Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

LOGO'S OMROEPEN - BONT

NOS logo wit

NOS op 3 legt het nieuws aan je uit, in duidelijke taal, zodat je het nieuws beter kunt volgen.

Programmaheaders

Burgerschap, mediawijsheid, welvaart en samenleving

NOS op 3

Programmalogo's

Naar het YouTube-kanaal NOS op 3

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

De BRICS-landen: Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika. Vijf compleet verschillende landen verspreid over vier continenten. Maar ze hebben één ding gemeen het zijn stuk voor stuk opkomende economieën die belangrijke ontwikkelingen doormaken met één gezamenlijk doel.. Of, ietsje genuanceerder. Ze willen door samen te werken tegenwicht bieden aan de westerse dominantie.En hun stem laten horen in de wereldeconomie en in de wereldpolitiek. Als dat lukt, dan zal de wereld er heel anders uit gaan zien. En dat zouden we allemaal merken. In deze video Wat is BRICS precies voor een club? Kan het Westen de macht verliezen? DIt is BRICS uitgelegd. Laten we beginnen bij een smoelenboek. Deze vijf mannen zijn de leiders van de BRICS landen, behalve deze man, maar daar kom ik zo op. Deze landen dus. Die weliswaar het westen nodig hebben, maar zelf ook over de regels willen gaan. Want zij, of nou ja eigenlijk wij zijn politiek en economisch behoorlijk dominant op het wereldtoneel. Neem die wereldwijde handel waarin de Amerikaanse dollar de handels munt is, bijvoorbeeld voor het kopen van olie. Al die handels afspraken zijn afgetikt in wereldwijde instituties zoals het Internationaal Monetair Fonds, de VN en de Wereldbank. Allemaal westerse initiatieven en grotendeels door hen gerund. En dan zijn er ook nog allemaal machtige westerse verbonden. Denk aan de Europese Unie, waarin Europese landen zich economisch en politiek verenigd hebben. Het militaire bondgenootschap NAVO of de G7. Deze zeven grote geïndustrialiseerde landen die samen de nodige lijntjes uitzetten. Samen zijn ze goed voor zo'n 10% van de wereldbevolking. Het doel van BRICS? In de BRICS landen woont maar liefst 40% van de wereldbevolking. Maar als je kijkt naar de waarde die ze toevoegen aan de wereldeconomie, ligt de verdeling anders. Want de G7 landen zijn samen goed voor ruim 40% en de BRICS landen voor een kwart. De balans is zoek, vinden zij. Westerse landen en instituties zouden vooral zichzelf helpen. En dus zegt BRICS: Hallo, wij zijn er ook. Zeker nu slechts een kwestie van tijd is voordat de BRICS landen wat betreft bruto binnenlands product over de G7 heen wippen. Let op in 2021 staat de VS nog met stip op één en alle G7 landen staan in de top tien. Maar de prognose voor 2050 is dat China met afstand de leiding pakt. Een paar G7 landen kukelen uit de top tien en BRICS landen melden zich daar juist. Dus dat hele BRICS is niet zomaar een clubje. We gaan terug in de tijd. BRIC dan nog zonder S, begint in 2009. Op initiatief van Rusland steken deze vier landen voor het eerst de koppen bij elkaar. Een jaartje later voegde ook Zuid-Afrika zich bij de club en is de afkorting compleet. Omdat ze alle vijf economisch zo in de lift zitten vragen ze zich meteen hardop af of de huidige politieke, economische en financiele wereldorde wel zo eerlijk is. Nee dus volgens hen. Het moet faire, gebalanceerd en representatief zijn. Hun belangrijkste bezwaar de hoge drempel om geld te mogen lenen. Zowel het IMF als de Wereldbank stellen daar strenge eisen aan. Volgens het IMF zijn die eisen er niet voor niets, bijvoorbeeld om landen te dwingen democratischer te worden en om mensenrechten te beschermen. Maar die eisen pakken vaak slecht uit voor die landen, omdat ze dan moeten bezuinigen. Dus BRICS denkt heel anders over die westerse maatstaven. Zij vinden het belangrijker om mensen eerst uit de armoede te halen en een stabiele middenklasse op te bouwen. Hun eerste wapenfeit was daarom de Nieuw Development Bank in 2014 als tegenhanger van de Wereldbank. Om niet afhankelijk te zijn van westerse leningen.Maar als je die BRICS bank afzet tegen de Wereldbank zijn de verschillen nog wel groot. Sinds 2014 leende de New Development Bank zo'n $ 33 miljard uit aan BRICS landen en partners. Is gemiddeld nog geen 4 miljard per jaar. Ter vergelijking alleen al vorig jaar leende de Wereldbank in totaal $ 50 miljard uit, dus ze zijn er nog niet. Maar dit staat wel los van leningen die bijvoorbeeld de Chinese overheid zelf verstrekt. Dus die BRICS bank is misschien nog klein. De BRICS landen zijn wel al belangrijke kredietverstrekkers. Sinds het bestaan van die bank komen de BRICS landen elk jaar samen Nieuw op de agenda het introduceren van een nieuwe gezamenlijke internationale handels munt om van die Amerikaanse dollar af te komen. En de uitbreiding van BRICS met landen die zich bij hen voegen. Zeg gerust een BRICS+. Wat dat laatste betreft. Zoals ik al zei. Nu bepaalt vooral de G7 en de EU die aanschuift hoe de geopolitieke lijntjes lopen. Ik had het al over de wereldhandel, maar denk bijvoorbeeld ook aan de strijd tegen klimaatverandering. Of wat dacht je van de verdeling van coronavaccins niet zo lang geleden. Het Westen zet voor zulke internationale kwesties wereldwijd de toon. En de BRICS landen willen dus dat het Westen een toontje lager zingt. Maar, en dat is het grote BRICS probleem, ze hebben per land ook hun eigen agenda's en die willen nog al eens flink uiteen lopen. Bijvoorbeeld over die uitbreiding. Want welke landen mogen er wel of niet bij? En ook samenwerking met het Westen is ingewikkeld op meerdere fronten, want die kunnen ze vaak niet zo maar opgeven. We gaan de BRICS landen even af. Neem Brazilië. President Lula vindt dat het Westen een te grote vinger in de pap heeft bij handelsverdragen. Hij ziet bijvoorbeeld veel in zo'n eigen BRICS munt. Maar tegelijkertijd zijn de VS en Europa enorm belangrijke handelspartners van Brazilië. En dat bijt elkaar nogal. Het is ook echt iets voor Lula om van twee walletjes te eten om maar even zo te zeggen. En met het Westen zaken doen, maar ook een sterke BRICS. Wat betreft toetreding Argentinië mag er van hem zo bij, daar voelt ie zich verwant mee. Maar verder liever niet. Jan en alleman toelaten want dan verliest ie z'n eigen inspraak. Dan Rusland. Wil BRICS juist zoveel mogelijk uitbreiden om een zo groot mogelijk blok te vormen tegen het Westen. Zeker in de context van de oorlog in Oekraïne en de westerse sancties tegen Rusland. Bondgenoten zijn nu belangrijker dan ooit. Met de BRICS kan Poetin laten zien wij doen er eigenlijk wel toe. Oh ja, weet je nog? Dit is niet Poetin, maar de Russische minister van Buitenlandse Zaken Lavrov. Vanwege een arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof dat Zuid-Afrika erkent, was Poetin de grote afwezige op deze top. Reden voor dat bevel zijn de Russische oorlogsmisdaden in Oekraïne, waarvan één in het bijzonder. En dan kom je dus bij die ingewikkelde samenwerkingen tussen Westerse en BRICS landen. Dus dat werd Skypen voor Poetin. India dan. Dat land heeft de grootste kritiek op uitbreiding, vooral als het gaat om landen die intensief samenwerken met China, beide BRICS landen, maar onderling verwikkeld in een strijd om geopolitieke invloed in Azië. Bovendien heeft India een goede relatie met de VS, ook weer China's aartsrivaal. Over China gesproken, het grootste machtsblok binnen die BRICS landen. China wil zoveel mogelijk uitbreiden. In 2017 stelden zij al een BRICS plus model voor. XI wil een eerlijke wereldorde. Betekent door een Chinese bril vooral minder macht voor Washington en meer voor Peking. Maar ja, dat ziet India weer niet echt zitten. Dan de laatste Zuid-Afrika. Toch een beetje de vreemde eend in de bijt wat betreft economie. Totaal niet te vergelijken met China of India, maar toch een belangrijke partner. Als enige BRICS land op het Afrikaanse continent en groot voorstander van uitbreiding en dan vooral met Afrikaanse landen. Ik zeg maar even eerlijk, dit is nog maar het topje van de ijsberg van alle tegenstrijdige belangen. En dan heb ik nog niet eens over al die andere landen die zich bij BRICS willen voegen. Neem alleen al Saoedie Arabië en Iran, beide op de kandidatenlijst, maar tegelijkertijd aartsvijanden. En zo heeft elk land dus zijn eigen agenda die haaks staat op die van een ander. Mijn punt is ze zijn het eens over het afkalven van de westerse dominantie, maar daar stoppen de overeenkomsten en moeten enorme verschillen worden overbrugd om echt tot een gezamenlijk blok te komen. Lang verhaal kort tis in gewikkeld. Samenwerkingsverband BRICS heeft zes nieuwe landen uitgenodigd om lid te worden van hun organisatie Iran, Saoedi-Arabië. De Verenigde Arabische Emiraten, Argentinië, Egypte en Ethiopië. Dus kunnen we spreken van een kantelpunt als het gaat om. Of de genuanceerde variant daarop dan. Nou, die munt komt er in elk geval voorlopig nog niet, maar BRICS plus lijkt er met die nieuwe partners te komen. De belangrijkste conclusie iedereen die nu op aarde rondloopt is opgegroeid met een dominant Westen. Maar voor de toekomstige generaties is dat zeker niet meer vanzelfsprekend. En met elk jaar een BRICS top zal dit blok zich zelf steentje voor steentje verder proberen op te bouwen.

Wie zijn de BRICS-landen?

Het Westen is in veel opzichten dominant aan de rest van de wereld. Een paar landen die deel uitmaken van het bondgenootschap BRICS willen tegenstand bieden door onder andere een eigen munteenheid in te voeren. Maar deze landen verschillen erg veel van elkaar en zijn het oneens over heel veel zaken. Wat hen alleen verenigt, is het wantrouwen tegen het Westen. 

De strijd om de wereldmacht

Je tijdlijn staat er vol mee. De meest verschrikkelijke beelden uit de Gazastrook. Maar terwijl de wereld kijkt naar dit stukje grond, gaat het nog geen honderd kilometer verderop ook helemaal mis. Hier op de Westelijke Jordaanoever. Gewapende kolonisten en Israëlische militairen vallen Palestijnen aan. In deze video hebben we het over de bezetting van de Westelijke Jordaanoever en hoe het is om hier te leven. Juist dat militairen zijn verscherpt of kortingskaart. Dit is de Westelijke Jordaanoever. Als ik het over de Westelijke Jordaanoever heb, dan bedoel ik dit gebied. Een stuk land tussen Israël en de rivier de Jordaan. Vandaar de naam. Hier wonen zo'n 3 miljoen Palestijnen. Israël bezet dit gebied. Zie je deze lijn? Dat is een gigantische barrière die Israël gebouwd heeft. Muren en hekken van bijna tien meter hoog. Dwars door steden als Bethlehem en Jeruzalem. Sinds 2002 is daar telkens een stukje bijgekomen. Volgens Israël om Israëliërs te beschermen tegen Palestijnse aanvallen. Israël heeft op de Westelijke Jordaanoever militairen checkpoints en eigen snelweg wegen aangelegd. Die Palestijnen die op de Westoever wonen niet mogen gebruiken. Gevolg voor de Palestijnen. Zij kunnen zich niet vrij bewegen. Want naast de 3 miljoen Palestijnen wonen hier ook zo'n 700.000 Israëlische kolonisten, die dus wel langs de checkpoints barrière en over die speciale snelwegen mogen. Ja, wie die kolonisten precies zijn en waarom ze daar wonen. Kom ik zo op terug. Dit is dus hoe de Westelijke Jordaanoever eruit ziet. Maar wie het voor het zeggen heeft, is ingewikkeld. Kijk, het gebied is in drie zones verdeeld. In zone A heeft de Palestijnse autoriteit het voor het zeggen en in zone B gaat de Palestijnse autoriteit over het dagelijks bestuur, maar is Israël verantwoordelijk voor de veiligheid. En het grootste deel valt onder zone C. Daar heeft Israël de volledige controle. Oké, dus drie zones een honderden kilometers lange barrière, checkpoints, kolonisten en militairen. Om te begrijpen wat er nu allemaal gebeurt op de Westelijke Jordaanoever moeten we terug de geschiedenis in. In dit gebied liggen heel belangrijke plekken voor joden, moslims en christenen. Zoals het oosten van Jeruzalem, waar onder meer de Tempelberg is, door moslims Haram al Sharif genoemd. De stad Bethlehem waar Jezus zou zijn geboren. En Hebron voor zowel joden, moslims als christenen een van de heilige plekken. Joden geloven dat deze plekken horen bij wat zij het Beloofde land noemen. Deze plek zou door God beloofd zijn aan het Joodse volk. Bovendien zeggen ze “honderden jaren vóór Christus woonden daar ook al Joden in een plek die toen al Israël zou hebben geheten.” Met andere woorden veel Joden vinden dat zij recht hebben op dat land. We kunnen in deze video niet ingaan op de hele geschiedenis van dit gebied. Belangrijk voor nu om te weten de macht wisselde vaak. Er zijn talloze oorlogen, periodes van vrede, volken en koninkrijken geweest. En de naam Palestina klinkt ook al eeuwen niet als een land, maar meer als regio tussen de Jordaan en de Middellandse Zee. Dan spoelen we even door richting het einde van de Eerste Wereldoorlog. Palestina valt onder Brits toezicht en de Britse minister Balfour komt met een declaratie waarin hij de Joden van over de hele wereld een eigen plek beloofd in Palestina. Maar daar wonen al eeuwenlang Joodse, christelijke en islamitische Arabieren. En in de declaratie staat dat de Arabische inwoners met alle rechten die ze hebben daar ook kunnen blijven wonen. Intussen is over de hele wereld Jodenhaat toegenomen, al helemaal tijdens de Tweede Wereldoorlog. Als nazi-Duitsland systematisch 6 miljoen Joden vermoord, de Holocaust daarna vindt bijna de hele westerse wereld dat er een veilige plek moet komen voor Joden.Waar de Britse minister Balfour het ook al over had Israël dus. Maar ja, er wonen dus al heel veel Arabieren. Daarom proberen de Verenigde Naties te bemiddelen. Zij komen in 1947 met een verdelingsplan en daarin staat dat het gebied verdeeld moet worden in een onafhankelijke Joodse en een onafhankelijke Arabische staat. Jeruzalem zou onder internationaal toezicht komen te vallen. Dit plan mislukt en dan breekt in 1948 de Arabisch-Israëlische oorlog uit, waarbij zo'n 750.000 Palestijnen vluchten of uit hun huis worden verdreven. Ook wel de Nakba genoemd, de catastrofe. Arabische landen doen het tijdens deze oorlog alles aan om de stichting van de staat Israël te voorkomen. Maar die komt er toch. In 1949 volgt een wapenstilstand. Wat nu Jordanië is, krijgt de macht over de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem. Er wordt een wapenstilstand grens getrokken de groene lijn. Die groene lijn geeft min of meer de grens aan tot in 1967 de Zesdaagse Oorlog. Israël verovert dan onder andere de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook en op de Westelijke Jordaanoever komt dan een militaire bezetting. De Verenigde Naties veroordelen die bezetting. Zij blijven vasthouden aan het verdelingsplan uit 1947. Later komt de tweestatenoplossing op tafel. Met het sluiten van de Oslo akkoorden in 1993 en 1995 wordt opnieuw geprobeerd om het conflict op te lossen door het gebied te verdelen. Maar ook dat mislukt. Inmiddels is er al jaren niet meer serieus gesproken over zo'n tweestaten oplossing en is dit hoe de Westelijke Jordaanoever er nu dus uitziet. Bezet door Israël. Die bezetting is niet alleen militair. Ook kolonisten spelen een belangrijke rol. Zij bouwen huizen op de Westelijke Jordaanoever, soms woonwijken of complete dorpen. Allemaal zwaar bewaakt door Israëlische militairen en gebouwd met hulp van de Israëlische overheid. Dit noemen we nederzettingen. Soms worden Palestijnen hun huis uitgezet en nemen kolonisten het in. Kolonisten vinden dat ze het recht hebben om hier te wonen. De eerste Israeli's hier kwamen al meteen na de Zesdaagse Oorlog uit een puur godsdienstige overtuiging. Ze hebben dit altijd beschouwd als het land van Israël en verdere argumenten hebben ze niet nodig om het in bezit te nemen. Zij komen uit Israël, maar ook uit andere landen. Zoals deze vrouw uit Amerika die een van de eerste kolonisten naar de Zesdaagse Oorlog was. Rondom die nederzettingen is het altijd gespannen. Die spanningen zijn niet alleen bij de nederzettingen, maar ook bij al die andere plekken waar de Israëlische bezetting zichtbaar is. Bij de militaire checkpoints bijvoorbeeld, waar geen Palestijn zomaar doorheen mag en waar zij zich continu vernederd voelen. Of de muur die Israël bouwde om de Palestijnse bevolking te scheiden van de Israëliërs en van de ene naar de andere plek gaan in het gebied, wordt ook steeds moeilijker. Kijk maar. Op deze wegenkaart zie je hoe Israël complete wegen heeft verboden voor Palestijnen of zelfs speciale wegen heeft aangelegd. Alleen voor Israeliërs. Dus als Palestijnen een bepaald gebied al kunnen bereiken, dan moeten ze soms kilometers omrijden. Terwijl je er met een Israëlische snelweg zo bent. Want niet alle wegen op de Westelijke Jordaanoever zijn beschikbaar voor Palestijnen. Volgens Israel is het voor de veiligheid van Israëliërs belangrijk dat ze hun eigen wegennetwerk hebben. Eigenlijk is zowat de hele internationale gemeenschap het er wel over eens dat deze bezetting illegaal is. Van de Verenigde Naties tot de Europese Unie en ook de Verenigde Staten, de belangrijkste bondgenoot van Israël, keuren het allemaal af. De aanklager van het Internationaal Strafhof vindt het aannemelijk dat Israël oorlogsmisdaden pleegt door de Israëlische bevolking te laten verhuizen naar de bezette gebieden. Mensenrechtenorganisaties zeggen Dit is een apartheidsregime. Toch blijft Israël bijna jaarlijks de bouw van duizenden nieuwe huizen goedkeuren. Het nieuws over de Westelijke Jordaanoever draait uiteindelijk vooral om de mensen die daar leven. Aan de ene kant de kolonisten die ervan overtuigd zijn dat zij recht hebben op dat stuk land en aan de andere kant de Palestijnen die al zo lang leven onder de bezetting. Wij spraken er met de 24 jarige Amir die ons vertelt hoe de bezetting dagelijks zijn leven beïnvloedt. Zoals je hoort, gaat het leven in de Westelijke Jordaanoever vaak samen met geweld en spanningen. Voor de oorlog al toen in het dorp Hurara tientallen huizen en auto's in brand werden gestoken door boze kolonisten. Dat gebeurde nadat een Palestijn twee Israëlische kolonisten had gedood. Daarna een geweld explosie. Dat geweld neemt sinds de ultra rechtse regering van Netanyahu sowieso toe. De minister van Nationale Veiligheid en de minister van Financiën zijn dan ook zelf kolonist. En sinds de opgelaaide oorlog tussen Hamas en Israël is het alleen maar erger geworden. Terwijl Hamas is niet aan de macht op de Westelijke Jordaanoever, dat is de Palestijnse Autoriteit. Toch zijn daar sinds de oorlog meer dan honderd Palestijnen doodgeschoten door het Israëlische leger of Israëlische kolonisten. Volgens mensenrechtenorganisaties neemt het geweld van Israëliërs op de Westelijke Jordaanoever nu toe, omdat de internationale gemeenschap de focus ergens anders heeft liggen. En de hoop op vrede neemt steeds verder af. Dromen over de toekomst, dat doet Amir hier nog wel. Maar hij weet ook een oplossing lijkt nu verder weg dan ooit.

