Klas 1/2/3

Groep 6/7/8

Wanneer gebruik je ‘hun’ en ‘hen’? Is het ‘geliked’ of ‘geliket’? JP legt uit hoe de Nederlandse taalregels werken en welke ezelsbruggetjes er zijn. Je taalproblemen verleden tijd in een minuutje!

dt met JP

Taalvaardigheid

Schrijfvaardigheid

Programmaheaders

dt met JP op Youtube

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Klas 4/5/6

Wat van ver komt, is lekker, luidt het Nederlandse spreekwoord. Dus ontvangen we in Nederland ook wérkwoorden die van ver komen met open armen. 

Een paar voorbeelden: choqueren komt uit Frans, rodelen uit het Duits en prankcallen, iemand telefonisch een poets bakken, uit het Engels.

Ik wil het even hebben over dat prankcallen, we hebben hier namelijk te maken met een lastigheidje. Want kijk eens naar het voltooid deelwoord, dat schrijf je zo: geprankcalld, met een dubbele -l dus.

Het gekke is dat je dat in ‘gevolleybald’ niet doet, daar schrijf je maar één l in het voltooid deelwoord.

De verklaring is eigenlijk heel simpel: als je het woord nog op z’n Engels uitspreekt, houden we de dubbele l: je schrijft dus gepaintballd en gepayrolld, met dubbele -l. 
Maar … we schrijven gebasketbald en gevolleybald met één -l, want die sporten spreek je gewoon op z’n Nederlands uit. 

Ook prankcallen heeft z’n Engelse uitspraak behouden, dus schrijf je: geprankcalld. 

Even tussen jou en mij, ik zeg nou wel dat we Engelse werkwoorden met open armen ontvangen, maar prankcallen is wat mij betreft zo’n idiote bezigheid dat de grenzen voor dit werkwoord  beter gesloten waren gebleven.

In het Nederlands gebruiken we regelmatig woorden en uitdrukkingen uit het Engels, zoals volleyballen en prankcallen. Maar waarom schrijf je in de verleden tijd ‘gevolleybald’ met één l en ‘geprankcalld’ met twee?

Hoe vervoeg je Engelse werkwoorden in het Nederlands?

Hoe herken je het meervoud van zelfstandige naamwoorden in het Nederlands? Da’s eigenlijk een makkie, want een meervoud eindigt meestal op een -n of een -s, En soms heb je wat exotische vormen die eindigen op een a of een i. Klaar.

Niet helemaal dus: ik ontdekte een geniepige instinker in onze taal. Gluten. 

Simpel, denk je: de gluten is meervoud, dan moet het of de gluut wel het enkelvoud zijn. Mooi niet. Gluten is enkelvoud, je hebt het over HET gluten. 

Voor een verklaring duik ik even de glutengeschiedenis in:
1 het woord komt uit het Latijn
2 het betekent daar lijm (denk ook aan het Engelse glue)
3 gluten is rechtstreeks in het Nederlands geïmporteerd
4 het is het kleefachtige eiwit dat je in granen vindt

En daarmee gaan we nog een stapje verder in dit meervoudsmysterie: omdat gluten een eiwit is, kan je van het woord niet eens een meervoud maken. 

Dus: De gluten bestaan helemaal niet. Alleen het gluten.

Steeds meer mensen eten geen gluten. Omdat het op –en eindigt, lijkt gluten meervoud. Maar gluten is een instinker waarvan niet eens een meervoudsvorm bestaat: je hebt het gewoon over ‘het gluten’.

Wat is het enkelvoud van gluten?

Ik krijg vaak te horen dat ik een taalnazi ben. Nog vaker zeggen mensen me de laatste tijd dat ik een rotkarakter heb. Het is namelijk wetenschappelijk bewezen dat taalnazi’s lomp en snel geïrriteerd zijn. Dat stond in alle kranten.  

Vandaag toon ik aan dat dat helemáál niet het geval is. Een taalnazi, of dt-fetisjist, is juist makkelijk en meegaand. Vooral als het gaat om de tussen -s in samenstellingen. 

Want is het nou keepertrainer of keeperstrainer? Is het reddingboot of reddingsboot? Voorbehoedmiddel of voorbehoedsmiddel?

