Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

NOS op 3 legt het nieuws aan je uit, in duidelijke taal, zodat je het nieuws beter kunt volgen.

Programmaheaders

Burgerschap, mediawijsheid, welvaart en samenleving

NOS op 3

Programmalogo's

Naar het YouTube-kanaal NOS op 3

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Moet je kijken. Dit heb ik effe thuis en op de redactie verzameld. Puur organisch, ocean friendly, certified green, eco, chemical free, natuurlijk, Echt alsof al die merken bezig zijn met de planeet. Sowieso lijken heel veel bedrijven nogal bezig met het lot van de aarde de laatste tijd. Ga ook voor duurzaam. Maak ons samen sterker voor onze natuur. Ook bedrijven waarvan je het nou niet per se echt verwacht. Het is hartstikke mooi natuurlijk als bedrijven zo groen doen. Maar wat blijkt? Volgens de Europese Commissie is ruim de helft van de milieu claims in de EU vaag, misleidend of ongegrond. Het begrip duurzaam blijkt van elastiek. Nee dat is het zeker niet. Heel veel bedrijven doen hun uiterste best om hun imago een likje groene verf te geven en dat is jullie ook opgevallen. We gaan het hebben over greenwashing en de kloof tussen groene woorden en vieze talen. Die groene woorden slaan wel aan. Echter, de cijfers liegen niet. We geven er met z'n allen een sloot geld aan uit. Kijk maar. Doen we boodschappen, dan geven we zoveel procent van het totale bonnetje uit aan duurzaam. Dat is in tien jaar bijna verdrievoudigd. Enneh, niet alleen hier. Amerikanen geven ook miljarden uit aan duurzame producten. Of nou ja, in ieder geval producten die duurzaam heten. Check dit. Dit is een toename van 30% in vijf jaar. En aan wie hebben we dat vooral te danken? Aan ons Gen-Z en millennials. Die generaties zijn van iedereen het minst op zoek naar spotprijzen. Kijk naar Gen-Z en millennials zijn bereid te betalen voor groene producten en diensten. En dat weten bedrijven ook, want groen is een gouden business. Overal zie je duurzaamheids claims. Maar je hoorde het al even. De helft van die Europese claims is misleidend. Allemaal voor een beter imago of een dikke rode cent. En dat is dus greenwashing. Er is geen vaste definitie, maar het is een soort overkoepelende term voor misleidende communicatie, bedoeld om een groenere of een positievere indruk te geven van een bedrijf, of wel het overdrijven van of zelfs liegen over je groenheid. Ik geef je een voorbeeld. Check deze Britse reclame van Shell.Windmolens, groene energie, laadpalen. Duurzaam voelt als hun core business. Toch? Ze zeggen dit. Maar doen dit. Groen klinken maar vies doen. De verontwaardiging was groot toen van de week bekend werd dat Shell het afgelopen jaar record winsten heeft geboekt met de verkoop van fossiele brandstoffen. Die reclame van net die is door de Britse Reclame Code Commissie verboden, want misleidend. En in Nederland mag Shell zich zeggen niet langer aanjager van de energietransitie noemen. Greenwashing is een marketingtruc. Er is niet één manier waarop je kunt greenwashen, het is een waaier aan manieren, allemaal net even anders. Eigenlijk is het een soort fifty shades of green. Ik noem er een paar. Bijvoorbeeld zeggen dat je product duurzaam is, of van natuurlijke grondstoffen. Dat kan allemaal wel, maar er kunnen tegelijkertijd ook nog steeds pesticiden zijn gebruikt. En dat noemen ze er dan niet bij. Da's voor ons als consumenten bijna niet te checken. In Nederland worden vage duurzaamheids claims onderzocht door de Autoriteit Consument en Markt, de ACM. En zij checken bijvoorbeeld de kledingindustrie. En daar is in binnen en buitenland nogal wat kritiek op. Zes van de tien mode bedrijven die de ACM onderzocht, deden vage claims. Misschien ken je de consciousness lijn, de bewuste lijn van H&M nog wel. H&M stopt nu wereldwijd met deze lijn. Nadat in een rechtzaak duidelijk werd dat in tegenstelling tot hoe ze het voordoen, zijn deze producten geen bewuste keuze, zijn ze niet duurzaam en goed voor het milieu omdat de producten niet van duurzame, milieuvriendelijke materialen gemaakt zijn. Ok, nog een shades of greenwash techniek. Vaag blijven. Veel termen zoals natuurlijk of eco zijn helemaal niet beschermd, dus daar kun je gewoon mee strooien. Net als met de term ocean plastic. Die gebruikt Adidas bijvoorbeeld. Het is briljant, toch? Je krijgt het idee ik koop deze schoen en ik doe iets goeds, want hij is gemaakt voor plastic uit de zee. Maar dat oceaan plastic, dat komt helemaal niet uit de zee.Plus het is aangevuld met gewoon plastic. Amazon, de grootste webshop ter wereld kreeg ook greenwash kritiek, maar hun strategie is weer net effe anders. Hun lijn Amazon Aware wekt zoals je ziet helemaal het beeld dat Amazon bezig is met het verduurzamen van zijn aanbod. Met mindfull gemaakte producten, kleren, meubelen. Maar bijvoorbeeld het aandeel gerecycleerde materiaal in alle Aware houten meubelen is onbekend. En hoewel de campagne internationaal al echt groot is opgezet, waren het in werkelijkheid maar 103 artikelen. Da's 0,001 procent van Amazons hele assortiment. En dan heb je ook nog een slim trucje van de banken. Je weet toch wel duurzaam bankieren. Nou, de meeste banken gebruiken het woord duurzaam niet op de manier waarop de VN het ooit bedacht heeft. Nee, als zij t over duurzaam hebben, gaat het meestal over de duurzaamheid van hun bedrijf. Dus als hun bedrijf bijvoorbeeld over vijftig jaar nog bestaat. Dus duurzaam beleggen, da's niet per se hier goed voor, maar vooral voor de meeste banken zelf. Ok, nog eentje. Vattenfall en Greenchoice werden door de ACM op de vingers getikt omdat ze dit zeiden. Sluit je aan bij de groenste energie beweging van Nederland en dat is dus nergens op gebaseerd. Maar we krijgen het wel gewoon voorgeschoteld. En als je niet oplet, dan neem je het gewoon aan. Dan andere tactiek. Deze zit meer in de vorm. Bijvoorbeeld semi onopgemerkt via je socials. Onderzoekers van Harvard verzamelde ruim 33.000 social media posts van de grote Europese autobedrijven, luchtvaart en oliemaatschappijen. A.K.A de grote vervuilers. Een groot deel van de berichten die ze onderzochten, leggen de nadruk op hoe groen en klimaat bewust die bedrijven zijn. Denk bijvoorbeeld aan luchtvaartmaatschappijen die prachtige natuurfoto's gebruiken, elektrische auto's die door geweldige landschappen rijden en oliemaatschappijen die de nadruk leggen op welke groene innovaties ze allemaal steunen of ontwikkelen. Zou je posten hoe de dagelijkse activiteiten er echt naar ratio uitzien? Dan zou die feed er waarschijnlijk meer zo uit zien. Ja, een groen plaatje voor de likes. Terwijl je in Shells cijfers van 2022 kunt lezen dat 14% van hun investeringen gaat naar duurzame energie. Dat komt neer op zo'n € 3 miljard. Klinkt in principe als een hele hoop geld. Maar alleen al hun marketingbudget is 1,5 miljard hoger dan dat. Dan iets anders. Soms is nep en echt duurzaam echt heel lastig van elkaar te onderscheiden. Neem bijvoorbeeld keurmerken. In Nederland alleen al heb je er zo'n 300. Op de website van Milieucentraal kun je allemaal keurmerken bekijken. Kun je bijvoorbeeld op zuivel klikken, schoonmaakmiddelen of kleding. Maar veel informatie is toch wel een beetje vaag. Op de website van de Rijksoverheid staat een keurmerk. Vertelt u iets wat u zelf niet kunt controleren. Is het product bijvoorbeeld duurzaam of veilig? Helaas kan een keurmerk onbetrouwbaar zijn. Wij kunnen dit niet voor u controleren. U zult zelf moeten inschatten wat u van een keurmerk vindt. Huh? Want wie in de supermarkt duurzame bananen of CO2 neutrale broodjes ziet liggen, kan dus heel moeilijk inschatten hoe zinnig of onzinnig die claims zijn. Je ziet het greenwashen is echt een grijs gebied. Er bestaat geen valse definitie en je kan veel verpakken in vage bewoordingen. Wat als één deel van het product duurzaam is en het andere deel niet? Of wat als je product wel duurzaam is, maar niet duurzaam wordt vervoerd? En dat is een probleem, vindt de Europese Commissie. Goed,misleiding is in principe al verboden, zo oordeelde de Reclame Code Commissie, een stichting die zich inzet voor eerlijke reclame. In 2021 dat de reclame van Albert Heijn over klimaatneutrale melk ongefundeerd was en dat KLM een claim over CO2 neutraal vliegen niet goed kon onderbouwen. Als het aan de Europese Commissie ligt, moet het maar eens afgelopen zijn met al die groene claims. Daarom kwamen ze met een wetsvoorstel dat bedrijven verplicht ze goed te onderbouwen. De Directive on Green Claims, ofwel anti greenwashing wetgeving. Zij willen dat het voor consumenten duidelijker wordt of een product echt milieuvriendelijk is in plaats van reageren als iemand een klacht indient tegen misleiding. Moeten bedrijven straks vooraf al wetenschappelijke onderbouwing verzamelen voor hun klimaat claims. Generieke beschrijvingen zoals klimaatneutraal, zonder heldere toelichting. Die moeten zo meteen verdwijnen. De EU is van plan landen te verplichten nationale regelgeving over greenwashing op te stellen. Er zou ook kritiek op de nieuwe wet. Want zonder onwaarheden te vertellen kan een fossiel bedrijf zichzelf alsnog een groen imago aanmeten. Want dan komen we weer terug bij de vraag wat is greenwashing nou precies? Dat blijft in een aantal gevallen vaag. Een bedrijf kan zeggen wij worden in een generatie fossielvrij. Maar eigenlijk zegt dat helemaal niets over wat ze in het nu doen. En critici zeggen oké, stel je product is 80% duurzaam. Verplicht dat bedrijf dan ook om te zeggen hoe schadelijk ze voor die andere 20% zijn. De wet is inmiddels goedgekeurd, maar moet nog wel naar het Europees Parlement. Die gaan bepalen wat de precieze inhoud wordt.

Wat is greenwashing?

Grote bedrijven maken steeds vaker producten die beter zijn voor het milieu. Toch? Ze gebruiken termen als eco, ocean friendly en chemical free, maar of de producten nu echt beter zijn voor het milieu is de vraag. Greenwashing is strafbaar, maar nogal een vaag begrip. Consumenten weten niet altijd waar ze aan toe zijn als ze denken duurzame producten te kopen.