De Westelijke Jordaanoever

De oorlog tussen Israël en Hamas gaat door. Overal zien we verschrikkelijke beelden uit de Gazastrook. Ook op de Westelijke Jordaanoever wordt gevochten. Daar vechten gewapende kolonisten en Israëlische militairen tegen Palestijnen. Er zijn al verschillende pogingen gedaan om Israël en Palestina te verenigen, maar de hoop op vrede neemt steeds verder af.  

Conflict tussen Israël en Palestina

Het duurde maar één dag. De oorlog tussen Azerbeidzjan en etnische Armeniërs in Nagorno-Karabach. Ze waren er al langere tijd bang voor. In één klap lijkt er een einde te komen aan een decennia oud conflict. Nagorno-Karabach de zelfverklaarde republiek in de Kaukasus heft zichzelf op. Azerbeidzjan wint. Tienduizenden inwoners van Nagorno-Karabach slaan op de vlucht. Ze zijn bang voor etnische zuiveringen. Tientallen jaren streden beide kanten, Armeniërs en Azeri, dat zijn dus de inwoners van Azerbeidzjan. Om dit stukje land ter grootte van Noord-Brabant. En zij niet alleen. Ook deze landen bemoeien zich er mee. Want wat er in die kleine enclave gebeurt, heeft grote impact. In deze video vertel ik je over de vriendjespolitiek tussen supermachten en waarom tienduizenden mensen hun geboortegrond verlaten. Nagorno- Karabach ligt hier in Azerbeidzjan. Er wonen bijna alleen maar etnische Armeniërs, zo'n honderd 120.000. Als je het nieuws volgt, zie je dat het bijna altijd hebben over etnische Armeniërs, een Armeense bevolkingsgroep die niet in Armenië woont, maar in een enclave. Da's een gebied dat volledig wordt ingesloten door een ander land, in dit geval Azerbeidjan. Nagorno- Karabach hoorde officieel al bij Azerbeidzjan, maar in de praktijk was het onafhankelijk. Republiek Artsach Ard noemen de Armeense inwoners hun land met een eigen vlag, leger en president. Dan nu nog even terug in de tijd. In deze regio hebben grote rijken altijd een rol gespeeld. De Ottomanen, ofwel Turken en de Perzen zijn de Iraniërs en Russen. We kunnen niet alles behandelen en je moet ergens beginnen. Wij startten in de jaren tachtig. In die tijd zijn Armenië en Azerbeidzjan onderdeel van de Sovjet-Unie. Nagorno- Karabach is een autonome oblast, een soort provincie van de Sovjet republiek Azerbeidzjan. Dat betekent dat ze een eigen lokaal bestuur hebben, maar eind jaren tachtig verandert dat. De Sovjet-Unie staat op instorten. Deze man, Sovjet leider Gorbatsjov, probeert de Unie nog te redden, maar tevergeefs. Zijn plannen voor meer democratie voedde de onafhankelijkheidsstrijd van Armenië en Azerbeidzjan. Etnische groepen zoals de Armeniërs en Nagorno-Karabach zien ook een kans op autonomie. In 1988 keren ze zich tegen Azerbeidzjan. Ze willen bij Armenië. Wat volgt is een bloedige strijd, een oorlog van zes jaar, waarbij tienduizenden mensen om het leven komen en meer dan 1 miljoen mensen slaan op de vlucht. Armenië wint deze oorlog in 1994 en bezet gebieden in Azerbeidzjan voornamelijk Nagorno-Karabach, met omliggende gebieden als buffer. En ze geven Azeri steden andere namen. Inmiddels is de Sovjet-Unie verleden tijd en breekt in 1991 het tijdperk van de Russische Federatie aan, oftewel Rusland. Hoewel de Russen het na de val van de Sovjet-Unie niet meer voor het zeggen hebben in deze regio, behouden ze invloed. En dus fixt Rusland in 1994 een staakt het vuren. Maar dat betekent niet dat het er rustig blijft. Zo'n 25 jaar lang is er eigenlijk altijd wel geweld, maar Armenië blijft de baas in de enclave. Op de achtergrond spelen grote belangen van verschillende landen die allemaal zo hun eigen redenen hebben om Armenië of Azerbeidzjan te steunen. En met de geschiedenis van het gebied in je achterhoofd nu de machtsverhoudingen die daar spelen. Te beginnen bij Azerbeidzjan. Daar is het verlies van Nagorno-Karabach een open wond. Er heerst een sterk anti Armeens sentiment en voor de huidige president is de enclave een kernpunt. Hij is vastberaden om het verloren land terug te winnen en daarom bouwt die steeds verder aan zijn leger. Azerbeidzjan heeft iets wat Armenië niet heeft. Olie en gas. Daardoor kunnen de Azeri veel meer geld steken in hun leger dan hun aartsvijand. Kijk, hier zie je hoeveel miljarden beide landen aan defensie uitgeven. Een duidelijk verschil. Azerbeidzjan krijgt bovendien hulp van twee bondgenoten in de eerste plaats Turkije. De Azeri zijn nauw verwant aan de Turken. De talen lijken bijvoorbeeld erg op elkaar. Daarom houden ze bij voorbeeld gezamenlijke militaire oefeningen. En de Turkse president Erdogan helpt Azerbeidzjan ook om steviger in zijn schoenen te staan tegenover Rusland, dat een flinke vinger in de pap heeft in die regio. Belangrijk om hier ook te noemen de Armeense genocide. Daarbij worden tussen 1915 en 1917 honderdduizenden Armeniërs vermoord door Turken. En da's nog steeds een gevoelig onderwerp. De Turken noemen het geen genocide, maar een burgeroorlog met naast Armeense slachtoffers ook veel Turkse. Dat verhaal met alle verschillende standpunten verdient een explainer an sich. Voor nu moet je vooral weten dat Turkije en Armenië nog steeds op gespannen voet leven en dat dat voor de Turken ook een reden is om Azerbeidzjan te steunen. Azerbeidzjan heeft nog een belangrijke bondgenoot Israël. Als je naar de religies van beide landen kijkt, misschien niet meteen logisch. In Israël wonen voornamelijk Joden en de meeste Azeri zijn islamitisch. Toch hebben ze een belangrijke reden. Israël wil sterk staan tegenover aartsrivaal Iran. En kijk even waar Iran ligt. Juist, het is het buurland van Azerbeidzjan. Dat is dus handig dichtbij voor als het ooit tot een oorlog komt tussen Israël en Iran. Daarom steunt ook Israël, Azerbeidzjan en leveren de Israëli's bijna een kwart van de wapens die Azerbeidzjan gebruikt. En dan 2020. Azerbeidzjan voelt zich met die bondgenoten sterk genoeg om aan te vallen in een korte, maar hevige oorlog van zes weken vallen duizenden doden. Azerbeidzjan herovert grote stukken land op Armenië en delen van Nagorno-Karabach. Dan Armenië. De belangrijkste bondgenoot van dat land Rusland. Jarenlang werken Armeniërs en Russen innig samen, economisch en militair. Allebei zijn ze lid van de Verdragsorganisatie van Collectieve Veiligheid, een militair samenwerkingsverband van Kazachstan, Kirgizië, Tadzjikistan, Belarus, Armenië en Rusland. Het is een tegenhanger van het westerse bondgenootschap NAVO, waar Nederland ook lid van is. De Russen hebben meerdere militaire basis in Armenië, maar de relatie is de laatste jaren bekoeld. En dat heeft alles te maken met deze demonstraties. In 2018 gaan tienduizenden mensen de straat op om te protesteren tegen corruptie en voor democratie. De pro-Russische regering stapt op en de leider van de protestbeweging komt aan de macht.Hij zoekt toenadering tot het Westen. Daar is de Russische president Poetin niet zo blij mee. Waarschijnlijk is dat een van de redenen waarom de Russen Armenië nauwelijks te hulp schieten in 2020 bij de aanval van Azerbeidzjan. Check deze grafiek nog eens. De Russen leveren ook wapens aan Azerbeidzjan. Da's dus cashen en dat willen ze. mogelijk ook niet op het spel zetten. Wel onderhandelt Moskou een staakt het vuren en Russische vredestroepen zouden etnische Armeniërs van Nagorno-Karabach voortaan beschermen. Maar toen gebeurde dit. Oorlog in Europa, waar iedereen bang voor was, is begonnen. De Russische invasie in Oekraïne. Sindsdien hebben de Russen wel wat anders aan hun hoofd en dus staat Armenië er alleen voor. Of nou ja, alleen niet helemaal. Het islamitische regime van Iran steunt de overwegend christelijke Armeniërs ook. Zit zo. Armenië is voor Iran de snelste route om handel te drijven met Europa. Wat ook meespeelt omdat Israël Azerbeidzjan steunt, steunt Iran Armenië met wapens en drones. En dan nog even naar het westen. Ook dat steunt Armenië, maar eigenlijk alleen in woorden en niet in daden, want ze bieden geen militaire steun en hebben ook geen sancties tegen Azerbeidzjan. Daarvoor is het land net effe te belangrijk voor onze olie en gas. Tot zo ver de verhoudingen. Gaan we even verder naar eind 2022. Azerbeidzjan blokkeert dan de Latin Corridor. De enige weg die Nagorno-Karabach met Armenië verbindt. Dat betekent voor de inwoners al maanden geen aanlevering van voedsel, medische lijnen en eigenlijk alles in zowel Armenië als de internationale gemeenschap noemen de blokkade een poging tot etnische zuivering. Die blokkade was een van de redenen waarom die aanval van Azerbeidzjan, waar ik het in het begin over had, maar 24 uur duurde. Er was nauwelijks verzet. En hoe nu verder? Etnische Armeniërs verlaten nu massaal Nagorno-Karabach, inmiddels al tienduizenden. Die uittocht verloopt super hectisch met veel menselijk leed. Zo ontplofte er een tankstation in de enclave. Daar waren veel mensen aanwezig die probeerden te vluchten, waardoor tientallen doden vielen. Mensen willen weg omdat ze bang zijn dat Azerbeidzjan etnische Armeniërs uit Nagorno-Karabach met veel geweld zal verjagen. Of nog erger vermoorden. Dat was die etnische zuivering waar ik het in het begin over had. En in Armenië zijn mensen woedend op de regering die ze verantwoordelijk houden voor het verlies van Nagorno-Karabach. Veel Armeniërs zijn bang voor wat er nog meer zou kunnen gebeuren. Kijk maar eens naar deze kaart. Dat gekke stukje Azerbeidzjan. Dat is een exclave. Dat is een stukje land dat niet geografisch verbonden is met het land dat er de baas is. Ook dit stukje land levert al jaren spanningen op tussen Armenië en Azerbeidzjan. Voorlopig is het nog lang niet rustig in de regio.

Het conflict in Nagorno-Karabach

Nagorno-Karabach, een gebied in Azerbeidzjan, heft zichzelf op. De etnische Armeniërs die in dit gebied wonen, verlaten het land massaal. Ze zijn bang dat Azerbeidzjan ze met veel geweld gaat verjagen uit Nagorno-Karabach. Of nog erger: vermoorden. Maar de uittocht verloopt hectisch en met veel menselijk leed. 

Etnische Armeniërs op de vlucht

De hele wereld houdt de adem in. Komt er een oorlog of niet? Een staatsgreep in het Afrikaanse land Niger met hulp van Buitenlandse Zaken, heeft de negentien Nederlanders geëvacueerd uit Niger. Ik heb het over Niger of Nigèr. Tot voor kort hoorde je er vrijwel nooit iets over. En best een kans dat je het ook niet één, twee, drie kan aanwijzen op de kaart. Nou, hier ligt het dus midden in West-Afrika. Dit is Abdourahamane Tiani, een generaal die zichzelf hier verklaart tot de nieuwe Nigeriaanse leider. Op 26 juli pleegde hij een staatsgreep in het land. President Bazoum zit sindsdien thuis opgesloten, tot ongenoegen van zijn westerse bondgenoten. Er spelen enorme internationale belangen, zeker ook voor Europa. Er staan troepen aan de grenzen en een militaire interventie dreigt. Niger lijkt een kruitvat waarvan alleen de lont nog niet is aangestoken. In deze video doen we een stap terug. Wat is Niger voor een land? Wat speelt daar en wat hebben andere landen daar eigenlijk te zoeken? Dit is waarom de hele wereld naar Niger kijkt. Even een korte introductie. Niger is een van de armste landen ter wereld. De bevolking is piepjong zeker tweederde, is jonger dan 35. Veel kansen op een mooie toekomst zijn er niet. En dan druk ik me nog zacht uit. De jonge bevolking staat te springen om verandering. En met die wind in de zeilen kon Tiani met de nodige steun een coup plegen. Maar er is ook een kamp dat president Bazoum steunt. Een land onder hoogspanning dus. Dan die kaart even terug. Niger dankt net als buurland Nigeria zijn naam aan de rivier de Niger. Aan die rivier ligt de hoofdstad Niamey. Het land ligt midden in de Sahel. Dit gebied tussen de kurkdroge Sahara en de vochtige tropen en vooral ook een conflictgebied. Sinds 2020 zijn in al deze landen in de Sahel ook al staatsgrepen geweest, elk met hun eigen verhaal, maar met vooral ook grote overeenkomsten, vertelt correspondent Alice van Gelder. Als motivatie noemen ze dat onveiligheid in het land, hè. De terreur in het land en ook de sociale en economische situatie. Het is een straatarm land. Ik moet wel zeggen het is ongeveer één op één wat we hebben gehoord van militairen die de macht hebben gegrepen in Mali, in Burkina Faso. Nee, Niger was zeker niet de eerste. Sterker nog, Niger is de laatste. Goed, ook in buurland Tsjaad zitten nog westerse troepen. Maar Niger is of was in de Sahel de belangrijkste bondgenoot in de internationale strijd tegen terreur, tegen jihadistische groepen die banden hebben met IS en Al-Qaida. Dat is een van de redenen dat de wereld nu zo meekijkt. Het Westen wil zijn bondgenoot terug. De afgezette president Bazoum, hier te zien op oudere beelden, zit op dit moment opgesloten in zijn presidentiële woning en er zijn zorgen om zijn gezondheid en veiligheid. Dit schreef hij vanuit zijn huisarrest in een brief. Ik schrijf dit als gegijzelde. Mijn land wordt aangevallen. De democratie omvergeworpen. Gericht aan de Amerikaanse krant The Washington Post. Gek? Niet eens eigenlijk. Dit is zijn manier om hulp in te schakelen van zijn westerse bondgenoten. Maar volgens de coupplegers heeft het Westen, met Frankrijk voorop, juist gefaald om het land veilig te houden. Frankrijk zou vooral uit zijn op grondstoffen in Niger, een heel belangrijke uranium. Kijk maar. Van al het uranium dat in 2022 aan de EU is geleverd, kwam maar liefst een kwart uit Niger. Gaat vooral naar Frankrijk. Uranium wordt namelijk gebruikt voor het opwekken van kernenergie. Waar Frankrijk voor een groot deel opdrijft. Frankrijk en West-Afrika, dus ook Niger, delen een lange geschiedenis met elkaar, vertelt correspondent Frank Renout. Frankrijk was vroeger een koloniale grootmacht. Het bestuurde zo'n vijftien landen in Afrika. Maar toen die landen onafhankelijk werden in de vorige eeuw, verdween de Franse invloed niet. Politiek en economisch bleef Frankrijk een vinger in de pap houden in dit gebied. Ook in de Sahel, waar Niger ligt en waar Mali ligt. In de Sahel zijn veel terroristische organisaties actief en migranten proberen via de Sahel naar Europa te komen. Frankrijk wil daar iets tegen doen en heeft daarom militairen in het gebied gestationeerd. Maar eerder moesten die militairen al weg uit Mali. En de nieuwe machthebbers in Niger hebben nu ook gezegd dat ze niet gediend zijn van de Franse aanwezigheid. Dat anti-Franse sentiment heeft niet alleen gevolgen voor de strijd tegen terreur. Het drijft de coupplegers mogelijk ook in de handen van een nieuwe bondgenoot Rusland, dat met De Wagnergroep een Russisch huurlingenleger, heel actief is in Afrika. En even voor de duidelijkheid Wagner opereert officieel niet onder de Russische vlag. En volgens onderzoekers zou Wagner kunnen in al deze landen actief zijn of zijn geweest. De gedachte in die landen is de Fransen kunnen onze veiligheid niet waarborgen. Misschien kunnen we beter op de Russen wedden die dat bijvoorbeeld in buurland Mali al laten zien.   De Russen doen er in ieder geval alles aan om de Nigeriaanse bevolking ervan te overtuigen dat ze bij hen beter af zijn via social media bijvoorbeeld. Niet voor niks duiken tijdens protesten steeds vaker Russische vlaggen op. En die Russische vlag? Ja die, die zijn natuurlijk niet per ongeluk. Die zijn het niet toevallig. Die lagen niet toevallig ergens bij iemand thuis die dacht goh, ik, ik, ik leg eens een paar € 100 Russische vlaggen daar neer. Dat dat is natuurlijk niet hoe het werkt, dus dat is voorbereid. En misschien kan je deze man ook nog wel. Die reageert ook op de groep. Voor Rusland een uitgelezen kans om nieuwe vrienden te maken en hun politieke invloed te vergroten. Want door de oorlog in Oekraïne hebben ze veel vijanden gemaakt. En die grondstoffen komen de Russen natuurlijk ook niet slecht uit. Bovendien hebben veel West-Afrikanen in de strijd tegen terrorisme meer vertrouwen in de meedogeloze Wagnergroep dan in de westerse troepen. Ondanks dat Wagner op grote schaal mensenrechten schendt en ook veel burgerslachtoffers maakt. Dus je kunt je voorstellen het Westen kijkt gespannen toe. Het vecht nu al tegen één vijand in de regio, moslim extremisten. En daar komen de Russen dus mogelijk bij. En er is nog iets. Migratie. Niger is een knooppunt voor Afrikaanse migranten die de tocht naar Europa willen wagen. Het land ligt op een populaire mensensmokkel route en kreeg zelfs de bijnaam de zuidgrens van Europa. Omdat andere routes naar Europa werden afgesneden. En laat migratie nou een groot Europees hoofdpijndossier zijn, ook in Nederland. We zijn hier omdat Niger heel erg belangrijk is. Niet alleen voor de Europese Unie, maar zeker ook voor Nederland. En hier zijn ook veel mensensmokkelaars en mensenhandelaren actief. De regering strijdt daartegen en wij ondersteunen die regering daarbij. Daar hebben we ook gesprekken over. De regering van president Bazoum dus, die nu opgesloten zit in samenwerking met hem en zijn voorganger president Issoufou investeerde de Europese Unie honderden miljoenen om migratie vanuit Niger tegen te houden. Dat lukte aanvankelijk ook. Iedere week vertrokken er vanuit hier zo'n 4000 migranten richting Libië en een deel daarvan reisde door naar Europa. Maar onder druk van de Europese Unie worden die voertuigen nu geconfisqueerd in de hoop natuurlijk dat daarmee de smokkel industrie voorgoed zal stoppen. Doordat het nieuwe regime de banden met het Westen wil verbreken, is er een goede kans dat ook die mensensmokkelaars de draad weer willen oppakken. Mocht het echt tot een oorlog komen, bestaat er een grote kans dat het aantal vluchtelingen heel hard toeneemt. Dus even alles op een rijtje. Het Westen dreigt zijn laatste bondgenoot te verliezen in de strijd tegen terreur. De Franse historische banden met West-Afrika staan onder grote druk. Er staan grote economische belangen op het spel. Denk aan al dat uranium. En nota bene Rusland staat klaar om in dat gat te springen. En dan dreigt er ook nog eens een nieuwe migratie crisis voor Europa. Dus ja, de wereld kijkt mee met Niger. De conclusie Niger is een soort laatste dominosteen in een rij van staatsgrepen in de regio en het Westen wil die bondgenoot koste wat kost behouden of eigenlijk terugkrijgen. Of het tot een oorlog komt, dat gaan we zien. Je weet nu in ieder geval wat er speelt.

