Groep 6/7/8

Klas 1/2/3

Hoe groot is het heelal en hoe warm is het op Mercurius? Alles wat je wil weten over de ruimte, verpakt in korte clips met adembenemende beelden van ESA en NASA.

Spaceclips

Aarde, zon en maan

Kind onder sterrenhemel

Het zonnestelsel

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Vanaf de zon gezien is de planeet Mars de vierde planeet in het zonnestelsel. Mars is dus een buurplaneet van de aarde. Ze wordt ook wel de Rode Planeet genoemd. Dat komt omdat we Mars zien als een klein rood bolletje aan de hemel. 

De rode kleur van Mars komt door de samenstelling van de bodem van de planeet. Een groot deel van die bodem bestaat uit ijzer. Door het roesten van de ijzerdeeltjes krijgt het Marsoppervlak de opvallende roodbruine kleur. Mars staat verder van de zon dan de aarde. Het zonlicht doet er dus ook langer over om op de planeet te bereiken. Dat betekent dat het er een stuk kouder is dan op aarde. De gemiddelde temperatuur op Mars is 63 graden Celsius onder nul, dat is net zo koud als het ‘s winters is op onze eigen aardse zuidpool!
Ook Mars heeft een zuidpool en een noordpool. En ook rond díe polen is ijs te vinden. De noordpool bevat ijs van water, zoals bij ons op aarde, maar er is ook ijs van koolstofdioxide. Het is dus erg koud op Mars, maar deskundigen denken dat het vroeger warmer is geweest en ook dat er water over de planeet heeft gestroomd.

Omdat onze buurplaneet Mars relatief dicht bij de aarde staat is er veel onderzoek gedaan naar de planeet. Er zijn kleine ruimtevaartuigen om Mars heen gevlogen en er zijn zelfs ruimtewagentjes op Mars neergezet. Zoals Curiosity, een nieuwsgierig wagentje dat rond rijdt op Mars. Curiosity doet onderzoek naar van alles, zoals de samenstelling van de lucht en die van de bodem. Zo helpt Curiosity ons om uit te zoeken of mensen ooit kunnen rondlopen op Mars. Maar dat duurt nog wel even. Voorlopig zal Curiosity alleen z’n rondje blijven rijden op de rode planeet.


Mars

Spaceclips logo

Mars is onze buurplaneet, hij staat naast de aarde. Waarom is hij rood? En wat weten we er nog meer van?

De rode planeet

De maan aan onze nachthemel. Een lichtgevende bal met donkere en lichte vlekken. Als we de maan van dichtbij bekijken kunnen we het beter zien.

Met een sterke telescoop kijken we naar de volle maan. De donkere en lichte vlekken kunnen we nu goed bestuderen. Wat we zien zijn maankraters. Kraters op de maan zijn eigenlijk een beetje te vergelijken met bergen en dalen op aarde. De maan is niet helemaal vlak, er zijn heuvels en dalen. Soms zijn ze groot, en soms zijn ze klein. Maar alle kraters zijn ontstaan door meteorietinslagen.

De maan is 4,5 miljard jaar geleden ontstaan. Het is dan een gloeiende bol van vloeibaar lavagesteente. Als de maan langzaam afkoelt, wordt het een gladde bol. Maar dan komen de eerste inslagen. Een groot stuk meteoriet slaat in aan de onderkant van de maan, en laat een gigantische krater achter. Gedurende miljoenen jaren daarna volgen er nog veel meer kleine en grote inslagen op de maan. De maan wordt niet beschermd door een atmosfeer zoals bij ons op aarde. Meteorieten kunnen de maan dus ongehinderd bombarderen. Ze zorgen ervoor dat de maan geen glad oppervlak meer heeft, maar bezaaid is met kraters, heuvels en dalen.

Maar de grootste donkere vlek op de maan is niet ontstaan door een meteoriet. Er was ooit een groot lavameer. Toen dat afkoelde, bleef er een donkere vlakte achter. Vroeger dachten mensen dat die donkere vlekken zeeën waren op de maan. 
Tot op de dag van vandaag blijven er inslagen voorkomen op de maan. Het zal dus nog wel even duren voor het er rustig is. 


Kraters op de maan

Op de maan kun je donkere en lichte vlekken zien. Hoe ontstonden deze vlekken? Het is een spectaculair verhaal! 