Claims op duurzaamheid 

De BRICS-landen: Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika. Vijf compleet verschillende landen verspreid over vier continenten. Maar ze hebben één ding gemeen het zijn stuk voor stuk opkomende economieën die belangrijke ontwikkelingen doormaken met één gezamenlijk doel.. Of, ietsje genuanceerder. Ze willen door samen te werken tegenwicht bieden aan de westerse dominantie.En hun stem laten horen in de wereldeconomie en in de wereldpolitiek. Als dat lukt, dan zal de wereld er heel anders uit gaan zien. En dat zouden we allemaal merken. In deze video Wat is BRICS precies voor een club? Kan het Westen de macht verliezen? DIt is BRICS uitgelegd. Laten we beginnen bij een smoelenboek. Deze vijf mannen zijn de leiders van de BRICS landen, behalve deze man, maar daar kom ik zo op. Deze landen dus. Die weliswaar het westen nodig hebben, maar zelf ook over de regels willen gaan. Want zij, of nou ja eigenlijk wij zijn politiek en economisch behoorlijk dominant op het wereldtoneel. Neem die wereldwijde handel waarin de Amerikaanse dollar de handels munt is, bijvoorbeeld voor het kopen van olie. Al die handels afspraken zijn afgetikt in wereldwijde instituties zoals het Internationaal Monetair Fonds, de VN en de Wereldbank. Allemaal westerse initiatieven en grotendeels door hen gerund. En dan zijn er ook nog allemaal machtige westerse verbonden. Denk aan de Europese Unie, waarin Europese landen zich economisch en politiek verenigd hebben. Het militaire bondgenootschap NAVO of de G7. Deze zeven grote geïndustrialiseerde landen die samen de nodige lijntjes uitzetten. Samen zijn ze goed voor zo'n 10% van de wereldbevolking. Het doel van BRICS? In de BRICS landen woont maar liefst 40% van de wereldbevolking. Maar als je kijkt naar de waarde die ze toevoegen aan de wereldeconomie, ligt de verdeling anders. Want de G7 landen zijn samen goed voor ruim 40% en de BRICS landen voor een kwart. De balans is zoek, vinden zij. Westerse landen en instituties zouden vooral zichzelf helpen. En dus zegt BRICS: Hallo, wij zijn er ook. Zeker nu slechts een kwestie van tijd is voordat de BRICS landen wat betreft bruto binnenlands product over de G7 heen wippen. Let op in 2021 staat de VS nog met stip op één en alle G7 landen staan in de top tien. Maar de prognose voor 2050 is dat China met afstand de leiding pakt. Een paar G7 landen kukelen uit de top tien en BRICS landen melden zich daar juist. Dus dat hele BRICS is niet zomaar een clubje. We gaan terug in de tijd. BRIC dan nog zonder S, begint in 2009. Op initiatief van Rusland steken deze vier landen voor het eerst de koppen bij elkaar. Een jaartje later voegde ook Zuid-Afrika zich bij de club en is de afkorting compleet. Omdat ze alle vijf economisch zo in de lift zitten vragen ze zich meteen hardop af of de huidige politieke, economische en financiele wereldorde wel zo eerlijk is. Nee dus volgens hen. Het moet faire, gebalanceerd en representatief zijn. Hun belangrijkste bezwaar de hoge drempel om geld te mogen lenen. Zowel het IMF als de Wereldbank stellen daar strenge eisen aan. Volgens het IMF zijn die eisen er niet voor niets, bijvoorbeeld om landen te dwingen democratischer te worden en om mensenrechten te beschermen. Maar die eisen pakken vaak slecht uit voor die landen, omdat ze dan moeten bezuinigen. Dus BRICS denkt heel anders over die westerse maatstaven. Zij vinden het belangrijker om mensen eerst uit de armoede te halen en een stabiele middenklasse op te bouwen. Hun eerste wapenfeit was daarom de Nieuw Development Bank in 2014 als tegenhanger van de Wereldbank. Om niet afhankelijk te zijn van westerse leningen.Maar als je die BRICS bank afzet tegen de Wereldbank zijn de verschillen nog wel groot. Sinds 2014 leende de New Development Bank zo'n $ 33 miljard uit aan BRICS landen en partners. Is gemiddeld nog geen 4 miljard per jaar. Ter vergelijking alleen al vorig jaar leende de Wereldbank in totaal $ 50 miljard uit, dus ze zijn er nog niet. Maar dit staat wel los van leningen die bijvoorbeeld de Chinese overheid zelf verstrekt. Dus die BRICS bank is misschien nog klein. De BRICS landen zijn wel al belangrijke kredietverstrekkers. Sinds het bestaan van die bank komen de BRICS landen elk jaar samen Nieuw op de agenda het introduceren van een nieuwe gezamenlijke internationale handels munt om van die Amerikaanse dollar af te komen. En de uitbreiding van BRICS met landen die zich bij hen voegen. Zeg gerust een BRICS+. Wat dat laatste betreft. Zoals ik al zei. Nu bepaalt vooral de G7 en de EU die aanschuift hoe de geopolitieke lijntjes lopen. Ik had het al over de wereldhandel, maar denk bijvoorbeeld ook aan de strijd tegen klimaatverandering. Of wat dacht je van de verdeling van coronavaccins niet zo lang geleden. Het Westen zet voor zulke internationale kwesties wereldwijd de toon. En de BRICS landen willen dus dat het Westen een toontje lager zingt. Maar, en dat is het grote BRICS probleem, ze hebben per land ook hun eigen agenda's en die willen nog al eens flink uiteen lopen. Bijvoorbeeld over die uitbreiding. Want welke landen mogen er wel of niet bij? En ook samenwerking met het Westen is ingewikkeld op meerdere fronten, want die kunnen ze vaak niet zo maar opgeven. We gaan de BRICS landen even af. Neem Brazilië. President Lula vindt dat het Westen een te grote vinger in de pap heeft bij handelsverdragen. Hij ziet bijvoorbeeld veel in zo'n eigen BRICS munt. Maar tegelijkertijd zijn de VS en Europa enorm belangrijke handelspartners van Brazilië. En dat bijt elkaar nogal. Het is ook echt iets voor Lula om van twee walletjes te eten om maar even zo te zeggen. En met het Westen zaken doen, maar ook een sterke BRICS. Wat betreft toetreding Argentinië mag er van hem zo bij, daar voelt ie zich verwant mee. Maar verder liever niet. Jan en alleman toelaten want dan verliest ie z'n eigen inspraak. Dan Rusland. Wil BRICS juist zoveel mogelijk uitbreiden om een zo groot mogelijk blok te vormen tegen het Westen. Zeker in de context van de oorlog in Oekraïne en de westerse sancties tegen Rusland. Bondgenoten zijn nu belangrijker dan ooit. Met de BRICS kan Poetin laten zien wij doen er eigenlijk wel toe. Oh ja, weet je nog? Dit is niet Poetin, maar de Russische minister van Buitenlandse Zaken Lavrov. Vanwege een arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof dat Zuid-Afrika erkent, was Poetin de grote afwezige op deze top. Reden voor dat bevel zijn de Russische oorlogsmisdaden in Oekraïne, waarvan één in het bijzonder. En dan kom je dus bij die ingewikkelde samenwerkingen tussen Westerse en BRICS landen. Dus dat werd Skypen voor Poetin. India dan. Dat land heeft de grootste kritiek op uitbreiding, vooral als het gaat om landen die intensief samenwerken met China, beide BRICS landen, maar onderling verwikkeld in een strijd om geopolitieke invloed in Azië. Bovendien heeft India een goede relatie met de VS, ook weer China's aartsrivaal. Over China gesproken, het grootste machtsblok binnen die BRICS landen. China wil zoveel mogelijk uitbreiden. In 2017 stelden zij al een BRICS plus model voor. XI wil een eerlijke wereldorde. Betekent door een Chinese bril vooral minder macht voor Washington en meer voor Peking. Maar ja, dat ziet India weer niet echt zitten. Dan de laatste Zuid-Afrika. Toch een beetje de vreemde eend in de bijt wat betreft economie. Totaal niet te vergelijken met China of India, maar toch een belangrijke partner. Als enige BRICS land op het Afrikaanse continent en groot voorstander van uitbreiding en dan vooral met Afrikaanse landen. Ik zeg maar even eerlijk, dit is nog maar het topje van de ijsberg van alle tegenstrijdige belangen. En dan heb ik nog niet eens over al die andere landen die zich bij BRICS willen voegen. Neem alleen al Saoedie Arabië en Iran, beide op de kandidatenlijst, maar tegelijkertijd aartsvijanden. En zo heeft elk land dus zijn eigen agenda die haaks staat op die van een ander. Mijn punt is ze zijn het eens over het afkalven van de westerse dominantie, maar daar stoppen de overeenkomsten en moeten enorme verschillen worden overbrugd om echt tot een gezamenlijk blok te komen. Lang verhaal kort tis in gewikkeld. Samenwerkingsverband BRICS heeft zes nieuwe landen uitgenodigd om lid te worden van hun organisatie Iran, Saoedi-Arabië. De Verenigde Arabische Emiraten, Argentinië, Egypte en Ethiopië. Dus kunnen we spreken van een kantelpunt als het gaat om. Of de genuanceerde variant daarop dan. Nou, die munt komt er in elk geval voorlopig nog niet, maar BRICS plus lijkt er met die nieuwe partners te komen. De belangrijkste conclusie iedereen die nu op aarde rondloopt is opgegroeid met een dominant Westen. Maar voor de toekomstige generaties is dat zeker niet meer vanzelfsprekend. En met elk jaar een BRICS top zal dit blok zich zelf steentje voor steentje verder proberen op te bouwen.

Wie zijn de BRICS-landen?

Het Westen is in veel opzichten dominant aan de rest van de wereld. Een paar landen die deel uitmaken van het bondgenootschap BRICS willen tegenstand bieden door onder andere een eigen munteenheid in te voeren. Maar deze landen verschillen erg veel van elkaar en zijn het oneens over heel veel zaken. Wat hen alleen verenigt, is het wantrouwen tegen het Westen. 

De strijd om de wereldmacht 

Het duurde maar één dag. De oorlog tussen Azerbeidzjan en etnische Armeniërs in Nagorno-Karabach. Ze waren er al langere tijd bang voor. In één klap lijkt er een einde te komen aan een decennia oud conflict. Nagorno-Karabach de zelfverklaarde republiek in de Kaukasus heft zichzelf op. Azerbeidzjan wint. Tienduizenden inwoners van Nagorno-Karabach slaan op de vlucht. Ze zijn bang voor etnische zuiveringen. Tientallen jaren streden beide kanten, Armeniërs en Azeri, dat zijn dus de inwoners van Azerbeidzjan. Om dit stukje land ter grootte van Noord-Brabant. En zij niet alleen. Ook deze landen bemoeien zich er mee. Want wat er in die kleine enclave gebeurt, heeft grote impact. In deze video vertel ik je over de vriendjespolitiek tussen supermachten en waarom tienduizenden mensen hun geboortegrond verlaten. Nagorno- Karabach ligt hier in Azerbeidzjan. Er wonen bijna alleen maar etnische Armeniërs, zo'n honderd 120.000. Als je het nieuws volgt, zie je dat het bijna altijd hebben over etnische Armeniërs, een Armeense bevolkingsgroep die niet in Armenië woont, maar in een enclave. Da's een gebied dat volledig wordt ingesloten door een ander land, in dit geval Azerbeidjan. Nagorno- Karabach hoorde officieel al bij Azerbeidzjan, maar in de praktijk was het onafhankelijk. Republiek Artsach Ard noemen de Armeense inwoners hun land met een eigen vlag, leger en president. Dan nu nog even terug in de tijd. In deze regio hebben grote rijken altijd een rol gespeeld. De Ottomanen, ofwel Turken en de Perzen zijn de Iraniërs en Russen. We kunnen niet alles behandelen en je moet ergens beginnen. Wij startten in de jaren tachtig. In die tijd zijn Armenië en Azerbeidzjan onderdeel van de Sovjet-Unie. Nagorno- Karabach is een autonome oblast, een soort provincie van de Sovjet republiek Azerbeidzjan. Dat betekent dat ze een eigen lokaal bestuur hebben, maar eind jaren tachtig verandert dat. De Sovjet-Unie staat op instorten. Deze man, Sovjet leider Gorbatsjov, probeert de Unie nog te redden, maar tevergeefs. Zijn plannen voor meer democratie voedde de onafhankelijkheidsstrijd van Armenië en Azerbeidzjan. Etnische groepen zoals de Armeniërs en Nagorno-Karabach zien ook een kans op autonomie. In 1988 keren ze zich tegen Azerbeidzjan. Ze willen bij Armenië. Wat volgt is een bloedige strijd, een oorlog van zes jaar, waarbij tienduizenden mensen om het leven komen en meer dan 1 miljoen mensen slaan op de vlucht. Armenië wint deze oorlog in 1994 en bezet gebieden in Azerbeidzjan voornamelijk Nagorno-Karabach, met omliggende gebieden als buffer. En ze geven Azeri steden andere namen. Inmiddels is de Sovjet-Unie verleden tijd en breekt in 1991 het tijdperk van de Russische Federatie aan, oftewel Rusland. Hoewel de Russen het na de val van de Sovjet-Unie niet meer voor het zeggen hebben in deze regio, behouden ze invloed. En dus fixt Rusland in 1994 een staakt het vuren. Maar dat betekent niet dat het er rustig blijft. Zo'n 25 jaar lang is er eigenlijk altijd wel geweld, maar Armenië blijft de baas in de enclave. Op de achtergrond spelen grote belangen van verschillende landen die allemaal zo hun eigen redenen hebben om Armenië of Azerbeidzjan te steunen. En met de geschiedenis van het gebied in je achterhoofd nu de machtsverhoudingen die daar spelen. Te beginnen bij Azerbeidzjan. Daar is het verlies van Nagorno-Karabach een open wond. Er heerst een sterk anti Armeens sentiment en voor de huidige president is de enclave een kernpunt. Hij is vastberaden om het verloren land terug te winnen en daarom bouwt die steeds verder aan zijn leger. Azerbeidzjan heeft iets wat Armenië niet heeft. Olie en gas. Daardoor kunnen de Azeri veel meer geld steken in hun leger dan hun aartsvijand. Kijk, hier zie je hoeveel miljarden beide landen aan defensie uitgeven. Een duidelijk verschil. Azerbeidzjan krijgt bovendien hulp van twee bondgenoten in de eerste plaats Turkije. De Azeri zijn nauw verwant aan de Turken. De talen lijken bijvoorbeeld erg op elkaar. Daarom houden ze bij voorbeeld gezamenlijke militaire oefeningen. En de Turkse president Erdogan helpt Azerbeidzjan ook om steviger in zijn schoenen te staan tegenover Rusland, dat een flinke vinger in de pap heeft in die regio. Belangrijk om hier ook te noemen de Armeense genocide. Daarbij worden tussen 1915 en 1917 honderdduizenden Armeniërs vermoord door Turken. En da's nog steeds een gevoelig onderwerp. De Turken noemen het geen genocide, maar een burgeroorlog met naast Armeense slachtoffers ook veel Turkse. Dat verhaal met alle verschillende standpunten verdient een explainer an sich. Voor nu moet je vooral weten dat Turkije en Armenië nog steeds op gespannen voet leven en dat dat voor de Turken ook een reden is om Azerbeidzjan te steunen. Azerbeidzjan heeft nog een belangrijke bondgenoot Israël. Als je naar de religies van beide landen kijkt, misschien niet meteen logisch. In Israël wonen voornamelijk Joden en de meeste Azeri zijn islamitisch. Toch hebben ze een belangrijke reden. Israël wil sterk staan tegenover aartsrivaal Iran. En kijk even waar Iran ligt. Juist, het is het buurland van Azerbeidzjan. Dat is dus handig dichtbij voor als het ooit tot een oorlog komt tussen Israël en Iran. Daarom steunt ook Israël, Azerbeidzjan en leveren de Israëli's bijna een kwart van de wapens die Azerbeidzjan gebruikt. En dan 2020. Azerbeidzjan voelt zich met die bondgenoten sterk genoeg om aan te vallen in een korte, maar hevige oorlog van zes weken vallen duizenden doden. Azerbeidzjan herovert grote stukken land op Armenië en delen van Nagorno-Karabach. Dan Armenië. De belangrijkste bondgenoot van dat land Rusland. Jarenlang werken Armeniërs en Russen innig samen, economisch en militair. Allebei zijn ze lid van de Verdragsorganisatie van Collectieve Veiligheid, een militair samenwerkingsverband van Kazachstan, Kirgizië, Tadzjikistan, Belarus, Armenië en Rusland. Het is een tegenhanger van het westerse bondgenootschap NAVO, waar Nederland ook lid van is. De Russen hebben meerdere militaire basis in Armenië, maar de relatie is de laatste jaren bekoeld. En dat heeft alles te maken met deze demonstraties. In 2018 gaan tienduizenden mensen de straat op om te protesteren tegen corruptie en voor democratie. De pro-Russische regering stapt op en de leider van de protestbeweging komt aan de macht.Hij zoekt toenadering tot het Westen. Daar is de Russische president Poetin niet zo blij mee. Waarschijnlijk is dat een van de redenen waarom de Russen Armenië nauwelijks te hulp schieten in 2020 bij de aanval van Azerbeidzjan. Check deze grafiek nog eens. De Russen leveren ook wapens aan Azerbeidzjan. Da's dus cashen en dat willen ze. mogelijk ook niet op het spel zetten. Wel onderhandelt Moskou een staakt het vuren en Russische vredestroepen zouden etnische Armeniërs van Nagorno-Karabach voortaan beschermen. Maar toen gebeurde dit. Oorlog in Europa, waar iedereen bang voor was, is begonnen. De Russische invasie in Oekraïne. Sindsdien hebben de Russen wel wat anders aan hun hoofd en dus staat Armenië er alleen voor. Of nou ja, alleen niet helemaal. Het islamitische regime van Iran steunt de overwegend christelijke Armeniërs ook. Zit zo. Armenië is voor Iran de snelste route om handel te drijven met Europa. Wat ook meespeelt omdat Israël Azerbeidzjan steunt, steunt Iran Armenië met wapens en drones. En dan nog even naar het westen. Ook dat steunt Armenië, maar eigenlijk alleen in woorden en niet in daden, want ze bieden geen militaire steun en hebben ook geen sancties tegen Azerbeidzjan. Daarvoor is het land net effe te belangrijk voor onze olie en gas. Tot zo ver de verhoudingen. Gaan we even verder naar eind 2022. Azerbeidzjan blokkeert dan de Latin Corridor. De enige weg die Nagorno-Karabach met Armenië verbindt. Dat betekent voor de inwoners al maanden geen aanlevering van voedsel, medische lijnen en eigenlijk alles in zowel Armenië als de internationale gemeenschap noemen de blokkade een poging tot etnische zuivering. Die blokkade was een van de redenen waarom die aanval van Azerbeidzjan, waar ik het in het begin over had, maar 24 uur duurde. Er was nauwelijks verzet. En hoe nu verder? Etnische Armeniërs verlaten nu massaal Nagorno-Karabach, inmiddels al tienduizenden. Die uittocht verloopt super hectisch met veel menselijk leed. Zo ontplofte er een tankstation in de enclave. Daar waren veel mensen aanwezig die probeerden te vluchten, waardoor tientallen doden vielen. Mensen willen weg omdat ze bang zijn dat Azerbeidzjan etnische Armeniërs uit Nagorno-Karabach met veel geweld zal verjagen. Of nog erger vermoorden. Dat was die etnische zuivering waar ik het in het begin over had. En in Armenië zijn mensen woedend op de regering die ze verantwoordelijk houden voor het verlies van Nagorno-Karabach. Veel Armeniërs zijn bang voor wat er nog meer zou kunnen gebeuren. Kijk maar eens naar deze kaart. Dat gekke stukje Azerbeidzjan. Dat is een exclave. Dat is een stukje land dat niet geografisch verbonden is met het land dat er de baas is. Ook dit stukje land levert al jaren spanningen op tussen Armenië en Azerbeidzjan. Voorlopig is het nog lang niet rustig in de regio.

