Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Omroep MAX

Wat is een wals, wat doet een dirigent eigenlijk en wat is het verschil tussen majeur en mineur? In de serie Muziek in een Notendop (Omroep Max) geeft presentator Sander Zwiep op luchtige wijze antwoord op al dit soort vragen.

Muziek in een notendop

Muziek en dans

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

lekker.

Wat hebben Maria, Mariah en Thanksgiving 1857

te maken met kerst?

Fans van Chris Rea, die weten het

die man moet echt een nieuw navigatiesysteem.

‘I’m Driving home for Christmas’, hij blijft
het maar zingen.

‘I can't wait to see those faces.’

Lieve Chris,
de aardappelkroketjes zijn al lang koud hoor.

Ja, de kracht zit ‘m
natuurlijk in de jaarlijkse herhaling.

‘Driving Home for Christmas’, ‘Last Christmas’

en de grootste kerstster van allemaal.

Man, wat word ik kribbig van die vrouw.

Maargoed, zonder kerstmuziek geen kerstgevoel.

Van Mariah naar Maria.

Het was eerste kerstdag van het jaar nul.

Wat moet dat rustig zijn geweest.

Geen gestress met kerstinkopen,
uitvallende kerstbomen en Youp van ‘t Hek.

Bethlehem en omstreken, dat is de plaats van
handeling van de meeste kerkelijke kersthits.

Songwriters uit de afgelopen eeuwen plakten
hun Bijbelse post-its bij Matteüs I en Lukas II.

Daar lees je over Jezus’ komst,

hoe die werd aangekondigd, en welke taferelen
zich afspeelden rondom de geboorte.

Denk aan herders in
de winternacht, een engelenkoor, een ster als GPS,

een voerbak omgeven
door dieren en kraamvisite uit het oosten.

Naast het wonder van Jezus’ geboorte

is het een wonder hoeveel muziek er is
gebaseerd op zo'n kernachtig gegeven.

Die eerste kerst, The First Noël.

Ik kan er een flinke boom over opzetten.

Na de geboorte was
er een aanloop van zo'n 400 jaar nodig

maar toen was daar dan de eerste Christmas Carol.

Voor zover we weten dan.

Het lied: Jesus refulsit omnium

bezingt Jezus als licht van de wereld.

Het lied stamt uit de begindagen van
de jaarlijkse 25-decemberviering.

Een stel Romeinse bisschoppen vond

het tijd om het jaarlijkse heidense Zonnekoningfeest
te overtreffen.

Wij vieren nog steeds
Koningsdag, maar zo zonnig is ie niet altijd, dus

missie geslaagd.

Jesus refulsit omnium werd overigens niet door John Ewbank

maar door Hilarius van Poitiers geschreven.

Al twijfelt men aan zijn auteurschap
en spreekt men over

pseudo Hilarius, dan is toch wel pseudo hilarisch lijkt me.

Omstreeks 1400 ontstaan
in Frankrijk, Duitsland en Italië

kerstliederen in de eigen taal en ook
instrumentale kerststukjes komen op.

Louis-Claude Daquin kwam met deze Noël.

Het woord Noel is een zwaar
verbasterde versie van het Latijnse ‘Nasci’

wat ‘geboren te worden’ betekent.

Het Engelse woord ‘carol’ komt
weer van het Franse ‘carole’ en dat was

een cirkeldans die populair was in de 13e eeuw.

Dit is een Carol

De Coventry Carol.

Maar wij barocken door naar Bachs Weihnachtsoratorium.

Dat bestaat uit zes cantates
en bejubelt de geboorte met Jauchzet, Frohlocket

en biedt muzikaal maatwerk tot aan
Driekoningen.

In het oratorium Messiah behandelt Händel de
hele handel en wandel van vóór Jezus’ komst tot aan

z'n wederkomst.

'For unto us a child is born' en met een
dekselse discobeat zien we headbangende herders.

dankzij de Young Messiah van de New London Chorale.

Muziek die zo pakkend is dat ie vast blijft
klinken tot aan een second coming.

En ik blijf in Engelse sferen.

Je proeft de ragout,

je ruikt de dennentakken:

Hark! The Herald Angels Sing

is zo'n pavloviaanse kerstkraker.

Al schreef Mendelssohn de melodie voor de 400ste
verjaardag van de boekdrukkunst.

ach is ook goed

want Gutenberg zorgt ervoor dat
Jezus Bijbelse geboorte gedrukt stond.