Bekogeld door meteorieten

Dit is een komeet. Het lijkt misschien een beetje een saaie brok steen die zich door de ruimte verplaatst. Maar van kometen kunnen we heel veel leren!
Onze aarde is nu een mooie blauwe bol, maar dat is lang niet altijd zo geweest. Moeder aarde is 4,5 miljard jaar geleden ontstaan en is lange tijd een onrustige, hete vuurbol geweest. Hoe er later water op is gekomen, waaruit het leven is ontstaan, daar wordt veel onderzoek naar gedaan.
En daar kunnen de ‘saaie’ steenklompen ons bij helpen. Het zou namelijk wel eens zo kunnen zijn dat door inslagen van kometen er water op aarde terecht is gekomen. En dan zijn de kometen dus ook verantwoordelijk geweest voor het ontstaan van leven op aarde.
Kometen zijn in dezelfde tijd ontstaan als de planeten van ons zonnestelsel. Dat is destijds een heftige bedoening geweest, Maar het is lastig om precies te achterhalen hoe het 4,5 miljard jaar geleden allemaal gegaan is. Ook hier kunnen de kometen ons helpen.
De kometen zweven al miljarden jaren onaangeroerd door het zonnestelsel. Ze komen uit de buitenste regionen van het zonnestelsel, en draaien rondom de zon. De kometen zijn een schat voor de wetenschap, omdat ze uit het oudste materiaal in het zonnestelsel bestaan en veel kunnen vertellen over de beginjaren.
Als een komeet in de buurt van de aarde komt kunnen we hem onderzoeken. Het beste is te proberen een ruimtevaartuig op een komeet te laten landen. Dat is in 2014 voor het eerst gelukt. Hopelijk komen we nu nog veel  meer te weten over onze aardse geschiedenis met dit bijzondere, en dus helemaal niet zo saaie brokje ruimtesteen.


Kometen

Kometen zijn geen saaie brokken steen in de ruimte, ze kunnen ons vertellen hoe de aarde is ontstaan!

Boeiende stenen

De aarde draait rond de zon, net als Mercurius, Venus, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus, de 7 andere planeten in ons zonnestelsel. Maar ook bij andere sterren zijn er planeten
De hemel is ’s nachts bezaaid met miljarden sterren. Die kunnen we zien. Rond die sterren draaien weer planeten, maar die kunnen we niet zien. De sterren schijnen zo fel, dat we van deze afstand de veel kleinere planeten onmogelijk kunnen waarnemen.
En toch weten we dat er planeten bij de sterren zijn. Sterrenkundigen kijken met enorme telescopen vanaf aarde of vanuit de ruimte naar het licht van de ster. En dan zien ze het. Het licht van de ster wordt even iets minder fel. Waarschijnlijk komt dat doordat er op dat moment een planeet langs de ster beweegt. En die houdt dan een heel klein beetje licht van de ster tegen.

Zo’n verre planeet in een ander sterrenstelsel is een exoplaneet. Exo komt van het Griekse woord buiten. Het gaat hier dus om planeten buiten het zonnestelsel.
Inmiddels zijn er al zo’n tweeduizend sterren ontdekt waaromheen één of meerdere exoplaneten draaien. Grote planeten, kleine planeten, planeten die heel ver van de ster staan of die in een dag rond de ster draaien. En het lijkt erop dat iedere ster er minimaal wel één moet hebben!

En dus zou best eens kunnen dat er op een van die miljarden planeten ook leven te vinden is


Exoplaneten

Niet alleen onze zon heeft planeten, andere sterren hebben die ook: exoplaneten. Daar wordt veel onderzoek naar gedaan.

Planeten bij een andere ster

Na Mercurius en Venus volgt onze planeet aarde. Vanaf de zon gezien is de aarde dus de derde planeet in het zonnestelsel.
Als je vanuit de ruimte naar de Aarde kijkt, zie je dat die er blauw uitziet. De aarde wordt daarom ook wel de blauwe planeet genoemd. de blauwe kleur komt van het water dat het grootste deel van de aarde bedekt, zo’n 70 procent van het aardoppervlak bestaat uit water.
Het water is verdeeld in enorme uitgestrekte oceanen en zeeën. en het krioelt er van het leven!
Er leven heel veel vissen en planten, maar eigenlijk is dat maar een klein deel van het leven in de oceaan. Als je wilt bestuderen wat er echt leeft in het water, dan heb je een microscoop nodig.

Allerlei algen, piepkleine microscopische wezentjes, ze zweven in het water rond.
Die algen lijken klein en onbelangrijk, maar ze zijn onmisbaar voor de aarde en het leven. Ze zorgen voor een groot gedeelte van de zuurstof in de lucht, die wij mensen inademen. Bovendien zijn ze het voedsel voor de grotere dieren in de oceaan.
Als je met speciale satellieten vanuit de ruimte naar de oceanen kijkt, kun je de algen zichtbaar maken. De blauwe zee lijkt dan ineens een groene zee!
Onze blauwe planeet is dus ook eigenlijk een groene planeet.


