Groep 6/7/8

Klas 1/2/3

Hoe groot is het heelal en hoe warm is het op Mercurius? Alles wat je wil weten over de ruimte, verpakt in korte clips met adembenemende beelden van ESA en NASA.

Spaceclips

Aarde, zon en maan

Kind onder sterrenhemel

Het zonnestelsel

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Mercurius, Venus, Aarde, Mars, dat zijn de vier planeten in ons zonnestelsel die het dichtst bij de zon staan. Ze worden de binnenplaneten genoemd. Pas na een grote afstand kom je daarna aan bij de eerste buitenplaneet. Dat is Jupiter. Toch is de ruimte tussen Mars en Jupiter niet leeg. Hier zweeft een gordel met ruimtepuin rondom de zon.

Miljarden jaren geleden ontstaat ons zonnestelsel: in het midden de zon met daaromheen de planeten. Tussen de planeten in, vind je vooral lege ruimte. Maar in het gebied tussen Mars en Jupiter vinden we dus relatief veel ruimtepuin. Het bestaat uit brokken van steen, ijs en ijzer. Deze brokstukken zouden wel eens het materiaal kunnen zijn waaruit onze  planeten zijn opgebouwd. De binnenplaneten zijn dan niks anders dan heel veel van dit soort brokstukken aan elkaar geklonterd.
Die brokken ijs en steentjes noem je planetoiden. Er zijn er meer dan 300.000 ontdekt in de planetoïdengordel tussen Mars en Jupiter. Sommigen zijn heel groot, wel duizend kilometer doorsnee. Anderen zo klein als steentjes of stofjes. Als zo’n steentje naar de aarde wordt geslingerd en in de dampkring verbrandt, zien we dat op aarde als een vallende ster.

De grootste planetoide in de planetoidengordel is Ceres. Ceres is een heel groot stuk ruimtepuin, maar kleiner dan de aarde, en zelfs een stuk kleiner dan de maan. We weten niet precies hoe Ceres eruit ziet, maar dat verandert als de ruimtesonde Dawn er vlak langs vliegt


De planetoïdengordel

Spaceclips logo

In de buurt van Mars is een grote stroom met stofjes, steentjes en ander ruimtepuin. Dit wordt de planetoïdengordel genoemd.

Een stroom van stofjes en steentjes

De maan. We zien hem vaak als een heldere witte bol aan de hemel. Er leven geen mensen op de maan, maar zou dat wel kunnen? En als dat kan, hoe zou dat dan zijn?

Of je kan leven op de maan, is wat mensen zich al eeuwenlang afvragen. Tegenwoordig weten we ook het antwoord. In 1969 zijn er voor het eerst mensen op de maan geweest. Die ontdekken dat het er maar een saaie bedoening is. Er groeien geen planten, er wonen geen dieren, er is geen lucht om te ademen. Om er rond te lopen moet je er altijd een luchtdicht  ruimtepak aan. En omdat er geen lucht is, is er ook geen geluid. Je kunt dus zonder radio niet even met elkaar praten. Er is ook geen wind op de maan. Het weer is er dus altijd hetzelfde. En zonder atmosfeer wordt je niet beschermd tegen de zon. Overdag wordt het wel 120 graden en in de schaduw wel 230 graden onder nul!

Je verjaardag op de maan is dan wel leuk. Een dag duurt veel langer op de maan dan een dag op aarde. De maan draait in 29,5 aardse dagen een rondje om zijn as, dus je bent bijna een maand lang jarig! In die maand is het twee weken licht en daarna twee weken donker. En omdat de zwaartekracht een stuk minder is op de kun je er een stuk hoger springen!

Kun je leven op de maan?

Op de maan kun je lopen, maar kun je er ook leven? En hoe lang duurt een dag er eigenlijk?