En dat ene William Cummings die melodie koppelde

aan een kersthymne uit 1739

was voor Mendelssohnfans een schande, maar wat mij betreft een stol in een glas water.

Overigens is Hark! The Herald Angels Sing
ook prima muziek voor een tuincentrumreclame.

De afgelopen eeuwen zie
je een duidelijk onderscheid tussen sacrale

gewijde kerstklanken
en een profane wereldlijke evenknie.

Het sacrale repertoire draait om
het licht en de Liefde met een hoofdletter.

De profane variant voegt daar het kerstdiner

zoenen onder de mistletoe
en de All you need is love-kerstspecial aan toe.

Do you hear what I hear? Nou?

Do you?

Do you hear what I hear?

Nee, geen rendieren, voetstapjes in de sneeuw of
de rinkelende kassa in het weekend voor kerst

‘Do you hear what I hear’

is ook zo'n kersthit die in de versie
van Whitney Houston als een raket ging.

Overigens is het een liedje tegen raketten.

De raketten van de Cubacrisis in 1962.

En die crisis is voorbij.

Gelukkig maar, van dat liedje komen we niet af.

En wat te denken van deze

Jingle Bells, een song
geschreven voor de

Thanksgiving-dienst in het stadje Savannah,
in het jaar onzes Heeren 1857.

Maar de muziek was zo'n hit dat
de mensen het mopje een paar weken later met kerst

weer wilden horen.

En sindsdien zijn die sleebellen niet meer weg
te slaan.

En als je dat gerinkel
niet echt ‘slay’ vindt, luister dan maar

wat tracks van de band Sleigh Bells.

De krans is groot dat je zult snakken naar Stille Nacht.

Het was kerstavond 1818

in een dorpje in Beieren geeft een orgel
de geest en vlak voor de dienst componeert

organist Franz Gruber in
een vloek en een zucht een acapella-lied met

grote gevolgen.

Het werd de McDonalds onder
de kerst knallers, want net als

de Mac is Stille Nacht wereldwijd bekend en
in ruim honderd talen beschikbaar.

Wij van Maatwerk wensen alle burgers
een Feliz Navidad

Joyeux Noël, Hals und Beinbruch
en wesołej imprezy króla słońca.

Hey Chris!

20:30?

Ja, ik heb nog een pizza en de vriezer hoor.

Komt goed!

Chris gaat het echt niet redden.

Kan ik nog even spelen.

Wat is Kerstmuziek?

Zonder kerstmuziek geen kerstgevoel. Het begon met kerkelijke kerstmuziek. Over Jezus' komst, hoe die werd aangekondigd en welke taferelen zich afspeelden rond de geboorte. De herders in de winternacht, een engelenkoor, een ster, een voerbak omgeven door dieren en kraamvisite uit het oosten. De eerste teksten waar meestal in het Latijn. Omstreeks 1400 ontstaan in Frankrijk, Duitsland en Italië kerstliederen in de eigen taal. De afgelopen eeuwen zie je een duidelijk onderscheid tussen sacrale, gewijde kerstklanken en hun profane, wereldlijke evenknieën. Het sacrale repertoire draait om het Licht en de Liefde. De profane variant voegt daar het kerstdiner, zoenen onder de mistletoe en de All you need is love-kerstspecial aan toe.

Van Maria tot Mariah

Wat is kerstmuziek?

“Camera Loopt!”

Wat hebben Salzburg, Tinder en

een bord vlees te maken met Sinterklaas?

Leuk hè? Bach, Goldberg Variatie nummer 30.

Dat is inderdaad
hetzelfde deuntje als:

‘Sinterklaasje bonne bonne bonne’

Deze aflevering van Muziek in
een Kruidnotendop draait om

Sintige Songs en de vraag is hier: heb de Sint
van Bach gejat of krijgt Bach de roe?

Beide heren zijn onschuldig.

Bach die kende de melodie van het
volksliedje

‘Kraut und Rüben haben mich vertrieben,

hätt mein' Mutter Fleisch gekocht, wär ich länger blieben.’

Ofwel: kool en raap hebben me verdreven.

Had mijn mama vlees gemaakt,
dan was ik wel gebleven.

Ja, nou zijn de rapen gaar.

Je eet gewoon je bord leeg, anders komt
er hier geen goedheiligman.

Over komen gesproken...

