosfeer van de aarde. Door de botsing wordt de energie overgedragen aan de atmosfeer en ontstaat licht, in allerlei kleuren. Dat licht kun je vanaf de aarde zien. Vooral als het donker is en je in de buurt van de noordpool of de zuidpool bent. En vanuit de ruimte natuurlijk, zoals je op deze prachtige plaatjes ziet die vanuit een ruimtestation zijn gemaakt.


Wat is het poollicht?

Het poollicht is een bijzonder natuurverschijnsel, wat je rond de noord- en zuidpool wel eens kunt zien. Op de Noordpool heet het noorderlicht en op de Zuidpool het zuiderlicht. Hoe ontstaat dit eigenlijk?

Een bijzonder natuurverschijnsel rond de polen

Schaatsende kinderen

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.