De situatie in Niger

De wereld kijkt al een tijd naar de situatie in Niger, een straatarm land in West-Afrika waar een staatsgreep is gedaan door generaal Tiani en zijn leger. Voor het Westen is Niger een belangrijke bondgenoot, vanwege het uranium wat in Niger uit de grond wordt gehaald. Tegelijkertijd toont Niger steeds meer interesse in een mogelijk nieuwe bondgenoot: Rusland. 

Komt er een oorlog of niet? 

Goeiemorgen. Nou ja, nu we toch wakker zijn, dit is ons slaapprobleem. Nou niet meteen van wakker liggen want oplossingen zijn er ook. Geen zorgen, kom ik uitgebreid op terug. Maar wie een beetje oplet ziet al dat slechte slaap nieuws voor bij sluimeren waar je bij ligt. Sowieso wel een populair onderwerp. Je hoort vaak dat 8.00u slaap essentieel is, maar ik zal je uitleggen waarom dat niet persé klopt. Om 7:00 uur word ik wakker door een schreeuwende wekker en dan pak ik meteen m’n telefoon er weer bij. Wat is daar mis mee? Een hoop, zo blijkt. Sommige van jullie vinden het zo moeilijk om een goede nachtrust te pakken dat jullie maar aan deze pillen gaan. Melatonine. Verslavingsartsen maken zich daar zorgen over. Je leest het. Vooral jongeren slapen steeds slechter. Slechte slaap heeft allerlei gevolgen voor de gezondheid. En we hebben ook nog eens een slaappillen probleem. En je hoort het. Ik ben Bernadette en ik slaap al drie jaar bijna niet. Het is nu 3.00u s nachts, 3.30u s nachts, 5.30u. Kan echt gewoon janken. Over het algemeen slapen we dus steeds slechter. Had in 2017 nog één op de vijf Nederlanders moeite om in slaap te komen, nu is dat meer dan een kwart. Vrouwen vaker dan mannen. En wat betreft leeftijd? De werkende vijftigplusser slaapt het slechts. Maar de groep aan wie de slapeloosheid het hardst toeneemt Jongeren. Ik kom slaap tekort. Komt dus onder meer door deze. En we piekeren ons ook massaal suf. Over school, over studie, over werk, over sociale contacten, over wat er gebeurt in de wereld, over de toekomst, stress, Af en toe een gebroken nacht. Da's balen. Maar wist je dat voor maar liefst één op de tien Nederlanders dit de norm is? Ik heb het over de slapelozen. Zij die lijden aan chronische insomnie. Ik gok dat Bernadette nog wakker is. Uh ja, t is 3.00u s middags. Ik weet niet wat jij doet? Daar gaa mijn act. Maar vertel, drie jaar lang praktisch niet geslapen. Hoe dan? Ja, dat begon met wakker liggen door werkstress, waardoor ik eigenlijk nog maar één of twee uur per nacht sliep. Zelfs toen de werkstress weg was, was ik zo bang geworden door het slechte slapen dat ik daar dus ook weer niet van sliep. En ik voelde me overdag zo'n zombie dat ik echt helemaal gek werd. Slaap je inmiddels wel beter? Ja, gelukkig gaat het inmiddels wel ietsje beter. Wil ik zo meer over weten. We gaan eerst eventjes helemaal terug naar de basis. Ja, maar echt de basis. Want wat is slapen nou eigenlijk precies? Nee, slaap is niet een of andere soort menselijke variant van een simpel kabeltje om die lege accu weer op te laden. Er gebeurt juist gruwelijk veel in je slaap. Er vinden allerlei processen plaats, niet alleen in je brein, maar in je hele lichaam. En ook achter je oogleden gebeurt er van alles. Let op er zijn vier verschillende slaapfases. Het begint allemaal met de sluimer fase. Dat vage moment tussen wakker zijn en slapen in. Je ogen van het dicht, ze bewegen minder, je hersenactiviteit neemt af. Hier heb je nog wel eens zo'n spierstuip. Een schok. Maar binnen een paar minuten zak je weg naar fase twee. De lichte slaap. Je bent buiten bewustzijn, maar nog wel aan de oppervlakte. Als het ware stand by. Een onverwacht geluid kan je zo weer terughalen in de waakstand. Zo niet, hang je hier zo'n 20 minuten rond en beland je in fase drie. De diepe slaap. Je ademt langzamer, je hartslag gaat omlaag, je brein gaat in een soort vliegtuigstand. Je bent niet zomaar meer wakker te krijgen. Je spieren verslappen, maar intussen gaat je lichaam wel hard aan de slag met allerlei fysieke herstelwerkzaamheden. Want tijdens de diepe slaap komt veel groeihormoon vrij en dat helpt met bijvoorbeeld spierherstel, botherstel en wondgenezing. Ook deze fase duurt ongeveer 20 minuten voordat je terechtkomt in fase vier. De remslaap. Staat voor Rapid Eye Movement. Welkom in de droomfase. Je ogen schieten heen en weer en je ademhaling en je hartslag gaan op en neer. Je spieren verlammen, maar je brein gaat aan. In dromenland. Dat kan heel leuk zijn, maar ook doodeng. Hebben dromen betekenis? Geen idee. Mij niet vragen. Bewijs het maar. Wel zeker is dat ze een functie hebben. Want tijdens je REM slaap werk je aan je emotionele herstel. Tijd om je geheugen van die dag op te ruimen en te archiveren. Soms in een paar minuten, soms wel drie kwartier. Fascinerend aan deze fase is dat jouw brein bijna net zo actief is als overdag. Dus op het moment dat je wakker bent, wakker bent, wakker bent. En na die REM slaap ontwaak je vaak zelfs even. Maar daarna begint het hele circus weer opnieuw. In een goede nacht doorloop je die slaapcyclus van pak m beet 1,5 uur wel een keer of 4 a 5 in een als het goed is strakke choreografie. Hier zie je dat mooi uitgemeten in een zogeheten hypnogram. Met vaak dus ook wakkere momentjes tussendoor En na de allerlaatste REM slaap ben je echt klaar om wakker te worden. Effe kijken of ik ook een beetje goed geslapen heb hoor, want zo'n hypnogram komt jou misschien wel bekend voor. Als je met je smartwatch, je smartphone je eigen slaap meet. Maar sorry, het ziet er misschien allemaal heel gelikt uit en die apparaatjes meten echt wel wat, zoals je hartslag of je ademhaling, maar niet je hersenactiviteit. En dat bepaalt toch echt of jij wel of niet goed geslapen hebt. Voor een echt betrouwbare hypnogram, zul je toch echt aan de sensoren moeten die wel jouw hersenactiviteit kunnen meten. En voor het aflezen van zo’n hypnogram heb je een somnoloog, een slaapwetenschapper nodig. Zelfs voor hen is het heel moeilijk interpreteren. Al is het maar omdat elk individu ook weer andere slaapbehoeftes heeft. Kom ik zo in een volgende fase op terug. Die diepe slaap en die remslaap zijn dus superbelangrijk voor je fysieke en je mentale herstel. Roept de vraag op: wat doet te weinig slaap met je? Dat vroeg ik aan dokter somnoloog en slaaptherapeut Ingrid. Hoi, ik ben Ingrid Verbeek, slaap therapeute op het Centrum voor Slaap Geneeskunde Kempenhagen in Heeze. Wat merken we op de korte termijn van te weinig slaap? De korte termijn leidt een gebrek aan slaap aan wat moe of energieloos of een beetje chagrijnig of labiel of minder goed je aandacht erbij kunnen houden. En de lange termijn? De lange termijn gevolgen van slecht slapen, die gaan heel ver, want je hebt echt meer kans op het krijgen van angst- of stemmingen problemen. Mensen die langdurig slecht slapen, die staan de hele tijd aan. Die weten eigenlijk niet meer goed hoe te ontspannen en raken daardoor steeds verder verstrikt in de vicieuze cirkel van slecht slapen. Als je echt gemeten minder dan 5.00u slaapt op een nacht, dan is er echt een toenemende kans op hart- en vaatziektes. Of slechter werkend immuunsysteem en problemen met de hersenfuncties. Over die lange termijn gesproken Bernadette. Heb jij voor de zoveelste keer rechtop in bed zat? Wat heb je toen gedaan? Ja, uiteindelijk ben ik naar de huisarts gegaan en eigenlijk het eerste wat ik kreeg voorgeschreven was slaapmedicatie, diazepam. En, hielp het een beetje? Voor heel even wel, maar al heel erg snel werd ik er heel afhankelijk van. Door die slaapmedicatie kon ik eindelijk wel slapen, maar t was meer dat m'n lijf ging slapen. Maar de volgende dag voelde ik me echt nog steeds alsof ik een soort gebroken nacht had gehad. Dus hoewel ik fysiek kon slapen, was het mentaal nog echt heel slecht door die slapeloosheid. Nee, dus pillen niet oplossing? Nee, op lange termijn niet. Ja, effe over die pillen nog, want Bernadette is zeker niet alleen. Zij was een van de ruim 1,3 miljoen Nederlanders die regelmatig aan de benzo's of de pammetjes zitten. In oktober sloegen artsen zelfs nog alarm over de wildgroei aan slaapmiddelen, want die geven niet de kwaliteitslaap waar je op hoopt. En in veel gevallen maken ze het probleem zelfs alleen maar erger. Is dus niet de oplossing. Om iets dichter bij die oplossing te komen. Pakken we eerst onze biologische klok weer even bij. Ons slaap-waakritme en dan moet het hebben over licht en donker. Die Suprachiasmatische nucleus waar ik het in het begin over had, reageert direct als het donker wordt. In een serie van ingewikkelde chemische reacties in het brein, krijg je epifyse, je pijnappelklier de boodschap om het slaaphormoon melatonine aan te maken. En een stijgende melatonine spiegel in je bloed zorgt weer voor een lagere bloeddruk, een dalende lichaamstemperatuur, een aantal organen gaat alvast in slaapstand. Kortom, terwijl jij nog wakker bent, bereiden jouw brein en jouw lichaam zich vast voor op die slaap. Maar niet als er steeds licht in je oog blijf schijnen. En dus ook dat van dat schermpje. Maar goed, iedere slaper is uniek en heeft zijn of haar eigen slaap waakritme. Dat noemen we jouw chronotype. Je kent het concept ochtend en avond mens. Dat is dus echt een ding en het is een spectrum. Je hebt extreme ochtendmensen en extreme avondmensen, maar de meeste mensen zullen er ergens tussenin zitten. En jij? Ochtend? Of meer avondmens? Een Amerikaanse psycholoog besloot die chronotypen onder te verdelen in vier categorieën en ze te labelen als dier. Een beer, een leeuw, een wolf en een dolfijn. Ben jij een beer? Geluksvogel. Jij slaapt de beste. Gaat de zon onder? Dommel jij in en komt ie weer op? Dan ontwaak je. Gefeliciteerd! Of ben je meer een leeuw? Dat zijn de echte ochtendmensen. Je staat vroeg op, bent meteen lekker productief. En avonds zoek jij braaf op tijd je mandje op. Daar tegenover staat de wolf. De echte avondmensen. Vroeg opstaan in de ochtend? Liever niet. En het in slaap vallen stel je het liefst zo lang mogelijk uit. Dus erg leuk. In het weekend iets minder doordeweeks. Wat ben jij een van deze drie vrienden. Alvast een gouden slaap tip! Probeer zoveel mogelijk jouw chronotype te volgen, dus jouw natuurlijke slaap waakritme. En ik weet, het is moeilijk, zeker voor de wolven onder ons, want die doordeweekse wekker is jouw grootste vijand voor een complete nachtrust. Een sociale jetlag heet dat. Wat dat betreft zijn nachtdiensten ook niet bepaald bevorderlijk. En je kan ook door andere omstandigheden even tijdelijk uit je slaap-waakritme worden gehaald. En tot slot heb je ook nog de dolfijn. Dat is de lichte slaper, of eigenlijk meer de slechte slaper. Je komt maar niet fatsoenlijk in slaap en als het al lukt ontwaak je ook heel makkelijk. Technisch gezien is de dolfijn geen chronotype, want het zegt eigenlijk niks over je biologische klok. Maar toch leuk die dieren. Over die dolfijnen gesproken... he! De pillen hielpen niet, wat heb je toen gedaan? In slaaptherapie gaan. Dat is eigenlijk therapie waarbij je dus opnieuw leert slapen. Je krijgt oefeningen en je moet een slaap dagboek bijhouden. Je gaat experimenteren met vaste bedtijden zodat je je ritme snel hersteld. En dat heeft voor mij zo'n groot verschil gemaakt, waardoor ik dus veel meer vertrouwen heb gekregen in mijn slaap. Als je echt last hebt van slapeloosheid, kan therapie dus helpen. Cognitieve gedragstherapie voor slapeloosheid helpt om de vicieuze cirkel te doorbreken. Dus je gaat allereerst je eigen slaap beleving in kaart brengen. Dus opschrijven. hoe laat ging ik naar bed? Hoe laat uit bed? Als tweede krijg je heel veel informatie over slaap. Heel veel mensen denken ik moet 8.00u slapen, maar dat is niet zo. Bij slaap gaat het veel meer om de kwaliteit en dat jij weet wat is jouw slaapbehoefte? Hoeveel slaap heb jij nodig? We gaan ook aan de slag met letterlijk opnieuw leren slapen door tijdelijk korter op bed te liggen of op te staan als je niet kan slapen. Want slapen is ook gedrag. Je kunt letterlijk opnieuw leren slapen. En tot slot omgaan met piekeren helpt piekeren, leren buiten het bed houden en de zorgen over slaap aanpakken. Conclusie een goede slaap is dus superbelangrijk, maar we hebben er moeite mee.

Wat is slapeloosheid?

Ruim een kwart van de Nederlanders heeft problemen met slapen en 1 op de 10 lijdt zelfs aan chronische insomnie, of slapeloosheid. In deze video legt Emil je alles uit over ons slaapprobleem, maar zeker ook over de oplossing.