Let op, hier komt het bewijs van het vrolijke karakter van een taalnazi. Het is allemaal goed! 

De regel is namelijk supersimpel: schrijf een -s als je een -s hoort. Dat is zo bepaald tijdens de laatste spellingwijziging oftewel spellingswijziging, want sommige mensen horen hier een -s en anderen niet. 

Maar waarom is het dan bakkersroom en niet bakkerroom? En kledingwinkel, en niet kledingswinkel. Tsja, dat … Dat zijn de heerlijke uitzonderingen voor ons, de taalnazi’s, de dt-fetisjisten van deze wereld, zodat we altijd wat te zeuren en te verbeteren  hebben.

Is het voorbehoedmiddel of voorbehoedsmiddel? De regel voor het wel of niet schrijven van een tussen-s is simpel: je schrijft een tussen-s als je hem hoort.

Wanneer schrijf je een tussen-s?

‘Schrijven is schrappen’ hoor je wel eens. Dat komt er op neer dat je je teksten zo eenvoudig mogelijk houdt, zodat je stommiteiten voorkomt.

Dat geldt zeker voor het voltooid deelwoord als bijvoeglijk naamwoord. Een hele mond vol voor iets simpels wat we ontzettend vaak gebruiken. Een paar voorbeelden,
ik geef de goede en de foute vorm.

De beklede stoeltjes
en
Het ontblote bovenlijf
Die goede en de foute vorm klinken precies hetzelfde, je spellingchecker keurt de vormen al snel goed, dus moet je echt weten wat je doet. 

Ik help je een eindje op weg, maar let op, we gaan rigoureus aan de slag, want, schrijven is schrappen. 

Terug naar de beklede stoeltjes. Beklede is een voltooid deelwoord van het werkwoord bekleden. Dat voltooid deelwoord is gebruikt als bijvoeglijk naamwoord, want het zegt iets over de stoeltjes. Maar de vraag is: hoe spel je dat woord correct? Dit is het stappenplan:

Maak het voltooid deelwoord: de stoel is bekleed

zet een -e achter dat voltooid deelwoord: bekleede

Maak het woord zo klein mogelijk: schrap! Bekleede wordt beklede.

En dan ben je klaar: de beklede stoel is de juiste spelling. 
Ik hoor je nu denken: dat ziet er niet uit! je hebt gelijk, het ziet er niet uit maar het is wel goed! 

Ik gooi het bovenlijf ook even door de schrapmolen:

Maak het voltooid deelwoord: het bovenlijf is ontbloot

Zet een -e achter dat voltooid deelwoord: ontbloote

Maak het woord zo klein mogelijk: schrap! Ontbloote wordt ontblote.

Het ziet er weer niet uit, dan heb ik het natuurlijk alleen over het woord hè, met het lijf is alles prima in orde. 

Nee, even alle gekheid op een stokje, het lijkt me duidelijk: wie schrijft en wie snapt: die schrapt!

De verleden tijd van bekleden is bekleedden. Maar als je het hebt over ‘de beklede stoel’, dan verdwijnen die ‘e’ en ‘d’. Hoe werkt dat? JP heeft een handig stappenplan.

Hoe maak je van een voltooid deelwoord een bijvoeglijk naamwoord?

Wat in Frankrijk bedacht is, vinden we hier in de lage landen vaak leuk, lekker en mooi. Want zeg nou zelf: een potje jeu de boules is leuk, crème brûlée is lekker en de Franse autoklassieker deux-chevaux is mooi.

De deux-chevaux, oftewel de eend,  is zo mooi dat-ie zelfs fanclubs heeft in Nederland! De fans, Deux-chevauxliefhebbers, volgen eendencolleges en maken ritjes langs kastelen. Met maximaal 100 kilometer per uur natuurlijk, want harder gaat de eend niet.

Maar hoe schrijf je dat eigenlijk: een deux-chevauxliefhebber? 

Deux-chevauxliefhebber is een samenstelling die bestaat uit een niet-Nederlandse woordgroep: deux chevaux en een Nederlands zelfstandig naamwoord: liefhebber.

Een streepje tussen de buitenlandse delen in een samenstelling is verplicht. Dat wordt dus: deux-chevaux. Tussen het Franse deel en het Nederlandse zelfstandige naamwoord hoeft geen streepje. De juiste spelling is daarmee: deux-streepje-chevauxliefhebber.

