Klas 1/2/3

Het Nederlandse landschap is gemaakt door de natuur en ingericht door de mens. 

Het ontstaan en de inrichting van Nederland

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Hoge waterstanden van de rivieren in 1993 en 1995 baren de Nederlandse overheid grote zorgen. Er komen maatregelen. De oplossing wordt niet gezocht in het verhogen van de dijken, maar in gebieden die kunnen overlopen. Ruimte voor de rivier heet het project. En het is een voorloper van een veel groter plan om Nederland te beschermen tegen de verandering van het klimaat. Een nieuw Deltaplan dus. Er wordt in 2007 een speciale Deltacommissie ingesteld die ervoor zorgt dat Nederland in de toekomst onder andere wordt beschermd tegen overstromingen, wateroverlast droogte en hittestress. Voor de financiering wordt een speciaal fonds opgericht. Het doel is om maatregelen te treffen die Nederland klimaatbestendig maken en rampen voorkomen. Er wordt daarbij gebruik gemaakt van lessen die in het verleden zijn geleerd. Hier bij de Waal in Nijmegen kun je goed zien hoe ze de rivier extra ruimte hebben gegeven. Een aantal jaar geleden hebben ze namelijk deze spiegel-Waal aangelegd. Deze extra geul vergroot de capaciteit in de bocht van de Waal, zodat bij hoogwater de kades van Nijmegen zoveel mogelijk worden ontzien. Als extra maatregel zijn de kades verhoogd en zo aangelegd dat ze met speciale schotten kunnen worden dichtgezet. Bij laagwater is de spiegel-Waal een heel mooi recreatiegebied waarbij gebruik is gemaakt van de laagtes in het landschap en de oude geulen van de Waal.

Nederland wordt van twee kanten bedreigd door water. De rivieren vanuit het oosten en de zee vanuit het westen. Door klimaatverandering en zeespiegelstijging wordt die dreiging steeds groter. Daarom neemt de overheid maatregelen om ook in de toekomst veilig te houden en te beschermen tegen overstromingen.

Het Deltaprogramma: het plan voor de toekomst

Het ontstaan en de inrichting van Nederland 

Twee watersnoodrampen in de twintigste eeuw laten ons land op een verschrikkelijke manier zien wat de gevolgen zijn van achterstallig onderhoud aan dijken en waterwerken. Ze leiden tot de Zuiderzeewerken en de Deltawerken. Nederland moet met deze grootschalige plannen voor altijd beveiligd worden tegen het water. De Zuiderzeevloed zorgt in 1916 voor overstromingen die zelfs Amersfoort bereiken. De waterschade is enorm en door de ondergelopen akkers en verdronken vee ontstaat er hongersnood. Het is niet de eerste keer dat de kusten van de Zuiderzee worden getroffen. Men vindt het mooi geweest en er wordt besloten om de Zuiderzee af te dammen. Een plan dat Cornelis Lely al sinds 1891 klaar heeft liggen, wordt uit de kast gehaald en men besluit met een dam de Afsluitdijk, de Zuiderzee af te sluiten. De zoute Zuiderzee wordt vanaf 1932 een zoet IJsselmeer. In dit meer begint men met het aanleggen van polders, want naast het tegengaan van wateroverlast wil men ook nooit meer hongersnood. De tweede grote watersnoodramp is 1953. Het zuidwesten van Nederland wordt getroffen waarbij ruim 800 doden vallen en ook heel veel vee verdrinkt. Het heeft een enorme impact op de maatschappij en de regering besluit tot de aanleg van de Deltawerken. De gedachte achter het plan is het zuidwesten voor altijd veilig te maken. En ook de kustlijn van Nederland met 700 kilometer te verkorten door dammen te leggen tussen de Zuid-Hollandse en de Zeeuwse eilanden. Het zijn stuk voor stuk iconische werken waar men van over de hele wereld naar komt kijken. De Oosterscheldekering is wel de indrukwekkendste. Dankzij de speciale constructie is het zeewatermilieu in de Oosterschelde behouden gebleven en kunnen vissen vogels en schelpdieren er gewoon blijven leven. Samen met de Algera- of IJsselkering krijgen de Haringvlietdam en het sluizencomplex als oudste deltawerken de status van rijksmonument. Deze kering wordt in 1970 gebouwd. Eigenlijk zijn de sluizen altijd dicht en is er een harde scheiding tussen zout en zoet water. Maar Rijkswaterstaat heeft besloten om de sluizen op een kier te laten zodat trekvissen als zalm en forel daar langs kunnen om naar hun gebied te gaan. En zo blijft ook een project als de deltawerken altijd in beweging.

