Gegil, schoten en sirenes door de straten van Paramaribo. We zijn in Suriname, december 1982. Zestien mannen worden uit hun huizen gehaald en naar een oud fort aan het water gebracht. Daar in het oude Fort Zeelandia worden ze verhoord, gemarteld en op één na geëxecuteerd. De mannen hebben iets gemeen: ze hebben allemaal kritiek op het militaire regime van legerleider Desi Bouterse, die je misschien wel kent van de baan die hij dertig jaar later binnensleept. President van Suriname. Desi Bouterse is beëdigd tot president van Suriname. De moorden laten grote littekens achter in de Surinaamse samenleving. Deze moorden hebben Suriname decennia lang compleet verscheurd. Deze december 2023 volgt na meer dan veertig jaar het slotakkoord van een van de meest geruchtmakende gebeurtenissen van de recente geschiedenis van Suriname. In deze video neem ik je mee van deze december naar die december en zie je hoe deze moorden invloed hadden en hebben op Suriname. Dit zijn de decembermoorden uitgelegd. Het jaar is 1975. Nadat Suriname meer dan 300 jaar een kolonie was van Nederland wordt het nu onafhankelijk. Een eigen staat met een eigen leger. Nog een paar puntjes op de i en intussen worden in Paramaribo de laatste achterhoedegevechten om de inhoud van de grondwet geleverd, waarna het parlement de grondwet unaniem goedkeurt. Met nog vijf dagen te gaan worden her en der al feestelijkheden georganiseerd. Een feestelijke dag, maar dat gevoel is van korte duur. De weg naar de onafhankelijkheid verloopt rommelig. Één op de vier Surinamers vertrekt naar Nederland. Die blijft, ziet het land verslechteren, de werkloosheid stijgt en het leven is zwaar. Er ontstaan spanningen. In 1980 komt het tot een kookpunt. Onderofficieren van het Surinaamse leger plegen een coup onder leiding van Desi Bouterse. Zetten ze de regering af en nemen ze hen gevangen. We hebben dus besloten om hard op te treden. Maar moet dat dan zonder vorm van proces? Voorlopig wel. Onder veel Surinamers is er eerst best wel sympathie voor de staatsgreep. Ze denken prima, grote schoonmaak. Maar al snel wordt duidelijk dat de militairen niet van plan zijn om naar de schoonmaak terug te keren naar een kazerne. Bouterse verbiedt politieke partijen, maakt een einde aan de rechtsgang en intimideert de pers. Er komt een avondklok en als je kritiek hebt dan zien mensen je soms nooit meer terug. Bouterse leidt met een ijzeren hand en hoge militairen worden verdacht van cocaïne, handel, vriendjespolitiek, wapenhandel. Beloofde verkiezingen blijven uit het parlement en de grondwet opgeheven. De weerstand onder het volk groeit. Suriname is een militaire dictatuur geworden. Ook binnen het leger is niet iedereen hier blij mee. In 1982 pleegt een kleine groep militaire en tegencoup. Den vieren 11 maart 1982 hebben de militairen van het Nationaal Leger ons volk bevrijd van het ondragelijke geworden juk van de nu afgezette legerleiding. Een van de initiatiefnemers is sergeant majoor Hawker, die net daarvoor in 1980 nog die couppleger met Bouterse was. Maar de coup mislukt. Hawker wordt opgepakt en krijgt zwaargewond een microfoon onder z'n neus. Heb je nou echt gedacht dat het zou lukken? Nou, in eerste plaats. Uh. Het was wel duidelijk met uh dat uh het merendeel van het leger achter uh haar leider stond. Want uh er vonden veel overlopingen plaats. U bent dus echt geen leider. Ik ben een militair. Kort hierna wordt Hawker geëxecuteerd. Eigenlijk wordt hier duidelijk dat Bouterse tegenstanders kan ombrengen zonder consequenties, want wie pakt hem aan? Hij heeft de rechtsgang de nek omgedraaid. Geen proces, niks. De militairen hebben de absolute macht. Weg met Bouterse! Steeds meer Surinamers waren het ook niet eens