Het conflict in Nagorno-Karabach

Nagorno-Karabach, een gebied in Azerbeidzjan, heft zichzelf op. De etnische Armeniërs die in dit gebied wonen, verlaten het land massaal. Ze zijn bang dat Azerbeidzjan ze met veel geweld gaat verjagen uit Nagorno-Karabach. Of nog erger: vermoorden. Maar de uittocht verloopt hectisch en met veel menselijk leed. 

Etnische Armeniërs op de vlucht

Het conflict in Nagorno-Karabach 

De hele wereld houdt de adem in. Komt er een oorlog of niet? Een staatsgreep in het Afrikaanse land Niger met hulp van Buitenlandse Zaken, heeft de negentien Nederlanders geëvacueerd uit Niger. Ik heb het over Niger of Nigèr. Tot voor kort hoorde je er vrijwel nooit iets over. En best een kans dat je het ook niet één, twee, drie kan aanwijzen op de kaart. Nou, hier ligt het dus midden in West-Afrika. Dit is Abdourahamane Tiani, een generaal die zichzelf hier verklaart tot de nieuwe Nigeriaanse leider. Op 26 juli pleegde hij een staatsgreep in het land. President Bazoum zit sindsdien thuis opgesloten, tot ongenoegen van zijn westerse bondgenoten. Er spelen enorme internationale belangen, zeker ook voor Europa. Er staan troepen aan de grenzen en een militaire interventie dreigt. Niger lijkt een kruitvat waarvan alleen de lont nog niet is aangestoken. In deze video doen we een stap terug. Wat is Niger voor een land? Wat speelt daar en wat hebben andere landen daar eigenlijk te zoeken? Dit is waarom de hele wereld naar Niger kijkt. Even een korte introductie. Niger is een van de armste landen ter wereld. De bevolking is piepjong zeker tweederde, is jonger dan 35. Veel kansen op een mooie toekomst zijn er niet. En dan druk ik me nog zacht uit. De jonge bevolking staat te springen om verandering. En met die wind in de zeilen kon Tiani met de nodige steun een coup plegen. Maar er is ook een kamp dat president Bazoum steunt. Een land onder hoogspanning dus. Dan die kaart even terug. Niger dankt net als buurland Nigeria zijn naam aan de rivier de Niger. Aan die rivier ligt de hoofdstad Niamey. Het land ligt midden in de Sahel. Dit gebied tussen de kurkdroge Sahara en de vochtige tropen en vooral ook een conflictgebied. Sinds 2020 zijn in al deze landen in de Sahel ook al staatsgrepen geweest, elk met hun eigen verhaal, maar met vooral ook grote overeenkomsten, vertelt correspondent Alice van Gelder. Als motivatie noemen ze dat onveiligheid in het land, hè. De terreur in het land en ook de sociale en economische situatie. Het is een straatarm land. Ik moet wel zeggen het is ongeveer één op één wat we hebben gehoord van militairen die de macht hebben gegrepen in Mali, in Burkina Faso. Nee, Niger was zeker niet de eerste. Sterker nog, Niger is de laatste. Goed, ook in buurland Tsjaad zitten nog westerse troepen. Maar Niger is of was in de Sahel de belangrijkste bondgenoot in de internationale strijd tegen terreur, tegen jihadistische groepen die banden hebben met IS en Al-Qaida. Dat is een van de redenen dat de wereld nu zo meekijkt. Het Westen wil zijn bondgenoot terug. De afgezette president Bazoum, hier te zien op oudere beelden, zit op dit moment opgesloten in zijn presidentiële woning en er zijn zorgen om zijn gezondheid en veiligheid. Dit schreef hij vanuit zijn huisarrest in een brief. Ik schrijf dit als gegijzelde. Mijn land wordt aangevallen. De democratie omvergeworpen. Gericht aan de Amerikaanse krant The Washington Post. Gek? Niet eens eigenlijk. Dit is zijn manier om hulp in te schakelen van zijn westerse bondgenoten. Maar volgens de coupplegers heeft het Westen, met Frankrijk voorop, juist gefaald om het land veilig te houden. Frankrijk zou vooral uit zijn op grondstoffen in Niger, een heel belangrijke uranium. Kijk maar. Van al het uranium dat in 2022 aan de EU is geleverd, kwam maar liefst een kwart uit Niger. Gaat vooral naar Frankrijk. Uranium wordt namelijk gebruikt voor het opwekken van kernenergie. Waar Frankrijk voor een groot deel opdrijft. Frankrijk en West-Afrika, dus ook Niger, delen een lange geschiedenis met elkaar, vertelt correspondent Frank Renout. Frankrijk was vroeger een koloniale grootmacht. Het bestuurde zo'n vijftien landen in Afrika. Maar toen die landen onafhankelijk werden in de vorige eeuw, verdween de Franse invloed niet. Politiek en economisch bleef Frankrijk een vinger in de pap houden in dit gebied. Ook in de Sahel, waar Niger ligt en waar Mali ligt. In de Sahel zijn veel terroristische organisaties actief en migranten proberen via de Sahel naar Europa te komen. Frankrijk wil daar iets tegen doen en heeft daarom militairen in het gebied gestationeerd. Maar eerder moesten die militairen al weg uit Mali. En de nieuwe machthebbers in Niger hebben nu ook gezegd dat ze niet gediend zijn van de Franse aanwezigheid. Dat anti-Franse sentiment heeft niet alleen gevolgen voor de strijd tegen terreur. Het drijft de coupplegers mogelijk ook in de handen van een nieuwe bondgenoot Rusland, dat met De Wagnergroep een Russisch huurlingenleger, heel actief is in Afrika. En even voor de duidelijkheid Wagner opereert officieel niet onder de Russische vlag. En volgens onderzoekers zou Wagner kunnen in al deze landen actief zijn of zijn geweest. De gedachte in die landen is de Fransen kunnen onze veiligheid niet waarborgen. Misschien kunnen we beter op de Russen wedden die dat bijvoorbeeld in buurland Mali al laten zien.   De Russen doen er in ieder geval alles aan om de Nigeriaanse bevolking ervan te overtuigen dat ze bij hen beter af zijn via social media bijvoorbeeld. Niet voor niks duiken tijdens protesten steeds vaker Russische vlaggen op. En die Russische vlag? Ja die, die zijn natuurlijk niet per ongeluk. Die zijn het niet toevallig. Die lagen niet toevallig ergens bij iemand thuis die dacht goh, ik, ik, ik leg eens een paar € 100 Russische vlaggen daar neer. Dat dat is natuurlijk niet hoe het werkt, dus dat is voorbereid. En misschien kan je deze man ook nog wel. Die reageert ook op de groep. Voor Rusland een uitgelezen kans om nieuwe vrienden te maken en hun politieke invloed te vergroten. Want door de oorlog in Oekraïne hebben ze veel vijanden gemaakt. En die grondstoffen komen de Russen natuurlijk ook niet slecht uit. Bovendien hebben veel West-Afrikanen in de strijd tegen terrorisme meer vertrouwen in de meedogeloze Wagnergroep dan in de westerse troepen. Ondanks dat Wagner op grote schaal mensenrechten schendt en ook veel burgerslachtoffers maakt. Dus je kunt je voorstellen het Westen kijkt gespannen toe. Het vecht nu al tegen één vijand in de regio, moslim extremisten. En daar komen de Russen dus mogelijk bij. En er is nog iets. Migratie. Niger is een knooppunt voor Afrikaanse migranten die de tocht naar Europa willen wagen. Het land ligt op een populaire mensensmokkel route en kreeg zelfs de bijnaam de zuidgrens van Europa. Omdat andere routes naar Europa werden afgesneden. En laat migratie nou een groot Europees hoofdpijndossier zijn, ook in Nederland. We zijn hier omdat Niger heel erg belangrijk is. Niet alleen voor de Europese Unie, maar zeker ook voor Nederland. En hier zijn ook veel mensensmokkelaars en mensenhandelaren actief. De regering strijdt daartegen en wij ondersteunen die regering daarbij. Daar hebben we ook gesprekken over. De regering van president Bazoum dus, die nu opgesloten zit in samenwerking met hem en zijn voorganger president Issoufou investeerde de Europese Unie honderden miljoenen om migratie vanuit Niger tegen te houden. Dat lukte aanvankelijk ook. Iedere week vertrokken er vanuit hier zo'n 4000 migranten richting Libië en een deel daarvan reisde door naar Europa. Maar onder druk van de Europese Unie worden die voertuigen nu geconfisqueerd in de hoop natuurlijk dat daarmee de smokkel industrie voorgoed zal stoppen. Doordat het nieuwe regime de banden met het Westen wil verbreken, is er een goede kans dat ook die mensensmokkelaars de draad weer willen oppakken. Mocht het echt tot een oorlog komen, bestaat er een grote kans dat het aantal vluchtelingen heel hard toeneemt. Dus even alles op een rijtje. Het Westen dreigt zijn laatste bondgenoot te verliezen in de strijd tegen terreur. De Franse historische banden met West-Afrika staan onder grote druk. Er staan grote economische belangen op het spel. Denk aan al dat uranium. En nota bene Rusland staat klaar om in dat gat te springen. En dan dreigt er ook nog eens een nieuwe migratie crisis voor Europa. Dus ja, de wereld kijkt mee met Niger. De conclusie Niger is een soort laatste dominosteen in een rij van staatsgrepen in de regio en het Westen wil die bondgenoot koste wat kost behouden of eigenlijk terugkrijgen. Of het tot een oorlog komt, dat gaan we zien. Je weet nu in ieder geval wat er speelt.

De situatie in Niger

De wereld kijkt al een tijd naar de situatie in Niger, een straatarm land in West-Afrika waar een staatsgreep is gedaan door generaal Tiani en zijn leger. Voor het Westen is Niger een belangrijke bondgenoot, vanwege het uranium wat in Niger uit de grond wordt gehaald. Tegelijkertijd toont Niger steeds meer interesse in een mogelijk nieuwe bondgenoot: Rusland. 

Komt er een oorlog of niet? 