Twee watersnoodrampen in de 20e eeuw laten ons land op een vreselijke manier zien wat de gevolgen zijn van achterstallig onderhoud aan de dijken en waterwerken. Ze leiden tot de Zuiderzeewerken en de Deltawerken. Nederland moet met deze grootschalige plannen voor altijd worden beveiligd tegen het water.

De Zuiderzeewerken en de Deltawerken

Het Noordzeekanaal, een knap staaltje werk dat in 1876 wordt aangelegd. En, stel je voor, schepje voor schepje. Er zijn in die tijd veel werklozen, dus genoeg mensen om voor weinig geld mee te helpen. Er wordt al wel op kleine schaal gebruikgemaakt van stoomgraafmachines, maar het meeste werk wordt toch echt met de hand gedaan. De arbeiders die worden ondergebracht in een nieuwe nederzetting, IJmuiden. En er worden meer kanalen aangelegd in de negentiende eeuw. Rijkswaterstaat bestaat dan al een poosje. Het wordt aan het eind van de 18e eeuw als het Bureau voor den Waterstaat opgericht. Er komen nieuwe regels en beter toezicht op de staat van dijken, dammen en kaden. En op initiatief van koning Willem I worden er veel nieuwe kanalen gegraven, zoals het Noordhollandsch Kanaal de Zuid-Willemsvaart en later de Nieuwe Waterweg en het Noordzeekanaal. Die laatste twee zorgen ervoor dat stoomschepen vanaf de Noordzee nu rechtstreeks de haven van Rotterdam en Amsterdam kunnen bereiken.Op sommige plaatsen worden de bochten van rivieren afgesneden met kanalen. En daarvoor worden dit soort stoombaggermachines gebruikt. Deze machines zorgen er ook voor dat de rivieren goed op diepte worden gehouden. Deze belangrijke riviernormalisaties functioneren ook nu nog steeds.
Zoals hier bij de Bergse Maas. Dit is een gekanaliseerde voortzetting van de Maas. Wat je hier ook goed kunt zien, is dat de mensen de afgelopen decennia heel anders zijn gaan denken over waterveiligheid. In plaats van de dijken alsmaar op te hogen hebben ze in deze polder de dijken juist verlaagd en de boerderijen weer op ouderwetse terpen gezet. Zo heeft de rivier extra ruimte om bij hoogwater in plaats van in de hoogte, in de breedte weg te stromen. De grap is dat dit voor de bedijking in de riviernormalisatie ook al zo werkte. Het water liep toen over het land en bemestte het land door een dun laagje vruchtbare slib achter te laten.


In de 19e eeuw is men in Nederland begonnen met de aanleg van grote kanalen, zoals het Noordzeekanaal en de nieuwe waterweg. Hiermee werden de grote steden beter bereikbaar via de Noordzee en de rivieren. Wanneer de rivieren bij hoog water buiten hun oevers treden, kan het water naar de zijkant uitbreiden. Dit gebeurde vroeger ook al, en zo werd het land bevrucht met het slib van de rivier.

	Riviernormalisatie in Nederland

De zestiende eeuw is berucht om het grote aantal stormvloeden. Een reeks zware stormen en hoge vloeden die teisteren de dijken langs de Zeeuwse kust. Om verzwakte dijken te ontzien worden daarachter inlegdijken aangelegd, zoals die daar. Behalve stormen hebben de dijken ook te lijden onder het geweld van de Tachtigjarige Oorlog. Er is geen tijd en geld voor het onderhoud en soms worden dijken zelfs opzettelijk doorgestoken om de vijand op afstand te houden. Deze vorm van verdediging wordt vanaf dat moment systematisch ingezet en men begint met de bouw van de Hollandse Waterlinie.
Die loopt van de Zuiderzee tot de Biesbosch. Van de linie zelf is weinig meer te zien, maar hij ligt langs een kettingsnoer van vestingstadjes, zoals deze hier: Nieuwpoort. Tijdens een aanval door de Fransen wordt dit hele gebied eromheen zo'n 40 centimeter onder water gezet. Dat is te weinig voor een schip maar net genoeg om de vele sloten en greppels niet goed te kunnen zien. En aangezien de meeste mensen in die tijd niet kunnen zwemmen, zijn dat levensgevaarlijke valkuilen. Hier onder het stadhuis kan je nog goed de inundatiesluis zien, die ze gebruiken om het water het gebied in te laten. Zo worden de Hollanders steeds handiger met de beïnvloeding van het water. De getrapte polderbemaling wordt bijvoorbeeld uitgevonden. Hiermee kunnen grotere en diepere waterenoppervlakken worden drooggemalen. Een molen op het diepste punt van het meer pompt het water naar de binnenboezem. Daar staan molens die het verder transporteren naar de bovenkolk en van daaruit pompt de bovenmolen het water naar de ringvaart. En de polders die zijn hard nodig om de groeiende bevolking van bijvoorbeeld Amsterdam van voedsel te voorzien. En de Beemster hier wordt in 1612 drooggelegd. Dat is een plas water van ruim 7200 hectare. Kijk hier zie je dus het verschil tussen het oude landschap aan deze kant en de enorme badkuip daar, die dus al vierhonderd jaar lang droog ligt.