Robert Schumann componeerde eens
een albumpje met 43

pianostukken, ‘Für die Jugend’ en daar zat
ook dit Sinterklaasstukje bij

kwam MIJTER ore.

Maar officieel heeft
de muziek niets met Sint te maken.

Het heet 'Fröhlicher Landmann, von der Arbeit zurückkehrend'.

Montere landarbeider, terugkerend van het werk.

En als die landarbeider dan z'n
huissleutels vergeten is, dan dan krijg je dit.

Een koddig Weens walsje.

Het lied ‘O du lieber Augustin’ is
het vehikel voor

‘Daar wordt aan
de deur geklopt, hard geklopt. Deur kapot.’

Die landman, die staat nog steeds buiten.

Maar gelukkig is het niet pikkedonker.

‘Zie de maan schijnt door de bomen’

een hit van JayJay Viotta.

De Nederlandse componist J.J. Viotta
met een tekst van J.P. Heije.

Sinds 1845 schijnt de maan op
wild razende makkers. En dat wild razen

dat is ook niet gek, want die

kids surfen natuurlijk op een
gigantische suikerpiek van al die zooi.

En dan ook nog beloven dat je lekkers
krijgt als je zoet bent.

Ja, je loopt die kinderen gewoon zelf op te fokken.

Gewijde Nicolaas stuff komt van

bijvoorbeeld Haydn,
de Missa Sancti Nicolai.

En Benjamin Britten de Saint Nicolas-cantate.

Al in de zestiende eeuw werd Nicolaas van Myra,

das dus echt de echte Sint hè,
bezongen in Europa.

En net als de pepernoten, banketletters
en chocolademelk werd het

Sinterrepertoire oraal overgedragen.

Overigens was men niet altijd even heilig.

Omstreeks 1600 zong men
het lied:

‘Sinterklaas, O heil'ge Man, hoort mijn
bidden en mijn smeken’

met de tekst: 'Niet om Soetekoek of Vygen, Of om Kinders Poppe-goed, Laat my maar een Vrijer krijgen'.

Klinkt meer als Tinderklaas.
Eén chocoladeletter, groot verschil.

En voor dirigenten die de staf stevig
in de hand hebben zijn er

de variaties over een Sint
Nicolaas-liedje van Jan van Gilse.

Pianisten die krijgen
van Herman Strategier variaties over

Daar wordt aan de deur geklopt.

En Joseph Haydn is creabea geweest
met zijn Surprise,

da's de bijnaam van z'n 94e symfonie.

Ja, Sinterklaas, wie kent hem niet? Henk
Temming en Henk Westbroek, die wisten

met die hit flink chocolademunt en
biljet te slaan uit de zakken van de Sint.

En als de goedheiligman z'n fluisterboot
op 6 december weer heeft gekeerd,

dan zijn wij natuurlijk in mineur.

Dag Sint.

En Mozart, die huilt met ons mee.

Niet dat de stoomboot het überhaupt
tot Salzburg had gered, maargoed,

deel drie van Mozarts Haffnerserenade
klinkt als een diep doorvoeld

‘Zie ginds gaat de stoomboot van Holland weer weg’.

Waar komen onze Sinterklaasliedjes vandaan?

Wist je dat de melodie van 'Sinterklaasje bonne bonne bonne' door Bach gebruikt is? Het komt voorbij in Goldbergvariatie nummer 30. Robert Schumann componeerde een album met 43 pianostukken für die Jugend. Daar zat ook de melodie bij van 'Hij komt, hij komt, de lieve goede Sint. Maar officieel heeft de muziek niets met Sint te maken. Het heet 'Fröhlicher Landmann, von der Arbeit zurückkehrend'. Montere landarbeider, terugkerend van het werk'. Bekijk de video voor nog veel meer voorbeelden.

Bach, Schumann en Haydn als inspiratie

Wat hebben Engelbewaarder, Bassie en
Adriaan en de Terminator te maken

met maatsoorten?

Klap maar mee!

En nu met deze.

Als het je lukte om maat te houden,

klapte je misschien op
sommige momenten harder dan andere.

Je gaf een accent en da's heel goed.

Die accenten zitten vaak
op een vaste plek.

Dat gaat dus bij een walsje zo:
één, twee, drie, één, twee, drie.

En bij een popliedje is het anders.

één, twee, dríe, vier.

één, twee, dríe, vier.

Je hoort een subtiel
nadrukje op die drie.

Dat is een nevenaccent.