Hee, dus jij bent boos. Hallo, tu es en colère? Also, du bist wütend? Dit is geen boos en ook geen hashtag Wütend. Maar er zijn wel heel veel mensen boos. 2024 is nu al een jaar van boeren protesten. In heel Europa rijden de trekkers de snelwegen op in Frankrijk, Duitsland, Polen, België, Roemenië. Het Europese platteland is in beroering. Boeren zeggen de EU drijft ons tot wanhoop. Kunnen gewoon echt niet vooruit en niet meer verder boeren. Tegelijkertijd is er geen enkele sector die zoveel geld van de EU krijgt als de landbouw. Een slordige 30% van het totale EU budget. En toch is er iets dat deze explosieve cocktail van onvrede veroorzaakt en wat de ingrediënten van deze cocktail zijn. Nou, daar gaat deze video over. Half boeren Europa protesteert tegen ja, waartegen precies? Oke in Frankrijk voor een hele boel dus en in Duitsland bijvoorbeeld tegen de afschaffing van belasting korting op de diesel voor hun tractoren in Polen, Hongarije en Slowakije tegen goedkope concurrentie van graan uit Oekraïne. In Spanje maken ze zich kwaad omdat ze geen rivierwater meer mogen gebruiken om de droge akkers te irrigeren en in België tegen de stikstof maatregelen. Alle landen hebben weliswaar nationale regels die de emmer doet overlopen. Boeren. De landbouwers staan onder enorm veel druk, maar overal richten de protesten zich ook tegen regels uit Brussel, tegen de EU. Of nou ja, Brussel. Het zijn de plannen waar alle landbouwministers van de 27 lidstaten oké tegen hebben gezegd. Want zij zijn het die dat hele EU beleid maken. Tegelijk gooit elke burger, jij dus ook, € 0,33 per dag in deze pot. Dat is € 120 per jaar en in totaal euh, € 57 miljard. Maar waarom? Waarom krijgen Europese boeren eigenlijk zoveel geld? Hoe de landbouw in Europa nu gaat, heeft alles te maken met de geschiedenis. Na de Tweede Wereldoorlog heeft Europa honger en de zes founding fathers van de EU steken de koppen bij elkaar voor een gemeenschappelijke aanpak van landbouw. Want dat is a goed voor voedsel. De meest elementaire behoefte van de mens. Ja, dat dus. En b. Goed voor de economie. Dat praten leidt uiteindelijk tot het gemeenschappelijk landbouwbeleid, het GLB. Dat wordt in 1962 ingevoerd en richt zich onder meer op landbouwers ondersteunen met een inkomen en daarmee zorgen voor een stabiele voedselvoorziening en plattelandsgebieden levensvatbaar houden. Door daar dus werkgelegenheid te hebben, onder andere door efficiënt produceren op grote schaal boeren krijgen een prijsgarantie voor hun productie, er komen importheffingen op producten uit het buitenland en overheden kunnen ingrijpen als de marktprijzen dalen. In de jaren die volgen gaat het hard. 56.000 kippen leggen in Haren in Noord-Brabant 40.000 eieren per dag. Alleen volledige automatisering kan tot grote productie leiden. En dat is hier gebeurd. Op een lopende band wordt het voer langs de legbatterijen geleid. Het loont om veel te produceren, want boeren krijgen vanuit Europa een vaste prijs per kilo of liter. Gevolg boterbergen, melkplassen en een wijnzee. overproductie. Door allerlei factoren is de melkproductie zo hoog gestegen dat er een overschot situatie is ontstaan die voor een deel resulteert in een verhoogde boter productie. Maar alle EEG landen, ook Nederland, hebben reeds zeer grote boter voorraden en de koelhuizen raken steeds voller. Het beleid leidt tot groeien, groeien, groeien. Go big or go home. Boeren zetten meer in op machines om efficiënt, veel en goedkoop te kunnen produceren. En dat levert veel meer voedsel op. Betekent ook dat ze veel meer veevoer gebruiken voor dik vee en vaak meer pesticides inzetten. Samen met een mest en methaan scheten van bijvoorbeeld koeien heeft dat een grote weerslag op de natuur en het klimaat en leidt ook tot hele grote boerenbedrijven. In de jaren negentig gaat de EU het helemaal anders doen. Ze stoppen met de meeste heffingen, prijs garanties en exportsubsidies en de boeren krijgen inkomenssteun en grote verandering. Ze krijgen geen geld meer op basis van liters of kilo's. Maar er wordt nu onder andere gekeken naar hectares grond en twee nieuwe voorwaarden erbij het beschermen van het milieu en de voedselkwaliteit verbeteren.In de jaren die volgen worden klimaatverandering, dierenwelzijn en duurzaamheid steeds belangrijkere thema's en thema's die nogal spelen in de landbouw. Ook nu bestaat dat GLB nog. Sterker nog, het is het oudste en duurste van alle hoofd potjes van de EU. Weet je nog, jouw € 0,33? 57 miljard? Een derde van de begroting? Al dat geld zorgt ervoor dat boeren kunnen blijven boeren. Want boeren in Europa is duur. Vooral omdat Europa nou eenmaal een duurder continent is om op te leven en te boeren dan heel veel andere continenten. Plus wij hebben hier een stuk meer regels. Doel daarvan consument en het klimaat beschermen. Sommige boeren zeggen wij kunnen niet concurreren met producten uit uh Brazilie, want die hebben niet van die dure regels.Maar we bieden het wel aan op dezelfde markt. Voorbeeldje in 2018 stak de EU een stokje voor neonicotinoïden. Je weet wel, dat is een pesticide die onder andere bladluizen doodt maakt, maar ook bijen. En de boeren? Die vinden dat onwerkbaar, dat ze dat niet mogen gebruiken en die zeggen ja, boeren aan de andere kant van de wereld, die mogen het wel lekker spuiten. En denk aan regels voor meer dierenwelzijn, minder antibiotica voor vee, kappen met groeihormonen of restricties op het gebruik van genetisch gemanipuleerde gewassen. Kijk ze buiten Europa net effe anders naar. boeren is ook duur omdat er nog veel meer mensen zijn die verdienen aan wat de boeren doen. Banken, supermarkten, slachterijen, transporteurs, handelaren in veevoer, leveranciers van kunstmest en pesticiden, verkopers van landbouw machines. De supermarkt verdient vaak meer aan een liter melk of aan een kilo wortels dan de boer die het heeft geproduceerd. Dat er heel veel gelatenheid is en passiviteit. Maar dat ontploft nu en breekt uit. En dan krijgen we dit natuurlijk. Dus zelfs met subsidies staat het bestaansrecht van veel boeren al onder druk. Maar ja, de EU wil dat er genoeg te eten hebben en dat de kwaliteit daarvan hoog is. En door alle spanningen in de wereld is het nog duidelijker geworden dat de Europese Unie niet afhankelijk wil zijn van landen buiten de Unie. De Europese Unie wil graag dat boeren blijven boeren en geeft dus geld. Maar tegelijkertijd wil de Europese Unie ook inspraak hebben op hoe die boeren boeren. Er is geen beroepsgroep die zo gestuurd wordt door Europese regels als de agrarische sector. En de EU heeft een groene ambitie en zet vol in op klimaat. Voor 2050 willen ze helemaal klimaatneutraal zijn en de landbouw speelt een hele grote rol in dat plan. Onder meer omdat de landbouw die miljoenen koeien heeft die die broeikas scheten laten. Boeren zijn onmisbaar in de duurzaamheids plannen, maar dat betekent ook nieuwe regels en nieuwe investeringen. Drie jaar geleden is deze stal nieuw gebouwd en we toen meteen gekozen voor een emissiearme vloer. Maar dat was toen goedgekeurd en je moet er veel meer voor betalen dan gewoon een kale roostervloer en een drie jaar later hoor je dat ie toch niet voldoet. Boeren, belangenclubs zeggen ja, boeren weten gewoon niet waar ze aan toe zijn.Het beleid verandert de hele tijd. Wanneer is het wel goed? Ik denk overal aan te voldoen en voor de toekomst klaar te zijn. Blijkt dus weer niet zo te zijn. Stel een plan op voor de komende vijftien jaar en dan kunnen we daarmee doorwerken als sector. En niet dat gejojo over elk jaar weer nieuwe regels en nieuw beleid. En de boeren zijn afhankelijk gemaakt van een systeem dat vooral gericht is op efficiëntie en modernisatie. Dat heeft veel boeren in de loop van de jaren diep in de schulden gestort bij banken om zo maar te kunnen blijven investeren, groeien en om mee te kunnen blijven doen. De regering vroeg om dierwelzijn. Boeren hebben geïnvesteerd in dierwelzijn. Daardoor zijn we wel gegroeid, want bij elke investering die we deden zeiden de banken “prima Maar dan ga je tien koeien meer melken.” Ofwel de overheden willen nog steeds die maximale efficiëntie, maar zijn dan ook natuurbeleid. En ze willen ook klimaatplannen. En ze willen ook regels over uh over pesticiden gebruiken. Ze willen ook regels over kunstmest gebruik en dat bijt elkaar, dat bijt elkaar. Daar heeft het beleid eigenlijk toch echt onvoldoende werk in gestoken En de kritiek klinkt.Er moet niet alleen gekeken worden naar de boeren, maar ook naar alle andere partijen die druk uitoefenen op die boer, zoals de supermarkt. Hoe nu verder? De problemen die boeren hebben verschillen allemaal per land, maar de gemene deler die vrijwel alle boeren hebben is dat ze zeggen we zitten klem en de ooit zo geliefde subsidies zijn nu een vloek en een zegen ineen. Later dit jaar zijn de verkiezingen voor het Europees Parlement. De verwachting is dat landbouw een groot thema gaat worden waarmee partijen door de hele Europese Unie stemmen willen gaan trekken.

Boze boeren

2024 is nu al het jaar van de boerenprotesten in Europa. In heel Europa rijden trekkers de snelwegen op. De boeren zijn boos vanwege de vele regels waar ze zich aan moeten houden. De Europese Unie drijft ze tot wanhoop. Tegelijkertijd is er geen enkele sector die zoveel geld van de EU krijgt als de landbouw. Hoe zit dit?

Boerenprotesten in heel Europa 

Waarom zijn de boeren boos? 

Dit is Roy Plunkett, een Amerikaanse scheikundige die allang niet meer leeft, maar die tot op de dag van vandaag wel een wereldwijd zijn sporen nalaat. Ook hier in Nederland. Want op een dag in 1938 ontdekt hij iets en dat zal de wereld veranderen. En dat ook nog per ongeluk. Hij doet onderzoek naar koelmiddelen als die plotseling een goedje maakt dat tegen heel hoge temperaturen kan en super glad is. Dat blijken superhandige eigenschappen. PFAS zijn geboren. Dan denk je misschien boeien, heb ik niks mee te maken, maar dat heb je wel. PFAS zitten namelijk in van alles, maar dan ook echt van alles. Denk aan je regenjas, verf, make-up, pannen, noem maar op. En niet alleen in producten. PFAS zitten ook in jou en mij. Ja, dat hoor je goed. En over dat laatste zijn grote zorgen. Kwaad en bedroefd vertelden bewoners hoe hun gezondheid in gevaar is gebracht. Boos omdat ik moedwillig, zonder het te weten, vergiftigd ben door decennialange lozing van giftige stoffen. Boos omdat ik en iedereen die hier met mij woont vieze lucht in adem, vies water drink. De provincie Zuid-Holland heeft aangifte gedaan tegen Chemours wegens een illegale lozing. Verdrietig omdat ik zonder dit te weten de PFAS via borstvoeding ook heb doorgegeven aan mijn zoon. Wat de gevolgen zijn van PFAS voor onze gezondheid en wat de rol is van deze fabriek in Dordrecht, zie je in deze video. De vervuilde vlakte waar u recht op heeft zijn eigen shit terug. Okay, PFAS dus. PFAS staat voor poly- en perfluoralkylstoffen. Er zijn onwijs veel soorten PFAS, meer dan tienduizend. De bekendste drie zijn PFOA, PFOS en GenX. Het zijn chemische stoffen gemaakt door de mens. Even een chemie lesje: PFAS zijn moleculen en die moleculen bestaan onder andere uit de twee atomen koolstof en fluor en die twee hebben een mega sterke verbinding. Dat maakt ze onder andere water, vet en vuilafstotend. Het bekendste voorbeeld waar PFAS voor worden gebruikt was Teflon, oftewel het laagje in Japan waardoor je ei niet aanbakt. Heel handig natuurlijk, maar dat voordeel is ook een enorm nadeel. Want die supersterke verbinding, die zorgt er ook voor dat die stoffen bijna niet af te breken zijn. Moleculen kunnen worden afgebroken door bacteriën en door veel straling, maar niet bij bevers. Bacteriën beginnen er niet eens aan omdat het ze teveel energie kost om bijv. Van ze af te breken. Daarom worden ze ook wel de forever chemicals genoemd omdat ze nooit uit het milieu verdwijnen. Daar komen ze terecht via fabrieken die met PFAS werken en de stof in de natuur lozen, maar ook bijvoorbeeld via brandblusmiddelen. En zo komen ze in ons eten en drinkwater terecht en dus in ons. Uit dit onderzoek, gepubliceerd in 2015, blijkt dat PVA in het bloed van kinderen en baby's wordt gevonden en moet je zien waar die baby's en kinderen wonen. Op de Faeröer eilanden. En dat is ver, heel ver weg van een fabriek waar met PFAS wordt gewerkt. Stel je voor hoe het dan is als je hier woont. In Dordrecht. Hier staat namelijk de chemie fabriek van Chemours, vroeger bekend onder de naam Dupont. Daar maken ze onder andere die bekende anti-aanbaklaag. Toen de Amerikaanse chemiereus zich hier in 1962 vestigde, leek er geen vuiltje aan de lucht. Sterker nog, de komst van zo'n gigantisch bedrijf vonden ze toen geweldig. Maar inmiddels denken omwonenden daar anders over. Ik begrijp het gewoon niet. Ik kan het me niet voorstellen dat je zo weinig geweten daarin hebt. Want uiteindelijk zitten er natuurlijk mensen achter zo'n bedrijf. En dat dus blijkbaar economische belangen zo bijna letterlijk over lijken gaat. Uhm, dat je dat gewoon onder de pet houdt. Voordat ik doorga over deze fabriek eerst even waarom omwonenden zich hier zorgen om maken. Want zoals ik net al zei, PFAS komen in de natuur en in ons terecht. Maar waarom dat dan erg is? Wereldwijd wordt er steeds meer onderzoek gedaan naar de gevolgen van PFAS voor onze gezondheid. Op de site van de overheid staat dit: sommige PFAS kunnen een risico voor uw gezondheid vormen. Zo kunnen PFAS het immuunsysteem beschadigen en kanker veroorzaken. Heftig. En er is meer. PFAS kunnen je lever beschadigen. Zorgen voor hogere cholesterol. Ze kunnen voor een hoge bloeddruk zorgen tijdens de zwangerschap. En PFAS worden ook in verband gebracht met onvruchtbaarheid omdat ze de hormoonhuishouding van vrouwen zouden kunnen beïnvloeden. Ok, klink dus niet best allemaal. PFAS kunnen veel doen met onze gezondheid, maar overal staat wel bij. Het hangt ervan af hoeveel PFAS je binnenkrijgt en hoe lang al. Maar ja, hoe weet je dat nou? Volgens het RIVM krijgt iedereen in Nederland te veel PFAS binnen. Via drinkwater, maar vooral via voedsel. Daar komt PFAS in te zitten via een vervuilde bodem, vervuild water en eten dat dieren krijgen. En dan denk je nu misschien nou even uitzoeken waar dat spul in zit en dan laat ik dat voortaan staan. Maar dat is ook niet zo'n gezonde optie. Dan blijft er namelijk vrij weinig over. Het Voedingscentrum schrijft dat mensen vooral PFAS binnenkrijgen via vis, maar let op het zit ook in dranken zoals koffie en thee, zuivel, dierlijke producten zoals vlees, wild, eieren en plantaardige producten zoals groenten en fruit. Een PFAS Als vrije schijf van vijf. Dat wordt dus een moeilijk verhaal. Er zijn daarom ook geen adviezen om bepaald voedsel te laten staan. Behalve dan dat uit je eigen moestuintje. Als je in de buurt woont van Chemours  fabriek. Nou dit is dus mijn uh moestuin. Ik heb wat uh kruiden hier staan wat rozemarijn en oregano en tijm, salie en een paar appels. Ja kijk, ik weet wel, hier zit PFAS in. Maar ik weet niet wat er op zit, wat ik in de supermarkt koop. Uhm, dus ja, af en toe een appeltje met wat PFAS erin? Nou ja, goed, ik heb in ieder geval geen insecticide d'rin zitten. Ik heb uh meegedaan met het onderzoek naar de hoeveelheid PFAS in borstvoeding. En toen is daaruit gekomen dat er meer dan tien keer zoveel PFAS in mijn borstvoeding zit aan concentratie. Uhm, dan eigenlijk de grenswaarde is die ik zou mogen doorgeven aan een kind van dat lichaamsgewicht. Borstvoeding is juist iets waarvan je denkt dit is heel puur en dit is heel heilzaam. En je wil het beste voor je kindje. En dat dat dan eigenlijk zo vervuild is door de industrie. Die is in een omgeving waar je nou eenmaal woont en bent opgegroeid. Ja, dat is natuurlijk best. Dat doet ineens best wel inbreuk op je eigen persoonlijke leven of zo. Dan komt het ineens dichterbij. Het is pas sinds de laatste jaren dat er echt grote zorgen zijn over PFAS. Maar het bedrijf zelf wist dit al. veel langer. Zembla onthulde dat Chemours, wat eerst dus nog Dupont heette, al dertig jaar weet dat ze het grondwater onder de fabriek en in de omgeving ernstig vervuilde met grote hoeveelheden giftige en kankerverwekkende PFAS. Dat nieuws sloeg in als een bom. Water verzieken, de lucht verzieken, de grond verzieken. De natuur, de dieren, het voedsel. 3000 omwonenden, waaronder arts Diederik Gommers, die bekendheid kreeg tijdens de Coronacrisis, hebben aangifte gedaan tegen het bedrijf en veel van hen zeggen gezondheidsschade opgelopen te hebben. En dat is niet de enige rechtszaak die loopt. Ook vier gemeentes Dordrecht, Papendrecht, Sliedrecht en Molen Landen hebben er één aangespannen. Zij stellen dat het bedrijf veel meer kennis had over de verontreinigende stoffen en dus verantwoordelijk is voor de gevolgen. Een spannend moment, want dit kan het begin zijn van nog veel meer rechtszaken. Eerder legde minister Harbers een schadeclaim bij het chemiebedrijf 3M uit België neer toen bekend werd dat PFAS van dit bedrijf in de Westerschelde terechtkwamen. Wat het ingewikkeld maakt, is dat die bedrijven, ook Chemours, vergunningen kregen van de overheid om de PFAS te lozen. Dan vooral de vraag hoe nu verder. Want dat die stoffen in ons milieu zitten, ja daar kunnen we niet meer zo veel aan veranderen. En op deze kaart van Europa zie je waar PFAS allemaal zijn gevonden en die zitten dus echt niet alleen in de buurt van fabrieken. Maar nu. Hoe zorgen we dat het er niet nog meer worden? Nederland heeft samen met Duitsland, Denemarken, Zweden en Noorwegen een Europees PFAS-verbod aangevraagd. En t is voor t eerst dat er een verzoek ligt om zoveel chemicaliën in één keer te verbieden. Als dat verbod er komt, reken nog maar op een paar jaar. Maar dan hebben we dan nooit meer een perfect eitje en lopen we dan voortaan altijd doorweekt door de regen? En is dit je nieuwe look? Niet persé. Er zijn wel alternatieven. Zo zijn bijvoorbeeld steeds meer bedrijven bezig om waterproof make-up zonder. PFAS te maken. En de hoop is dat als er zo'n verbod is, dat er veel actiever wordt gezocht naar andere opties. En tot die tijd zijn er andere manieren dan in de natuur lozen om van PFAS af te komen. Verbranding bijvoorbeeld onder heel hoge temperaturen. Er wordt nu gekeken naar strengere regels voor bedrijven.