De 16e en 17e eeuw zijn berucht om het grote aantal stormvloeden die de zeewering langs de kust teisteren. Maar behalve stormen hebben de dijken ook te lijden onder het geweld van de 80-jarige oorlog. Er is geen tijd en geld voor het onderhoud en soms worden dijken zelfs opzettelijk doorgestoken om de vijand op afstand te houden.

Droogmakerijen en polders in de 17e eeuw

Het netwerk van Nederlandse steden zoals we dat nu kennen ontstaat voor het grootste deel in de middeleeuwen. Daarbij is de ligging aan het water veelal bepalend voor de plaats waar deze steden komen te liggen. Handelswegen over binnenwater zijn het snelste en het veiligste. De havens zijn dan ook één van de belangrijkste onderdelen van de stad. Hier wordt handel gedreven. Deze haven van Middelburg ligt op dat moment aan het Sloe,  een zeearm aan de oostkant van Walcheren. De haven heeft een getijdenverschil van ruim twee meter. En in die tijd bedenkt men al dit ingenieuze systeem om blauwe energie op te wekken. Deze sluis is zo geconstrueerd dat bij vloed het water wordt ingelaten en de deuren zich sluiten en bij laagwater openen ze de sluisdeuren aan de andere kant. En zo drijft het water krachtig het rad van de molen aan en schuurt tegelijkertijd de haven uit. Zo heb je gratis energie en houd je vanzelf de haven op diepte. Op andere plaatsen worden rivieren afgedamd en daar ontstaan damsteden zoals Amsterdam, Rotterdam en Monnickendam. Waterbeheersing wordt steeds belangrijker en men ziet het belang van samenwerking. Verschillende polderbesturen in 1255 samen het Hoogheemraadschap van Rijnland op. Het is het eerste waterschap dat in 1273 wordt opgevolgd door Schieland en Delfland. De Dam in Amsterdam was dus ooit echt een dam in de Amstel. En die Amstel liep van de dam over het Damrak naar het IJ. Tot 1841 kunnen schepen aanmeren bij de Dam om daar goederen te lossen, maar dan wordt de Amstel gedempt en de Dam wordt weer een plein.

In de Middeleeuwen onstaat een netwerk van steden die zich centreren aan de rivieren en zeeën. Handelswegen over binnenwater zijn snel en veilig. De haven is vaak het belangrijkste onderdeel van de stad, omdat daar de handel wordt gedreven.

Havens en damsteden in de middeleeuwen

Vanaf het jaar 1000 worden bewoners steeds handiger in het droog houden van de natte gebieden in het westen van ons land. Ze bouwen dit soort ringdijken om het land heen en zo ontstaan de eerste kleine polders. Het water wordt door openingen in de dijk, sluizen of zeilen afgevoerd bij eb. Als het vloed wordt gaat er een schuif voor de opening n zo blijft het land droog. De bouwwerken en dijken die zo ontstaan moeten worden onderhouden door de mensen die er wonen. Door bewerking en ontwatering van het veengebied daalt de bodem. Bovendien wordt voor en achter de dijk veen gewonnen voor brandstof en zout. De diepe gaten die daardoor ontstaan verzwakken de dijken en de kans op dijkdoorbraken wordt groter. Een betere organisatie is echt nodig. Kleine dijken en kades worden aan elkaar gemaakt zodat er grotere gebieden kunnen worden droog gehouden. Compartimenteringsdijken aan de binnenzijde van de polder zorgen ervoor dat een gebied niet in één keer onderloopt en dat je over de dijken nog kunt vluchten. Toch lukt het niet om alle dorpen te beschermen. Deze toren bijvoorbeeld is het enige wat nog is overgebleven van het dorpje Koudekerke dat volledig werd opgeslokt door de Oosterschelde. En zo zijn er hier, maar ook langs de Westerschelde, ruim tweehonderd dorpen verdronken.