Geen dieren, geen planten, geen lucht

We zijn er allemaal wel aan gewend. Regen, kou of warme temperaturen met een lekker zonnetje! Misschien niet altijd even naar onze zin, maar perfecte omstandigheden voor het leven op onze planeet. Het is hier niet te koud of te warm. Er is water om te drinken . Er is zuurstof in de lucht om te ademen. Er is zonlicht, waardoor de planten kunnen groeien, maar niet te veel waardoor ze verbranden. En de dampkring beschermt ons tegen gevaren van buitenaf.
De aarde staat op precies de juiste afstand van de zon. We hebben een dampkring die er voor zorgt dat het aardoppervlak niet te veel opwarmt of afkoelt. En het meeste water op aarde is vloeibaar, een belangrijke voorwaarde voor het leven op onze planeet.
Ergens in het gebied rondom een ster waar planeten rondcirkelen kan dus leven voorkomen. Dit heet de bewoonbare zone of het goudlokjesgebied. Als je kijkt naar de planeten in ons zonnestelsel, dan liggen alleen Mars en de Aarde in het goudlokjesgebied. Op de andere binnenplaneten, Mercurius en Venus is het te heet om te kunnen leven en op de buitenplaneten is het veel te koud.
Tenminste, als we het hebben over leven zoals wij dat kennen. Want wie weet zijn er ook andere soorten leven mogelijk. Levensvormen die het juist heerlijk vinden om in een omgeving van 1000 graden Celsius rond te zwermen.
Wetenschappers die op zoek zijn naar buitenaards leven zoeken het vooral buiten ons zonnestelsel. Op planeten bij andere sterren die ook in de bewoonbare zone liggen. Op deze exoplaneten ontdekken ze misschien wel levende wezens. Heel spannend! Hoe zouden ze er uit zien?


Waarom kunnen we leven op aarde?

Alle omstandigheden op aarde zijn perfect voor ons. Niet te koud, niet te heet, en er is vloeibaar water om te drinken. Zijn deze omstandigheden er ook op andere planeten?

Precies de juiste omstandigheden

Deze prachtige beelden van sterren, sterrenstelsels en nevels zie je niet vaak. Dat komt omdat je ze vanaf de aarde eigenlijk niet kan waarnemen, zelfs niet met een hele grote telescoop. Onze dampkring houdt namelijk veel van het sterrenlicht tegen. Het is een beetje alsof je vanaf de bodem van een zwembad naar de zon kijkt. Je ziet dan een wazige zon.

Voor echt heldere plaatjes moet je het hogerop zoeken. Buiten de dampkring, de ruimte in. Want ook daar hebben mensen telescopen zweven. Zoals, de Hubble ruimtetelescoop. Al 25 jaar maakt hij de mooiste plaatjes. Het belangrijkste onderdeel van de telescoop is de spiegel, die al het licht opvangt en het bundelt. Daardoor kun je zelfs heel zwakke lichtpuntjes die vlak bij elkaar staan, zien en van elkaar onderscheiden. Toch zijn de foto’s in het begin niet zo scherp als verwacht. Er is een foutje gemaakt bij het slijpen van de spiegel. Aan de buitenrand is de spiegel een heel klein beetje vlakker dan hij moet zijn. En dat piepkleine foutje moet worden gefikst. Astronauten worden naar Hubble gestuurd om de telescoop een soort bril geven, waardoor hij weer scherp kon zien. Zo ziet dat er uit voor, en na de operatie.
Inmiddels zijn er heel veel reparaties en updates gedaan aan de Hubble, en maakt hij de mooiste plaatjes. Helaas kunnen er geen nieuwe reparatie-missies meer naar de ruimtetelescoop. Dus nu maar hopen dat hij niet stuk gaat en dat we nog heel veel mooie beelden van Hubble zullen krijgen!


Ruimtetelescoop Hubble

Al meer dan 25 jaar maakt Hubble prachtige foto’s van het heelal. Maar voordat hij dat kon, moest hij wel een bril op krijgen!

Fotograaf van planeten en sterren

Aan het strand maak je het vaak mee. Eerst komt het zeewater ver het strand op, en een paar uur later is het strand weer helemaal droog. Dit zijn de getijden van de zee. Bij hoog water is het vloed en bij laag water is het eb.

De oorzaak van eb en vloed heeft alles te maken met zwaartekracht.
De zwaartekracht van de aarde trekt alles omlaag: jij, je fiets, het water in de sloot maar ook het kopje dat je van de tafel hebt laten vallen. Vervelend, maar ook heel belangrijk, want zonder zwaartekracht zouden we allemaal de ruimte in zweven. De zwaartekracht van de aarde trekt ook aan dingen die wat verder weg staan, zoals de maan. En doordat de aarde aan de maan trekt, kan de maan niet wegzweven en blijft hij netjes in een rondje rond de aarde draaien.

Maar er is meer. De maan heeft ook zwaartekracht en trekt dus ook aan de aarde. Ook al het water op aarde wordt door de maan aangetrokken. Zo komt het dat het water, aan de kant waar de maan staat, hoger is. Het is daar dan vloed.