Waarom een goede nachtrust belangrijk is

Ons land is vol, ten dele overvol. Ja, gewoon veel te veel mensen, eigenlijk. Toen hoorde je het al. De overduidelijke boodschap Nederland is te druk. Het hoeft niet voller. En ook nu zeggen mensen Nederland is vol. Het land raakt vol en het gaat alleen maar door. En in dit nieuwe onderzoeksrapport staat het niet letterlijk. Maar er staat wel als we zo doorgaan, wordt het hier een stuk drukker. Van nu 18 miljoen mogelijk zelfs naar 23 miljoen mensen. Zo druk dat de politiek volgens de onderzoekers iets moet doen aan de grootste oorzaak van bevolkingsgroei. Migratie. Doe je dat niet en groeit de bevolking door zoals die nu groeit en dan over vraag je de maatschappij. Maar ze zeggen ook hou arbeidsmigranten vooral hiernaartoe voor het doen van hoogwaardig werk. Is Nederland te vol? Nederland is vol en iedereen die beweert dat dat niet het geval is, heeft een geheugenverlies. En Nederland is vol is gewoon een onrealistische stelling. En voorlopig geen nieuwe mensen erbij. Kijk eens hier. Ruimte zat toch 18 miljoen mensen op dat hele kleine stukje aarde? Dat klinkt behoorlijk vol. Of zaten we eigenlijk al aan een max bij 15 miljoen mensen? Nee, volgens koningin Juliana was 14 miljoen al te veel. Ons land is vol, ten dele overvol. Vooruit, grote sprong naar de jaren vijftig. Dan zit je rond de 11 miljoen. Das toch best te doen. Ook niet ok. 1949 dan? De Tweede Wereldoorlog is net voorbij. Het land moet worden opgebouwd en we zijn met nog geen 10 miljoen mensen. Emigreren is een harde zaak, maar ook een noodzakelijke kwestie omdat mede daardoor het probleem van onze overbevolking bestreden kan worden. Ok, die zag ik niet aankomen. Na de Tweede Wereldoorlog is er een enorm woningtekort. De economie ligt op z'n gat en de grenzen zitten potdicht. Honderdduizenden woningen werden beschadigd, ongeveer 90.000 geheel verwoest. Bouwen, bouwen, bouwen dus. Toen al. Sommige beroepen, zoals bouwvakkers en mijnwerkers, zijn dan keihard nodig. Maar uit angst voor de grote werkloosheid van voor de oorlog worden sommige beroepen gezien als uhm ja, hoe zeg ik het netjes wat minder nodig. Boerenzonen die later het bedrijf niet zouden erven bijvoorbeeld. Of winkelmedewerkers, kappers. Nou ja, zo waren d'r nog wel meer. Een deel van die bevolking, vond de regering, kon maar beter vertrekken. Een oud schip is met 1500 immigranten op weg naar een nieuwe toekomst in een jong land. Naar Canada, Australië of Nieuw-Zeeland voor een glansrijke toekomst. De overheid betaalde zelfs mee aan de reis en regelde omscholingscursussen tot boer in het buitenland. De kantoorbediende Van der Pijl uit het Brabantse plaatsje Dorst ging van de boekhouding naar het stamboekvee. En hij heeft de fijne kneepjes van het vak al aardig onder de koe onder de knie. In 25 jaar tijd vertrekken er bijna een half miljoen Nederlanders. Maar tegelijkertijd gebeurt er iets anders. De grenzen gaan open. Eind jaren vijftig gaat het economisch beter en hebben bedrijven ineens een tekort aan arbeiders. En wat doet de overheid? Terwijl de regering in deze cartoon, getekend als minister De Rooy van Sociale Zaken, mensen stimuleert te vertrekken, verwelkomen ze tegelijk mensen voor in de fabrieken. Gastarbeiders. Want ja, iemand moet het werk doen. Dat zijn in eerste instantie vooral Italianen en dat bevalt van beide kanten eigenlijk heel goed. Ach, grote baas, grote werk. Mooi werk. Het zijn zeer behoorlijke vaklieden. Klein puntje van kritiek. Hoe bevalt het eten hier? Nou niet goed. Na twee jaar gaan ze weer terug was het idee. Maar de arbeidstekorten bleven en de gastarbeiders waren net lekker geïntegreerd, dus ze konden wel wat langer blijven. En door de jaren heen helpt Nederland arbeidsmigranten uit steeds meer landen. Spanje en Joegoslavie, vanaf de jaren zestig ook Turkije en Marokko. Er is in ons land een toenemende vraag naar arbeidskrachten. Er is in Marokko een overstelpend aanbod. Spreekt u Frans? Ja. En lezen en schrijven? Ja meneer. Geaccepteerd. Hoe lang heb je op school gezeten? 8 jaar. 8 jaar? Niet geaccepteerd. Nee, nee, nee. Ik zoek een ander type. Op een buitenstaande jongejan, maakt uw werk een bijzonder moeilijk indruk. Het lijkt zo bijna zeggen alsof je op een slavenmarkt staat, maar dat is geheel niet waar. Per slot van rekening moet u ook het positieve kant zien van de mensen die ik aanneem. In tien jaar tijd kwamen er zo'n 25.000 arbeidsmigranten hiernaartoe. Want ja, ze waren hard nodig. Maar toen kwam de oliecrisis. Nederland kreeg net als de rest van West-Europa een grote economische klap. De werkloosheid steeg dus nieuwe arbeidsmigranten, die waren even niet nodig. Sommige gastarbeiders vertrokken ook weer, maar lang niet iedereen. Want in veel andere landen gaat het economisch ook niet zo lekker. Dus waarom zou je daar naar teruggaan? En bovendien was er een nieuwe wet. De gezinsherenigingswet, waardoor familie ook hier naartoe mocht. Dan is de beslissing snel gemaakt. Ok, ook al hadden we arbeidsmigranten nodig in Nederland, ook toen hoorde je al dat Nederland te vol was. Sterker nog, koningin Juliana zegt het eind jaren zeventig Het gaat om goede huisvesting voor buitenlandse werknemers en vele anderen. Rond die tijd versterkt dat de kritiek op hoe sommige migranten integreren in Nederland. En ook op hoe Nederland met arbeidsmigranten omgaat. Er komen meer verhalen over discriminatie . Goedenavond. Het gaat niet hoor. Nee. Nee? Het mag niet omdat wij buitenlanders zijn? Het mag gewoon niet. Dan worden ook de eerste politieke partijen opgericht die zich vooral op dit thema richten. Hans Janmaat van de Centrumpartij is één van de eerste politici die felle anti-migratie uitspraken doet. Daar werd ie later ook om veroordeeld. Wij houden van dit land en van deze cultuur. Dan kan geen Kamer en geen parlementaire meerderheid en geen grondwet me dat verbieden. Dan. De legendarische jaren 90. Je weet wel. Met uh TMF, gameboys, Friends. Economisch ging het allemaal weer lekker. En dus waren nieuwe arbeidsmigranten weer welkom. Want ja, ook nu moest iemand het werk doen. Alleen het verschil met eerdere keren: Europa. Steeds meer landen sluiten zich aan bij de Europese Unie of het Schengen-verdrag. Inwoners mogen binnen dit gebied gaan en staan waar ze willen. Dus naar Nederland komen is uit deze landen makkelijker en immigratie stoppen een stuk moeilijker. Ok, terug naar nu. Je hoort weer, of misschien dus nog steeds. Nederland is is echt propvol. We zijn nu met bijna 18 miljoen en als het zo doorgaat zitten we straks in het uiterste geval op bijna 22 miljoen. En waar de bevolking eerder vooral groeide door nieuwe baby's, is dat tegenwoordig niet meer zo. Sterker nog, we krijgen minder kinderen dan ooit. Kijk, de afgelopen twee jaar gingen er voor het eerst sinds 1900 meer mensen dood dan er geboren werden. Toch groeit de totale bevolking de afgelopen jaren door. En dat komt voor het eerst volledig door migratie. Het grootste deel van deze mensen komt uit andere EU-landen, die dus mogen gaan en staan waar ze willen. En oké, nog één grafiekje nog om te laten zien waarom mensen hierheen komen. Kijk, het zijn vooral arbeidsmigranten en gezinsmigranten. Dat zijn bijvoorbeeld gezinsleden van arbeidsmigranten of mensen die naar Nederland komen voor de liefde. Dan is er nog een groep internationale studenten en overige migranten en asielzoekers. Dus mensen die naar Nederland vluchten om bijvoorbeeld oorlog, is de kleinste groep. En ja, als we hier straks echt leven met 22 miljoen mensen... wordt pittig. Althans volgens dit nieuwe rapport. Het heeft gevolgen voor de zorg, onderwijs, huizen, pensioenen. Ja, de hele samenleving dus. De onderzoekers adviseren dus doe een beetje rustig aan met immigratie, zodat we in 2050 niet op 22 miljoen mensen uitkomen, maar liever rond de 19 miljoen. Ok, maar hoe dan? Nou ja, de onderzoekers zeggen misschien moeten we sommige dingen in Nederland niet meer doen. Moeten wij het zoveelste distributiecentrum hier hebben? Moeten wij het zoveelste areaal aan kassen hebben met mensen uit Oost-Europa? Ja, dat moet je wel onder ogen zien. Maar helemaal stoppen met migratie, das ook geen optie. Aan de ene kant zeggen ze zijn meer migranten nodig. De bevolkingsgroei is nodig om de economie in Nederland draaiende te houden. Zonder migratie krimpt de bevolking. En dan krijgen we weer grote problemen met de vergrijzing die eraan zit te komen. Met de steeds ouder wordende bevolking stijgen de zorgkosten. Kijk, zijn we in jouw kamer. En zijn er meer handen aan het bed nodig. Maar goed, uiteindelijk gaat de politiek over zulke beslissingen. Dus is Nederland te vol? Ligt eraan hoe je het bekijkt. En ook wanneer je het bekijkt. Soms zoeken wij extra mensen om de economie draaiende te houden, terwijl soms de werkloosheid juist hoog is en er geen vacatures zijn. En dan hebben we het nog niet gehad over de fysieke ruimte in Nederland. We zijn een dichtbevolkt land met 416 mensen per vierkante kilometer. Maar in Macau is dat ruim 20.000 mensen. Daar lijken we ineens helemaal niet meer zo vol. We gebruiken in Nederland alle ruimte die we hebben. Voor het grootste gedeelte voor landbouw en natuur. Ook dat is een politieke keuze. Net als migratiebeleid dus. En asielbeleid, woningbeleid, vergrijzing, Europese regels, verdragen en ook integratiebeleid. Daar hebben we het nu niet over gehad. Deze video gaat over bevolkingsaantallen en niet over hoe de groepen die naar Nederland kwamen, Nederland veranderden.

Is Nederland (te) vol?

Wonen er straks 22 miljoen mensen in Nederland? Kán, zegt een commissie die onderzoek deed naar bevolkingsgroei. En dus - adviseren ze - kunnen we maar beter de (arbeids)migratie beperken. Hoe dan? NOS op 3 zocht het uit.