Overigens mag je bij Engelbewaarder
alle tellen keihard meeklappen, want dat

is Marco Schuitmaker toch al gewend hè.

Ja, gezellig.

Die vaste afwisseling van accenten
en niet-accenten, die noemen we de maat.

Maatsoorten die heb
je in alle soorten en maten.

De maatsoort bepaalt

wat de teleenheid van de maat is en
hoeveel teleenheden er in de maat zitten.

Ook zegt
het hoe vaak het hoofdaccent klinkt

en geeft het aanwijzingen over
eventuele nevenaccenten.

En voor de duidelijkheid: de maatsoort zegt
niets over het tempo van een stuk,

maar over het algemeen merk je
als amateurmusicus:

hoe moeilijker
de maatsoort, hoe lager het tempo.

Want ja, Engelbewaarder in een 7/4 is wel flink persen hoor.

Vooraan de bladmuziek staat altijd aangegeven wat
de maatsoort van het betreffende stuk is.

Zo komt het regelmatig voor dat
je op die plek een twee en een vier boven

elkaar ziet staan. Een 2/4 maat.

Die twee is de teller en vertelt
je dat er twee tellen in de maat zitten.

En die vier is de noemer
die aangeeft dat één tel

één kwartnoot is. Dus één maat,

dat stukje tussen twee maatstrepen
telt dan twee kwartnoten.

Dan is de maat vol en
begint er weer een nieuwe.

Het accent ligt dan steeds op
de eerste tel.

1-2-1-2-1-2-1.

Schubert.

Mars uit The Planets van Holst

die staat dan weer in 5/4 maat.

Maar ‘t is eigenlijk ook heel logisch, want
de zwaartekracht werkt anders op Mars

en dan marcheer je ook anders.

Als er dan 3/4 vooraan staat,

dan wil dat niet zeggen dat je een stuk
maar voor driekwart hoeft te spelen.

Nee, er is dan sprake van
drie kwartnoten in de maat.

En ook hier ligt het accent dan op de eerste tel.

1-2-3-1-2-3-1-2-3

lekker walsen.

En 2/2
is dan weer twee halve noten in de maat.

Die soort heeft ook wel Alla Breve, want

een halve noot werd
vroeger Brevis genoemd.

De net genoemde maatsoorten zijn
enkelvoudige maatsoorten.

Ze hebben één accent per maat,

maar er zijn ook samengestelde maatsoorten
die bestaan uit twee of meer

enkelvoudige maatsoorten en hebben
dus vier of meer tellen in één maat.

En zo'n tel is niet altijd een halve of
een kwartnoot maar kan ook

een achtste noot zijn.

Een 6/8 maat bestaat over het algemeen uit
twee groepjes van drie tellen

met het accent op de eerste tel en
een nevenaccent op de vierde tel.

Queen.

En even ter inforMAATie: er zijn ook
spannende onregelmatige maatsoorten

zoals de vijfkwartsmaat.

Dave Brubeck’ish.

Die vijfkwarts
onderverdeeld in een groepje

van drie en een groepje van
twee tellen één, twee, drie, vier, vijf,

één, twee, drie, vier, vijf, één,
twee, drie...

Of spannender, Tubular Bells
van Mike, Bassie en Adriaan Oldfield.

Da’s een combinatie van
een 7/8 en een 9/8 maat.

Ja, altijd blijven lachen hè.

Het kan trouwens nog altijd gekker.

De main theme van Terminator is
geschreven in een 13/16 maat

en Charles Ives schreef muziek in
een 5,5/8 maat.

en in Le marteau sans maître van Pierre Boulez
komt een 4/3/2e maat voor.

En "Entertain Me" van Tigran Hamasyan is in 256/32 maat

met daaroverheen een motief in 35/16...

Maat! Dat is veel te moeilijk.

Ik hou het bij Ferry Maat,
met die discokoning

red je het tenminste zonder
rekenmachine en rolmaat.

Disco: dat scheelt een slok op een borrel.

Wat zijn maatsoorten?

Als het je lukt om maat te houden klap je misschien op sommige momenten harder dan andere: je geeft een accent. Die accenten zitten vaak op een vaste plek. Dat gaat dus bij een bij een wals zo: EEN, twee, drie, EEN, twee, drie. En bij een popliedje zo: EEN twee drie vier, EEN twee drie vier. Die vaste afwisseling van accenten en niet-accenten noemen we de maat. Maatsoorten heb je in alle soorten en maten. De maatsoort bepaalt wat de teleenheid van de maat is en hoeveel teleenheden er in een maat zitten.  Vooraan de bladmuziek staat altijd aangegeven wat de maatsoort van het betreffende stuk is, bijvoorbeeld 2/4, 3/4 of 6/8.