Maar, de maan staat maar aan één kant van de aarde en toch is het ook aan de andere kant op aarde vloed. Dat komt omdat de aarde en de maan samen om elkaar heen draaien. Daarbij wordt het water aan de andere kant van de aarde naar buiten geslingerd. Vergelijk het met een emmer water die je ronddraait. Het water wil naar buiten, als in een centrifuge, en zo hebben we dus 2 keer per etmaal vloed en twee maal eb.


Hoe ontstaan eb en vloed?

Soms is het water hoog, en soms laag. Dit heet eb en vloed, en de maan zorgt ervoor dat dit gebeurt. Hoe gaat dat in zijn werk?

Dankzij de zwaartekracht van de maan

We kunnen niet zonder onze eigen ster. De zon verwarmt onze atmosfeer en zorgt voor licht op onze planeet. De zon is erg belangrijk voor onze planeet. Zonder de zon zou er geen leven op aarde mogelijk zijn.
De aarde draait net als de andere planeten in het zonnestelsel rondjes om de zon. Maar er draait nog veel meer rond de zon, zoals manen, kometen, ruimtepuin en ijs. Samen vormt dit het zonnestelsel.

De zon zelf is een enorme bol van heel heet gas. De zon is ontzettend groot, wel honderd keer zo groot als de aarde en ze is wel meer dan 300.000 keer zo zwaar als de aarde. Als we haar zien aan de hemel lijkt ze een klein stralend bolletje, maar dat komt omdat de zon zo ver weg staat. De zon staat 150 miljoen kilometer van ons vandaan.

De warmte en het licht van de zon ontstaan in de zonnekern. Daar botsen chemische stoffen met elkaar. Door die botsingen ontstaan er dan weer nieuwe chemische stoffen, warmte en licht. Het wordt allemaal weggeschoten door de zon naar buiten, de ruimte in. En dus ook richting de aarde. Maar warmte en licht is niet het enige dat de zon ons geeft. Ze schijnt ook een ultraviolette straling op aarde. Dat kan heel schadelijk zijn. Het kan er voor zorgen dat we verbranden of zelfs ziek worden. Voor een groot deel beschermt de atmosfeer ons tegen UV-straling, maar niet altijd genoeg.  Daarom moet je je goed insmeren als je gaat liggen bakken in de zon.


De zon

De zon geeft ons warmte en licht. Hoe werkt dat? En hoe groot is de zon eigenlijk?

Een grote warme gasbol

De zon, iedere morgen komt hij op in het oosten en geeft ze ons warmte en licht. Zonder onze zon is leven op aarde niet mogelijk. Maar de zon is meer dan een warme vuurbal aan de hemel. Als we de zon van dichtbij bekijken, zien we dat de zon alles behalve een rustige ster is. De zon is een grote, onrustige bol vuur die constant in beweging is.

Die onrust wordt opgewekt binnen in de zon. In de kern is het verschrikkelijk heet, het wordt er zo’n 15 miljoen graden Celsius. Door die hitte zijn de stoffen waaruit de zon bestaat constant in beweging en ze reageren op elkaar. Bijvoorbeeld waterstofdeeltjes. Zij klonteren samen tot een nieuwe stof, helium. En bij de vorming van helium komt veel  energie vrij. De energie baant zich heel snel een weg naar buiten, naar het oppervlak van de zon. 
In de zon gebeurt dit de hele tijd, deeltjes in de zon bewegen constant door de zon heen. Sommige deeltjes bewegen snel, anderen bewegen langzaam. Er zitten deeltjes bij die zo snel bewegen dat ze buiten de zon terecht komen, ze schieten de ruimte in, op weg door het heelal.

Dit is de zonnewind en dit vindt voortdurend plaats Maar soms gaat de zon nog veel heftiger te keer. Dan stormt het op de zon. In één keer ontsnappen er dan heel veel zonnedeeltjes tegelijk. Dat wordt een zonnevlam genoemd.

Zo’n zonnevlam kan richting de aarde worden geslingerd. We kunnen dat niet zien, maar merken het wel. Mobiele telefoons, computers en televisies kunnen gaan storen . Ook satellieten kunnen er last van hebben, ze kunnen zelfs kapot gaan. Gelukkig gebeurt het niet vaak, maar als het gebeurt is het wel heel spectaculair!


Zonnewind

Soms stormt het op de zon. Er waait dan geen gewone lucht, maar grote verzameling zonnedeeltjes. Dit ziet er spectaculair uit!