De geschiedenis én toekomst van de bevolkingsgroei

Mishandeld. Gemarteld. Verkracht. Weggestopt in een ijskoude cel, ergens duizenden kilometers van huis. Deze video gaat over Russische strafkampen. Natuurlijk vanwege hem. Aleksej Navalny . Die ken je en je weet ook waarom. Oppositieleider Aleksej Navalny is dood. Natuurlijk ging het deze hele week over hem en het kamp waar hij zat: IK-3. Maar weet je ook wie dit is? Nee, dit is Ilar Dadin. Op deze foto te zien als 34 jarige activist bij een anti regerings protest in Moskou 2014. Hier nog een vrijman en een lach op zijn gezicht. Een jaar later niet meer. In 2015 is hij de allereerste persoon die wordt gearresteerd vanwege het toen net nieuwe controversiële artikel 212.1 van het Russische Wetboek van Strafrecht voor herhaalde schendingen van de wet op openbare bijeenkomsten. Ofwel de Russische Anti Protest wet. Hij krijgt een gevangenisstraf van 2,5 jaar die begint in strafkolonie nummer zeven in Segesta in Karelië. Je wil liever niet weten wat hij hier en in andere kampen heeft meegemaakt, maar ik ga het je toch vertellen, want zijn verhaal is meer dan illustratief voor het Russische gevangenissysteem van nu en eigenlijk ook van toen. Dit zijn de strafkampen van Poetin. Immense bruutheid. A real concentration camp, waar dus ook Ilar terechtkomt. Hij zou net gaan trouwen met zijn geliefde Anastasia Sotova. Terwijl hij nog in een Moskouse cel zit, doen ze dat ook wel zonder elkaar. maar kort daarna geen spoor van Ilar. Hij is ergens verdwenen in het Russische gevangenissysteem, maar twee maanden later ontvangt Anastasia een brief naar buiten gesmokkeld door zijn advocaat uit strafkolonie nummer zeven dus in Karelië. In zijn brief vertelt hij hoe hij meteen na aankomst in de isoleercel wordt gegooid omdat hij twee scheermesjes bij zich heeft. Die zijn niet van hem. Het is een opzetje van de bewaarders. Dagelijks wordt hij meerdere keren mishandeld door tien, twaalf bewaarders tegelijk. Zelfs de gevangenisdirecteur zou eraan meedoen. Ook duwen ze zijn hoofd in een wc pot. Ilar gaat uit protest in hongerstaking. De bewaarders dreigen een andere gevangene erbij te halen om hem te verkrachten als hij zijn hongerstaking niet zou opgeven. Ook wordt Ilar geboeid en aan zijn polsen opgehangen met vreselijke pijnen in zijn armen en rug en er wordt gedreigd om hem onder de grond te stoppen. Anastasia besluit de brieven te publiceren. Dapper, maar ook zeer risicovol voor haarzelf en haar man, maar ook zeer effectief. Een storm van verontwaardiging barst los, nationaal en internationaal. Kremlin critici en mensenrechtenactivisten buitelen over elkaar heen om Ilars verhaal te delen en op te roepen tot actie, zoals hier Amnesty International. En in een resolutie roept ook het Europees Parlement op tot onmiddellijke en onvoorwaardelijke vrijlating, niet alleen van Dadin, maar ook alle andere gevangenen die vastzitten onder deze wet. Want ook andere oud gevangenen laten zich horen. Het regent vergelijkbare getuigenissen. Al snel blijkt dat dergelijke horror praktijken niet alleen voorkomen in strafkolonie nummer zeven. Er zijn meer van dit soort gevangenissen die ook wel bekend komen te staan als martel kampen. Ik zeg er vast bij: gruwelijke beelden bestaan en wie ze zoekt zal ze vinden. Wij kiezen er in deze video voor onze niets te laten zien, maar de beelden en getuigenissen die rondgaan brengen al snel bepaalde herinneringen naar boven. Aan de Sovjettijd het volgende hoofdstuk. Hoe Ilars verhaal verder gaat, dat vertel ik je aan het eind van deze video. Eerst een stukje geschiedenis, want we moeten het in deze context hebben over het gevangenissysteem ten tijde van de communistische Sovjet-Unie en dan met name de periode onder deze man Josef Stalin. Ik heb het over de Goelag. Goelag is de naam van de in 1930 opgerichte overheidsdienst die verantwoordelijk was voor de strafkampen. Het is een afkorting voor de Glavnoje Oepravlenieie Ispravitelno-troedovych lagereij. letterlijk vertaald hoofd directoraat voor Opvoedings en Werkkampen. Voor het eerst komen alle Sovjet gevangenissen onder één organisatie te staan. De bekende oud gevangene Aleksandr Solzjenitsyn beschrijft in zijn boek De Goelag Archipel uit 1973 de strafkampen als een geografisch eilandenrijk van de moerassen van Siberië tot in alle hoeken van de Sovjet-Unie. Op deze kaart zie je wat hij daarmee bedoelt. Honderden kampen, verdeeld over dat immense, over vele duizenden kilometers uitgestrekte rijk. Het zijn dus straf, maar vooral ook werkkampen. Want ook al is heropvoeding, zoals het officieel heet, het ideologische doel. In de praktijk gaat het vooral om dwangarbeid om de Sovjet economie en ook de oorlogsindustrie te dienen. Zeg gerust slavenarbeid. Denk aan het kappen van hout, werken in de mijnen of het naaien van uniformen. Maar bijvoorbeeld ook het massaal inzetten van gevangenen om te bouwen aan enorme infrastructurele projecten, zoals het uitgraven van het meer dan 200 kilometer lange Witte Zeekanaal die de Witte Zee en de Baltische Zee met elkaar verbindt. Of de aanleg van de meer dan 3000 kilometer lange Baikal Amoer spoorlijn in het verre Verre Oosten. Wie er in die kampen zitten? Natuurlijk criminelen, maar ook veel politieke gevangenen. Want ten tijde van de Goelag geldt het beruchte artikel 58 tegen staats vijandige activiteit. Dat betekent zoveel dat onder de noemer vijand van het volk in principe iedereen die het regime niet aanstaat kan worden opgepakt en weggestopt. En vaak vele jaren. Naast Sovjet burgers zitten er ook veel krijgsgevangenen in de kampen, bijvoorbeeld uit Duitsland, Japan en Polen. En ook enkele duizenden Nederlanders hebben de Goelag kampen van binnen gezien. Precieze aantallen zijn lastig, want officiele cijfers zijn er vaak niet of zijn onbetrouwbaar. Maar volgens schattingen zouden in totaal tegen de 30 miljoen mensen gevangen zijn gezet in de Goelag en één op de tien zou het niet hebben overleefd. Probeer je eens een voorstelling te maken van de omstandigheden in die kampen. Te weinig voedsel, mishandelingen, martelingen, ontberingen zoals de kou en werken tot je er soms letterlijk dood bij neervalt. Ik kan er allerlei kwalificaties op plakken, maar wie dit veel beter kan vertellen is Rusland kenner Paul Alexander. Hij werkt momenteel aan een boek over politieke gevangenen in Rusland. Toen en nu. Die terreur onder Stalin, die was echt gigantisch. Toen waren de omstandigheden verschrikkelijk. Dus die gingen die. Die ging ook allemaal dood in de kampen, dus die werkten echt diep in Siberië met temperaturen van uh onder de dertig graden en dan moesten ze de hele dag werken. En die dagindeling was heel simpel en ze stonden om 6.00u op en dan was er appèl en dan gingen ze daarna naar het werk. Ze leefden op minimale rantsoenen s ochtends pap en s middags ook vaak gerstepap of tarwepap. Uh stuk brood en hele waterige soep kregen ze en ze woonden dan uh in barakken. Ja, daar lagen ze in een ruimte met zo'n honderd man gemiddeld in ver afgelegen gebieden in dat immense sovjet rijk. Onder Stalin werden d'r dus miljoenen mensen naar de kampen gestuurd en zonder verder proces of wat dan ook. En mensen werden ook per duizenden uh doodgeschoten. Officieel wordt de Goelag in 1960 ontbonden, maar de kampen blijven en die komen onder beheer van de KGB, de toenmalige geheime dienst van de Sovjets. Dus echt verdwenen zijn ze nooit. Ook niet na de val van het communisme in de jaren negentig. We maken een grote sprong voorwaarts in de tijd naar het nu. Laten we de vraag kunnen stellen in hoeverre het huidige Russische gevangenissysteem te vergelijken is met de Goelag. In de woorden van Vladimir Oséchkin, oprichter van de mensenrechtenorganisatie Gulagu.net. De moderne Russische gevangenis kampen zijn een direct voortvloeisel van een Goelag systeem uit de Sovjet tijd. Vaak zelfs in dezelfde kampen als waar de gevangenen van toen werden geëxecuteerd. Zijn claims worden door andere getuigen bevestigd. En ja, die vergelijking is te maken. Ik bedoel de vreselijke omstandigheden waaronder gevangenen gebukt gaan. De locaties van de kampen diep in Siberië, vaak zelfs op de funderingen van de oude Goula kampen. Paul, daarom aan jou de vraag. Is de Goelag een onmenselijk verschijnsel uit het verleden of leeft het voort in het huidige systeem? Er is nu geen sprake meer van miljoenen mensen die naar de kampen worden gestuurd of uh duizenden die worden doodgeschoten. Dat uh ja staat niet in vergelijking met hoe het er nu aan toe gaat, maar de vonissen die nu worden uitgesproken door de rechters die doen aan de Stalin tijd denken dus voor t minste of geringste dan loop je de kans op zeven jaar uh strafkamp. Kamp systeem zoals dat nu bestaat stamt uit de jaren zestig jaren zeventig. Het leven ziet er hetzelfde uit. Ze wonen in dezelfde kampen, in dezelfde barakken die eigenlijk nooit gemoderniseerd zijn. In dezelfde bakstenen gebouwtjes met zo'n honderd gevangenen per barak. Wat ze bijvoorbeeld uh doen is je voor het minste of geringste vooral als politieke gevangene naar de isoleercel sturen. En dan geven ze je vijftien dagen isoleercel bijvoorbeeld. En de kampleiding heeft t in veel gevallen voorzien. Uh, op de politieke gevangenen. En die andere onvermijdelijke overeenkomsten tussen toen en nu? Het opsluiten van politieke tegenstanders onder het mom van een controversieel wetsartikel dat het mogelijk maakt om kritische geluiden voor het minste of geringste jarenlang weg te kunnen stoppen. Zoals dus Dadin in strafkamp. Zeven. Zoals ik net heb verteld. En natuurlijk Alexei Navalny. De reden dat we nu deze video maken. Aleksej Navalny is vergiftigd met het zenuwgas novitsjok en Vladimir Poetin zit erachter. Dat zegt zijn weduwe Julia Navalny. Navalny stierf in de beruchte strafkolonie IK-3 bijna 2000 kilometer van Moskou. IK-3 ligt in de poolcirkel en draagt de bijnaam de Pool Wolf. Het is er ijskoud en een winter lang zie je geen daglicht. Het is een van de meest afgelegen en strengst bewaakte strafkolonies van Rusland. Hier komen de zwaarste criminelen terecht en ook hier vreselijke omstandigheden en gruwelijkheden zoals beschreven door Ildar Dadin. En met Navalny en Dadin zijn er vele andere politieke gevangenen die de Russische kampen van binnen meemaken met alles wat daarbij hoort. Maar je kunt politieke tegenstanders wel opsluiten. Juist vanuit die gevangenissen spelen zowel Navalny als dat ding een ontzettend belangrijke rol voor dat Russische tegengeluid. Inmiddels is het in Rusland onmogelijk om je protest stem te laten horen. Zodra je de straat op gaat, wordt je ingerekend en loop je de kans op een lange gevangenisstraf. alleen vanuit de gevangenis zijn die politieke gevangene wel hun proteststem aan het laten horen. Bijvoorbeeld en Navalny deed dat heel duidelijk in de rechtszaal. Dan sprak hij zich politiek uit tegen Poetin en tegen de oorlog. En andere politieke gevangenen doen dat in brieven die ook gepubliceerd worden op sociale media en in de onafhankelijke Russische pers. En zo laten zij hun protest stem horen. Het is ook niet voor niets dat ze Navalny zo enorm hebben geisoleerd en nu uiteindelijk hebben omgebracht. Dat is het is wel altijd de bedoeling geweest van de autoriteiten om hen zoveel mogelijk het zwijgen op te leggen. En dan is er nog één vergelijking tussen toen en nu die ik hier moet benoemen. Ten tijde van de Tweede Wereldoorlog zijn ongeveer 1 miljoen Goelag gevangenen vrijgelaten om te dienen in het Rode Leger. Of ja, vrijgelaten, eerder losgelaten om te vechten en te dienen als kanonnenvoer. En ook dat doet ergens aan denken. Ken je dit fragment nog? Je ziet hier voormalig Wagner leider Jevgeni Prigogine. Met wie het als uiteindelijke tegenstander van Poetin ook niet goed is afgelopen. Net als veel anderen ook. Maar dat is weer een ander verhaal. Waar het hier om gaat is dat Prigogine in de kampen Russische gevangenen rekruteerde om te vechten aan het front in Oekraïne, met het vooruitzicht als je het zes maanden overleeft, ben je een vrij man. Wat zou jij doen? De beroemde Russische journalist en activist Olga Romanova beschrijft deze exploitatie van gevangenen als de voortzetting van de stalinistische mentaliteit. Heeft ze daar een punt? Poetin heeft het nooit nodig gevonden om het systeem van strafkampen te moderniseren, hoewel daar wel uh een roep om was, ook vanuit het Russische parlement. En nu blijkt, zeggen veel Russen., waarom. Het gevangenissysteem zoals het bestaat komt hem heel goed uit namelijk. Poetin kan deze strafkampen heel goed gebruiken, namelijk als menselijke reservoir voor zijn oorlog. Hij haalt criminelen uit de kampen en stuurt ze naar het front. Ze dienen dan ook vooral als kanonnenvoer, ook al zeggen ze zelf van niet. Toch komen de meesten van hen om het leven volgens cijfers van een Russische organisatie. Daarmee kan hij nu zijn oorlog voeren. Er zijn uh Russen die echt uh er vanuit gaan dat Poetin dit heeft uh gecreëerd op deze manier. Maar ja, wat Poetin precies uh denkt dat weet niemand. Dus is het huidige gevangenis systeem onder Poetin een voortzetting van de Goelag onder Stalin? De enorme aantallen gevangenen en ook de massaexecuties binnen de kampen zijn iets van toen. Maar feit is wel dat er in de huidige gevangenissen ook gruwel praktijken plaatsvinden en dat op eenzelfde manier wordt geprobeerd politieke tegenstanders de mond te snoeren, te intimideren en te ontmenselijken. Dat blijkt wel uit het verhaal van Dadin en de vele getuigenissen die daarop volgen. Over Dadin gesproken, want zijn verhaal is nog niet af. Na vijftien maanden in verschillende strafkampen kwam hij in 2017 vervroegd vrij. Nou Ildar,juist gemotiveerd door de horror die hij heeft doorstaan, zet meer dan ooit zijn activisme voort. Jarenlang predikt hij daarbij geweldloosheid. Het leverde hem de bijnaam Gandhi op. Tot de zomer vorig jaar. Hij is het geloof in vredig protest verloren. Maar hij is wel strijdbaarder dan ooit. Hij is nu in Oekraïne en heeft zich aangesloten bij het Siberisch Bataljon, een groep Russische vechters die het aan de kant van Oekraïne opnemen tegen de Russen om met wapens te vechten tegen zijn oude kwelgeest. En zo strijdt deze Russische oud gevangene in Oekraïne tegen andere Russische oud gevangenen.

Strafkampen in Rusland

De dood van oppositieleider Aleksej Navalny is een dieptepunt in het verzet tegen de Russische president Vladimir Poetin. Navalny is omgekomen in een strafkamp, net als veel andere politieke tegenstanders van Poetin. Wat zijn de omstandigheden in deze kampen en waar komt dit Russische gevangenissysteem eigenlijk vandaan? 

De politieke gevangenen van Poetin 

Gegil, schoten en sirenes door de straten van Paramaribo. We zijn in Suriname, december 1982. Zestien mannen worden uit hun huizen gehaald en naar een oud fort aan het water gebracht. Daar in het oude Fort Zeelandia worden ze verhoord, gemarteld en op één na geëxecuteerd. De mannen hebben iets gemeen: ze hebben allemaal kritiek op het militaire regime van legerleider Desi Bouterse, die je misschien wel kent van de baan die hij dertig jaar later binnensleept. President van Suriname. Desi Bouterse is beëdigd tot president van Suriname. De moorden laten grote littekens achter in de Surinaamse samenleving. Deze moorden hebben Suriname decennia lang compleet verscheurd. Deze december 2023 volgt na meer dan veertig jaar het slotakkoord van een van de meest geruchtmakende gebeurtenissen van de recente geschiedenis van Suriname. In deze video neem ik je mee van deze december naar die december en zie je hoe deze moorden invloed hadden en hebben op Suriname. Dit zijn de decembermoorden uitgelegd. Het jaar is 1975. Nadat Suriname meer dan 300 jaar een kolonie was van Nederland wordt het nu onafhankelijk. Een eigen staat met een eigen leger. Nog een paar puntjes op de i en intussen worden in Paramaribo de laatste achterhoedegevechten om de inhoud van de grondwet geleverd, waarna het parlement de grondwet unaniem goedkeurt. Met nog vijf dagen te gaan worden her en der al feestelijkheden georganiseerd. Een feestelijke dag, maar dat gevoel is van korte duur. De weg naar de onafhankelijkheid verloopt rommelig. Één op de vier Surinamers vertrekt naar Nederland. Die blijft, ziet het land verslechteren, de werkloosheid stijgt en het leven is zwaar. Er ontstaan spanningen. In 1980 komt het tot een kookpunt. Onderofficieren van het Surinaamse leger plegen een coup onder leiding van Desi Bouterse. Zetten ze de regering af en nemen ze hen gevangen. We hebben dus besloten om hard op te treden. Maar moet dat dan zonder vorm van proces? Voorlopig wel. Onder veel Surinamers is er eerst best wel sympathie voor de staatsgreep. Ze denken prima, grote schoonmaak. Maar al snel wordt duidelijk dat de militairen niet van plan zijn om naar de schoonmaak terug te keren naar een kazerne. Bouterse verbiedt politieke partijen, maakt een einde aan de rechtsgang en intimideert de pers. Er komt een avondklok en als je kritiek hebt dan zien mensen je soms nooit meer terug. Bouterse leidt met een ijzeren hand en hoge militairen worden verdacht van cocaïne, handel, vriendjespolitiek, wapenhandel. Beloofde verkiezingen blijven uit het parlement en de grondwet opgeheven. De weerstand onder het volk groeit. Suriname is een militaire dictatuur geworden. Ook binnen het leger is niet iedereen hier blij mee. In 1982 pleegt een kleine groep militaire en tegencoup. Den vieren 11 maart 1982 hebben de militairen van het Nationaal Leger ons volk bevrijd van het ondragelijke geworden juk van de nu afgezette legerleiding. Een van de initiatiefnemers is sergeant majoor Hawker, die net daarvoor in 1980 nog die couppleger met Bouterse was. Maar de coup mislukt. Hawker wordt opgepakt en krijgt zwaargewond een microfoon onder z'n neus. Heb je nou echt gedacht dat het zou lukken? Nou, in eerste plaats. Uh. Het was wel duidelijk met uh dat uh het merendeel van het leger achter uh haar leider stond. Want uh er vonden veel overlopingen plaats. U bent dus echt geen leider. Ik ben een militair. Kort hierna wordt Hawker geëxecuteerd. Eigenlijk wordt hier duidelijk dat Bouterse tegenstanders kan ombrengen zonder consequenties, want wie pakt hem aan? Hij heeft de rechtsgang de nek omgedraaid. Geen proces, niks. De militairen hebben de absolute macht. Weg met Bouterse! Steeds meer Surinamers waren het ook niet eens met het beleid van Desi Bouterse. Vooral journalisten, advocaten en de vakbondsleiders uitten hun kritiek. En dan 7 december 1982. Zestien tegenstanders van Bouterse worden ‘s avonds opgepakt. Advocaten, journalisten, militairen, een universiteit, docent, vakbondsleider en een ondernemer. Het leger steekt gebouwen van onafhankelijke media en de grootste vakbond in de fik. De mannen worden meegenomen naar Fort Zeelandia. Het hoofdkantoor van Bouterse. Daar worden ze beschuldigd van het plegen van een coup. Een van hen leest waarschijnlijk onder druk een verklaring voor over de vermeende plannen. “U hebt een verklaring afgelegd en dat is geschied op vrijwillige basis. Dat klopt wel.” Ze worden op één na dus gruwelijk gemarteld en vermoord. Hier is de radionieuwsdienst met een ingelaste uitzending. In Suriname zijn mensen die gisteren werden gevangengenomen, geëxecuteerd. De ochtend na de executies legt Bouterse een verklaring af op tv. “Landgenoten, vannacht hebben wij een poging tot een machtsovername die met veel verlies van mensenlevens gepaard zou gaan, vroegtijdig kunnen verijdelen. De mannen zouden met geweld de macht hebben willen grijpen en ze zijn neergeschoten omdat ze op de vlucht sloegen, zegt Bouterse. En de lichamen mogen verder niet onderzocht worden. Maar later worden er toch meer details bekend. De mannen blijken niet alleen neergeschoten, maar zwaar mishandeld. “Wat ik zag waren eigenlijk stukgeslagen lichamen, heel veel verwondingen. Hij was, uh helemaal beschoten.” “De gesla, geslachtsorganen hingen zo'n beetje losjes op, opzij.” Alsof je met een scherp mes een scherp voorwerp, voorwerp of houwer of weet ik veel waar op in...ingehakt.” Het is dat ik me allemaal herinner van het verhaal van Bouterse dat de jongens op de vlucht zijn doodgeschoten. Klopt dus niks, want op de vlucht doodschieten doe je van achteren en niet van voren. Het laat diepe sporen achter in de Surinaamse samenleving, maar daar kan mijn collega en NOS correspondent Nina Jurna vanuit Fort Zeelandia in Paramaribo je meer over vertellen. De decembermoorden hebben Suriname veranderd, maar vooral compleet verdeeld. Dit land is klein en iedereen kent wel iemand die vermoord is. Een familielid, een vriend, een buur. Maar dat geldt ook voor de kant van de daders. Want ook zij en hun naasten maken deel uit van deze samenleving. De Decembermoorden hebben een grote schok veroorzaakt, want Surinamers kenden wel verhalen van gewelddadigheden uit de koloniale tijd. Maar dat Surinamers dit onderling met elkaar konden doen, heeft een grote schok veroorzaakt. De details van wat er precies gebeurd is, blijven lang onduidelijk, maar na december 82 is dit duidelijker dan ooit. Suriname is een militaire dictatuur en de baas duldt geen tegenspraak. Na de moorden blijft het jarenlang onrustig in Suriname. Nederland stopt met geld sturen. De economie stort in. Surinamers die verkiezingen en vrijheid willen worden tot vijanden verklaard en de ontevredenheid onder het volk groeit opnieuw. “Uit vrijheid en trouw. Er kan geen democratie zijn met een regime, dat kan niet.” Halverwege de jaren tachtig begint een bloedige binnenlandse oorlog tussen twee partijen guerrillastrijders onder leiding van Ronnie Brunswijk. Dat de oud lijfwacht van Bouterse en aan de andere kant het Surinaamse leger van Bouterse. Die strijd duurt zeven jaar. Er komt een vredesakkoord. Tussen Brunswijk en Bouterse en ze spreken af dat ze zullen werken aan een democratiseringsproces. Heel kort. Suriname wordt een democratie, maar wel onder militair toezicht. Het leger krijgt in de grondwet juridische en politieke macht. In 1987 zijn er verkiezingen. Dit jaar nog zullen er in de Republiek Suriname algehele vrije en geheime verkiezingen worden gehouden en Bouterse verliest. De jaren erna zijn een constante strijd tussen de nieuw gekozen burgerregering en het leger onder leiding van Bouterse. Uiteindelijk wordt in 1991 Ronald Venitiaan president. Hij beperkt de macht van het leger en ontslaat Bouterse. Venitiaan moet drastisch bezuinigen omdat het zo slecht gaat met Suriname. Maar ondertussen blijft Bouterse iemand om rekening mee te houden. Hoe hij dat voor elkaar kreeg, dat vertelt Nina. Hij richtte een partij op de Nationale Democratische Partij, de NDP, en daarmee speelde hij in op populistische en antikoloniale sentimenten en de partij groeide. Veel Surinamers zijn in het hier en nu vooral bezig met overleven en veel minder met het verleden. Bouterse schopt het in 2010 tot president en dat blijft ie tot 2020. Bouterse is populair bij veel jongeren. Zijn politieke partij heeft een eigen jongerenafdeling en hij investeert en sponsort ook veel jongeren projecten op het gebied van cultuur en sport. En Bouterse investeert al jaren in jongeren om zijn kant van het verhaal te vertellen dat de slachtoffers van de moorden volgens hem een coup wilde plegen. En daarmee komen we weer terug bij de decembermoorden. Bij het proces, 25 jaar na de moorden, net voordat het verjaard begint in 2007 het strafrechterlijk proces tegen Bouterse duurde jarenlang tot 2019. Stukje bij beetje wordt er steeds meer duidelijk over die december dag. Desi Bouterse heeft tijdens de decembermoorden zelf twee mensen doodgeschoten en uiteindelijk, totaal onverwacht, heeft de rechter in Suriname uitspraak gedaan in het proces rond de Decembermoorden. President Desi Bouterse is veroordeeld tot twintig jaar celstraf. In 2019, bijna veertig jaar na de moorden, wordt Bouterse veroordeeld. Op die dag heeft de rechtstaat Suriname weer iets. De krachten hebben de rechtsstaat Suriname heeft overleefd, want niemand had gedacht dat deze krijgsraad althans any krijgsraad in Suriname ooit zou komen tot de veroordeling van de president van Suriname. Maar hij komt niet vast te zitten want gevangenneming wordt niet geëist en Bouterse tekent in vrijheid dus verzet aan tegen het vonnis. Samen met de andere verdachten blijft ie tot op de dag van vandaag op vrije voeten. Er is. Het klinkt misschien alsof heel Suriname bezig is met dit impactvolle verhaal, maar dat is niet zo. Op scholen wordt er amper over onderwezen. Wat ik begrijp hebben jullie dus eigenlijk pas in je studentenleven gehoord wat er in de jaren tachtig is gebeurd. Dan zeg ik het even kort door de bocht. Ik had heel veel spijt erva dat ik er niks van wist. Ook is er lange tijd een soort angst in Suriname geweest om over de gebeurtenissen van de jaren tachtig te praten en bij veel nabestaanden en familieleden van de slachtoffers was het trauma groot en kon het boek maar niet dicht omdat het proces nog liep. En, vertelde Nina me. In Suriname heerst soms een taboe op pijnlijke en gevoelige onderwerpen. Daar wordt vaak niet over gepraat. Mensen kijken dus op verschillende manieren terug op de decembermoorden en ook op de hoofdpersoon Desi Bouterse. Toch Nina? In Suriname is Bouterse zowel populair, maar hij is ook een omstreden persoon. Hij is charismatisch, hij is een populist en zijn aanhangers prijzen hem om zijn leiderschapskwaliteiten. Maar hij drukt ook al jaren een negatief stempel op Suriname. In Nederland is Bouterse bij verstek veroordeeld voor drugshandel en behalve de decembermoorden heeft hij veel meer gewelddadigheden gepleegd in de jaren tachtig. Tijdens zijn presidentschap tussen 2010 en 2020 heeft hij Suriname in een diepe economische crisis gestort. De vraag is ook of met de uitspraak dit hoofdstuk eindelijk kan worden afgesloten.