met het beleid van Desi Bouterse. Vooral journalisten, advocaten en de vakbondsleiders uitten hun kritiek. En dan 7 december 1982. Zestien tegenstanders van Bouterse worden ‘s avonds opgepakt. Advocaten, journalisten, militairen, een universiteit, docent, vakbondsleider en een ondernemer. Het leger steekt gebouwen van onafhankelijke media en de grootste vakbond in de fik. De mannen worden meegenomen naar Fort Zeelandia. Het hoofdkantoor van Bouterse. Daar worden ze beschuldigd van het plegen van een coup. Een van hen leest waarschijnlijk onder druk een verklaring voor over de vermeende plannen. “U hebt een verklaring afgelegd en dat is geschied op vrijwillige basis. Dat klopt wel.” Ze worden op één na dus gruwelijk gemarteld en vermoord. Hier is de radionieuwsdienst met een ingelaste uitzending. In Suriname zijn mensen die gisteren werden gevangengenomen, geëxecuteerd. De ochtend na de executies legt Bouterse een verklaring af op tv. “Landgenoten, vannacht hebben wij een poging tot een machtsovername die met veel verlies van mensenlevens gepaard zou gaan, vroegtijdig kunnen verijdelen. De mannen zouden met geweld de macht hebben willen grijpen en ze zijn neergeschoten omdat ze op de vlucht sloegen, zegt Bouterse. En de lichamen mogen verder niet onderzocht worden. Maar later worden er toch meer details bekend. De mannen blijken niet alleen neergeschoten, maar zwaar mishandeld. “Wat ik zag waren eigenlijk stukgeslagen lichamen, heel veel verwondingen. Hij was, uh helemaal beschoten.” “De gesla, geslachtsorganen hingen zo'n beetje losjes op, opzij.” Alsof je met een scherp mes een scherp voorwerp, voorwerp of houwer of weet ik veel waar op in...ingehakt.” Het is dat ik me allemaal herinner van het verhaal van Bouterse dat de jongens op de vlucht zijn doodgeschoten. Klopt dus niks, want op de vlucht doodschieten doe je van achteren en niet van voren. Het laat diepe sporen achter in de Surinaamse samenleving, maar daar kan mijn collega en NOS correspondent Nina Jurna vanuit Fort Zeelandia in Paramaribo je meer over vertellen. De decembermoorden hebben Suriname veranderd, maar vooral compleet verdeeld. Dit land is klein en iedereen kent wel iemand die vermoord is. Een familielid, een vriend, een buur. Maar dat geldt ook voor de kant van de daders. Want ook zij en hun naasten maken deel uit van deze samenleving. De Decembermoorden hebben een grote schok veroorzaakt, want Surinamers kenden wel verhalen van gewelddadigheden uit de koloniale tijd. Maar dat Surinamers dit onderling met elkaar konden doen, heeft een grote schok veroorzaakt. De details van wat er precies gebeurd is, blijven lang onduidelijk, maar na december 82 is dit duidelijker dan ooit. Suriname is een militaire dictatuur en de baas duldt geen tegenspraak. Na de moorden blijft het jarenlang onrustig in Suriname. Nederland stopt met geld sturen. De economie stort in. Surinamers die verkiezingen en vrijheid willen worden tot vijanden verklaard en de ontevredenheid onder het volk groeit opnieuw. “Uit vrijheid en trouw. Er kan geen democratie zijn met een regime, dat kan niet.” Halverwege de jaren tachtig begint een bloedige binnenlandse oorlog tussen twee partijen guerrillastrijders onder leiding van Ronnie Brunswijk. Dat de oud lijfwacht van Bouterse en aan de andere kant het Surinaamse leger van Bouterse. Die strijd duurt zeven jaar. Er komt een vredesakkoord. Tussen Brunswijk en Bouterse en ze spreken af dat ze zullen werken aan een democratiseringsproces. Heel kort. Suriname wordt een democratie, maar wel onder militair toezicht. Het leger krijgt in de grondwet juridische en politieke macht. In 1987 zijn er verkiezingen. Dit jaar nog zullen er in de Republiek Suriname algehele vrije en