PFAS uitgelegd

PFAS zijn moleculen die in van alles zitten. Denk aan pannen, make-up, eten, drinkwater, noem maar op. PFAS zitten ook in mensen. Over dat laatste zijn grote zorgen. Bewoners vertellen hoe hun gezondheid in gevaar is gebracht door een illegale lozing van het bedrijf Chemours. 

Gezondheid in gevaar door deze moleculen

Wat zijn PFAS? 

We zijn op de Rode Zee. Aan boord van een helikopter met als je goed kijkt een Jemenitische en een Palestijnse vlag. De landing is ingezet en het doel is vrij duidelijk. Een vrachtschip dat onderweg is van Turkije naar India. Als commando's worden de mannen gedropt op het dek en binnen een paar minuten is het schip gekaapt. De crew, 25 man, lijkt zich zonder verzet over te geven. Het zijn propaganda beelden, gemaakt en verspreid door Jemenitische Houthi's. Nederlandse rederijen willen gaan omvaren om de rode Zee te vermijden. Israël is vandaag ook bestookt door Houthi’s uit Jemen. Rederijen slaan wereldwijd alarm. Vanwege aanvallen op de Rode Zee. Afgelopen tijd waren in de regio meerdere aanvallen op vrachtschepen die zijn opgeeist. Die aanvallen door de Houthi rebellen. Wie zijn deze mensen? Hoezo vallen ze containerschepen aan? En waarom gebruiken ze naast hun eigen ook de Palestijnse vlag? We hebben twee schepen aangevallen die naar Israël gingen. Dit zijn de Ansar Allah. Dood aan Amerika! Dood aan Israël! Vervloek de Joden! oftewel de Houthi's. Uitgelegd. Een wijze vrouw zei ooit en explainer zou geen explainer zijn zonder een lesje aardrijkskunde en geschiedenis. Precies kaartje. Houthi’s komen oorspronkelijk hier vandaan. Tegenwoordig is dat de provincie Saada, hoewel de meeste Jemenieten soennitische moslims zijn. De grootste stroming binnen de islam. Geldt dat niet voor de Houthi’s. Zij zijn voornamelijk zaiditisch. Dit is een stroming binnen de sjiitische islam. Het verschil tussen soennitische en sjiitische moslims. En tuurlijk, dit is wel een versimpelde versie, maar dat is dat ze het na de dood van de profeet Mohammed niet eens werden over zijn opvolger. Zaiditen zijn dus sjiitisch. Maar qua geloofsleer liggen ze weer dichter bij het soennisme. Ze maken bijvoorbeeld ook een eigen versie van het sharia-recht door regels van soennieten te lenen. Terug naar het noorden van Jemen. In de jaren tachtig zet het soennitische Saoedi-Arabië daar salafistische scholen en moskeeën neer. Maar een deel van de bevolking wil dit niet. Zij gaan de straat op met als boodschap Wij willen onze identiteit en ons geloof behouden. Doen ze onder leiding van deze man, Hussein Badr al-Din al-Houthi. En daar komt dus ook die naam Houthi's vandaan. Van geweld is lang geen sprake. Als de VS in 2003 Irak binnen valt, gaan de Houthi's weer de straat op. Houthi’s geloven namelijk dat het een religieuze plicht is om zich te verzetten tegen onrechtmatige heersers. En ja, ze zien Amerika dus nu als een onrechtmatige heerser. Maar die protesten worden de kop ingedrukt door president Ali Abdullah Saleh. Ze zijn woest en noemen hem een marionet van Amerika. Het escaleert en er zijn gewelddadige confrontaties met aan de ene kant de regering met steun uit Saudi-Arabië en aan de andere kant de Houthi rebellen met steun van Iran. Iran? Ja, want die vinden het wel prima dat iemand wil vechten tegen hun eeuwige vijand Saoedi-Arabië. In 2004 wordt al-Houthi vermoord door regeringstroepen. De Houthi’s vechten door, tot er in 2010 een wapenstilstand komt. En dan is er rust. Nou ja, voor even dan, want een jaar later begint de Arabische Lente, een massale uitbarsting van onvrede in de Arabische wereld. Overal gaan mensen de straat op om te protesteren tegen hun regering. Ook in Jemen. De protesten zijn vreedzaam, maar de regering grijpt hard in. Uiteindelijk treedt Saleh af. Er komt een zogeheten nationale dialoog onder leiding van de internationale gemeenschap. Doel komen tot een nieuw Jemen. Er wordt een grondwet gemaakt, maar de Houthi's weigeren hier hun handtekening onder te zetten. Het bezwaar Jemen zou een federale staat worden. Die bestuursvorm ken je waarschijnlijk van de VS. De Houthi's zaten hier niet op te wachten, want op deze manier zouden ze alleen maar de macht krijgen in hun eigen gebieden. Ze willen meer. De bewapende Houthi's trekken van het noorden richting de hoofdstad Sanaa en krijgen die uiteindelijk ook in handen. Vanaf dat moment noemen ze zichzelf Ansar Allah, Helpers van God. Dan gaat het helemaal mis in Jemen. Buurland Saoedi-Arabië, dat zich altijd heeft bemoeid met Jemen, bombardeert gebieden die de Houthi in handen hebben. En ze krijgen daarbij steun van de VS, het VK en Frankrijk. Er vallen veel burgerdoden. Maar de Houthi's? Die verliezen nauwelijks terrein. En het volk dat leeft tot de dag van vandaag in een hel. Volgens de Verenigde Naties heeft de oorlog al zeker 370.000 mensenlevens gekost. Daarnaast heeft het miljoenen Jemenieten in, zoals de VN dat zegt, de grootste humanitaire ramp ter wereld gestort. Er is hongersnood. Te weinig water. Ziektes En een gebrek aan medische hulp. Het wordt ook wel de vergeten oorlog genoemd, omdat je er zo weinig over leest en hoort. En daarnaast onderdrukt het Houthi regime de bevolking. Er is geen democratie, geen vrije pers. Vrouwen hebben vrijwel geen rechten en er zijn geen organisaties die de mensenrechten beschermen. Ze indoctrineren kinderen met hun steeds radicalere ideologie, gebruiken kindsoldaten en voor het minste of geringste kun je in de cel terechtkomen. En daarmee is de term Houthi rebellen eigenlijk achterhaald. In veel gebieden zijn ze gewoon de machthebbers. Een beetje zoals de Taliban in Afghanistan. Terug naar nu. Want wat begon als dit. Letterlijk met kalasjnikovs en teenslippers, is uitgegroeid tot dit. De Houthi's zijn al twintig jaar aan het vechten. Ze weten hoe ze moeten vechten. Ze weten hoe ze wapens in elkaar moeten zetten. En het feit dat zij dit soort beelden maken en verspreiden, laat zien dat de organisatie professioneler is geworden in de loop der jaren. En ze voelen zich ook onoverwinnelijk. Ze hebben nog geen strijd verloren en Saoedi-Arabië lijkt zich nu ook terug te trekken. En ze beschikken over serieuze wapens. Tanks, drones, helikopters. En. Israël is vandaag ook bestookt door Houthi's uit Jemen. Ze hebben blijkbaar ook de spullen om doelen op lange afstand te raken. Hoe komen ze daar aan? Iran smokkelt veel hightech wapens naar Jemen. Wel vaak in onderdelen. En ze hebben heel veel wapens buitgemaakt van het Saoedische en het Jemenitische leger. En dan de vraag waarom schepen en tankers op de Rode Zee aanvallen? Nog één keer terug naar die kaping met die heli Want zoals ik in het begin al zei, je ziet een Jemenitische en Palestijnse vlag. En die tweede, daar gaat het om. Luister maar. In de oorlog in Gaza hebben zij zich solidair verklaard met de Palestijnen en ze vallen dus al wekenlang schepen aan die van en naar Israel gaan. En de rebellen zeggen dat ze pas ophouden als Israël stopt met de oorlog in Gaza. En als je het begin van de video heel goed had opgelet, had je ook dit al gehoord. Dood aan Amerika! Dood aan Israël. Vervloek de Joden! Maar Houthi's haten de VS en Israël. En dat is niet alleen te horen, maar ook te zien. Op deze borden is de officiële slogan van de Houthi's te lezen. En als je dat letterlijk vertaald, dan staat er Allah is de grootste. Dood aan Amerika, dood aan Israël. Vervloek alle Joden en de islam zal overwinnen. De schepen die ze aanvallen varen over de Rode Zee. Een van de belangrijkste handelsroutes in de scheepvaart. Ieder jaar nemen zo'n 23.000 tankers, vracht en containerschepen de route tussen Europa en het oosten. En door schepen aan te vallen... laten de Houthi-rebellen de wereld zien dat zij de situatie in de Rode Zee kunnen beheersen. Met alle economische gevolgen van dien. En ingrijpen? Militair ingrijpen zou een enorme escalatie betekenen. Ondertussen heeft de VS een speciale operatie opgezet om schepen in die Rode Zee te beschermen. Ook Nederland doet hier aan mee. Dit is niet alleen een Amerikaans probleem. Dit is een internationaal probleem. En het verdient een internationale reactie. Ja, of het gaat helpen is de vraag wat de Houthi's hebben al gezegd dat militaire bescherming niks gaat veranderen aan hun plannen. En onderhandelen met de Houthi's is voor de internationale gemeenschap heel lastig. Dus een oplossing is niet direct in zicht. Tenzij er een staakt het vuren in Gaza komt.

Wie zijn de Houthi's?

Raketten, drones, helikopters: schepen in de Rode Zee worden aangevallen als ze in de buurt van Jemen komen. De dreiging is zelfs zo groot dat Nederland, samen met andere landen, schepen gaat beschermen op die plek. Wie is de groep achter deze aanvallen en waarom hebben ze het gemunt op (vracht)schepen?