Aarde

De aarde ziet er vanuit de hemel blauw uit. Dit komt door al het water wat er op aarde is. Dat is heel bijzonder in de ruimte! Of is onze blauwe planeet eigenlijk een groene? 

De blauwe planeet

Sterren bestaan er in alle soorten en maten. Sterren kun je zien als levende dingen. Ze worden geboren, leven een poosje en gaan dan weer dood. Heel af en toe heb je een ster die zo zwaar is, dat hij door de zwaartekracht in elkaar stort. Een ster die wel tien keer zo zwaar is als de zon, die instort tot een bal van maar een paar kilometer. Of twee sterren die om elkaar heen draaien en uiteindelijk op elkaar botsen. Zoveel massa, zo dicht bij elkaar…

Zo ontstaat er een Zwart Gat!

Zo’n zwart gat is zo zwaar, dat niets er van kan ontsnappen. Als je er vandaan zou kunnen springen, word je weer terug getrokken. Net als bij de zwaartekracht op aarde. Maar de zwaartekracht van het zwarte gat is zo groot dat je zelfs met een raket er niet van kan ontsnappen. Hoe hard je ook gaat, je wordt altijd weer teruggetrokken naar binnen.

Zelfs licht kan niet ontsnappen. Zo sterk is de zwaartekracht van het Zwarte Gat
Als licht niet kan ontsnappen, kun je een Zwarte Gaten dus ook niet zien. Toch weten we dat ze bestaan. Het zwarte gat buigt het licht van alles wat er achter ligt een beetje om. Zo weet je dat er een zwart gat moet zitten. Zwarte gaten zijn heel interessant voor sterrenkundigen, maar je kunt er maar beter uit de buurt blijven.


Zwart gat

In het heelal komen zwarte gaten voor. Hoe ontstaan ze? En zijn ze gevaarlijk?

Een duistere plek in de ruimte

Dat zie je niet zo vaak, dat het overdag opeens helemaal donker wordt op aarde! Het lijkt alsof heel eventjes nacht is. Dat komt doordat de zon wordt verduisterd door de maan. Vroeger dacht men dat de zon werd opgegeten door boze goden of door draken, maar tegenwoordig weten we hoe het echt zit.

De maan draait rondjes om de aarde. Een rondje duurt een maand. Aarde en maan draaien samen ook weer om de zon heen. En soms, heel soms gebeurt er dan iets bijzonders: de zon, de maan en de aarde staan in een rechte lijn naast elkaar. De zon straalt haar licht richting de aarde, maar de maan staat er precies voor en houdt het licht van de zon tegen Op aarde hebben we dan een zonsverduistering. 

Een zonsverduistering wordt ook wel een eclips genoemd, en er zijn verschillende soorten eclipsen. Een totale eclips is heel zeldzaam. Dat gebeurt alleen als de maan precies voor de zon staat, het wordt dan heel donker op een klein lichtrandje om de maan na. Meestal is er sprake van een gedeeltelijke eclips. De maan gaat dan langs een deel van de zon. Het wordt maar een klein beetje donkerder en je kunt met een speciaal brilletje de maan voor de zon zien schuiven.

Hier zie je hoe een telescoop met een speciale lens opnames heeft gemaakt van een gedeeltelijke zonsverduistering in 2012. Eerst zie je de zon, en dan… komt de maan er voorbij geschoven. Het lijkt trouwens alsof de maan bij een zonsverduistering even groot is als de zon, maar dat is niet zo. De maan staat gewoon veel dichter bij, waardoor hij net zo groot als de zon lijkt die veel verder weg staat.

Ook in Nederland komt er wel eens een zonsverduistering voor. Ruimte-deskundigen hebben uitgerekend dat er over meer dan 100 jaar een totale eclips te zien zal zijn in Nederland. Of jij dat gaat meemaken is dus nog maar de vraag. 


Zonsverduistering

Heel soms houdt de maan al het licht van de zon tegen. Het wordt dan donker op aarde. Hoe werkt dat precies?