Hoeveel tellen zitten er in de maat en waar zit het accent?

Wat hebben Dromen zijn Bedrog, de Privé

en een parkeerschijf te maken
met de kwintencirkel?

Tja, die kwintencirkel hè.

Het is een beetje
als een windroos zonder windstreken.

Uh, een heksenkring zonder paddestoelen.

Het Rad van Fortuin zonder Hans van
der Togt.

Je zou hem ook als parkeerschijf kunnen gebruiken,
maar dan moet je wel een muzikale boa treffen.

Maar goed, ja, dit is hem
dus: de kwintencirkel.

Mooi hè?

Hij klinkt nog veel mooier.

Open geluid. Geweldig.

Ja, als je wel
eens een stemmend orkest hebt gehoord...

Nee, nee, niet zo'n stemmend orkest.

Dan hoor je vooral uit de strijkers

zo'n ritsje kwinten uit de cirkel.

Dat heeft te maken
met de toonafstanden van een viool.

Ja, heerlijk, ik krijg gelijk spontaan zin
in een kwintencirkelpit.

Echt genieten.

Maar ja, waar genieten
we nou eigenlijk van?

Nou, heel simpel: relaties.

Relaties tussen toonsoorten die
elkaars kwintburen zijn.

Je weet het nog wel de kwint.

Dat is een interval
van grondtoon en vijfde toon.

De grondtoon, in dit geval de C,

die heeft dus een kwintrelatie

met de G.

G

C

Een soort van Living Apart Together.

G woont vijf huisjes van de C.

Maar toch lijken
ze wel verwant, ze delen veel

namelijk bijna alle tonen van hun
toonladders.

En G heeft diezelfde tonen

op één na.

C heeft deze

en G heeft deze.

Ja ja, maar C weet iets niet.

C weet niet dat G ook een relatie met D heeft.

En D wijkt maar op één nootje ... in plaats ... af van G.

Maar verdikkeme, D blijkt
iets te hebben met A.

Op één nootje na zijn

ze dus precies hetzelfde.

Ja zeg.

En A doet het weer met E.

Ja, je kan een Privé volschrijven
met deze relaties.

Als je ze trouwens op een rijtje zet, dan lijkt het
net zo'n verdiepingenteller in de lift.

En muzikaal is de uitwerking
ook hetzelfde.

Je kan in de lift van
de ene naar de andere en weer terug.

Je kan twee kanten
op en veel evergreens in de muziek

die nemen de kwintencirkel linksom.

Een voorbeeld is Les Feuilles Mortes

Ik speel lomp hard die bas

maar dat zijn eigenlijk dus die kwinten.

Oh ja, en wat te denken
van deze gouwe ouwe?

Dat is uhh..

Storie di tutti i giorni,
een liedje uit Italië.

Maargoed, allemaal kwintrelaties uit
de kwintencirkel in de popmuziek

en tot zover dus die liftmetafoor.

Zo'n drie eeuwen geleden, in
1728, had componist Johan David Heinichen

de plannen
rond voor zijn kwintencirkel.

En dat rondje kwinten groeide door
de eeuwen heen uit tot muzikaal houvast

voor iedereen die een beetje serieus
of minder serieus met muziek bezig was en is.

Dat houvast zit
hem ook in het lezen van bladmuziek.

Want al die verschillende toonsoorten
hebben zo hun eigen symbolen.

Voortekens.

Er zijn eigenlijk twee smaakjes: kruizen en mollen.

Toonsoort C,

die heeft geen kruis en geen mol.

Dat leest makkelijk.

G heeft een kruis.

De F wordt een Fis

dat zegt dat kruis.

En toonsoort Cis

heeft zeven kruizen. Ja.

En voor de amateurmusicus is
zo'n toonsoort ook echt een kruis.

Op dezelfde manier kan je muziek ook
gemold worden.

Ja, C heeft dus nul mollen.

F heeft er eentje.

Dus de B wordt een Bes.

Dat zegt die mol.

En toonsoort Ces heeft zelfs zeven mollen.

Vreselijk.

Maar Sander, is die zes dan ook
een toonsoort?