De regel gaat altijd op, dus ook voor samenstellingen met onze andere Franse liefhebberijen. We schrijven jeu-de-boulesbaan en crème-brûléebrander.

In het Nederlands gebruiken we regelmatig leenwoorden uit het Frans, zoals jeu de boules en crème brûlée. Maar hoe schrijf je samenstellingen met woorden uit het Frans? Met of zonder streepje?

Samenstellingen met Franse woorden

Een ogenschijnlijk gewone start van de werkdag in Nederland, totdat de telefoon bij Personeelszaken ineens voortdurend rinkelt met snotterende en zieke werknemers. Is hier misschien sprake van een onverwacht griepvirus? Welnee, de bellers zijn helemaal niet ziek, de avond daarvoor is een nieuwe serie op TV in première gegaan.

Een serie, die bekijk je niet meer, die bingewatch je. Bingewatchen vertalen we als comakijken, maar dat werkwoord vervoegt beroerd. Want, zeg nou zelf, wij keken coma, en we hebben comagekeken, dat klinkt nergens naar. We gebruiken dus gewoon het werkwoord bingewatchen. 

Als je dat werkwoord vervoegt, gebruik je ‘t kofschip 2.0, het XTC koffieshopje. Dus: maak de stam, bingewatch, luister naar de laatste klank, dat is [sj], die zit in het XTC koffieshopje, en dus eindigt het voltooid deelwoord op een t. 

Twee adviezen dus: gebruik t xtckoffieshopje bij werkwoorden die uit het Engels komen en wees eerlijk tegen PZ, je bent niet ziek, je hebt gebingewatcht.

Als je een serie in één avond uitkijkt, ben je aan het bingewatchen. Maar hoe vervoeg je dat? Een spoedcursus bingewatchen met het xtc-koffieshopje.

Hoe vervoeg je het Engelse werkwoord bingewatchen?

De hunnen waren een bloeddorstig volk dat in de vijfde eeuw zo’n beetje heel Europa verwoestte. 1500 jaar later lijkt het wel of de Hunnen bezig zijn het Nederlands te veroveren. 

Ik geef je even wat voorbeelden van de veldslag waarin de Hunnen aan de winnende hand lijken: hun spelen een potje badminton. Gordon geeft aan hun een latte macchiato. De CEO ontsloeg hun op staande voet. Drie zinnen waarin ‘hun’ verkeerd gebruikt zijn. Ik zeg: ten strijde! 

Je voelt bij ‘Hun spelen een potje badminton’ eigenlijk al aan je water aan, dat deze zin niet helemaal klopt. Een groep mensen die iets doen in een zin, daar kun je nooit hun gebruiken, maar wel ‘ze’. Klinkt meteen veel lekkerder: ‘Ze spelen een potje badminton’.

Maar hoe zit het met ‘hun’ in ‘Gordon geeft aan hun aan latte macchiato’. Da’s een lastige, want officieel moet je zeggen ‘Gordon geeft aan hen een latte macchiato’ of, als je ‘aan’ weglaat: ‘Gordon geeft hun een latte macchiato’. Daar zit ingewikkelde regel achter die je heel makkelijk omzeilt door hier ook ‘ze’ te gebruiken. Kijk maar: ‘Gordon geeft ze een latte macchiato’.

Zijn we hier misschien iets op het spoor? Kan je, als je twijfelt aan het gebruik van ‘hun’ dit woordje vervangen door ‘ze’? Ik test het even op ‘De CEO ontsloeg hun op staande voet’. We halen ‘hun’ weg, en vervangen het door ‘ze’. Ja hoor! Dat gaat ook! ‘De CEO ontsloeg ze op staande voet’. 

Een laatste bericht dus van het front. De hunnen zijn verslagen. ‘Ze’ wint de taaloorlog!

Het woordje ‘hun’ wordt zo vaak als onderwerp van een zin gebruikt dat je haast zou denken dat het correct Nederlands is. Maar ‘hun spelen een potje badminton’ is geen goede zin. Wanneer mag je ‘hun’ wel gebruiken en wanneer kun je beter kiezen voor ‘hen’ of ‘ze’?

Wanneer gebruik je hun, hen of ze?

Pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.