Name: Hoe voorspel je een aardbeving?
Uploaded: 2024-02-19T14:18:40+01:00
Duration: 10 min 49 s

Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Kan je een aardbeving voorspellen? Kijk: een voorspelling waar je wat aan hebt, heeft drie onderdelen. De plek, de kracht, en de tijd. Plek. Kracht. Tijd. En hoe specifieker, hoe beter.
Sommige mensen zijn ervan overtuigd dat ze net als het weer een aardbeving kunnen voorspellen. Ze denken dat bijvoorbeeld te zien aan het sterrenstelsel. Moet je bij wetenschappers niet mee aankomen. Was het niet met Turkije dat een Nederlandse man dat had voorspeld? Als je vaak genoeg voorspelt komt het wel een keer uit. Dat is het gevaar.
Of, geen sterren maar: dieren.
Er zijn echt talloze verhalen en video's over dieren die een aardbeving al voelen aankomen. De Chinese stad Haicheng werd er in 1975 zelfs om geëvacueerd. En inderdaad, een paar dagen later: een aardbeving. Het is alleen meer toeval dan wijsheid. Onderzoekers hebben vaak gekeken of dieren eerder dan mensen een aardbeving aan zien komen. En het verband? Nooit gevonden.
Ok, maar als je een kloppende voorspelling wilt doen van de plek, kracht en tijd, waar begin je dan?

Eerst: de plek. Waar gaat de aardbeving komen? Daar kun je eigenlijk een prima inschatting van maken, want kijk... De aardkorst is verdeeld in vakken: aardplaten. De ruimte daartussen noemen we breuklijnen. Die platen bewegen heel langzaam, met een paar centimeter of millimeter per jaar. Als door die beweging de spanning tussen platen teveel wordt, dan krijg je na een tijdje… Ja, hoe kunnen we dit het beste uitleggen? Jullie hebben allemaal wel eens met een liniaal gespeeld denk ik? Ah, met een liniaal natuurlijk. Breekt-ie. Spaghetti, waarom niet? Een stuk beweegt. Of zo, op een gegeven moment... Nou ja, je snapt 'm.
Dus als je wil voorspellen waar een aardbeving gaat komen, dan zijn die gebieden tussen twee platen een goede optie. Al is de ene breuklijn de andere niet. De manier waarop de platen langs elkaar bewegen maakt dat een aardbeving vaker of minder vaak voorkomt. Een berucht gebied is de Ring of Fire met de meest onrustige aardplaten ter wereld. Hier komen 90 procent van alle aardbevingen voor. En hier, bij de San Andreasbreuk, gaat het al jaren over een verwachte mega-aardbeving. Besproken door nieuwsprogramma's, wetenschappers, Hollywood... En zelfs Emil!
Oke, dus je denkt nu misschien, als je wil voorspellen waar een aardbeving gaat komen, dan kijk je dus vooral naar die breuklijnen? Nou, ja en nee. Want ze komen echt niet alleen langs die plaatranden voor. De aardbeving in Marokko? Dat was een intraplaataardbeving. Ja, precies. Moet ik even uitleggen. Nee, geen spaghetti, geen liniaal, ook geen hout. Dino's?? Nee. Een tafelkleed. Dit is wel echt een lelijke.
Ja, ok.
Stel: dit kleed is een aardplaat, die dus af en toe een stukje verschuift. Dan kan het zijn dat bij dat verschuiven een vouw ontstaat. Een beving niet aan de randen, maar in de aardplaat zelf. Een stuk zeldzamer en meestal minder krachtig, maar het komt voor.
Geen minuut meer binnen gebleven. Het was doodeng.
En juist omdat het zeldzamer is, zijn die plekken minder voorbereid en de gevolgen mogelijk nog groter.
Ok, dus de ene plek is gevoeliger voor aardbevingen dan de ander, maar echt voorspellen waar er precies een aardbeving gaat komen? Dat kan niet.

Nummer 2 dan: kracht. Toch wel belangrijk in een voorspelling. Je hebt misschien weleens gehoord van de Schaal van Richter. Nou die schaal van Richter gebruiken we niet meer, want er is iets dat veel nauwkeuriger is. De momentmagnitudeschaal. Dat is dus altijd het getal dat je erbij hoort. Hoe hoger het getal op die momentmagnitudeschaal, hoe zwaarder de beving. En flink ook, want 1 punt verder op de schaal betekent een toename van factor dertig. Dus 3,0 is 900 keer sterker dan een beving van 1,0. Bij de beving in Marokko, van 6,8, kwam 60.000 keer meer energie vrij dan bij de zwaarste beving in Groningen ooit.
Die was 3,6.
De kracht van een aardbeving meten? Da's geen probleem. Over de hele wereld staan seismometers die trillingen registreren. Ook in Nederland. Maar: de kracht voorspellen? Da's lastig. Je kan wel iets zeggen over de potentiële kracht. Want van sommige breuklijnen weten we dat er veel spanning op staat, of dat de breuk vastzit. Maar omdat de kracht van een aardbeving van zoveel factoren afhankelijk is, houdt het daar wel een beetje op. 
En ook al zouden we kunnen weten welke kracht er op ons afkomt, dan is er nog een grote onbekende: de diepte. Kijk, hoe hoger in de aardplaat de beving is, hoe meer wij hier daarvan merken. En andersom: hoe dieper de beving in de aardplaat, hoe minder wij het hier voelen. De beving in Marokko was zo'n ondiepe aardbeving, die tot veel meer schade leidt. Dus om heel precies de kracht te voorspellen, moet je ook de diepte kunnen voorspellen. En dat kan sowieso niet. Misschien moet je zo'n voorspelling ook niet proberen. Zes Italiaanse wetenschappers die dat deden kregen daar zelfs een celstraf voor. Toen in 2009 inwoners van het bergdorpje L'Aquila bezorgd waren over lichte bevingen in het dorp, staken de wetenschappers de koppen bij elkaar en ze concludeerden: dit zijn normale trillingen, geen zorgen. Zes dagen later... Een aardbeving van 6,3 verwoest delen van de stad. Bijna 300 mensen overlijden. De rechter veroordeelt uiteindelijk de wetenschappers voor dood door schuld. Uiteindelijk, jaren later, werd die straf in hoger beroep weer ingetrokken tot verdriet van de nabestaanden. 
Kortom, hoe krachtig een aardbeving gaat zijn? Ook dat kun je niet voorspellen.