Jazeker, maar alleen leden van

ons Platinum Goldmember-pakket krijgen
de video daarover te zien.

Onthou gewoon: de kwintencirkel draait om samenhang

en biedt een geheugensteun
voor alle voortekens in de bladmuziek.

Waarbij er nog een bonus feature is.

Want alle majeurtoonsoorten daar geeft
een goeie kwintencirkel ook direct

de mineurparallel van.

Van C majeur

is dat bijvoorbeeld A mineur.

Dezelfde noten.

Ja, en dat geldt bijvoorbeeld ook
bij G groot

Met mineurparallel E klein.

Die goeie ouwe kwintencirkel sedert 1728.

Als Heinichen toch eens wist wat hij teweeg zou brengen

dan had ie d'r vast eentje op gedronken.

‘Hohoho’ Sander, hoor ik je denken.

Hoe moeten we die kwintencirkel in Elvis’ naam onthouden?

Nou, daar hebben we ezels

en hun bruggetjes voor.

Zoals deze:

een Amsterdamse

"Seg, geef de armen een bord fissies."

Ceg, Geef De Armen...

...Een Bord Fissies.

Geef De Armen Een Bord.

Fis-sies

Ja, lijkt me logisch.

Of deze, die is ook leuk:

Frits besproeit Esthers asters desnoods gestaag ces keer

Frits Besproeit
Esters, Asters, Desnoods Gestaag Ces keer.

Of uh.

Friet bestellen escaleert
assistentie desnoods geschoren

Friet Bestellen Escaleert

Assistentie Desnoods Geschoren

Uh of in mineur, die is ook mooi.

Al De Grote Coalities Falen Beslist Es.

Over coalitie gesproken:

we kunnen het net zo goed
de kwintencoalitie noemen.

Zo is de cirkel weer rond.

Wat is de kwintencirkel?

Bij de kwintencirkel draait het om relaties tussen toonsoorten die elkaars kwintburen zijn. De kwint, dat is de interval van grondtoon en vijfde toon. De grondtoon, in dit geval de C, heeft een relatie met de G. Een soort van living apart together. De G woont vijf huisjes van de C, maar toch lijken ze verwant. Ze delen veel, namelijk bijna alle tonen van hun toonladders. Maar C weet niet dat G ook een relatie met D heeft. D blijkt iets te hebben met A. En A doet het weer met E! De kwintencirkel draait om samenhang en biedt een geheugensteun voor alle voortekens in de bladmuziek.

Geheugensteun voor alle voortekens in de bladmuziek

Wat hebben wiskunde, Mongoolse boventoonzang
en hormonale schommelingen

te maken met stemmingen?

Stemmingen, akkoorden

het is net politiek. Maar ik beloof je
dat zelfs Den Haag niet zulke wrange akkoorden

sluit als er in de muziek
kunnen klinken bij bepaalde stemmingen.

Ja, dit wordt een heftige video waarin je
voorkennis als vaste Notendopper

goed van pas komt.

Een stemming komt naar voren in
de relatie tussen verschillende tonen.

In onze westerse muziekwereld
rekenen we in octaven.

Een octaaf heeft twaalf tonen.

Die tonen staan op een bepaalde afstand van
elkaar.

Hun frequenties hebben een bepaalde verhouding.

Het gros van de instrumenten is gelijkzwevend,

Nee, gelijkzwevend slaat op
een evenredige zweving.

Je hoort het als een trilling of een soort onrust
in het geluid tussen de verschillende tonen.

Hierbij zijn twee zaken

Twee zaken van belang:
de frequentie van de losse toon

en hoe die frequentie in verhouding staat
tot de andere tonen van het octaaf.

Een losse toon klinkt in onze oren
als het goed is zuiver, rustig, rein.

De zweving ontstaat
wanneer je niet één, maar twee of

meerdere tonen tegelijk laat klinken in
een gelijkzwevende stemming.

De frequenties staan dan in
een imperfecte verhouding tot elkaar,

waardoor het een klein beetje mis gaat
met de boventonen.

Ja, boventonen, denk een beetje aan
de Mongoolse boventoon zang

en dat is dus iets heel anders
dan de Genemuidse bovenstem hè.

Maargoed, die boventonen gaan
een beetje met elkaar op de vuist.

Ons oor hoort dat vaak onbewust als zweving.

Kan het niet zonder zweving?

Nou, die vraag stellen zowel politici als musici.