Zonnedeeltjes en zonnestorm

Op een heldere avond kun je ze langs de hemel zien schieten: vallende sterren. Het lijken wel  flitsende vuurpijlen
Maar vallende sterren zijn helemaal geen sterren. Sterren staan veel verder weg en zullen nooit in de buurt van de aarde komen. Nee, een vallende ster is een klein stukje ruimtesteen, dat in de dampkring in een flits verbrandt. Je noemt het ook wel een meteoriet.
Meestal verbrandt zo’n meteoriet helemaal in de dampkring, maar een heel enkele keer komt het laatste restje van de meteoriet toch op aarde terecht. Zo’n stukje ruimtesteen is heel bijzonder.

Soms zie je af en toe een meteoriet in de dampkring verbranden, maar er zijn van die avonden dat het wel meteorieten lijkt te regenen.. Dan beweegt de aarde zich door een wolk van ruimtepuin. Er verbranden dan ontzettend veel stofdeeltjes en stukjes steen in de dampkring. Zoiets kan meestal worden voorspeld door ruimte-deskundigen, zodat je weet wanneer je het kunt zien.

Als er een meteorietenregen aankomt en je wilt gaan kijken, maak het jezelf dan gemakkelijk. Want het kan wel even duren. Pak er een lekkere ligstoel bij en een warme deken.
En, heb je er een gespot? Dan mag je een wens doen.


Vallende sterren

Vallende sterren zijn geen sterren die uit de hemel vallen. Wat zijn het dan eigenlijk wel?

Meteorieten die door de dampkring razen

Vanaf de zon gezien is Saturnus de 6e planeet in het zonnestelsel. Lange tijd wordt gedacht dat Saturnus de laatste planeet in ons zonnestelsel is, maar dankzij de telescoop weten we nu dat er nog twee andere planeten zijn die nog verder weg staan.

Saturnus is de op één na grootste planeet in ons zonnestelsel. Alleen Jupiter is groter. . Saturnus is dan wel groot maar niet zo zwaar. Dit komt omdat het een gasplaneet is. Je kan er dus niet op staan, zoals bij ons op aarde. En Als je Saturnus in een bak met water zou kunnen leggen, dan blijft hij als enige planeet in ons zonnestelsel drijven!

Als je Saturnus goed bekijkt zie je dat hij er een beetje gelig uitziet. Dit zijn de wolken die om de planeet heen bewegen. En doordat het erg hard waait zien de wolken op Saturnus eruit als lichte en donkere strepen.

Wat het meest opvalt aan Saturnus is de grote ring die om de planeet heen draaien. Het Lijkt wel mega-CD. Eigenlijk is het niet één ring, maar een verzameling van verschillende ringen. De ringen bestaan uit brokken ijs en steen, die zich rond Saturnus hebben verzameld. 

De meeste planeten hebben een maan. Onze aarde heeft er één, maar Saturnus heeft er wel 65 en er Zijn er waarschijnlijk nog meer die we nog niet hebben ontdekt.

Veel van wat wij weten over Saturnus is ontdekt door dit ruimtevaartuig; de Cassini-Huygens sonde. Dit onbemande ruimteschip vliegt al sinds 2004 rondjes om Saturnus en stuurt allerlei gegevens over de planeet en zijn manen terug naar de aarde. zo leren we steeds meer over deze indrukwekkende planeet.


Saturnus

De planeet Saturnus staat bekend om zijn ringen, maar wist je dat het er heel hard kan waaien? En dat hij kan drijven in water?

Een grote gasreus

De Maan is het dichtstbijzijnde natuurlijke ruimteobject voor ons op aarde. Met een paar dagen vliegen met een raket ben je er al. Het is buiten de aarde ook de enige plek in het heelal waar mensen zijn geweest. Astronaut Neil Armstrong zet in 1969 als eerste mens een voet op onze maan. Hij klimt uit zijn maanlander, het laddertje af en zet voet op de maan.

Vóór zijn landing was het nog helemaal niet zeker of er een astronaut zomaar op de maan zou kunnen lopen. Daarvoor heb je een speciaal pak nodig, want zuurstof om te ademen is er bijna niet op de maan. Er is ook geen atmosfeer, waardoor is de temperatuur heel erg kan oplopen en weer heel diep kan zakken . Aan de kant waar de zon schijnt kan het er heter worden dan kokend water, terwijl het aan de schaduwkant kouder is dan op de zuidpool. Wel min 180 graden celsius.

De maan draait iedere maand een rondje om de aarde. En samen met de aarde draait de maan weer om de zon. Hierdoor ziet de maan er vanaf de aarde iedere avond weer anders uit. Dat noemen ze de maancyclus.