Vanaf het jaar 1000 worden de Nederlanders steeds handiger in het drooghouden van de natte gebieden in het westen van het land. Ze bouwen ringdijken rond hun land en zo ontstaan de eerste kleine polders. Dat gebeurt in de kustgebieden. Bij eb wordt het water afgevoerd en bij vloed wordt de dijk gesloten, zodat het binnendijkse land droog blijft.

Dijken en inpoldering in de middeleeuwen

Tot 700 na Christus is het in het westen en midden van Nederland te nat om te wonen. Maar dan wordt het droger. Er zijn veel natuurlijke beschermingen tegen de zee ontstaan, zoals duinen, hoog opgeslibte kwelders en strandwallen zoals hier bij Spaarnwoude. En ik sta nu op de top van zo’n strandwal.
Er komen weer mensen naar deze gebieden. Ze vestigen zich langs de grote rivieren en stichtten er handelsnederzettingen zoals Dorestad, het huidige Wijk bij Duurstede. En Wit?a, een plaats aan de rivier de Rotte in de buurt van Rotterdam. Vooral Dorestad wordt een belangrijke internationale handelsplaats. De ligging aan twee belangrijke vaarwegen is hier de oorzaak van. De ene route verbindt het Duitse Rijnland met Friesland en de Scandinavische landen en de andere route vormt een verbinding tussen het Rijnland en Engeland. Maar men kan van hieruit ook Vlaanderen Noord-Frankrijk en zelfs Zuid-Europa bereiken. De huizen in Dorestad zijn van hout en leem. Waarschijnlijk stonden die als een lint langs de rivier met kades tot ver in het water. Er wordt gehandeld in uiteenlopende goederen waarvan de grondstoffen en halffabricaten uit onder andere het Middellandse Zeegebied komen. Om die goederen te bewerken komen er ook gespecialiseerde vaklieden naar Dorestad. Alles wordt aangevoerd via het water en weer doorgestuurd op dezelfde manier. De welvaart in de gebieden rond de rivieren groeit dankzij het water en dat is eigenlijk nog steeds zo. Ook hier in de buurt van de vroegere plaats Wit?a en van die plaats is helemaal niets meer over. Die is waarschijnlijk helemaal weggespoeld bij een stormvloed in 839. Maar de economie floreert hier nog steeds. De havens van Rotterdam zijn ook nu nog van groot belang voor de doorvoer van internationale handelsgoederen in het achterland en vice versa.


Tot ongeveer 700 na Christus is het in het westen en midden van Nederland te nat om te wonen. Maar dan wordt het droger. Er zijn natuurlijke beschermingen gevormd tegen de zee zoals duinen,  opgeslibte kwelders en strandwallen. Mensen vestigen zich langs de grote rivieren en stichten er handelsnederzettingen. Het westen van Nederland raakt langzaam maar zeker bewoond.

Handelsnederzettingen in de vroege middeleeuwen

Rond het jaar nul bezetten de Romeinen het zuiden van ons land en ze komen tot aan hier, de Oude Rijn. Langs deze rivier leggen ze een weg aan om de forten met elkaar te verbinden die de noordgrens van het Romeinse Rijk, de Limes, moeten verdedigen. Bij deze legerkampen ontstaan nederzettingen en veel namen van plaatsen uit die tijd herkennen we nog in huidige plaatsnamen. Zoals Novio Magus: Nijmegen. Levefanum: Wijk bij Duurstede. Ceuclum: Kuik. Trajectum: Utrecht. Mosa Trajectum Maastricht. En Fletio: Vleuten. Er verschijnen dammen, klepduikers en bruggen in het landschap en de Romeinen leggen kanalen en havens aan. Om de grond te ontwateren graven ze lange greppels, onder andere in Midden-Delfland zijn daar sporen van gevonden.  Over de kanalen varen de Romeinen met schepen zoals deze. Je moet je bijvoorbeeld voorstellen dat hier nog een mast stond met een zeil. In de jaren zeventig worden er zes van dit soort schepen gevonden bij Zwammerdam. Maar er worden ook schepen gevonden in de Meern en in Woerden. In de derde eeuw na Christus wordt het Romeinse Rijk onstabiel en de bevolking neemt in aantal af. Daarnaast begint de zeespiegel weer te stijgen en in combinatie met bodemdaling, veenafgravingen en minder aanvoer van zand, klei en grind door de rivieren betekent dat overstromingen en vernatting van Nederland. Mensen trekken weg naar hoger gelegen gebieden. Het duurt bijna anderhalve eeuw voordat de Romeinen zich geheel uit ons land terugtrekken. Maar ze laten wel veel dingen na. Op diverse plekken vinden archeologen dan ook delen van dijken, bruggen, kanalen en wegen. Van de grensweg is nu niet veel meer te zien. Hoewel er onder de grond op verschillende plaatsen nog wel stukken aanwezig zijn. Zoals hier in Leiden waar de limes ook heeft gelopen.