Een Jemenitische rebellenbeweging

Ons land is vol, ten dele overvol. Ja, gewoon veel te veel mensen, eigenlijk. Toen hoorde je het al. De overduidelijke boodschap Nederland is te druk. Het hoeft niet voller. En ook nu zeggen mensen Nederland is vol. Het land raakt vol en het gaat alleen maar door. En in dit nieuwe onderzoeksrapport staat het niet letterlijk. Maar er staat wel als we zo doorgaan, wordt het hier een stuk drukker. Van nu 18 miljoen mogelijk zelfs naar 23 miljoen mensen. Zo druk dat de politiek volgens de onderzoekers iets moet doen aan de grootste oorzaak van bevolkingsgroei. Migratie. Doe je dat niet en groeit de bevolking door zoals die nu groeit en dan over vraag je de maatschappij. Maar ze zeggen ook hou arbeidsmigranten vooral hiernaartoe voor het doen van hoogwaardig werk. Is Nederland te vol? Nederland is vol en iedereen die beweert dat dat niet het geval is, heeft een geheugenverlies. En Nederland is vol is gewoon een onrealistische stelling. En voorlopig geen nieuwe mensen erbij. Kijk eens hier. Ruimte zat toch 18 miljoen mensen op dat hele kleine stukje aarde? Dat klinkt behoorlijk vol. Of zaten we eigenlijk al aan een max bij 15 miljoen mensen? Nee, volgens koningin Juliana was 14 miljoen al te veel. Ons land is vol, ten dele overvol. Vooruit, grote sprong naar de jaren vijftig. Dan zit je rond de 11 miljoen. Das toch best te doen. Ook niet ok. 1949 dan? De Tweede Wereldoorlog is net voorbij. Het land moet worden opgebouwd en we zijn met nog geen 10 miljoen mensen. Emigreren is een harde zaak, maar ook een noodzakelijke kwestie omdat mede daardoor het probleem van onze overbevolking bestreden kan worden. Ok, die zag ik niet aankomen. Na de Tweede Wereldoorlog is er een enorm woningtekort. De economie ligt op z'n gat en de grenzen zitten potdicht. Honderdduizenden woningen werden beschadigd, ongeveer 90.000 geheel verwoest. Bouwen, bouwen, bouwen dus. Toen al. Sommige beroepen, zoals bouwvakkers en mijnwerkers, zijn dan keihard nodig. Maar uit angst voor de grote werkloosheid van voor de oorlog worden sommige beroepen gezien als uhm ja, hoe zeg ik het netjes wat minder nodig. Boerenzonen die later het bedrijf niet zouden erven bijvoorbeeld. Of winkelmedewerkers, kappers. Nou ja, zo waren d'r nog wel meer. Een deel van die bevolking, vond de regering, kon maar beter vertrekken. Een oud schip is met 1500 immigranten op weg naar een nieuwe toekomst in een jong land. Naar Canada, Australië of Nieuw-Zeeland voor een glansrijke toekomst. De overheid betaalde zelfs mee aan de reis en regelde omscholingscursussen tot boer in het buitenland. De kantoorbediende Van der Pijl uit het Brabantse plaatsje Dorst ging van de boekhouding naar het stamboekvee. En hij heeft de fijne kneepjes van het vak al aardig onder de koe onder de knie. In 25 jaar tijd vertrekken er bijna een half miljoen Nederlanders. Maar tegelijkertijd gebeurt er iets anders. De grenzen gaan open. Eind jaren vijftig gaat het economisch beter en hebben bedrijven ineens een tekort aan arbeiders. En wat doet de overheid? Terwijl de regering in deze cartoon, getekend als minister De Rooy van Sociale Zaken, mensen stimuleert te vertrekken, verwelkomen ze tegelijk mensen voor in de fabrieken. Gastarbeiders. Want ja, iemand moet het werk doen. Dat zijn in eerste instantie vooral Italianen en dat bevalt van beide kanten eigenlijk heel goed. Ach, grote baas, grote werk. Mooi werk. Het zijn zeer behoorlijke vaklieden. Klein puntje van kritiek. Hoe bevalt het eten hier? Nou niet goed. Na twee jaar gaan ze weer terug was het idee. Maar de arbeidstekorten bleven en de gastarbeiders waren net lekker geïntegreerd, dus ze konden wel wat langer blijven. En door de jaren heen helpt Nederland arbeidsmigranten uit steeds meer landen. Spanje en Joegoslavie, vanaf de jaren zestig ook Turkije en Marokko. Er is in ons land een toenemende vraag naar arbeidskrachten. Er is in Marokko een overstelpend aanbod. Spreekt u Frans? Ja. En lezen en schrijven? Ja meneer. Geaccepteerd. Hoe lang heb je op school gezeten? 8 jaar. 8 jaar? Niet geaccepteerd. Nee, nee, nee. Ik zoek een ander type. Op een buitenstaande jongejan, maakt uw werk een bijzonder moeilijk indruk. Het lijkt zo bijna zeggen alsof je op een slavenmarkt staat, maar dat is geheel niet waar. Per slot van rekening moet u ook het positieve kant zien van de mensen die ik aanneem. In tien jaar tijd kwamen er zo'n 25.000 arbeidsmigranten hiernaartoe. Want ja, ze waren hard nodig. Maar toen kwam de oliecrisis. Nederland kreeg net als de rest van West-Europa een grote economische klap. De werkloosheid steeg dus nieuwe arbeidsmigranten, die waren even niet nodig. Sommige gastarbeiders vertrokken ook weer, maar lang niet iedereen. Want in veel andere landen gaat het economisch ook niet zo lekker. Dus waarom zou je daar naar teruggaan? En bovendien was er een nieuwe wet. De gezinsherenigingswet, waardoor familie ook hier naartoe mocht. Dan is de beslissing snel gemaakt. Ok, ook al hadden we arbeidsmigranten nodig in Nederland, ook toen hoorde je al dat Nederland te vol was. Sterker nog, koningin Juliana zegt het eind jaren zeventig Het gaat om goede huisvesting voor buitenlandse werknemers en vele anderen. Rond die tijd versterkt dat de kritiek op hoe sommige migranten integreren in Nederland. En ook op hoe Nederland met arbeidsmigranten omgaat. Er komen meer verhalen over discriminatie . Goedenavond. Het gaat niet hoor. Nee. Nee? Het mag niet omdat wij buitenlanders zijn? Het mag gewoon niet. Dan worden ook de eerste politieke partijen opgericht die zich vooral op dit thema richten. Hans Janmaat van de Centrumpartij is één van de eerste politici die felle anti-migratie uitspraken doet. Daar werd ie later ook om veroordeeld. Wij houden van dit land en van deze cultuur. Dan kan geen Kamer en geen parlementaire meerderheid en geen grondwet me dat verbieden. Dan. De legendarische jaren 90. Je weet wel. Met uh TMF, gameboys, Friends. Economisch ging het allemaal weer lekker. En dus waren nieuwe arbeidsmigranten weer welkom. Want ja, ook nu moest iemand het werk doen. Alleen het verschil met eerdere keren: Europa. Steeds meer landen sluiten zich aan bij de Europese Unie of het Schengen-verdrag. Inwoners mogen binnen dit gebied gaan en staan waar ze willen. Dus naar Nederland komen is uit deze landen makkelijker en immigratie stoppen een stuk moeilijker. Ok, terug naar nu. Je hoort weer, of misschien dus nog steeds. Nederland is is echt propvol. We zijn nu met bijna 18 miljoen en als het zo doorgaat zitten we straks in het uiterste geval op bijna 22 miljoen. En waar de bevolking eerder vooral groeide door nieuwe baby's, is dat tegenwoordig niet meer zo. Sterker nog, we krijgen minder kinderen dan ooit. Kijk, de afgelopen twee jaar gingen er voor het eerst sinds 1900 meer mensen dood dan er geboren werden. Toch groeit de totale bevolking de afgelopen jaren door. En dat komt voor het eerst volledig door migratie. Het grootste deel van deze mensen komt uit andere EU-landen, die dus mogen gaan en staan waar ze willen. En oké, nog één grafiekje nog om te laten zien waarom mensen hierheen komen. Kijk, het zijn vooral arbeidsmigranten en gezinsmigranten. Dat zijn bijvoorbeeld gezinsleden van arbeidsmigranten of mensen die naar Nederland komen voor de liefde. Dan is er nog een groep internationale studenten en overige migranten en asielzoekers. Dus mensen die naar Nederland vluchten om bijvoorbeeld oorlog, is de kleinste groep. En ja, als we hier straks echt leven met 22 miljoen mensen... wordt pittig. Althans volgens dit nieuwe rapport. Het heeft gevolgen voor de zorg, onderwijs, huizen, pensioenen. Ja, de hele samenleving dus. De onderzoekers adviseren dus doe een beetje rustig aan met immigratie, zodat we in 2050 niet op 22 miljoen mensen uitkomen, maar liever rond de 19 miljoen. Ok, maar hoe dan? Nou ja, de onderzoekers zeggen misschien moeten we sommige dingen in Nederland niet meer doen. Moeten wij het zoveelste distributiecentrum hier hebben? Moeten wij het zoveelste areaal aan kassen hebben met mensen uit Oost-Europa? Ja, dat moet je wel onder ogen zien. Maar helemaal stoppen met migratie, das ook geen optie. Aan de ene kant zeggen ze zijn meer migranten nodig. De bevolkingsgroei is nodig om de economie in Nederland draaiende te houden. Zonder migratie krimpt de bevolking. En dan krijgen we weer grote problemen met de vergrijzing die eraan zit te komen. Met de steeds ouder wordende bevolking stijgen de zorgkosten. Kijk, zijn we in jouw kamer. En zijn er meer handen aan het bed nodig. Maar goed, uiteindelijk gaat de politiek over zulke beslissingen. Dus is Nederland te vol? Ligt eraan hoe je het bekijkt. En ook wanneer je het bekijkt. Soms zoeken wij extra mensen om de economie draaiende te houden, terwijl soms de werkloosheid juist hoog is en er geen vacatures zijn. En dan hebben we het nog niet gehad over de fysieke ruimte in Nederland. We zijn een dichtbevolkt land met 416 mensen per vierkante kilometer. Maar in Macau is dat ruim 20.000 mensen. Daar lijken we ineens helemaal niet meer zo vol. We gebruiken in Nederland alle ruimte die we hebben. Voor het grootste gedeelte voor landbouw en natuur. Ook dat is een politieke keuze. Net als migratiebeleid dus. En asielbeleid, woningbeleid, vergrijzing, Europese regels, verdragen en ook integratiebeleid. Daar hebben we het nu niet over gehad. Deze video gaat over bevolkingsaantallen en niet over hoe de groepen die naar Nederland kwamen, Nederland veranderden.

Is Nederland (te) vol?

Wonen er straks 22 miljoen mensen in Nederland? Kán, zegt een commissie die onderzoek deed naar bevolkingsgroei. En dus - adviseren ze - kunnen we maar beter de (arbeids)migratie beperken. Hoe dan? NOS op 3 zocht het uit.