De Decembermoorden uitgelegd

In december 2023 begint het strafproces tegen de oud-president van Suriname Desi Bouterse. In december 1982 pleegt hij samen met anderen een staatsgreep en is hij betrokken bij een aantal moorden, de Decembermoorden. Wordt hij 41 jaar later dan eindelijk gestraft voor zijn daden?

Proces tegen oud-president Suriname

Kan je een aardbeving voorspellen? Kijk: een voorspelling waar je wat aan hebt, heeft drie onderdelen. De plek, de kracht, en de tijd. Plek. Kracht. Tijd. En hoe specifieker, hoe beter.
Sommige mensen zijn ervan overtuigd dat ze net als het weer een aardbeving kunnen voorspellen. Ze denken dat bijvoorbeeld te zien aan het sterrenstelsel. Moet je bij wetenschappers niet mee aankomen. Was het niet met Turkije dat een Nederlandse man dat had voorspeld? Als je vaak genoeg voorspelt komt het wel een keer uit. Dat is het gevaar.
Of, geen sterren maar: dieren.
Er zijn echt talloze verhalen en video's over dieren die een aardbeving al voelen aankomen. De Chinese stad Haicheng werd er in 1975 zelfs om geëvacueerd. En inderdaad, een paar dagen later: een aardbeving. Het is alleen meer toeval dan wijsheid. Onderzoekers hebben vaak gekeken of dieren eerder dan mensen een aardbeving aan zien komen. En het verband? Nooit gevonden.
Ok, maar als je een kloppende voorspelling wilt doen van de plek, kracht en tijd, waar begin je dan?

Eerst: de plek. Waar gaat de aardbeving komen? Daar kun je eigenlijk een prima inschatting van maken, want kijk... De aardkorst is verdeeld in vakken: aardplaten. De ruimte daartussen noemen we breuklijnen. Die platen bewegen heel langzaam, met een paar centimeter of millimeter per jaar. Als door die beweging de spanning tussen platen teveel wordt, dan krijg je na een tijdje… Ja, hoe kunnen we dit het beste uitleggen? Jullie hebben allemaal wel eens met een liniaal gespeeld denk ik? Ah, met een liniaal natuurlijk. Breekt-ie. Spaghetti, waarom niet? Een stuk beweegt. Of zo, op een gegeven moment... Nou ja, je snapt 'm.
Dus als je wil voorspellen waar een aardbeving gaat komen, dan zijn die gebieden tussen twee platen een goede optie. Al is de ene breuklijn de andere niet. De manier waarop de platen langs elkaar bewegen maakt dat een aardbeving vaker of minder vaak voorkomt. Een berucht gebied is de Ring of Fire met de meest onrustige aardplaten ter wereld. Hier komen 90 procent van alle aardbevingen voor. En hier, bij de San Andreasbreuk, gaat het al jaren over een verwachte mega-aardbeving. Besproken door nieuwsprogramma's, wetenschappers, Hollywood... En zelfs Emil!
Oke, dus je denkt nu misschien, als je wil voorspellen waar een aardbeving gaat komen, dan kijk je dus vooral naar die breuklijnen? Nou, ja en nee. Want ze komen echt niet alleen langs die plaatranden voor. De aardbeving in Marokko? Dat was een intraplaataardbeving. Ja, precies. Moet ik even uitleggen. Nee, geen spaghetti, geen liniaal, ook geen hout. Dino's?? Nee. Een tafelkleed. Dit is wel echt een lelijke.
Ja, ok.
Stel: dit kleed is een aardplaat, die dus af en toe een stukje verschuift. Dan kan het zijn dat bij dat verschuiven een vouw ontstaat. Een beving niet aan de randen, maar in de aardplaat zelf. Een stuk zeldzamer en meestal minder krachtig, maar het komt voor.
Geen minuut meer binnen gebleven. Het was doodeng.
En juist omdat het zeldzamer is, zijn die plekken minder voorbereid en de gevolgen mogelijk nog groter.
Ok, dus de ene plek is gevoeliger voor aardbevingen dan de ander, maar echt voorspellen waar er precies een aardbeving gaat komen? Dat kan niet.

Nummer 2 dan: kracht. Toch wel belangrijk in een voorspelling. Je hebt misschien weleens gehoord van de Schaal van Richter. Nou die schaal van Richter gebruiken we niet meer, want er is iets dat veel nauwkeuriger is. De momentmagnitudeschaal. Dat is dus altijd het getal dat je erbij hoort. Hoe hoger het getal op die momentmagnitudeschaal, hoe zwaarder de beving. En flink ook, want 1 punt verder op de schaal betekent een toename van factor dertig. Dus 3,0 is 900 keer sterker dan een beving van 1,0. Bij de beving in Marokko, van 6,8, kwam 60.000 keer meer energie vrij dan bij de zwaarste beving in Groningen ooit.
Die was 3,6.
De kracht van een aardbeving meten? Da's geen probleem. Over de hele wereld staan seismometers die trillingen registreren. Ook in Nederland. Maar: de kracht voorspellen? Da's lastig. Je kan wel iets zeggen over de potentiële kracht. Want van sommige breuklijnen weten we dat er veel spanning op staat, of dat de breuk vastzit. Maar omdat de kracht van een aardbeving van zoveel factoren afhankelijk is, houdt het daar wel een beetje op. 
En ook al zouden we kunnen weten welke kracht er op ons afkomt, dan is er nog een grote onbekende: de diepte. Kijk, hoe hoger in de aardplaat de beving is, hoe meer wij hier daarvan merken. En andersom: hoe dieper de beving in de aardplaat, hoe minder wij het hier voelen. De beving in Marokko was zo'n ondiepe aardbeving, die tot veel meer schade leidt. Dus om heel precies de kracht te voorspellen, moet je ook de diepte kunnen voorspellen. En dat kan sowieso niet. Misschien moet je zo'n voorspelling ook niet proberen. Zes Italiaanse wetenschappers die dat deden kregen daar zelfs een celstraf voor. Toen in 2009 inwoners van het bergdorpje L'Aquila bezorgd waren over lichte bevingen in het dorp, staken de wetenschappers de koppen bij elkaar en ze concludeerden: dit zijn normale trillingen, geen zorgen. Zes dagen later... Een aardbeving van 6,3 verwoest delen van de stad. Bijna 300 mensen overlijden. De rechter veroordeelt uiteindelijk de wetenschappers voor dood door schuld. Uiteindelijk, jaren later, werd die straf in hoger beroep weer ingetrokken tot verdriet van de nabestaanden. 
Kortom, hoe krachtig een aardbeving gaat zijn? Ook dat kun je niet voorspellen.

Tot slot: wanneer komt er een aardbeving? Landen als Japan, de VS en Canada hebben allemaal een 'early warning system'. Hoor je in Japan bijvoorbeeld dit geluidje, dan heb je een paar seconden om naar een veilige plek te gaan. En daar is het hele land op voorbereid. Zodat iedereen supersnel kan omschakelen. Maar echt een voorspelling is zo'n early warning system ook niet. Het heeft namelijk pas door dat er een aardbeving komt... als-ie al is begonnen. Een aardbeving is namelijk niet 1 trilling. Het zijn er meerdere, net als een druppel die in het water valt. Seismometers pikken een van de allereerste golven op, da's de P-golf. Die de bodem een klein beetje laat trillen. Dan kan het systeem al een waarschuwing sturen, want de tweede golf, de S-golf, is een stuk sterker. Vlak daarna volgen de sterkste schokken. Het geeft je dus hoogstens enkele tientallen seconden tijd. Soms net genoeg om levens te redden, maar liever zie je het veel eerder aankomen.

In 1975 dachten ze in Japan: we weten het zeker. De volgende, grote aardbeving komt hier. Want ja, gemiddeld is hier iedere 150 jaar een mega-aardbeving. En de vorige was al bijna 150 jaar geleden, dus het moet eigenlijk wel tijd zijn voor een nieuwe, dachten ze. De regio werd verklaard tot risicogebied en er mochten bijvoorbeeld geen kerncentrales meer worden gebouwd. 36 jaar lang gebeurde er... niets. Tot...
‘Japan is vandaag getroffen door de zwaarste aardbeving in 140 jaar.’ Alleen was die niet hier, zoals voorspeld, maar honderden kilometers verderop, waar wel kerncentrales stonden. Dus ja... wanneer? En ook weer... waar? We weten het gewoon niet. 

Oke. We kunnen dus wel íets zeggen over de plek, de kracht en de tijd. Maar die drie combineren? Onmogelijk. Maar wetenschappers geven niet zomaar op. Ze doen onderzoek met satellieten naar verstoringen in de lucht, aardplaatgolven, wiskundige modellen, AI, via laagfrequente elektromagnetische uitstoot, iets dat critical transitions in complex system heet. Maar nog niemand heeft de heilige graal gevonden om dit soort rampen te zien aankomen. ‘Er zijn zeker collega's die al een beetje vermoeid zijn, maar ik heb binnen de gemeenschap nog
niet gemerkt dat men er genoeg van heeft of erop uitgekeken is.'

Hoe voorspel je een aardbeving?

Er zijn drie elementen bij het voorspellen van een aardbeving: de plek, de kracht op de schaal van Richter of de momentmagnitudeschaal en het tijdstip. Voor de locatie wordt vaak gekeken naar breuklijnen, maar intraplaataardbevingen komen ook voor. De kracht hangt onder andere af van de diepte van de aardbeving. Het tijdstip van een aardbeving is kort van tevoren pas echt goed aan te geven, als de aardbeving eigenlijk al begonnen is met kleine trillingen.

De plek, de kracht en de tijd

Er zijn weinig conflicten die zoveel losmaken als het Palestijns-Israëlische conflict. De regio heeft een geschiedenis van geweld, talloze oorlogen en bloedige conflicten. Ook nu weer. Met de grootste aanval op Israëlisch grondgebied in vijftig jaar. En ongekend bloedige aanvallen door Israël. Het speelt zich allemaal hier af in Israël en de Palestijnse gebieden. In deze video zoomen we in op de plek waar de Palestijnse militanten die Israël aanvielen vandaan komen de Gazastrook. Een plek die de afgelopen decennia zo vaak in het nieuws kwam en waar het leven zwaarder en zwaarder wordt. Dit is de Gazastrook, een piepklein stukje land waar de hele wereld over gehoord heeft. Zoals ik al zei, er zijn maar weinig conflicten die zoveel losmaken als deze. Een video hierover is dus al snel beladen. Er is ontzettend veel te vertellen over de Gazastrook en het grotere conflict. Maar de hele geschiedenis uitleggen in één video, dat gaat simpelweg niet. Dus we maken grote stappen in de geschiedenis. Eerst dit is de Gazastrook, nu. Een klein gebied waar zo'n 2,2 miljoen mensen leven, aan alle kanten potdicht. Israël bewaakt deze grenzen met hekken en muren tot wel zeven meter hoog. 24/7 Staat het Israëlische leger daar op scherp. Deze grens wordt streng bewaakt door Egypte en Israël beheert ook de zeegrenzen en het luchtruim. Niets of niemand kan dus zomaar de Gazastrook in of uit. Wat het betekent voor de mensen die in de Gazastrook wonen, kom ik zo op terug. Deze kaart zag er niet altijd zo uit. Eeuwenlang leefden joden, moslims en christenen daar in vrede. Het is voor die groepen een extreem belangrijke regio. In Jeruzalem bijvoorbeeld staat de Tempelberg op, zoals moslims het noemen Haram al-Sharif. Joden geloven dat Abraham daar een altaar bouwde om zijn zoon Isaak aan God te offeren. Ook zijn er twee Joodse tempels gebouwd die later zijn vernietigd. Voor moslims is het ook een van de heiligste plekken. Hier ging volgens hen de profeet Mohammed naar de hemel en is later de Al Aqsa moskee gebouwd. Voor christenen is de Heilige Grafkerk heilig. Zij geloven dat op de plek waar die staat, Jezus aan het kruis stierf en uit de dood opstond. Al deze plekken liggen in een gebied dat sinds de oudheid Palestina heet. Niet als een land, maar meer als regio tussen de Jordaan en de Middellandse Zee. Na de Eerste Wereldoorlog valt Palestina onder Brits toezicht, een van de supermachten van toen. Dan komt de Britse minister Balfour met een declaratie. Hij belooft de Joden een eigen plek en in die verklaring staat onder andere ook dit. Arabische inwoners met alle rechten die ze hebben, moeten daar ook kunnen blijven wonen. Dan de Tweede Wereldoorlog. Nazi-Duitsland vermoordt systematisch 6 miljoen Joden. De Holocaust. Daarna vindt vrijwel de hele westerse wereld dat er een veilige plek moet komen voor Joden Israël. Joden vinden dat ze altijd al recht hadden op dat land, omdat zij daar ook woonden voordat ze werden verjaagd of zelf vertrokken. Maar ja, het is niet zo dat er daarna niemand meer in dat gebied woonde. Op dat moment leven er ook al Arabieren en zij willen niet dat er een Joodse staat wordt gesticht op het stuk land waar zij wonen. In 1947 komt er een verdelingsplan. Groot Brittannië wil zich na de Tweede Wereldoorlog terugtrekken uit het gebied en de Verenigde Naties willen het verdelen in een Joods en Palestijns deel. Dat zien de Arabische landen niet zitten. Een jaar later leidt het tot oorlog. Tijdens deze Arabische Israëlische oorlog zijn ruim 750.000 Arabische inwoners verdreven of gevlucht. De Palestijnen noemen deze periode de Nakba, de catastrofe, want in 1948 roepen de Joden de staat Israël uit. En zoals je op de kaart ziet: Daarbij eindigen de Arabische inwoners met een stuk minder land dan de Verenigde Naties eerder hadden voorgesteld. Ze krijgen de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook. Sindsdien zien de grenzen van de Gazastrook er dus zo uit. Wie heeft het voor het zeggen in de Gazastrook? Ook daar is geen makkelijk antwoord op. In 1967 veroverd Israël het gebied tijdens de Zesdaagse Oorlog. Onder de Israëlische bezetting is het jarenlang onrustig. Joodse kolonisten stichten er nederzettingen tot grote woede van de Palestijnen en breken regelmatig grote volksopstanden uit. Opnieuw geweld in de Gazastrook. Bij demonstraties vanmorgen zijn er zeker zestig gewonden gevallen. In 2005 trekt Israël zich terug uit Gaza. Als het ochtend is rijden de laatste tanks de grens over. Israël trekt letterlijk de deur achter zich dicht. De Palestijnse Autoriteit krijgt de volledige controle over het gebied met aan het hoofd president Abbas. De Palestijnse bevolking viert feest. Maar echt vrij is Gaza niet. Israël blijft de baas over het luchtruim, de zee en grote delen van de grens. En zolang dit probleem niet wordt opgelost, zal er eigenlijk geen sprake zijn van een beëindiging van de bezetting en blijft Gaza één grote gevangenis. Het blijft extreem gespannen. Binnen een paar weken vliegen er alweer raketten van Gaza naar Israël en andersom. Weer bombardementen uitgevoerd op Palestijns gebied. En ook al heeft president Abbas het officieel voor het zeggen, hij krijgt de strijdgroepen in Gaza niet onder controle. Zij vallen Israël aan vanuit Gaza en strijden ook binnen Gaza om de macht. De belangrijkste strijdgroep is Hamas, een fundamentalistisch islamitische beweging, opgericht in de jaren tachtig als verzet tegen de Israëlische bezetting. Hamas is ook een politieke partij. Zorgt daarnaast voor gezondheidszorg en onderwijs in Gaza en staat vooral bekend om de radicale militaire tak. Het belangrijkste doel van de groep: een Palestijnse staat stichten en Israël vernietigen. Meer dan een jaar nadat Israël zich uit Gaza terugtrekt, wint Hamas de verkiezingen. Maar de machtsstrijd tussen Hamas en andere strijdgroepen is er nog steeds. Uiteindelijk grijpt Hamas in 2007 met geweld de volledige macht in de Gazastrook. Daarna besluit Israël om de grensbewaking met Gaza op te voeren, omdat Hamas aanslagen pleegt en zegt 'Wij willen Israël vernietigen'. Daarna volgt het ene na het andere bloedige conflict tussen Hamas en Israël. Aanslagen, bombardementen, liquidaties, schietpartijen, raketaanvallen, jarenlang vallen door het steeds oplaaiende geweld doden en gewonden. Volgens de VN vallen tussen 2008 en 2022 166 Israëlische doden in Israël en de Gazastrook. Aan Palestijnse kant zijn dat er 5362. Hoewel daar heel belangrijke momenten tussen zitten, gaat het voor deze video echt te ver om daar heel precies op in te gaan. En het conflict duurt al zo lang. Het is echt te simpel om te zeggen de één valt aan en de ander reageert. Maar waar het heel kort door de bocht op neerkomt is het ene geweld wakkert het andere weer aan. Oftewel het is een vicieuze cirkel van geweld waar maar geen einde aan lijkt te komen. Hamas zegt dus namens de Palestijnse bevolking in de Gazastrook te vechten. Maar hoeveel Palestijnen ook echt achter Hamas staan, is moeilijk te zeggen. Er zijn Palestijnen die hardop zeggen dat ze Hamas steunen, maar wie tegen Hamas is, horen we niet. Omdat je zoiets niet zonder gevolgen kan zeggen. Goed. De afgelopen jaren is dit hoe de macht grofweg is verdeeld. In Gaza heeft Hamas dus de macht. Israël bewaakt het grootste deel van de grens en bepaalt volledig wie of wat Gaza in of uit mag. Israël controleert ook het luchtruim en bepaalt tot hoever schepen uit Gaza de zee in mogen. En het ligt nog wat ingewikkelder. Andere landen en groepen hebben misschien geen rechtstreekse macht, maar wel invloed in het conflict. Westerse landen steunen Israël ook financieel. Israël is daardoor militair veel sterker dan Hamas. Israël heeft één van de meest geavanceerde legers ter wereld. Een bekend voorbeeld is het Israëlische afweersysteem Iron Dome. Dat kan een groot deel van de raketten ook van Hamas, uit de lucht schieten. Hamas werkt dan weer samen met strijdgroepen in onder meer Libanon en heeft landen als Qatar en Iran achter zich staan. Dus ja, wie het nou precies voor het zeggen heeft? Je kunt je misschien voorstellen het leven in de Gazastrook is zwaar. Al helemaal omdat Israël na Hamas machtsovername Gaza heeft afgesloten van de buitenwereld. Deze grenzen waar ik het eerder over had zomaar oversteken? Vergeet het maar. Geld ook voor handel, dus voor water, elektriciteit, grondstoffen, voedsel. Zijn de ruim 2 miljoen inwoners van de Gazastrook voor een groot deel afhankelijk van Israël. Het wordt daarom ook wel een openluchtgevangenis genoemd. Daar komt dan nog bij dat het geweld tussen Hamas en Israël vaak oplaait en de getroffen gebieden in de Gazastrook door de slechte economie nauwelijks de kans krijgen om weer op te bouwen. Het voedt de woede van Palestijnen richting Israël en vluchten dan? Zo goed als onmogelijk. De enige manier om het gebied uit te komen is via deze grensovergang met Egypte. Maar Hamas ontmoedigt het vertrek uit de Gazastrook en Egypte zit niet op vluchtelingen te wachten. Al helemaal niet als het geweld tussen Hamas en Israël weer oplaait. De enige optie die jarenlang overbleef geheime tunnels. Tussen Egypte en de Gazastrook waren rond 2010 honderden ondergrondse tunnels de belangrijkste manier om de blokkades te omzeilen. Op het hoogtepunt waren er naar schatting zo'n 1400. Volgens Israël gebruikt Hamas de tunnels om wapens binnen te smokkelen en aanslagen te plegen. En dus werd het overgrote deel opgeblazen of onder water gezet. De laatste jaren zijn de leefomstandigheden in de Gazastrook alleen maar verslechterd. Volgens een hulporganisatie van de Verenigde Naties leeft meer dan 80% in armoede, is bijna de helft werkloos en heeft 95% geen toegang tot schoon drinkwater. Dus voor veel mensen in Gaza is de situatie uitzichtloos. Oké, terug naar de aanval van Hamas. Het is de grootste aanval op Israëlisch grondgebied in vijftig jaar. Nu is het oorlog. Op het moment dat wij deze video maken zijn er aan beide zijden al meer dan duizend doden gevallen, vooral onschuldige burgers. Houdt het ooit op? Nou, experts die wij spraken zeggen zolang de situatie in en rond de Gazastrook blijft zoals die nu is, lijkt het een vicieuze cirkel van geweld te blijven.