geheime verkiezingen worden gehouden en Bouterse verliest. De jaren erna zijn een constante strijd tussen de nieuw gekozen burgerregering en het leger onder leiding van Bouterse. Uiteindelijk wordt in 1991 Ronald Venitiaan president. Hij beperkt de macht van het leger en ontslaat Bouterse. Venitiaan moet drastisch bezuinigen omdat het zo slecht gaat met Suriname. Maar ondertussen blijft Bouterse iemand om rekening mee te houden. Hoe hij dat voor elkaar kreeg, dat vertelt Nina. Hij richtte een partij op de Nationale Democratische Partij, de NDP, en daarmee speelde hij in op populistische en antikoloniale sentimenten en de partij groeide. Veel Surinamers zijn in het hier en nu vooral bezig met overleven en veel minder met het verleden. Bouterse schopt het in 2010 tot president en dat blijft ie tot 2020. Bouterse is populair bij veel jongeren. Zijn politieke partij heeft een eigen jongerenafdeling en hij investeert en sponsort ook veel jongeren projecten op het gebied van cultuur en sport. En Bouterse investeert al jaren in jongeren om zijn kant van het verhaal te vertellen dat de slachtoffers van de moorden volgens hem een coup wilde plegen. En daarmee komen we weer terug bij de decembermoorden. Bij het proces, 25 jaar na de moorden, net voordat het verjaard begint in 2007 het strafrechterlijk proces tegen Bouterse duurde jarenlang tot 2019. Stukje bij beetje wordt er steeds meer duidelijk over die december dag. Desi Bouterse heeft tijdens de decembermoorden zelf twee mensen doodgeschoten en uiteindelijk, totaal onverwacht, heeft de rechter in Suriname uitspraak gedaan in het proces rond de Decembermoorden. President Desi Bouterse is veroordeeld tot twintig jaar celstraf. In 2019, bijna veertig jaar na de moorden, wordt Bouterse veroordeeld. Op die dag heeft de rechtstaat Suriname weer iets. De krachten hebben de rechtsstaat Suriname heeft overleefd, want niemand had gedacht dat deze krijgsraad althans any krijgsraad in Suriname ooit zou komen tot de veroordeling van de president van Suriname. Maar hij komt niet vast te zitten want gevangenneming wordt niet geëist en Bouterse tekent in vrijheid dus verzet aan tegen het vonnis. Samen met de andere verdachten blijft ie tot op de dag van vandaag op vrije voeten. Er is. Het klinkt misschien alsof heel Suriname bezig is met dit impactvolle verhaal, maar dat is niet zo. Op scholen wordt er amper over onderwezen. Wat ik begrijp hebben jullie dus eigenlijk pas in je studentenleven gehoord wat er in de jaren tachtig is gebeurd. Dan zeg ik het even kort door de bocht. Ik had heel veel spijt erva dat ik er niks van wist. Ook is er lange tijd een soort angst in Suriname geweest om over de gebeurtenissen van de jaren tachtig te praten en bij veel nabestaanden en familieleden van de slachtoffers was het trauma groot en kon het boek maar niet dicht omdat het proces nog liep. En, vertelde Nina me. In Suriname heerst soms een taboe op pijnlijke en gevoelige onderwerpen. Daar wordt vaak niet over gepraat. Mensen kijken dus op verschillende manieren terug op de decembermoorden en ook op de hoofdpersoon Desi Bouterse. Toch Nina? In Suriname is Bouterse zowel populair, maar hij is ook een omstreden persoon. Hij is charismatisch, hij is een populist en zijn aanhangers prijzen hem om zijn leiderschapskwaliteiten. Maar hij drukt ook al jaren een negatief stempel op Suriname. In Nederland is Bouterse bij verstek veroordeeld voor drugshandel en behalve de decembermoorden heeft hij veel meer gewelddadigheden gepleegd in de jaren tachtig. Tijdens zijn presidentschap tussen 2010 en 2020 heeft hij Suriname in een diepe economische crisis gestort. De vraag is ook of met de uitspraak dit hoofdstuk eindelijk kan worden afgesloten.