Want ja, zeg nou zelf, dat
gezweef kan je toch missen als kiespijn?

Nou nee, want net
als de functie van ons poldermodel

is het in de gelijkzwevende stemming ook
een compromissenkwestie.

Alle tonen in het octaaf doen wat water bij de wijn

en voilà, iedereen zweeft evenredig.

Wiskundig gezien is dit de eerlijkste manier.

Maar volstrekt zuivere koffie is het niet.

Daarvoor mag je aankloppen bij
een andere stemming.

In de 16de eeuw kwam de Italiaanse knappe kop

Gioseffo Zarlino al in het reine met de muziek.

Dat wil zeggen zijn reine stemming heeft
een toonladder met intervallen

die bestaan uit breuken
van kleine hele getallen.

2/1 voor het octaaf, 3/2 voor de kwint,

4/3 voor de kwart, 5/4 voor de grote terts en 6/5
voor de kleine terts.

En de overige intervallen worden daarvan afgeleid.

Nougoed, misschien hoor je
hoe rein sommige intervallen klinken.

Ja, net bronwater hè zo fris en puur.

Maar misschien hoor je het verschil ook nauwelijks.

De stemming van Pythagoras dan maar.

Die is gebaseerd op een stapeling van reine kwinten.

Die stapeling werkte prima

tot de muziek complexer werd door de opkomst van
de polyfonie, door al die tussenstemmen

en harmonieën werd de pythagorese zaak toch
een tikkie tricky.

Een andere bekende is de middentoonstemming.

Die heeft natuurzuivere grote tertsen

waardoor je al meer muzikale vrijheid hebt
zonder dat de zaak wrang wordt.

Maar het hangt wel af van de toonsoort.

Een G majeurakkoord kan
in middentoon hemels klinken,

terwijl een Fis akkoord
je direct meevoert naar de middentoonhel.

Ja, verderop in de barok werd
er vrolijk geëxperimenteerd met stemmingen.

Een bekende is Werckmeister III.

Vernoemd naar Andreas Werckmeister, die bij de derde poging tot een lekkere stemming kwam.

Kenmerkend daarbij
zijn er vier iets te kleine kwinten?

Mmm..

Jaaah..

Ja, overduidelijk te klein die kwinten.

Voor het grote publiek werd
de zaak leefbaar met de Kirnbergerstemming.

Het Wohltemperierte Klavier van Bach gaat
daarmee hand in hand, want eindelijk

kon men in alle toonsoorten spelen
zonder in de hel te komen.

Maar wel goed oefenen
wat anders beloofde je muziekleraar je alsnog

het vagevuur.

Hm, hm,

hm, ja.

Maar goed, dat Wohltemperiert
‘Wohl-temperiert’ slaat toch niet op gelijkzwevend,

want tegenwoordig hanteren wij, op wat oude
muziekgroepen na, deze gelijkzwevende stemming

onze hedendaagse octaven tellen
twaalf evengrote stukjes en volgens dat

compromissenmodel moet elk stukje water bij
de wijn doen.

Alle intervallen klinken daardoor vals,

maar niet zo vals als een kraai of
zo vals als Gerard Joling

volgens Gordon.

Hm ja,

klinkt heel normaal hè?
Omdat wij daarmee opgroeien.

Alleen het getrainde oor hoort
de valsheid, de gelijke zweving in het geluid.

En er zijn er trouwens ook nog stemmingen uit
een parallel universum.

Sadomasochistische stemmingen
zo u wilt, zoals de 19-toonsstemming

en 31-toonsstemming.

Ja en uh, kunnen we de zaak nog verder opdelen?

Tuurlijk, dacht Harry Partch en hij kwam met een
43-toons verdeling.

De populariteit daarvan valt tot op
heden nogal tegen

en hoe zou dat toch komen?

Dit is trouwens alleen nog maar de afdeling
westerse stemmingmakerij hè,

want onze aardbol bevat nog tal van
andere stemmingen, zoals..

Wat is er Erik?

*gehuil

Is het te moeilijk?

*gesnotter en gesnuit

Moet ik hem gewoon stoppen hier?

Nou ja, sorry, de stemming slaat eventjes
helemaal om in de studio.

Ja, dat was gewoon clickbait.

Wat zijn stemmingen?