Tot slot: wanneer komt er een aardbeving? Landen als Japan, de VS en Canada hebben allemaal een 'early warning system'. Hoor je in Japan bijvoorbeeld dit geluidje, dan heb je een paar seconden om naar een veilige plek te gaan. En daar is het hele land op voorbereid. Zodat iedereen supersnel kan omschakelen. Maar echt een voorspelling is zo'n early warning system ook niet. Het heeft namelijk pas door dat er een aardbeving komt... als-ie al is begonnen. Een aardbeving is namelijk niet 1 trilling. Het zijn er meerdere, net als een druppel die in het water valt. Seismometers pikken een van de allereerste golven op, da's de P-golf. Die de bodem een klein beetje laat trillen. Dan kan het systeem al een waarschuwing sturen, want de tweede golf, de S-golf, is een stuk sterker. Vlak daarna volgen de sterkste schokken. Het geeft je dus hoogstens enkele tientallen seconden tijd. Soms net genoeg om levens te redden, maar liever zie je het veel eerder aankomen.

In 1975 dachten ze in Japan: we weten het zeker. De volgende, grote aardbeving komt hier. Want ja, gemiddeld is hier iedere 150 jaar een mega-aardbeving. En de vorige was al bijna 150 jaar geleden, dus het moet eigenlijk wel tijd zijn voor een nieuwe, dachten ze. De regio werd verklaard tot risicogebied en er mochten bijvoorbeeld geen kerncentrales meer worden gebouwd. 36 jaar lang gebeurde er... niets. Tot...
‘Japan is vandaag getroffen door de zwaarste aardbeving in 140 jaar.’ Alleen was die niet hier, zoals voorspeld, maar honderden kilometers verderop, waar wel kerncentrales stonden. Dus ja... wanneer? En ook weer... waar? We weten het gewoon niet. 

Oke. We kunnen dus wel íets zeggen over de plek, de kracht en de tijd. Maar die drie combineren? Onmogelijk. Maar wetenschappers geven niet zomaar op. Ze doen onderzoek met satellieten naar verstoringen in de lucht, aardplaatgolven, wiskundige modellen, AI, via laagfrequente elektromagnetische uitstoot, iets dat critical transitions in complex system heet. Maar nog niemand heeft de heilige graal gevonden om dit soort rampen te zien aankomen. ‘Er zijn zeker collega's die al een beetje vermoeid zijn, maar ik heb binnen de gemeenschap nog
niet gemerkt dat men er genoeg van heeft of erop uitgekeken is.'

De aarde is geen grote versteende planeet. In de aardkern is het heel erg heet en de aardkorst drijft op magma in de langzaam stromende aardmantel. De aardkorst is wel hard, maar bestaat uit platen die voortdurend in beweging zijn en naar elkaar toe drijven (convergentie) of van elkaar af drijven (divergentie). Bij de breuken tussen de aardplaten komen vaak aardbevingen voor en vind je vulkanen. Bekijk deze interactieve schoolplaat over de opbouw van de aarde. Zoom in en bekijk de verschillende video's!

Interactieve schoolplaat over aardlagen

Opbouw van de aarde

In 1959 wordt bij het Groningse Slochteren een gasbel ontdekt. Niet lang daarna stapt heel Nederland over op aardgas. De handel in aardgas is goed voor de economie, maar heeft ook een keerzijde: aardbevingen. 

Story over gas uit de grond

Hoe werd het Groningse aardgas ontdekt?

Je merkt er misschien niets van, maar elke dag vinden er wereldwijd duizenden aardbevingen plaats. De ene aardbeving is heftiger dan de andere. Klik op de afbeelding om te lezen hoe aardbevingen ontstaan.

Scrollverhaal over bewegende aardplaten

Wat is een aardbeving?

Hoe voorspel je een aardbeving?

NOS op 3 legt het nieuws aan je uit, in duidelijke taal, zodat je het nieuws beter kunt volgen.

Programmaheaders

Programmalogo's

NOS op 3

Naar het YouTube-kanaal NOS op 3

Er zijn drie elementen bij het voorspellen van een aardbeving: de plek, de kracht op de schaal van Richter of de momentmagnitudeschaal en het tijdstip. Voor de locatie wordt vaak gekeken naar breuklijnen, maar intraplaataardbevingen komen ook voor. De kracht hangt onder andere af van de diepte van de aardbeving. Het tijdstip van een aardbeving is kort van tevoren pas echt goed aan te geven, als de aardbeving eigenlijk al begonnen is met kleine trillingen.

Aarde, zon en maan

De plek, de kracht en de tijd

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Header slingers

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.