De zon speelt verstoppertje

Als je vanaf de zon ons zonnestelsel in zou reizen, kom je eerst Mercurius tegen en daarna, als tweede planeet, Venus. Venus is de binnenste buurplaneet van de aarde, maar staat toch nog miljoenen kilometers van ons vandaan. Toch kunnen we haar soms zien vanaf de aarde. Heel af en toe komt het voor dat Venus precies voor de zon staat, dit zien wij dan als een klein stipje dat voorbij zweeft. Dit is de venusovergang. 
Ook ‘s Nachts kun je Venus wel eens zien. Als je haar ziet schitteren aan de hemel lijkt zij wel op een gewone ster. Dit komt omdat de planeet bedekt is met een dikke laag van wolken. Op Venus bestaan de wolken vooral uit zwavelzuur. Deze zwavelzuurwolken werken als een soort spiegel. Ze reflecteren het zonlicht dat er op schijnt, waardoor het lijkt alsof de planeet zelf licht geeft.
Venus wordt ook wel de zus van de Aarde genoemd. Dat komt doordat de Aarde en Venus ongeveer even groot zijn en beide betaanduit rotsachtig materiaal met een vaste korst. Maar toch kan de mens niet op Venus leven. Door de dikke bewolking en dichte atmosfeer is het er erg warm. De temperatuur kan oplopen tot 465 graden Celsius en daarmee is Venus de heetste planeet in het zonnestelsel.
Omdat Venus de planeet is die het dichtst bij de aarde staat, is er veel onderzoek naar gedaan. Tientallen onbemande ruimtemissies zijn er al naar Venus gegaan. De Venus Express bijvoorbeeld, die om Venus heenvliegt. Onderzoekers laten de Venus Express foto’s maken van de wolken, de atmosfeer en zelfs de grond van Venus. Zo kunnen we een beter beeld krijgen van deze broeikasplaneet.


Venus

Venus is een planeet die eigenlijk best wel veel lijkt op de aarde, maar het is er ontzettend warm!

De heetste planeet

Uranus is vanaf de zon gezien de zevende planeet in ons zonnestelsel. Hij staat heel ver weg. Alleen met behulp van een hele sterke telescoop kunnen we deze planeet vanaf de aarde goed zien. Hij is in het jaar 1781 de eerste planeet die ontdekt wordt met behulp van een telescoop.
Door een telescoop zie je Uranus als een blauwe schijf in de ruimte. We weten dat dat komt door de stoffen waar Uranus voor een groot deel uit bestaat. Vooral methaan zorgt voor de blauwe gloedvan de planeet. Verder bestaat Uranus uit ijs, rotsen en ammoniak. Dit weten we trouwens niet helemaal zeker, want er is nooit een ruimtevaartuig op Uranus geland om de planeet grondig te kunnen onderzoeken. Wetenschappers hebben hun informatie vooral gehaald uit het goed bestuderen van de planeet vanaf de aarde. Ook is er een keer een ruimtevoertuig langs geraasd, de Voyager 2, die informatie naar de aarde heeft gestuurd.
De gedetailleerde foto’s die de Voyager 2 van Uranus heeft gemaakt laten zien dat de planeet ringen heeft, net als Saturnus. Deze ringen bestaan uit stof, dat misschien wel komt van een maan van Uranus, waar ooit een meteoriet op is ingeslagen.
Inmiddels zijn rond Uranus 27 manen ontdekt. Grote en kleine manen die allemaal in een baan rond de planeet zweven. Uranus zelf draait ook, om zijn eigen as, net als de aarde. Bijzonder is dat Uranus op zijn kant rondjes draait. Als een omgevallen tol. Hierdoor kan het op de polen eerst heel koud zijn en dan weer heel warm worden. De zomer en de winter duren er 21 jaar, en ‘s winters kan het er wel 218 graden vriezen. 



Uranus

Uranus kunnen we vanaf de aarde niet zien, omdat hij zo ver weg staat. Toch weten we al veel interessante dingen over deze planeet

De zevende planeet

Bij nacht is de hemel gevuld met miljoenen fonkelende stipjes. Dat zijn bijna allemaal sterren.
Het zijn er oneindig veel en ze lijken allemaal een vaste plek in het heelal te hebben.
Maar er komen ook nieuwe sterren bij en oude sterren kunnen weer verdwijnen.