De geschiedenis én toekomst van de bevolkingsgroei

Gegil, schoten en sirenes door de straten van Paramaribo. We zijn in Suriname, december 1982. Zestien mannen worden uit hun huizen gehaald en naar een oud fort aan het water gebracht. Daar in het oude Fort Zeelandia worden ze verhoord, gemarteld en op één na geëxecuteerd. De mannen hebben iets gemeen: ze hebben allemaal kritiek op het militaire regime van legerleider Desi Bouterse, die je misschien wel kent van de baan die hij dertig jaar later binnensleept. President van Suriname. Desi Bouterse is beëdigd tot president van Suriname. De moorden laten grote littekens achter in de Surinaamse samenleving. Deze moorden hebben Suriname decennia lang compleet verscheurd. Deze december 2023 volgt na meer dan veertig jaar het slotakkoord van een van de meest geruchtmakende gebeurtenissen van de recente geschiedenis van Suriname. In deze video neem ik je mee van deze december naar die december en zie je hoe deze moorden invloed hadden en hebben op Suriname. Dit zijn de decembermoorden uitgelegd. Het jaar is 1975. Nadat Suriname meer dan 300 jaar een kolonie was van Nederland wordt het nu onafhankelijk. Een eigen staat met een eigen leger. Nog een paar puntjes op de i en intussen worden in Paramaribo de laatste achterhoedegevechten om de inhoud van de grondwet geleverd, waarna het parlement de grondwet unaniem goedkeurt. Met nog vijf dagen te gaan worden her en der al feestelijkheden georganiseerd. Een feestelijke dag, maar dat gevoel is van korte duur. De weg naar de onafhankelijkheid verloopt rommelig. Één op de vier Surinamers vertrekt naar Nederland. Die blijft, ziet het land verslechteren, de werkloosheid stijgt en het leven is zwaar. Er ontstaan spanningen. In 1980 komt het tot een kookpunt. Onderofficieren van het Surinaamse leger plegen een coup onder leiding van Desi Bouterse. Zetten ze de regering af en nemen ze hen gevangen. We hebben dus besloten om hard op te treden. Maar moet dat dan zonder vorm van proces? Voorlopig wel. Onder veel Surinamers is er eerst best wel sympathie voor de staatsgreep. Ze denken prima, grote schoonmaak. Maar al snel wordt duidelijk dat de militairen niet van plan zijn om naar de schoonmaak terug te keren naar een kazerne. Bouterse verbiedt politieke partijen, maakt een einde aan de rechtsgang en intimideert de pers. Er komt een avondklok en als je kritiek hebt dan zien mensen je soms nooit meer terug. Bouterse leidt met een ijzeren hand en hoge militairen worden verdacht van cocaïne, handel, vriendjespolitiek, wapenhandel. Beloofde verkiezingen blijven uit het parlement en de grondwet opgeheven. De weerstand onder het volk groeit. Suriname is een militaire dictatuur geworden. Ook binnen het leger is niet iedereen hier blij mee. In 1982 pleegt een kleine groep militaire en tegencoup. Den vieren 11 maart 1982 hebben de militairen van het Nationaal Leger ons volk bevrijd van het ondragelijke geworden juk van de nu afgezette legerleiding. Een van de initiatiefnemers is sergeant majoor Hawker, die net daarvoor in 1980 nog die couppleger met Bouterse was. Maar de coup mislukt. Hawker wordt opgepakt en krijgt zwaargewond een microfoon onder z'n neus. Heb je nou echt gedacht dat het zou lukken? Nou, in eerste plaats. Uh. Het was wel duidelijk met uh dat uh het merendeel van het leger achter uh haar leider stond. Want uh er vonden veel overlopingen plaats. U bent dus echt geen leider. Ik ben een militair. Kort hierna wordt Hawker geëxecuteerd. Eigenlijk wordt hier duidelijk dat Bouterse tegenstanders kan ombrengen zonder consequenties, want wie pakt hem aan? Hij heeft de rechtsgang de nek omgedraaid. Geen proces, niks. De militairen hebben de absolute macht. Weg met Bouterse! Steeds meer Surinamers waren het ook niet eens met het beleid van Desi Bouterse. Vooral journalisten, advocaten en de vakbondsleiders uitten hun kritiek. En dan 7 december 1982. Zestien tegenstanders van Bouterse worden ‘s avonds opgepakt. Advocaten, journalisten, militairen, een universiteit, docent, vakbondsleider en een ondernemer. Het leger steekt gebouwen van onafhankelijke media en de grootste vakbond in de fik. De mannen worden meegenomen naar Fort Zeelandia. Het hoofdkantoor van Bouterse. Daar worden ze beschuldigd van het plegen van een coup. Een van hen leest waarschijnlijk onder druk een verklaring voor over de vermeende plannen. “U hebt een verklaring afgelegd en dat is geschied op vrijwillige basis. Dat klopt wel.” Ze worden op één na dus gruwelijk gemarteld en vermoord. Hier is de radionieuwsdienst met een ingelaste uitzending. In Suriname zijn mensen die gisteren werden gevangengenomen, geëxecuteerd. De ochtend na de executies legt Bouterse een verklaring af op tv. “Landgenoten, vannacht hebben wij een poging tot een machtsovername die met veel verlies van mensenlevens gepaard zou gaan, vroegtijdig kunnen verijdelen. De mannen zouden met geweld de macht hebben willen grijpen en ze zijn neergeschoten omdat ze op de vlucht sloegen, zegt Bouterse. En de lichamen mogen verder niet onderzocht worden. Maar later worden er toch meer details bekend. De mannen blijken niet alleen neergeschoten, maar zwaar mishandeld. “Wat ik zag waren eigenlijk stukgeslagen lichamen, heel veel verwondingen. Hij was, uh helemaal beschoten.” “De gesla, geslachtsorganen hingen zo'n beetje losjes op, opzij.” Alsof je met een scherp mes een scherp voorwerp, voorwerp of houwer of weet ik veel waar op in...ingehakt.” Het is dat ik me allemaal herinner van het verhaal van Bouterse dat de jongens op de vlucht zijn doodgeschoten. Klopt dus niks, want op de vlucht doodschieten doe je van achteren en niet van voren. Het laat diepe sporen achter in de Surinaamse samenleving, maar daar kan mijn collega en NOS correspondent Nina Jurna vanuit Fort Zeelandia in Paramaribo je meer over vertellen. De decembermoorden hebben Suriname veranderd, maar vooral compleet verdeeld. Dit land is klein en iedereen kent wel iemand die vermoord is. Een familielid, een vriend, een buur. Maar dat geldt ook voor de kant van de daders. Want ook zij en hun naasten maken deel uit van deze samenleving. De Decembermoorden hebben een grote schok veroorzaakt, want Surinamers kenden wel verhalen van gewelddadigheden uit de koloniale tijd. Maar dat Surinamers dit onderling met elkaar konden doen, heeft een grote schok veroorzaakt. De details van wat er precies gebeurd is, blijven lang onduidelijk, maar na december 82 is dit duidelijker dan ooit. Suriname is een militaire dictatuur en de baas duldt geen tegenspraak. Na de moorden blijft het jarenlang onrustig in Suriname. Nederland stopt met geld sturen. De economie stort in. Surinamers die verkiezingen en vrijheid willen worden tot vijanden verklaard en de ontevredenheid onder het volk groeit opnieuw. “Uit vrijheid en trouw. Er kan geen democratie zijn met een regime, dat kan niet.” Halverwege de jaren tachtig begint een bloedige binnenlandse oorlog tussen twee partijen guerrillastrijders onder leiding van Ronnie Brunswijk. Dat de oud lijfwacht van Bouterse en aan de andere kant het Surinaamse leger van Bouterse. Die strijd duurt zeven jaar. Er komt een vredesakkoord. Tussen Brunswijk en Bouterse en ze spreken af dat ze zullen werken aan een democratiseringsproces. Heel kort. Suriname wordt een democratie, maar wel onder militair toezicht. Het leger krijgt in de grondwet juridische en politieke macht. In 1987 zijn er verkiezingen. Dit jaar nog zullen er in de Republiek Suriname algehele vrije en geheime verkiezingen worden gehouden en Bouterse verliest. De jaren erna zijn een constante strijd tussen de nieuw gekozen burgerregering en het leger onder leiding van Bouterse. Uiteindelijk wordt in 1991 Ronald Venitiaan president. Hij beperkt de macht van het leger en ontslaat Bouterse. Venitiaan moet drastisch bezuinigen omdat het zo slecht gaat met Suriname. Maar ondertussen blijft Bouterse iemand om rekening mee te houden. Hoe hij dat voor elkaar kreeg, dat vertelt Nina. Hij richtte een partij op de Nationale Democratische Partij, de NDP, en daarmee speelde hij in op populistische en antikoloniale sentimenten en de partij groeide. Veel Surinamers zijn in het hier en nu vooral bezig met overleven en veel minder met het verleden. Bouterse schopt het in 2010 tot president en dat blijft ie tot 2020. Bouterse is populair bij veel jongeren. Zijn politieke partij heeft een eigen jongerenafdeling en hij investeert en sponsort ook veel jongeren projecten op het gebied van cultuur en sport. En Bouterse investeert al jaren in jongeren om zijn kant van het verhaal te vertellen dat de slachtoffers van de moorden volgens hem een coup wilde plegen. En daarmee komen we weer terug bij de decembermoorden. Bij het proces, 25 jaar na de moorden, net voordat het verjaard begint in 2007 het strafrechterlijk proces tegen Bouterse duurde jarenlang tot 2019. Stukje bij beetje wordt er steeds meer duidelijk over die december dag. Desi Bouterse heeft tijdens de decembermoorden zelf twee mensen doodgeschoten en uiteindelijk, totaal onverwacht, heeft de rechter in Suriname uitspraak gedaan in het proces rond de Decembermoorden. President Desi Bouterse is veroordeeld tot twintig jaar celstraf. In 2019, bijna veertig jaar na de moorden, wordt Bouterse veroordeeld. Op die dag heeft de rechtstaat Suriname weer iets. De krachten hebben de rechtsstaat Suriname heeft overleefd, want niemand had gedacht dat deze krijgsraad althans any krijgsraad in Suriname ooit zou komen tot de veroordeling van de president van Suriname. Maar hij komt niet vast te zitten want gevangenneming wordt niet geëist en Bouterse tekent in vrijheid dus verzet aan tegen het vonnis. Samen met de andere verdachten blijft ie tot op de dag van vandaag op vrije voeten. Er is. Het klinkt misschien alsof heel Suriname bezig is met dit impactvolle verhaal, maar dat is niet zo. Op scholen wordt er amper over onderwezen. Wat ik begrijp hebben jullie dus eigenlijk pas in je studentenleven gehoord wat er in de jaren tachtig is gebeurd. Dan zeg ik het even kort door de bocht. Ik had heel veel spijt erva dat ik er niks van wist. Ook is er lange tijd een soort angst in Suriname geweest om over de gebeurtenissen van de jaren tachtig te praten en bij veel nabestaanden en familieleden van de slachtoffers was het trauma groot en kon het boek maar niet dicht omdat het proces nog liep. En, vertelde Nina me. In Suriname heerst soms een taboe op pijnlijke en gevoelige onderwerpen. Daar wordt vaak niet over gepraat. Mensen kijken dus op verschillende manieren terug op de decembermoorden en ook op de hoofdpersoon Desi Bouterse. Toch Nina? In Suriname is Bouterse zowel populair, maar hij is ook een omstreden persoon. Hij is charismatisch, hij is een populist en zijn aanhangers prijzen hem om zijn leiderschapskwaliteiten. Maar hij drukt ook al jaren een negatief stempel op Suriname. In Nederland is Bouterse bij verstek veroordeeld voor drugshandel en behalve de decembermoorden heeft hij veel meer gewelddadigheden gepleegd in de jaren tachtig. Tijdens zijn presidentschap tussen 2010 en 2020 heeft hij Suriname in een diepe economische crisis gestort. De vraag is ook of met de uitspraak dit hoofdstuk eindelijk kan worden afgesloten.

De Decembermoorden uitgelegd

In december 2023 begint het strafproces tegen de oud-president van Suriname Desi Bouterse. In december 1982 pleegt hij samen met anderen een staatsgreep en is hij betrokken bij een aantal moorden, de Decembermoorden. Wordt hij 41 jaar later dan eindelijk gestraft voor zijn daden?

Proces tegen oud-president Suriname

Dit is m de nutri score. Vanaf dit jaar is ie officieel goed gekeurd en ga je m dus op heel veel producten zien. Maar ja, wat zegt dit nou? Deze video gaat over de letter die jouw eten beïnvloedt. Producenten passen steeds vaker hun voedsel aan. En da's niet voor niets, want beetje plat gezegd. We worden steeds dikker. In 1990 was een derde van de volwassenen in Nederland te zwaar. Nu is dat de helft. Is niet alleen in Nederland zo. De Wereldgezondheidsorganisatie noemt het zelfs een epidemie. Een belangrijke oorzaak? Ons voedsel. En je hebt maar een paar soorten appels waar je uit kan kiezen. Maar echt wel dertig soorten chips. Volgens deze onderzoeker is zo'n 80% van wat er in de Nederlandse supermarkt ligt niet echt gezond. Nou, we zien dat heel veel chronische ziekten, denk aan diabetes type twee, hart en vaatziekten, maar ook sommige vormen van kanker, komen doordat we een ongezond voedingspatroon hebben. En we weten ook vanuit onderzoek dat mensen echt heel graag gezonder willen eten, maar het ontzettend moeilijk vinden om die gezondere keuze te maken. Ja dus. De afgelopen jaren discussieerde de politiek over allerlei plannen om mensen te helpen die gezonde keuze te maken. De btw op gezond eten moet omlaag. Elke dag dat er geen suikertaks is, is een dag te laat. Dat is eigenlijk het gezond eten de norm wordt. Het kabinet wil minder aanbod van fastfood in grote steden door een verbod op te leggen voor de supermarkten dat je dit niet onder je achttiende kunt kopen.
Lang niet iedereen ziet zulke ideeën zitten. Waarom moet alles wat verkeerd is ook weer belast worden? Veel werd niet ingevoerd. Maar euh, deze wel. De nutri-score. Met een score van A donkergroen tot E rood. Nou ja, ik vind dit rood. Maar volgens alle officiele informatie is het donker oranje. Nou ja, oordeel zelf maar. Deze twee hebben m al. En nu hoor ik je denken hoe kan een pizza beter scoren dan een zalm? Daar kom ik zo op terug. Oké, point of view. Je bent in de supermarkt en zoekt vooral gezonde producten. Ja, ik doe de boodschappen, boodschappen, boodschap, elke dag weer naar de supermarkt. Waar ga je dan voor? Rijk aan vezels, een bron van vitamine C, light, biologisch, 100% natuurlijk, geen toegevoegde suikers. Nutri-score A. Nou ja, je komt allerlei claims tegen die iets over gezondheid zeggen. Zulke claims en logo's mag je niet zomaar op een verpakking zetten. Voorbeeldje staat er op de verpakking een bron van vezels, dan moet er per honderd gram cracker drie gram vezels in zitten en staat er een vezelrijk op de verpakking, dan moet dat minstens het dubbele zijn. En zo is er voor iedere gezondheidsclaim een regel. Maar goed, je wilt dus iets gezonds kiezen. Het Voedingscentrum adviseert dan om iets uit de Schijf van Vijf te nemen. Wetenschappers zijn het erover eens wat daarin staat is goed voor je. Maar ja, ik weet niet de hele schijf uit mijn hoofd als ik door de winkel loop. Dus was er ooit het vinkje. Kon je makkelijk zien wat er binnen de schijf van vijf viel. Maar niet elke fabrikant deed daaraan mee en ongezonde producten konden hetzelfde vinkje in een andere kleur krijgen. Neem bijvoorbeeld dit pak chocomel, dat heeft het logo maar in een glas zitten nog altijd vijf klontjes suiker. En dus... Dit logo. ‘Ik kies bewust’ verdwijnt uit de supermarkt. Wat werkt er dan wel? Misschien het Britse systeem waar je met percentages ziet hoeveel vet, suiker en energie er in het eten zit. Rood is een waarschuwing: je kunt het prima eten. Maar zeker niet elke dag. Of het groene sleutelgat dat staat op Noord-Europese verpakkingen. Nee, in Nederland werd het net als een paar andere landen. De nutri-score. De afgelopen jaren stond de score als test al op een paar verpakkingen en nu die officieel is goedgekeurd, ga je m op nog veel meer plekken zien. En waarom deze dan beter scoort dan deze? Heeft alles te maken met hoe de score werkt. Kijk, het logo zegt niet of iets gezond is of niet. Je kan het eigenlijk alleen gebruiken om dezelfde soort producten met elkaar te vergelijken. Dus een pizza met andere pizza's, pastasaus met pastasauzen, frisdrank met. Nou ja, je snapt m. En ja, voor deze ene keer kun je dus wel appels met peren vergelijken. Dus een betere score betekent dat het een gezondere samenstelling heeft dan een variant met een slechtere score. Hartstikke goed dat de nutri-score op meerdere producten komt, zodat consumenten in één oogopslag kunnen zien welk product er beter is samengesteld naar voedingswaarden. Daarachter zit een hele berekening van straf en pluspunten suiker, verzadigd vet, energie en zout zorgen voor strafpunten. Want daar moet je niet te veel van binnenkrijgen. En eiwitten, vezels, groente, fruit, peulvruchten en noten juist voor pluspunten. Hoeveel punten de precies bij of afgaan verschilt per categorie. Vijf gram suiker in frisdrank krijgt bijvoorbeeld meer strafpunten dan vijf gram suiker in ontbijtkoek. Het totaal aantal pluspunten haal je uiteindelijk van de strafpunten af. Het aantal punten dat overblijft bepaalt welke letter het product krijgt. Dus stel ik vul hem in voor deze reep chocola. Even kijken hoor. 500 zestig calorien, 35,4 gram vet, 52,7 gram koolhydraten 51,8 gram suiker 2,4 gram vezels, 5,9 gram eiwitten en 0,23 gram zout. Dan komt er uit.. Label E Hartstikke rood dus. Nee, donker oranje. Nee, dit is heel erg rood. Goed, werkt het ook, zo'n logo? Met andere woorden kies jij ook echt eerder voor een A of B variant in plaats van een C, D of E? Daar zijn wel wat onderzoeken naar gedaan. Zijn er alleen niet zo veel en de conclusies verschillen een beetje. Maar het lijkt erop dat logo's met een stoplicht kleur zoals de nutri-score iets meer effect hebben dan logo's zonder die kleuren. Maar goed, da's dus niet zeker. En ook al zijn veel consumenten clubs er blij mee. Perfect is de Nutri-score zeker niet. Hij is bijvoorbeeld niet verplicht. En er is wel meer kritiek, want sommige producten die niet in de Schijf van Vijf staan, krijgen wel een goeie score. Zoals sommige soorten witbrood. En ook andersom. Deze zalm staat gewoon in de schijf van vijf, maar krijgt score D omdat er relatief veel vet in zit. Maar ja, dat zijn wel goeie vetten. Zo kan een gezonde vis dus slechter scoren dan een pizza. Dat is een van die voorbeelden waaruit blijkt dat het systeem weliswaar goed is, maar nog niet volmaakt. Ander kritiekpuntje de score kijkt niet naar porties, maar naar de voedingswaarde per honderd gram of milliliter. Dus als je pizza's met elkaar vergelijkt, kan het zijn dat je een pizza ziet met een betere score dan de rest, terwijl die pizza veel groter is en je dus alsnog veel meer suiker, energie, zout en vet binnenkrijgt dan die andere pizza met een lagere score. Want ja, niemand laat een halve pizza staan toch? En zo zijn er nog wel meer issues. Bij diepvries friet bijvoorbeeld moet je er zelf bij bedenken dat de score slechter uitvalt als je het bakt in de frituur in plaats van in de oven. En het systeem kan ongezonde ingrediënten zoals veel suiker compenseren met gezonde ingrediënten zoals eiwitten. Dan lijkt het net alsof het product gezonder is, terwijl je alsnog veel suiker binnenkrijgt. Ik zie voor een technoloog allerlei mogelijkheden om het recept gewoon te manipuleren, zodanig dat je makkelijk één hokje opschuift. Sommige mensen zien zo'n logo gewoon helemaal niet zitten. Dat moet groen zijn. Groen, groen, groen. Nee, rood. Nou ja, zo. De uitvinder van de nutri-score. Kijk, dit is m. Hoopt niet alleen dat jij een betere keuze maakt door die kleuren, maar ook dat merken hun eten gezonder maken. Het is natuurlijk een mooi voordeel als je een betere score hebt dan je concurrentie zou je zeggen. Of je het nou lekker vindt of niet, het lijkt erop dat het bij chips al gebeurd is. Het is niet meer van yeah.. Hier kom ik met mijn smaak. Of dat bij meer producten gaat gebeuren nu het logo officieel is goedgekeurd? Dat is nog even afwachten. Er is in ieder geval al een kleine update gemaakt. De rekenmethode van de nutri-score is zo aangepast dat ie beter bij de schijf van vijf past. En als dat zorgt voor andere scores bij producten, dan kan het tot twee jaar duren voordat het ook echt op de verpakking staat. Ja, wel nutri-score B. Wooh ja B Supergoed gedaan man!