Rond het jaar nul bezetten de Romeinen het zuiden van ons land. Ze komen aan de grote rivieren. Hierlangs leggen ze wegen aan om de forten te verbinden die de noordgrens van het Romeinse Rijk, de limes, moeten helpen verdedigen. Bij die legerkampen ontstaan ook nederzettingen. Sommige namen van plaatsen uit die tijd herkennen we nog in huidige plaatsnamen.

De Romeinse limes 

Tussen 3500 en 2500 voor Christus neemt het stijgen van de zeespiegel af. De westelijke kustlijn sluit zich en daarachter stagneert de afvoer van water naar zee. In het binnenland wordt het daardoor steeds natter en ontwikkelt zich veen. De noordelijke kustlijn blijft wel onder invloed van de zee. De mensen die trekken naar hoger gelegen gebieden in het landschap of werpen vanaf 200 voor Christus terpen op.
Of ze bedenken nieuwe technieken om toch in de vruchtbare veengebieden te kunnen blijven wonen. Zo worden klepduikers ingezet voor de ontwatering van het veengebied. Maar zonder water klinkt het veen in en het gevolg is dat de bodem begint te dalen. Later gaat men in de zuidwestelijke delta en het rivierengebied de eerste dammen en dijken bouwen om het water buiten te houden. Ook leggen ze verhogingen aan in de kustgebieden en langs de noordkust van ons land, zoals de terpen, wierden of werven. Zo zijn ze veilig voor het water bij storm en springtij. Hier in Zeeland, maar ook in Friesland en Groningen kun je als je goed kijkt nog de verhogingen zien in het landschap die herinneren aan de terpen van toen.


Tussen 3500 en 2500 voor Chr. neemt de stijging van de zeespiegel af. De westelijke kustlijn sluit zich en daarachter stagneert de afvoer van water naar zee. In het binnenland wordt het daardoor steeds natter en ontwikkelt zich veen. Door de ontwatering van de gebieden klinkt de bodem in. Dammen, dijken en terpen worden aangelegd om droge voeten te houden bij storm en springtij.

Natuurlijk landschap, de eerste nederzettingen

In het midden van de jaren 80 wordt de stad weer populair, vooral onder jongeren. Leegstaande panden hier in de haven die worden omgebouwd tot gewilde appartementen die voor veel geld worden verkocht aan jonge gezinnen. Dat gebeurt niet alleen in Rotterdam. Vanaf het begin van deze eeuw trekken de mensen weer meer naar de binnenstad. De binnensteden en oude woonbuurten worden opgeknapt, maar er komen ook nieuwe wijken bij. Het Rijk initieert samen met marktpartijen en woningcorporaties de realisatie van een ambitieus nieuwbouwprogramma aan de randen van de steden. In 25 jaar komen er in deze Vinex wijken meer dan 650.000 woningen bij. Maar ook de bedrijfsterreinen blijven groeien. Vooral kennisintensieve ondernemingen en bedrijven schieten als paddenstoelen uit de grond. En ondertussen wordt het centrum van de steden in plaats van een woongebied steeds meer een gebied waar je je vrije tijd doorbrengt. Winkels, terrasjes, musea. Er zijn ontzettend veel toeristen. In Amsterdam wel 18 miljoen per jaar. En dat aantal blijft alleen maar groeien. 

Vanaf de jaren tachtig van de vorige eeuw wordt de stad weer populair. Oude woningen worden gerenoveerd en leegstaande gebouwen worden omgebouwd tot gewilde appartementen die voor veel geld worden verkocht aan jonge gezinnen. Aan de randen van de stad worden nieuwe Vinex-wijken gebouwd. Hierdoor trekken sinds het begin van deze eeuw weer meer mensen naar de stad.