Sterren kun je zien als levende dingen. Ze worden geboren, ze leven een poos en ze gaan ook weer dood. Afhankelijk van zijn grote en gewicht, blijft een ster korter of langer leven. Een kleine ster, die minder hard hij schijnt blijft  langer  leven dan een grote felle ster en hoe sneller de ster opbrandt en eerder hij dood gaat.
Zo’n ster gaat aan het eind van z’n leven niet altijd gewoon uit.
Bij sommige sterren gebeurt er iets heel bijzonders. Aan het eind van z’n leven blaast hij zichzelf op in een enorme uitbarsting. Stof en gas vliegen dan alle kanten op. Je noemt zo’n ontploffende ster een supernova. Dit zijn restanten van zo’n supernova. Deze explosie zagen we zo’n 340 jaar geleden aan de hemel. 
Bij een de supernova wordt het materiaal waar de ster uit bestaat dus alle kanten de ruimte in geslingerd. En dat materiaal kan gewoon weer hergebruikt worden voor een nieuwe ster!
Zo is het materiaal waar onze ster -de zon- uit bestaat ook afkomstig uit zo’n oude supernova. En niet alleen onze zon, maar ook onze planeet en alles wat er op leeft dus ook jij bestaat uit deeltjes afkomstig uit een supernova.
We bestaan dus allemaal uit sterrenstof.


Een Supernova

Sterren kunnen doodgaan aan het eind van hun leven. Er ontstaat dan sterrenstof, dat zich door het heelal verspreidt. Wat gebeurt daarmee?  

We bestaan allemaal uit sterrenstof

Aan de nachthemel staan heel veel sterren. Gloeiend hete gasbollen die licht geven, Deze sterren vormen samen sterrenstelsels. Er zijn heel erg veel sterrenstelsels in de ruimte. Ook onze zon behoort tot een sterrenstelsel. Dat is het Melkwegstelsel. En ergens in het Melkwegstelsel zit dus de zon en natuurlijk ook de aarde en onze maan. Samen met de andere planeten die om ons heen bewegen, zoals Mars en Jupiter.

Behalve onze zon zijn er nog miljarden andere sterren in het Melkwegstelsel. Zoveel, dat we ze niet kunnen tellen. En om al die sterren zitten ook nog allerlei planeten. Die planeten hebben weer manen. Kortom, ons Melkwegstelsel bestaat uit oneindig veel… ruimtemateriaal.

En er zijn dus nog meer sterrenstelsels in het heelal. Eén ervan is het andromedastelsel. Die ziet er een beetje hetzelfde uit als onze Melkweg, maar dan wel een stukje groter. Al die sterrenstelsels hangen niet stil, ze bewegen rond hun eigen middelpunt. Dat gaat niet zo snel. In het Melkwegstelsel duurt 1 zo’n rondje ongeveer 200 miljoen jaar.

Sterrenkundigen hebben berekend dat heel ver in de toekomst het Melkwegstelsel en het andromedastelsel tegen elkaar aan zullen draaien en samen één groot nieuw sterrenstelsel zullen gaan vormen. Dat zullen wij niet meer meemaken, want het duurt zeker nog miljarden jaren voordat het zover is. En dat is maar goed ook, want als het gebeurt, dan gaat dat niet zachtzinnig.


Wat is een sterrenstelsel?

Onze zon is een ster, maar hij is niet de enige. Er zijn miljoenen sterren in het heelal. En die zitten allemaal in sterrenstelsels.

Grote verzamelingen van sterren

Stier, Ram en Tweelingen. Het zijn de namen van bekende sterrenbeelden, maar ‘zuiderkroon’, ‘winkelhaak’ en ‘slangendrager’ zijn minder bekend. Ook dit zijn sterrenbeelden. En… er zijn er nog veel meer.

Sinds de mens naar de sterren kijkt vraagt ze zich al af wat die fonkelende lichtjes aan de hemel zijn. Wat ze betekenen en waarom ze op die plek aan de hemel staan. Omdat er toen nog geen onderzoek naar was gedaan probeerden ze zelf betekenis te geven aan de stand van de sterren in de ruimte. Dat doen ze door hun fantasie te gebruiken en zo vormen te herkennen tussen de sterren .

Door sterren als punten met elkaar te verbinden, zien ze herkenbare beelden in de ruimte. Zo lijken deze sterren, als je ze op deze manier met elkaar verbind, op een tweeling! En als je een beetje je best doet, zie je hier een ram. En zijn deze sterren samen een Schorpioen! 

De 12 bekendste sterrenbeelden samen worden ook wel de dierenriem genoemd. En er zijn er nog meer, die we niet altijd zien, omdat de aarde om de zon draait. Je eigen sterrenbeeld krijg je toegewezen als je geboren wordt. Dat is dan het sterrenbeeld die in de richting van de zon staat.

Van alle sterrenbeelden is er één verreweg de bekendste, de Grote Beer. Dit sterrenbeeld is altijd aan de hemel te zien. Vooral zijn staart valt op, die lijkt nog het meest op een steelpan!


Sterrenbeelden

Ben jij een ram? Of een stier? Waar komen deze sterrenbeelden eigenlijk vandaan?

Dieren tussen de sterren

Schaatsende kinderen

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.