Wat is de Nutri-score?

Een gezonde keuze was nog nooit zo makkelijk. Gewoon producten met een groene ‘A’ in je mandje gooien. Of ligt het allemaal net even iets genuanceerder? Natuurlijk. In deze video legt Dennis de Nutri-Score aan je uit, die je op steeds meer producten ziet.

Gezonde keuzewijzer in de supermarkt

Kan je een aardbeving voorspellen? Kijk: een voorspelling waar je wat aan hebt, heeft drie onderdelen. De plek, de kracht, en de tijd. Plek. Kracht. Tijd. En hoe specifieker, hoe beter.
Sommige mensen zijn ervan overtuigd dat ze net als het weer een aardbeving kunnen voorspellen. Ze denken dat bijvoorbeeld te zien aan het sterrenstelsel. Moet je bij wetenschappers niet mee aankomen. Was het niet met Turkije dat een Nederlandse man dat had voorspeld? Als je vaak genoeg voorspelt komt het wel een keer uit. Dat is het gevaar.
Of, geen sterren maar: dieren.
Er zijn echt talloze verhalen en video's over dieren die een aardbeving al voelen aankomen. De Chinese stad Haicheng werd er in 1975 zelfs om geëvacueerd. En inderdaad, een paar dagen later: een aardbeving. Het is alleen meer toeval dan wijsheid. Onderzoekers hebben vaak gekeken of dieren eerder dan mensen een aardbeving aan zien komen. En het verband? Nooit gevonden.
Ok, maar als je een kloppende voorspelling wilt doen van de plek, kracht en tijd, waar begin je dan?

Eerst: de plek. Waar gaat de aardbeving komen? Daar kun je eigenlijk een prima inschatting van maken, want kijk... De aardkorst is verdeeld in vakken: aardplaten. De ruimte daartussen noemen we breuklijnen. Die platen bewegen heel langzaam, met een paar centimeter of millimeter per jaar. Als door die beweging de spanning tussen platen teveel wordt, dan krijg je na een tijdje… Ja, hoe kunnen we dit het beste uitleggen? Jullie hebben allemaal wel eens met een liniaal gespeeld denk ik? Ah, met een liniaal natuurlijk. Breekt-ie. Spaghetti, waarom niet? Een stuk beweegt. Of zo, op een gegeven moment... Nou ja, je snapt 'm.
Dus als je wil voorspellen waar een aardbeving gaat komen, dan zijn die gebieden tussen twee platen een goede optie. Al is de ene breuklijn de andere niet. De manier waarop de platen langs elkaar bewegen maakt dat een aardbeving vaker of minder vaak voorkomt. Een berucht gebied is de Ring of Fire met de meest onrustige aardplaten ter wereld. Hier komen 90 procent van alle aardbevingen voor. En hier, bij de San Andreasbreuk, gaat het al jaren over een verwachte mega-aardbeving. Besproken door nieuwsprogramma's, wetenschappers, Hollywood... En zelfs Emil!
Oke, dus je denkt nu misschien, als je wil voorspellen waar een aardbeving gaat komen, dan kijk je dus vooral naar die breuklijnen? Nou, ja en nee. Want ze komen echt niet alleen langs die plaatranden voor. De aardbeving in Marokko? Dat was een intraplaataardbeving. Ja, precies. Moet ik even uitleggen. Nee, geen spaghetti, geen liniaal, ook geen hout. Dino's?? Nee. Een tafelkleed. Dit is wel echt een lelijke.
Ja, ok.
Stel: dit kleed is een aardplaat, die dus af en toe een stukje verschuift. Dan kan het zijn dat bij dat verschuiven een vouw ontstaat. Een beving niet aan de randen, maar in de aardplaat zelf. Een stuk zeldzamer en meestal minder krachtig, maar het komt voor.
Geen minuut meer binnen gebleven. Het was doodeng.
En juist omdat het zeldzamer is, zijn die plekken minder voorbereid en de gevolgen mogelijk nog groter.
Ok, dus de ene plek is gevoeliger voor aardbevingen dan de ander, maar echt voorspellen waar er precies een aardbeving gaat komen? Dat kan niet.

Nummer 2 dan: kracht. Toch wel belangrijk in een voorspelling. Je hebt misschien weleens gehoord van de Schaal van Richter. Nou die schaal van Richter gebruiken we niet meer, want er is iets dat veel nauwkeuriger is. De momentmagnitudeschaal. Dat is dus altijd het getal dat je erbij hoort. Hoe hoger het getal op die momentmagnitudeschaal, hoe zwaarder de beving. En flink ook, want 1 punt verder op de schaal betekent een toename van factor dertig. Dus 3,0 is 900 keer sterker dan een beving van 1,0. Bij de beving in Marokko, van 6,8, kwam 60.000 keer meer energie vrij dan bij de zwaarste beving in Groningen ooit.
Die was 3,6.
De kracht van een aardbeving meten? Da's geen probleem. Over de hele wereld staan seismometers die trillingen registreren. Ook in Nederland. Maar: de kracht voorspellen? Da's lastig. Je kan wel iets zeggen over de potentiële kracht. Want van sommige breuklijnen weten we dat er veel spanning op staat, of dat de breuk vastzit. Maar omdat de kracht van een aardbeving van zoveel factoren afhankelijk is, houdt het daar wel een beetje op. 
En ook al zouden we kunnen weten welke kracht er op ons afkomt, dan is er nog een grote onbekende: de diepte. Kijk, hoe hoger in de aardplaat de beving is, hoe meer wij hier daarvan merken. En andersom: hoe dieper de beving in de aardplaat, hoe minder wij het hier voelen. De beving in Marokko was zo'n ondiepe aardbeving, die tot veel meer schade leidt. Dus om heel precies de kracht te voorspellen, moet je ook de diepte kunnen voorspellen. En dat kan sowieso niet. Misschien moet je zo'n voorspelling ook niet proberen. Zes Italiaanse wetenschappers die dat deden kregen daar zelfs een celstraf voor. Toen in 2009 inwoners van het bergdorpje L'Aquila bezorgd waren over lichte bevingen in het dorp, staken de wetenschappers de koppen bij elkaar en ze concludeerden: dit zijn normale trillingen, geen zorgen. Zes dagen later... Een aardbeving van 6,3 verwoest delen van de stad. Bijna 300 mensen overlijden. De rechter veroordeelt uiteindelijk de wetenschappers voor dood door schuld. Uiteindelijk, jaren later, werd die straf in hoger beroep weer ingetrokken tot verdriet van de nabestaanden. 
Kortom, hoe krachtig een aardbeving gaat zijn? Ook dat kun je niet voorspellen.

Tot slot: wanneer komt er een aardbeving? Landen als Japan, de VS en Canada hebben allemaal een 'early warning system'. Hoor je in Japan bijvoorbeeld dit geluidje, dan heb je een paar seconden om naar een veilige plek te gaan. En daar is het hele land op voorbereid. Zodat iedereen supersnel kan omschakelen. Maar echt een voorspelling is zo'n early warning system ook niet. Het heeft namelijk pas door dat er een aardbeving komt... als-ie al is begonnen. Een aardbeving is namelijk niet 1 trilling. Het zijn er meerdere, net als een druppel die in het water valt. Seismometers pikken een van de allereerste golven op, da's de P-golf. Die de bodem een klein beetje laat trillen. Dan kan het systeem al een waarschuwing sturen, want de tweede golf, de S-golf, is een stuk sterker. Vlak daarna volgen de sterkste schokken. Het geeft je dus hoogstens enkele tientallen seconden tijd. Soms net genoeg om levens te redden, maar liever zie je het veel eerder aankomen.

In 1975 dachten ze in Japan: we weten het zeker. De volgende, grote aardbeving komt hier. Want ja, gemiddeld is hier iedere 150 jaar een mega-aardbeving. En de vorige was al bijna 150 jaar geleden, dus het moet eigenlijk wel tijd zijn voor een nieuwe, dachten ze. De regio werd verklaard tot risicogebied en er mochten bijvoorbeeld geen kerncentrales meer worden gebouwd. 36 jaar lang gebeurde er... niets. Tot...
‘Japan is vandaag getroffen door de zwaarste aardbeving in 140 jaar.’ Alleen was die niet hier, zoals voorspeld, maar honderden kilometers verderop, waar wel kerncentrales stonden. Dus ja... wanneer? En ook weer... waar? We weten het gewoon niet. 

Oke. We kunnen dus wel íets zeggen over de plek, de kracht en de tijd. Maar die drie combineren? Onmogelijk. Maar wetenschappers geven niet zomaar op. Ze doen onderzoek met satellieten naar verstoringen in de lucht, aardplaatgolven, wiskundige modellen, AI, via laagfrequente elektromagnetische uitstoot, iets dat critical transitions in complex system heet. Maar nog niemand heeft de heilige graal gevonden om dit soort rampen te zien aankomen. ‘Er zijn zeker collega's die al een beetje vermoeid zijn, maar ik heb binnen de gemeenschap nog
niet gemerkt dat men er genoeg van heeft of erop uitgekeken is.'

Hoe voorspel je een aardbeving?

Er zijn drie elementen bij het voorspellen van een aardbeving: de plek, de kracht op de schaal van Richter of de momentmagnitudeschaal en het tijdstip. Voor de locatie wordt vaak gekeken naar breuklijnen, maar intraplaataardbevingen komen ook voor. De kracht hangt onder andere af van de diepte van de aardbeving. Het tijdstip van een aardbeving is kort van tevoren pas echt goed aan te geven, als de aardbeving eigenlijk al begonnen is met kleine trillingen.

De plek, de kracht en de tijd

De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie. De VVD. De basis. De VVD is een liberale partij. Vrijheid staat centraal en dan bedoelen ze vooral de vrijheid van het individu. Maar het slaat ook op de vrije markt. De overheid moet zich daar vooral niet te veel mee willen bemoeien. ‘Kleine, krachtige en dienstverlenende overheid.’ Maar wel een beetje. Want na decennia van economische groei, stijgende welvaart en steeds grotere en machtigere bedrijven wil de VVD wel een sterke overheid als marktmeester. Centraal staat voor de VVD een gezond ondernemingsklimaat. Hardwerkende Nederlanders zeggen we graag als VVD. Ook veiligheid is altijd een belangrijk thema geweest voor de VVD. ‘Je blijft met je poten van mensen af die er zijn voor jouw gezondheid, voor jouw veiligheid. En vervolgens voor degenen die niet willen luisteren, dan pakken we je ook.’ En de partij maakt zich traditioneel sterk voor de automobilist. Die mag tegenwoordig ook in een elektrische auto zitten.

Het verkiezingsprogramma heet
Ruimte geven, grenzen stellen. Met heel veel focus op migratie, het punt waarop Rutte IV was gevallen, met een twee-status-stelsel voor vluchtelingen. Een onderscheid tussen mensen die tijdelijk of permanent naar Nederland komen. Dat is wat het verschil maakt. Verder wil de VVD huurstijgingen tegengaan en moet er een kooprechtwet komen zodat huurders hun sociale huurwoning kunnen kopen. Ook het jaar 2035 is belangrijk, want dan moet de stikstofuitstoot gehalveerd zijn en mag de energiesector geen CO2 meer uitstoten. Dat zou moeten lukken met behulp van nieuw te bouwen kerncentrales.

Dan de lijsttrekker. Dilan Yesilgöz, 46 jaar geleden geboren in Turkije. ‘Wie had dit ooit kunnen denken? Dat juist ik hier vandaag op deze plek zou staan? En dat met mijn achtergrond... een Ajacied in Rotterdam.’ (gelach) In de jaren tachtig kwam ze met haar familie naar Nederland en bleek al snel een geboren politica. Eerst over links bij de SP, GroenLinks en de PvdA, maar bij de VVD kreeg ze echt voet aan de grond. ‘De politiek moet echt minder met zichzelf bezig zijn, veel minder met elkaar bezig zijn, maar veel meer waarvoor wij ook dit doen. Dat is namelijk het dienen van de mensen.’ Ze klom op van gemeenteraadslid tot Kamerlid tot uiteindelijk zelfs minister van Justitie en Veiligheid. ‘Voorzitter, ik vind het prima dat de heer Wilders zijn tweede inbreng al had voorbereid. Maar hij moet wel naar me luisteren als ‘ie mij hier naartoe haalt over de veiligheid. Want ik weet wel wat er gaande is.’ 

De matrix. Je ziet hier duidelijk dat ze in een regering zitten met CDA, D66 en ChristenUnie. Het CDA is de trouwste broeder met een match van 92%. Zowel op links als op rechts zijn de verschillen veel groter.

Wat wil de VVD?

De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) is een liberale partij. Vrijheid staat centraal, vooral de vrijheid van het individu en de vrije markt. Een gezond ondernemingsklimaat is belangrijk. Ze willen een twee-status-stelsel voor vluchtelingen en ruimte voor de automobilist.

Politieke partijen uitgelegd door NOS op 3

Header slingers

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

NOS op 3

Type videos