Als je goed naar de maan kijkt, valt op dat er veel lichte en donkere vlekken te zien zijn. Dit komt door de kraters op de maan. In de loop van miljarden jaren zijn er talloze meteorietinslagen geweest op de maan Hierdoor is het oppervlak van de maan bedekt met kraters. En nog steeds is er af en toe een inslag op de maan.

Veel van onze kennis over de maan hebben we te danken aan satellieten die er foto’s van hebben gemaakt. Zo is de maan heel nauwkeurig in beeld gebracht. Hierdoor weten we bijvoorbeeld dat er water op de maan is! Onderin sommige diepe kraters ligt namelijk ijs. Het ligt daar al wel miljoenen jaren! Handig om drinkwater van te maken voor onderzoekers die in de toekomst misschien wel langere tijd op de maan gaan wonen en werken


Onze maan

De aarde heeft een maan, die de mensen vroeger al bijzonder vonden. Hoe ver staat hij? En hoe is het om er rond te lopen?

Het dichtstbij de aarde

De planeet in ons zonnestelsel die het verst weg staat is Neptunus. Als je vanaf de zon reist duurt het heel lang voordat je er bent. Je komt dan eerst langs de zeven andere planeten in ons zonnestelsel.

Neptunus is wel 57 keer zo groot als de aarde. Langzaam draait hij zijn rondjes om de zon. Het duurt heel lang voor hij één rondje heeft gemaakt. Ongeveer 165 jaar. Terwijl de aarde er maar een jaar over doet.
We weten nog niet zo lang van het bestaan van Neptunus. Hij staat te ver weg om met het blote oog te kunnen zien. Maar voordat mensen hem konden zien hadden ze al wel uitgerekend dat hij moest bestaan. In 1846 zien mensen hem voor het eerst, door een heel sterke telescoop.
Tegenwoordig hebben we veel betere beelden van Neptunus. We kunnen zien dat er een grote vlek op de planeet rond draait. Dit is een grote ijsstorm. Het is er -220 graden celcius en het waait zo hard als  10 aardse orkanen bij elkaar.
Neptunus lijkt een beetje op Uranus, de buurplaneet van Neptunus. Allebei zien ze er blauw uit. Dit komt doordat er veel waterstof, helium en methaan in de atmosfeer van de planeten zit.
Rond Neptunus is een aantal ringen gevonden. Ze hebben de namen gekregen van de wetenschappers die de planeet hebben ontdekt, zoals Galle en Lassell. Manen heeft Neptunus ook, zoals Triton. Triton is eigenlijk een mega-ijsbrok. Het is er zo koud dat de lucht vastgevroren zit aan de grond.


Neptunus

De planeet die het meest ver staat in ons zonnestelsel, is Neptunus. Vroeger wisten ze niet eens dat hij bestond. Wat weten we er nu van?

De verste planeet

Dit is de bemande Saturnus-vijf raket, die op 16 juli 1969 wordt gelanceerd voor een bijzondere ruimtemissie naar de maan. Als alles goed gaat zal er voor het eerst een mens rondlopen op de maan. In de raket zit de astronaut Neil Armstrong die samen met zijn twee Amerikaanse collega astronauten en allerlei onderzoeksapparatuur in vier vier dagen naar de maan reist. Als ze daar  zijn aangekomen wordt het heel spannend, want er heeft nog nooit iemand op de maan gestaan en niemand weet precies wat ze er van kunnen verwachten.

In het maanlandertje ‘The Eagle’ daalt Neil Armstrong af en landt op de maan. Als Neil Armstrong naar buiten komt loopt hij het trappetje af en zet hij zijn eerste stap op het maanoppervlak. “It’s one small step for man, but a giant leap for mankind”/ Voor hem is zijn eerste stap maar klein, maar voor de mensheid heel belangrijk. Wandelen op de maan is een grote stap vooruit voor ons allemaal.

De astronauten doen die dag allerlei onderzoeken op de maan. Ze nemen wat maanzand mee en ze onderzoeken de zwaartekracht door op en neer te springen. Een paar dagen later landen ze weer op aarde, midden in de Grote Oceaan.

Neil Armstrong is de eerste, maar niet de enige persoon die op de maan is geweest. In totaal hebben er 12 mensen op de maan gelopen. Astronaut John Young is er drie dagen geweest en Eugene Cenan is de laatste persoon die op de maan is geweest, in 1972. Sindsdien is het dus stil op de maan, maar dat zal niet voor altijd zo zijn.

Mens op de maan

In 1969 stond er voor het eerst iemand op de maan. Heel de wereld wachtte in spanning af of dat goed zou gaan.

Een grote stap voor de mensheid

Oranje

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.