Wat is de rol van Gaza in het Palestijns-Israëlisch conflict?

De Gazastrook: een klein stukje land waar de hele wereld van heeft gehoord. Al jarenlang wordt daar door Israël en Hamas gevochten, en de leefomstandigheden van de Palestijnse bewoners zijn steeds slechter geworden. Wat is het voor gebied? En wat ging er aan de huidige oorlog vooraf? Dit is de Gazastrook uitgelegd.

Een kleine strook land in Israël

Lanthaan, praseodymium, promethium, cerium... Klinkt bijna een beetje magisch wel hè? Een soort spreuk bijna...
'Wingardium Leviosa.'

Maar... dat is het niet. Al kun je er wel bijna mee toveren. Want het zijn namen van zeldzame aardmetalen. En díé spelen een sleutelrol in het vergroenen van de wereld. Zonder zeldzame aardmetalen, geen elektrische auto's, geen windturbines. En dus ook geen energietransitie. Alleen, op dit moment heeft de Europese Unie zelf helemaal geen zeldzame aardmetalen. En we zijn dus compleet afhankelijk. Maar dat is misschien binnenkort verleden tijd. 

Kijk, dit is Kiruna, een mijnstad Noord-Zweden. En hier, naast de ijzerertsmijn blijkt het nu vól te zitten met zeldzame aardmetalen. Wat we hier hebben is de grootste hoeveelheid zeldzame aardmetalen in Europa. En dat kan weleens wereldwijde machtsverhoudingen totaal op z'n gaan kop gaan zetten. Hoe zit dat?
Dit is: waarom onze groene toekomst misschien wel in een donkere mijn in Zweden zit.

Zo, even iets meer licht. Oké, januari 2023. Het Zweedse staatsmijnbedrijf en de minister van industrie en energie presenteren de grootste vondst van zeldzame aardmetalen in Europa óóit. Zweden en de EU zijn in jubelstemming. Zeldzame aardmetalen, ook wel zeldzame aardelementen genoemd, komen meestal voor in stollingsgesteentes. Steen dat ooit magma was. Dat zijn scheikundige elementen en er zijn er zeventien van. Zoals neodymium, europium of dysprosium, naar het Griekse woord dysprositos... Nee! Nee, nee, nee, dysprositos! En dat betekent: moeilijk te vangen. Want dat zijn ze. Kijk, ze heten weliswaar 'zeldzame aardmetalen', maar ze zitten in werkelijkheid eigenlijk overal ter wereld in de grond. Het zeldzaamste zeldzame aardmetaal, Thulium, komt 200 keer vaker voor dan goud. Ze zijn zeldzaam omdat je ze er niet zomaar effe uithaalt.
Maar vooral lastig: het verwerken, raffineren heet dat. Da's moeilijk. En pas als je de boel chemisch bewerkt en uit elkaar haalt, dan heb je er pas wat aan. Terwijl: we zijn nogal afhankelijk van die zeldzame aardmetalen.
Ze zijn namelijk essentieel voor de productie van smartphones, koptelefoons, microfoons, straalmotoren, harddisks, ledlampen, gameconsoles. En ook voor: satellieten, MRI-scanners, militaire en medische apparatuur, gevechtsvliegtuigen, pacemakers en meer. Een groot deel van ons leven en technologie hangt er dus vanaf.
En, heel belangrijk: zeldzame aardmetalen spelen een cruciale rol bij de energietransitie. Ze zitten bijvoorbeeld in de accu's van elektrische auto's, elektromotoren en windturbines. Neem bijvoorbeeld die windturbines: daarin zitten loeisterke en onmisbare magneten die onder meer gemaakt zijn van dat dysprosium en neodymium. Maar die termen mag je weer vergeten.
Belangrijk is: op onze Noordzee staan nu nog bijna driehonderd windturbines, maar dat moeten er in 2030 rond de 1800 zijn, en in 2050 nog veel meer. En die magneten zijn daarbij van levensbelang.

In offshore windturbines worden vaak inderdaad hele sterke magneten gebruikt. En de reden daarvoor is dat je de langzame rotatie van de rotor direct kan omzetten in elektriciteit. En als je dat niet doet, dan heb je een versnellingsbak nodig en dat zorgt voor ten eerste meer wrijving, dus efficiëntieverlies en meer onderhoud voor die turbines. En dat wil je op zee eigenlijk niet hebben. Met andere woorden: geen magneten betekent minder efficiënt, hartstikke duur. Dan kosten ze meer dan dat ze opleveren en dan wil niemand ze bouwen.
Dus, zonder die zeldzame aardmetalen geen transitie van fossiel naar duurzaam.

Ooit, vanaf de jaren 50 ongeveer, kwamen die metalen uit allerlei landen. Maar met name uit de VS. Werd gebruikt voor kleurentelevisies en voor defensie. Maar vanaf hier, ongeveer midden jaren 80, komt daar nog een speler bij. Een vrij dominante, die de productie van de VS wegvaagt.
China.
Geen enkel land ter wereld delft zoveel zeldzame aardmetalen als China. Kijk maar, meer dan de helft komt er vandaan. En die andere stukjes, dat zijn de VS, Myanmar en Australië. En dit kleine stukje is de rest van de wereld.

Enne, dat raffineren, dat verwerken? Nou daar is China ook beregoed in. 87 procent van al het zeldzame aardmetaal wordt dáár geraffineerd. Ook als het niet uit China komt. En die supermagneten waar ik het over had? 91 procent van zeldzame aardmetalenmagneten komt uit China. Dus: de vraag naar zeldzame aardmetalen stijgt door de energietransitie explosief en China domineert de markt. In de Nationale Grondstoffenstrategie - die bestaat - schreef het kabinet onlangs:
"De wereldwijde controle over kritieke grondstoffen krijgt naast een economische steeds meer een geopolitieke dimensie."
Dat betekent: als de EU politiek botst met China, dan kan dat grote gevolgen hebben op energiegebied. Want China heeft verreweg de meeste mijnen in handen. En dat maakt ons afhankelijk.

Zoals je net al hoorde: in principe zijn zeldzame aardmetalen zo'n beetje overal ter wereld te vinden. Maar toch komt bijna alles uit China. Hoe zijn we zo afhankelijk geworden van dat land? Wel, de kunst zit erin dat je het dus niet zomaar uit de grond kan halen. Het is complex, duur en slaat ook een enorm gat in de omgeving. China heeft sinds de jaren '80 werk gemaakt van het winnen en verwerken van die metalen. Da's qua technologie best moeilijk. Het is ook smerig, brengt milieuschade met zich mee.
Kijk, dit is de grootste mijn in China. De Bayan Obo mijn. Hier halen ze erts uit de grond met daarin lanthaan en neodymium. Om dat eruit te halen moet de erts afgepeld worden. En dat doen ze met chemische baden. Een vies klusje dus, waarbij meespeelt dat de milieu- en arbeidsregels in China soms soepeler zijn dan in andere landen. Bij een aantal van die processen komt thorium vrij. Dat is radioactief. Dus naast die mijn ligt een enorm meer met radioactief afval.
Op dát soort dingen zit het Westen niet zo te wachten in eigen omgeving, maar China lijkt er wat minder moeite mee te hebben. En heeft daardoor dus een flinke vinger in de pap.
Het Westen neemt lekker goedkoop af, maar ja, is daardoor wel heel erg afhankelijk. Maar dat brengt wel risico's met zich mee. Want stel dat China om politieke redenen ons die superbelangrijke grondstoffen niet meer wil leveren of bijvoorbeeld voor een hele hoge prijs, of niet als grondstof maar dat we bijvoorbeeld alleen nog maar complete Chinese elektrische auto's kunnen kopen.
Dit onderzoek schat in dat de kans dat China ergens de komende tien jaar de kraan deels dichtdraait, ongeveer 60 procent is.

Dit is een Nederlandse magnetenimporteur. Kijk. Alles komt uit China. Maar, wat als zij straks zeggen: we stoppen met leveren.
Wat dan?
Dan hebben wij een heel groot probleem. Dan zal deze voorraad binnen enkele maanden langzaam helemaal leeglopen en dan hebben we ook geen alternatief. We zijn volledig afhankelijk van China. Da's nu al een dingetje. Maar door de energietransitie wordt verwacht dat we in 2030 vijf keer zoveel zeldzame aardmetalen nodig hebben. Onder meer door het besluit van de Europese Unie dat vanaf 2035 elke nieuwe auto elektrisch moet zijn. Dus China kan het Westen makkelijk onder druk zetten.
De Europese Commissie onderzocht de zogeheten leveringszekerheid van allerlei grondstoffen die wij nodig hebben voor de energietransitie. En van die zeldzame aardmetalen, waar we het nu de hele tijd over hebben, daarvan is het leveringsrisico het allerhoogst. Als het gaat om die afhankelijkheid van China, hebben we natuurlijk een heel belangrijk signaal gekregen in 2010. Je kan het een beetje vergelijken met hoe het nu met Russisch gas gaat.
Rusland kan onze hele economie ontregelen als ze die gaskraan dichtdraaien. En de relatie tussen de EU en China wordt er afgelopen tijd nou niet bepaald beter op.

Dus de vraag is... Wat is daaraan te doen? Volgens Brussel ligt daar dus de oplossing: niet langer made in China, maar made in Europe. Of misschien made in Sweden, dus. Moet je eens kijken wat ik hier sommarfint. Die Zweedse vondst, je weet wel, de grootste vondst in Europa ooit, die kan dus verstrekkende geopolitieke gevolgen hebben.
Enne, die zeldzame aardmetalen, je krijgt het niet cadeau. Nee, die krijg je zeker niet cadeau. Europa heeft zeer strenge mijnbouwwetgeving. Je kan niet zomaar even een mijn openen en morgen beginnen met graven. Als het Zweedse staatsmijnbouwbedrijf dat de ontdekking gedaan heeft de boel wil uitgraven, moet het een jarenlang vergunningstraject in. Met de huidige procedures duurt het al gauw een jaartje of tien voordat ze de grond in kunnen. En met al die ambitieuze klimaatplannen is dat kostbare tijd.
De Europese Commissie werkt -je hoorde het al- aan een Critical Raw Materials Act die de Europese positie op grondstoffengebied moet verbeteren. Een belangrijk onderdeel daarvan wordt het vergunningentraject voor nieuwe mijnen. In maart 2023 moeten die plannen duidelijker worden. En kijk, daar in Noord-Zweden is het redelijk dunbevolkt. Ze hebben dat spul niet gevonden onder Stockholm of Malmö.
Nog een voordeeltje: ze hebben die grondstoffen gevonden naast een al bestaande mijn. Dus, de infrastructuur is er al. En dat maakt het een aantrekkelijke voorraad. Daarbij: het levert de EU werkgelegenheid en geld op. 
Maar er is ook een keerzijde. Want anders dan de jubelstemming doet vermoeden, is dit niet voor iedereen goed nieuws. Want weet je nog, milieuschade. Afval, vies water, enorm gat in de grond. En: Kiruna ligt midden in Sápmi, het land van de inheemse Sami. En zijn staan minder te popelen.
De Sami bewoonden het gebied al eeuwen voordat de stad, na de vondst van ijzererts, in 1900 werd gesticht.

Hoe dit zich gaat ontwikkelen en wat de EU nu met deze vondst gaat doen, dat gaat komende tijd blijken.

Thanks voor het kijken en tot de volgende!

Waarom onze groene toekomst misschien wel in een mijn in Zweden zit

Zeldzame metalen zijn essentieel voor de productie van bijvoorbeeld smartphones, satellieten, medische apparatuur, accu’s voor elektrische auto’s, magneten voor windturbines en meer. Geen enkel land ter wereld delft zoveel zeldzame aardmetalen als China. Hiermee is Europa dus afhankelijk van China. Dit kan veranderen, doordat er in Zweden een grote hoeveelheid zeldzame aardmetalen is gevonden.

Zeldzame aardmetalen zijn nodig voor de energietransitie

Ja, hai. Wist jij dat het woord kliko komt van de namen Klinkenberg en Koster, de twee families die in de jaren 70 deze afvalbak op de markt brachten? Ik ook niet. Is voor nu verder ook helemaal niet relevant, maar als ik deze video was begonnen met 'we moeten het even gaan hebben over voedselverspilling', dan was de helft van jullie al afgehaakt vóórdat deze banaan op is.
Maar we móeten het echt even hebben over voedselverspilling. Want wist je dat we wereldwijd ongeveer een derde van al het geproduceerde voedsel níet opeten? Terwijl wereldwijd 1 op de 10 mensen honger lijdt. En nog los daarvan, voedsel verspillen is nog zo veel meer dan alleen zonde van al dat goeie eten. Het heeft namelijk ook een gigantische ecologische voetafdruk. In de wereldwijde klimaataanpak is minder voedsel verspillen essentieel. En ook zo'n beetje het laagst hangende fruit. Dat gaan we je in deze video ook laten zien. En jij kan zelf ook wat doen.
Dus luister effe, want dit is voedselverspilling uitgelegd. En daarvoor hebben we deze kliko wél nodig.