Terug naar de stad en de vinexwijken 

2008: een wereldwijde economische crisis treft ook Nederland. Bedrijventerreinen die komen leeg te staan en nieuwbouwprojecten die worden stilgelegd. Ook veel winkelstraten krijgen het moeilijk. Mensen hebben steeds minder te besteden en het geld dat ze te besteden hebben, geven ze meer en meer uit aan online winkels. Winkelen, wonen en werken verandert. In de leegstaande bedrijfspanden vestigen zich kleine bedrijfjes en zzp’ers. Er wordt niet meer nieuw gebouwd en de aandacht verplaatst zich naar leegstaande gebouwen die een nieuwe invulling krijgen. Ook grotere gebieden worden anders ingericht zoals hier in de Nieuwe Stad, het terrein van de oude Prodentfabriek in Amersfoort. Hier is een dynamische microstad ontstaan met een festivallocatie en een mix tussen grote en kleine bedrijven.
Wie wil hier nog niet werken. De ideeën sluiten helemaal aan bij nieuwe visies op duurzaamheid en ander gebruik van de stad en de openbare ruimte. Zo ontstaat er een nieuwe dynamiek in de stad. Rond 2015 komt er een einde aan de crisis. Door een jarenlange stilstand wordt er vanuit de bouw geroepen om meer nieuwbouw. De vraag is gaan we hergebruiken of nieuw bouwen. En dan hebben we het vooral over het westen van het land. De steden die blijven maar groeien terwijl het aan de randen van Nederland steeds leger wordt. De Randstad zal moeten gaan uitbreiden, maar de vraag is hoe. In de stad of in het weiland?


In het begin van de 21e eeuw treft een wereldwijde economische crisis ook Nederland. Veel bedrijventerreinen komen leeg te staan en nieuwbouwprojecten komen stil te liggen.
Ook veel winkelstraten krijgen het moeilijk. Mensen hebben steeds minder geld te besteden en shoppen via online winkels. Na de crisis ligt de nadruk van de stedenbouw op duurzaamheid.

Crisis en post-crisis in de stad van de 21e eeuw

Soms bij helder weer kun je daar Engeland zien liggen. Maar er is een tijd, zo'n 10.000 jaar geleden dat je er gewoon heen kunt lopen. Als het dan warmer wordt dan smelten de ijskappen die in Noord-Europa liggen en stijgt de zeespiegel met zo'n 120 meter. En ontstaan op een zeker moment langs de zandige kust strandwallen en Wassenaar dat daar verderop ligt, dat is gebouwd op meerdere strandwallen. 
De hogere delen van de Noordzee zoals de Doggersbank, klaverbank en bruine bank steken nog lang boven het water uit. En ook het zuidelijke deel van de Noordzee blijft lange tijd droog, maar uiteindelijk ontmoeten de zee en het nauw van Calais elkaar en wordt Engeland definitief een eiland. Het ontstaan van de gesloten duinen op de strandwallen blokkeert vervolgens de waterhuishouding in het gebied. Achter de duinen ontstaan daardoor moerassen en waterplassen. In de open vlakte beginnen bomen te groeien. Het groeit zo dicht dat zich een voedselrijke laag ontwikkelt. Zo ontstaat hier een veengebied.
Zoogdieren die gewend zijn om in een warmer klimaat te leven komen naar deze gebieden. Ze worden gevolgd door een jager de mens. Die zoekt de hoger gelegen gedeeltes op om zich te vestigen op zandheuvels bijvoorbeeld, zoals deze donk, de Hazeldonk bij Molenaarsgraaf.
Rond 2800 voor Christus leggen de mensen op de hogere gronden aan de kust akkertjes aan. Greppels worden gegraven om het land te ontwateren. Een eenvoudige ploeg, een eergetouw, wordt gebruikt om het land te bewerken en voren te trekken waar zaden ingestopt worden. Die greppels die graven we nog steeds en dat ploegen doen we ook. Sindsdien is het landschap enorm veranderd en van de eerste akkers en hutten is in het huidige landschap niets meer terug te zien.


Zo’n 10.000 jaar geleden ligt een groot deel van de Noordzee droog. Je kunt dan gewoon van Nederland naar Engeland lopen. Maar wanneer het in het Holoceen warmer wordt, smelten de ijskappen die in Noord-Europa liggen en stijgt de zeespiegel zo’n 120 meter. De Noordzee stroomt vol en aan onze zandige kust ontstaan strandwallen. Het begin van Nederland.

Natuurlijk landschap, het holoceen

Pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Het ontstaan en de inrichting van Nederland

Type videos