Eerst de definitie. Want waar hebben we het nou eigenlijk precies over? Heel simpel: als voedsel bedoeld voor menselijke consumptie daarvoor niet wordt gebruikt, dan is er sprake van voedselverspilling. Aldus de Nederlandse Monitor Voedselverspilling, die het eh... monitort. En we beginnen met een nieuw getal. Vers... van de pers. Over wat Nederlandse huishoudens in één jaar aan voedsel weggooien. Schrik niet. 600 miljoen kilo. Stel je voor dat we dat allemaal in één kliko zouden proppen... Serieus, probeer het even te visualiseren. Ja, stop maar. Dat doen wij natuurlijk voor je. Voor die miljoenen kilo's heb je déze kliko nodig. En ja, je ziet het goed, dit is de skyline van Rotterdam. En juist ja, dat is de Euromast. En daar gooien we dan vooral brood, zuivel, groente, fruit en aardappelen in. En oh ja, per persoon verdwijnen jaarlijks ook nog eens tientallen liters drinken door de gootsteen. Vooral koffie, thee, zuivel en frisdrank. 
Het goede nieuws: we gooien steeds minder weg. Kijk maar. Het slechte nieuws: we zijn er nog lang niet. En niet alleen in onze huishoudens. In de hele voedselketen verspillen we veel voedsel.
Het begint bij de primaire sector. Dat is de landbouw en visserij, waar het voedsel vandaan komt. Dan heb je de verwerkende industrie. De producenten die er voedingsmiddelen en dranken van maken. Dat moet allemaal verkocht worden. Denk aan de retail, de supermarkten, flitsbezorgers of maaltijdboxen aan huis. Maar ook buitenshuis. In bijvoorbeeld restaurants, bedrijfs- en sportkantines en de catering. En tot slot pas de consument, jij en ik.
Over deze héle keten zou het in Nederland gaan over een slordige 2 miljard kilo weggegooid eten per jaar.

Terug naar Rotterdam. Want zo ziet die 2 miljard kilo eruit in één kliko. Daar steekt zelfs de Zalmhaventoren, het hoogste gebouw van de Benelux, schraal bij af. Zonde natuurlijk. En dus niet alleen vanwege het weggegooide eten. Voor al dat voedsel verbruiken we ook bakken aan energie. Bij het verbouwen, kweken, verwerken, transporteren, koelen of juist verhitten, én verpakken. Ongeveer een derde van de wereldwijde uitstoot komt voort uit onze voedselsystemen.
Dat is eh... veel.
Komt vooral door de enorme stukken land die we daarvoor nodig hebben. Lees: ontbossing. En voor het verbouwen van al dat voedsel. En alles wat daarna komt. Dat geeft weer een totaal nieuwe dimensie aan voedselverspilling.
Daarvoor ga ik even in gesprek met 'mister anti-voedselverspilling', Toine Timmermans van de Wageningen University & Research. Hij is de directeur van de stichting Samen tegen Voedselverspilling. Twee jaar geleden schreef hij dit pamflet in NRC. Verspillingsvrije voedselketen moet bovenaan de klimaatagenda.

Dag Toine.
- Dag Emil.
Leg eens uit, wat hebben klimaat en voedselverspilling met elkaar te maken?
Ongeveer één derde van de uitstoot van broeikasgassen in de wereld is gekoppeld aan ons voedselsysteem. En als je beseft dat meer dan een derde van het voedsel dat we in de wereld produceren uiteindelijk niet wordt gegeten, dan snap je wel dat dit dus een heel groot vraagstuk is.
Als je kijkt naar de oplossingen tegen klimaatopwarming, het beter gebruiken van onze grondstoffen en minder voedselverspilling en een meer plantaardig dieet. Dat zijn twee top-3-oplossingen. Dus die moeten we meer prioriteit geven met elkaar.
En wat is jouw missie?
Zorgen, met elkaar, dat we een beter voedselsysteem hebben. Dus dat er geen verspilling meer is, dat we onze grondstoffen maximaal benutten. Die ontbossing, al die dingen, die ellende die je ziet in de wereld, die kunnen we daarmee wat verkleinen. En zo draag je echt bij, op een manier waar niemand tegen hoeft te zijn aan het tegengaan van klimaatverandering. Toch hét vraagstuk op dit moment.

Een belangrijke schakel: supermarkten. Daar zijn ook cijfers van. Wat blijkt? 98,4 procent van al hun voedsel komt bij de klant terecht. Da's best netjes. Die overige 1,6 procent, en da's alsnog een hele berg voedsel, valt onder verspilling. En dan vooral brood, aardappelen, groente en fruit. Eieren, zuivel, verse kant-en-klaar-producten. Vlees, vis en andere versproducten. Het gaat ook hier al iets beter. Ondanks corona was er 3,6 procent minder voedselverspilling dan in 2018 toen er voor het eerst werd geteld. Die data zijn dus behoorlijk... vers nog. Net als die over de huishoudens trouwens, die worden gemonitord sinds 2010. Maar... eerlijke kanttekening. Los van de retail en de consument zijn de cijfers uit de rest van de keten geen metingen, maar schattingen.
Zo is die 2 miljard kilo ook geen keihard getal, maar het midden van een marge ergens tussen de 1,5 en 2,5 miljard kilo. Best een ruwe schatting dus. Over de hele keten is het moeilijk meten. En dat is een probleem. Kom ik zo op terug. Laten we eerst ook eens even naar een oplossing kijken. Mijn collega Frederica gaat kijken bij miljoenen afgekeurde bananen.


Ik heb het altijd al heel erg raar gevonden hoeveel goed voedsel we met zijn allen verspillen. En op het moment dat ik dacht: ik ga echt iets doen hiertegen, ben ik gaan kijken, wat is dan het grootste probleem? Dit is waar de bananen binnenkomen op het moment dat ze in de haven worden afgekeurd. Wat ze dan doen: dan trekken ze het zakje eruit zodat iedereen weet: dit is een doos waar bananen inzitten die al zijn begonnen met rijpen. Als er meer dan zes van die dozen op één pallet zitten, wordt eigenlijk de hele pallet afgekeurd. Omdat ze dan sneller de rest van de bananen ook kunnen laten rijpen? Exact. 
Wat hier ligt, dit is echt zo groen. Hoe kan het dat dit moet worden weggegooid?
Bijvoorbeeld bij deze, zie je dat ze al geel aan het worden zijn. Op het moment dat dat gebeurt en het duurt nog twee, drie weken voordat het in een supermarkt is, dan kun je je voorstellen dat deze er niet meer zo mooi groen uitzien zoals je ze normaal gesproken in de supermarkt tegenkomt.
Spannend! Zo, het ruikt hier echt heel erg naar banaan.
- Ja, erg he?
Deze hebben hier nu ongeveer vijf dagen gelegen. Ik denk dat dit naar de perfecte kwaliteit gaat om verwerkt te worden tot puree.
Met die stipjes?
- Echt met die stipjes erop. Die ziet er dus zo uit. Deze puree verwerken wij in onze bananenbroden en onze ovengebakken donuts. En dit wordt dus ook gebruikt door andere partijen in de voedingsindustrie. Op het moment dat dit succesvol is, gaat er hopelijk ook een belletje rinkelen bij andere partijen en gaan zij ook hun reststromen opnieuw onder de loep nemen om te kijken hoe ze daar iets uit kunnen halen.

We gaan met die banaan weer even terug naar de cijfers. Sinds vorig jaar moeten alle lidstaten van de
Europese Unie hun cijfers rapporteren aan Brussel. Benieuwd naar een totaaltje? Rotterdam, zet je schrap. In de hele Europese Unie zou het in totaal gaan om 57 miljard kilo weggegooid eten. Die eiersnijder hier? Da's de Erasmusbrug. Eens even kijken. Volgens deze gegevens van Eurostat staat Nederland in de top 5 van grootste verspillers. Vooral Cyprus lijkt er een potje van te maken, met name in de verwerkende industrie. In Portugal en Italië doen vooral de huishoudens het relatief erg slecht. En in Ierland lijkt het erop dat ze hun glas Guinness niet altijd helemaal leegdrinken. Of eh, zal het ergens anders aan liggen?
Maar... de cijfertjes. Zijn ze weer. Kijk alleen al naar Nederland. Volgens Eurostat verspillen wij jaarlijks bijna 3 miljard kilo. Da's een stuk meer dan die 2 miljard. Da's nogal een verschilletje. Wacht. 
Toine?!
Hoe kan het nou dat de cijfers van Eurostat zó afwijken van de Monitor Voedselverspilling?
Nou, dat is vrij makkelijk, omdat ze een andere definitie gebruiken. En die tellen ook mee: producten die aan voedsel hebben vastgezeten, maar niet meer eetbaar zijn. Bijvoorbeeld sinaasappelschillen, is het makkelijkste voorbeeld. En het tweede grote verschil is dat in de oorspronkelijke definitie in Nederland voedsel dat uiteindelijk naar veevoer ging telde wel mee als voedselverspilling. En in Europa is nu gezegd: nee, als het naar veevoer gaat is het geen voedselverspilling. Maar al die stromen die gebruikt worden om energie van te maken of compost blijft gewoon voedselverspilling. Dus je ziet eigenlijk twee verschillen, waardoor het lastig vergelijkbaar is. We zien ook landen die eigenlijk heel weinig data hebben. Dus wij weten vrij veel, maar er zijn heel veel landen die die informatie nog niet hebben. Wat ik wel zie, is dat de kwaliteit van de data in de loop van de jaren van die andere landen ook wel gaat verbeteren.

Oké, voor nu, al die cijfers effe weg. Feit blijft dat er miljarden kilo's aan eten verloren gaan. En dat moet naar nul. Dat noemen we circulair: een wereld zonder afval waarin we álle grondstoffen, en dus ook voedsel, optimaal benutten en hergebruiken. Zo'n circulaire economie is pure noodzaak, willen we in de toekomst de planeet leefbaar houden en miljarden monden kunnen blijven voeden. Da's nou niet bepaald appeltje eitje. Maar wel broodnodig.
Ja toch, Frederica?

Ik ben zelf opgegroeid in een bakkerij, en ik weet gewoon hoeveel brood er wordt weggegooid. Gewoon vers goed brood. Ik zie hier een hele grote emmer. Normaal gebruiken mensen misschien bloem om koekjes te bakken, maar jullie gebruiken dus dit? Ja, dit is eigenlijk ook bloem, maar het is al iets geweest. En er zit al een heleboel liefde en ambacht in. En nu nog een keer. Dus we hoeven geen nieuwe verse bloem te gebruiken. 
Want zou normaal dit brood bij de bakker dan weggaan?
Ja, dit gaat weg. Soms gaat het wel naar veevoer, dus dan komt het wel goed terecht. Maar ook een groot deel van de broden bij bakkers wordt gewoon weggegooid. We redden hier toch wel ruim 1500 kilo brood per jaar. Als je kijkt naar één pakje koek, daar zitten bijna twee sneden brood in die we redden.
Als je niet hard genoeg werkt, dan vallen ze dus op de grond.
Dan krijg je strafpunten.
Als je kijkt naar het totaal, je zet het af tegen het totaal van brood wat er verspild wordt, weegt dat tegen elkaar op?
Nee. Er wordt zoveel brood verspild, dat kunnen wij niet redden in Nederland. Maar ik geloof wel in de kracht van het signaal. Vooral omdat we ons bewust moeten zijn van wat we weggooien, en dat het niks geks is. Het is eigenlijk heel normaal dat we gewoon kijken, wat kunnen we hergebruiken? Wat is nog goed?

Lekker circulair bezig. Maar lang niet genoeg voor een volledig circulaire economie. De oplossing zal ook van bovenaf moeten komen. Nee, ik heb het over grote bedrijven en overheden. Daar gebeurt al wel het een en ander. Zo heeft de Wageningen Universiteit samen met onder meer deze multinationals en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit de stichting Samen tegen Voedselverspilling opgericht. Een voorbeeld: de kortingsstickers op bijna niet meer houdbare producten. En zo gebeurt er al veel meer. 
Een bloemkool is vaak toch wel wat te groot, waardoor we de helft weggooien. Daarvoor hebben wij een nieuwe bloemkool gemaakt, dat is deze. Hiermee kun je dus de porties zo groot maken als voor jouw familie het beste past. 

Ook het huidige kabinet omarmt de circulaire VN-doelen. Tenminste, als we het regeerakkoord mogen geloven. Maar ja. Beleidsmatig wordt de soep lang niet zo heet gegeten als-ie wordt opgediend. Soms worden in zo'n regeerakkoord vooral zoete broodjes gebakken en is de uitvoering vlees noch vis en slaat het nog geen deuk in een pakkie boter. Of ziet het bedrijfsleven er geen brood in.
- Emil, kappen.
Sorry.
De hamvraag: doen we eigenlijk wel genoeg? We zijn er nog lang niet. Toverwoord in de aanpak van voedselverspilling: reststromen. Dat zijn "productstromen die niet de reguliere weg van het voedsel volgen maar gedurende het productieproces of bij de consument worden verspild". In andere woorden: dat wat normaal gesproken in de kliko zou belanden. Dat wil je dus niet. Maar wat wil je dan wel?
Daar is een ranking voor gemaakt. Da's deze: de Ladder van Moerman. Hoe lager op de ladder, hoe slechter. Helemaal onderaan staan verbranden en storten. Gebeurt helaas nog vaak. Een treetje omhoog: vergisten of composteren. Liever niet. Maar zo kan je het op z'n minst nog recyclen tot bijvoorbeeld meststoffen. Verre van perfect, maar al wel beter: overgebleven voedsel hergebruiken als grondstof. Als alternatief voor fossiel. Dus bijvoorbeeld biobrandstof. Een stuk beter al: maak er dierenvoer van. Zo komt bijvoorbeeld al twee derde van het niet verkochte brood terecht in veevoer. Maar nog beter: als voedsel dat voor de mens is geproduceerd ook daadwerkelijk door de mens wordt geconsumeerd. Zoals de koekjes van Marijntje en de bananen van Laura. Zo ga je met reststromen om. Maar in de perfecte wereld, helemaal bovenaan die ladder voorkomen we dat er überhaupt reststromen zijn.
Frederica, kom d'r maar in.

Verleden jaar hebben we 2,3 miljoen kilo door onze handen gehad. Ja, da's veel. Elke dinsdag sorteren we hier allemaal groente en fruit. Ja, dit komt van de boer, dit is toevallig ook van een biologische boer. Dat is over, het is eigenlijk een beetje de onderkant van wat je kan verkopen. Kan je het verkopen, kan je het niet verkopen? Het zijn gewoon goeie aardappelen. Dit is gewoon een goede aardappel. En ook nog biologisch. Het is gewoon zonde om dat weg te doen of aan koeien te geven. 
Maar dit is dus voor een boer, die denkt: dit ga ik niet kwijtkunnen aan supermarkt? 
Ja, dit is een andere kwaliteit dan de kwaliteit die in de schappen ligt.
Waarom is het nodig om dit zo te doen?
Nou ja, de toestroom van mensen van de voedselbanken, die groeien. Want hoeveel mensen maken er nu gebruik van de voedselbank, of zijn ervan afhankelijk?
Kees? Hoeveel mensen zijn afhankelijk van de voedselbank?
Op het ogenblik zo'n honderdduizend.
- En is dat gegroeid, ten opzichte van vorig jaar?
Ja, dat is in een jaar tijd, als ik het goed gehoord heb, iets van 15 tot 20 procent gegroeid. Ja, van tachtigduizend naar honderdduizend.

Goede zaak. Want dat verdwijnt dus allemaal niet in deze kliko. Toch ga ik jullie nog één keer vervelen met wat er wél in verdwijnt. Wereldwijd.
Volgens de FAO, da's de VN-Voedsel- en Landbouworganisatie, gaat minimaal zo'n 14 procent van de totale voedselproductie in de keten verloren tussen de oogst en de retail. En volgens het VN-Milieuprogramma in de rest van de keten, tot en met de consument nog eens 17 procent. Tellen we even mee? Dat zou dus inderdaad betekenen dat wereldwijd een derde van al het voedsel wordt verspild. Rotterdam? Komt-ie. Wereldwijd praten we over zo'n 1,3 biljoen kilo aan voedselverspilling. En juist ja, die tandenstoker daar, dat is de Euromast. Volgens de FAO zouden we, als we wereldwijd helemaal géén voedsel zouden verspillen 1,4 miljard hectare aan land besparen. Da's een gebied groter dan Europa. En zouden we met gemak meer mensen kunnen voeden, dan er momenteel honger hebben.
Dat zijn schokkende cijfers. Maar: kennelijk is het dus hier al heel moeilijk te meten. Laat staan hoe dat gaat in minder ontwikkelde regio's.

Oké, even samenvatten. Uiteindelijk telt voor voedselverspilling maar één getal, en da's nul. Dat is het hele eieren eten. En de oplossing? Die is zo klaar... als een rondje. De uitvoering, da's een lastiger verhaal. Wordt aan gewerkt. Het is eigenlijk heel normaal dat we gewoon kijken, wat kunnen we hergebruiken? Wat is nog goed? En ook jij kan een ver-schil maken. Stap af van het idee dat voedsel weggooien 'normaal' is. Eet je bord leeg, en schep vooral niet te veel op. Werk met een boodschappenlijstje. Kook op maat. Bewaar restjes. En eet ze ook op. Vries het in, als je kan. Vertrouw op je zintuigen, en vaar niet blind op die tenminste-houdbaar-tot-datum. En hou gewoon eens een keer bij hoeveel voedsel in een week jij verspilt. Maar denk vooral gewoon effe logisch na.
Oh enne, tot slot, die boodschappen in deze video, die gaan gewoon netjes op hoor. Makreel effe langs?

Hoe voorkomen we voedselverspilling?

In Nederland wordt zo’n 2 miljard kilo eten weggegooid per jaar. Dit gebeurt niet alleen bij mensen thuis, maar ook bij het vervoeren, verwerken, bij supermarkten en bij restaurants. Dit is dus niet alleen verspilling van voedsel, maar ook van grondstoffen en energie. We gooien steeds minder weg, maar overheden en het bedrijfsleven moeten ook bijdragen aan oplossingen.

Op naar een wereld zonder afval

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

Strooigoed en pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

NOS op 3

Type videos