Een stemming komt naar voren in de relatie tussen verschillende tonen. In onze westerse muziekwereld rekenen we in octaven. Een octaaf heeft twaalf tonen. Die tonen staan op een bepaalde afstand van elkaar, hun frequenties hebben een bepaalde verhouding. Het gros van de instrumenten is gelijkzwevend. Dit slaat op een evenredige zweving tussen de verschillende tonen. Hierbij zijn twee zaken van belang: de frequentie van de losse toon en hoe die frequentie in verhouding staat tot de andere tonen van het octaaf.

De relaties tussen verschillende tonen

Wat hebben douchen, het Oor van Dionysius

en een schoenendoos te maken met akoestiek?

Het is een belangrijk verschil
tussen een akoestische gitaar en een elektrische:

Het geluid dat ze voortbrengen. En dan bedoel ik:
zonder dat de elektrische gitaar valsspeelt hè

met zijn enorme versterkers
en een heel podium vol speakers.

Nee, zonder die hulpmiddelen heb
je niet zoveel aan een elektrische gitaar, want

die vult geen kamer hoor, veel te zacht.

Een akoestische gitaar daarentegen, die maakt
gebruik

van zijn klankkast om
de trillingen van de snaren te versterken.

En ineens heb
je het heel gezellig bij het kampvuur.

Die klankkast, die zie je ook
bij andere instrumenten, zoals een viool.

Maar je kan het ook groter zien, want de kamer
waarin je zit is ook een klankkast.

Zo kan een piano in
de ene kamer heel schel en onplezierig klinken

en in de andere kamer warm en omfloerst.

Het klankkastprincipe zie je eigenlijk dubbel bij
een hifi-luidspreker.

De speakers laten de lucht in
een luidsprekerkast trillen waardoor er diepte

ontstaat, een lekkere bas. En vervolgens zorgt

de ruimte waarin die luidspreker staat
voor een tweede ontwikkeling van de klank.

Die ruimte, die is in alle gevallen van belang.

Aan een concertzaal worden bijvoorbeeld
andere eisen gesteld dan aan een collegezaal

of een restaurant.

Zo konden de Romeinen met hun

amfitheaters ook de achterste rijen bereiken
met hun onversterkte theater

en hoor je achterin het Concertgebouw ook hoe
prachtig fluisterzacht Janine Jansen kan spelen.

Alles komt hierop neer:

Geluid bestaat uit trillingen
die zich voortplanten door een medium.

En dan niet Jomanda.

Dat medium is doorgaans lucht,
tenzij je werk zich onderwater bevindt.

Maargoed, de manier waarop trillingen
en ruimte op elkaar reageren

en de wetenschap die zich daarmee bezighoudt,
worden akoestiek genoemd.

Ja, akoestiek.

De oude Grieken, waar ook
jonge slimmeriken bij waren,

hielden zich er al mee bezig en het woord komt
zelfs uit hun taal.

‘Akoestikos’ betekent ‘het horen betreffend’.

In Siracusa, op Sicilië vind
je de resten van een mooi amfitheater

en het zogenaamde Orecchio di Dionisio,
oftewel het Oor van Dionysius,

een 23 meter hoge, in kalksteen uitgehouwen grot

die wel wat weg heeft van een oor. Die grot werd
ook als oor gebruikt door

de achterdochtige, tirannieke god Dionysius,
zodat die gevangenen kon afluisteren.

Door de perfecte akoestiek hoorde je
iedere fluistering luid en duidelijk.

Fluistert: “Dionysius is een sukkel”
- Dionysius: ‘Ja, dat hoorde ik!”

Maargoed, daar heb ik ook maar van horen zeggen.

De akoestiek van de ruimte hangt af van
de absorptie en terugkaatsing van het

geluid door wanden of attributen
en het hangt af van de grootte van de ruimte.

En met welk materiaal zijn de muren bedekt?

Hoe gladder en harder de muren zijn afgewerkt,
hoe sterker de reflectie,

de terugkaatsing van het geluid.

Hoe meer terugkaatsing, hoe langer het duurt
voordat het geluid is uitgestorven.

Die tijd heet nagalm
en kan worden berekend of opgemeten.

Gooi maar eens een deur dicht in een kathedraal.

Gevoelsmatig een eeuw later word
je nog boos aangekeken door de koster.

Harde muren vind je ook in de badkamer.

Dat is dan ook de verklaring
waarom zingen onder de douche zo lekker is.

Ja, de ruimte helpt mee:
het gaat lekker galmen.

Hang een hoogpolig douchegordijn op
en het zingt meteen een stuk minder lekker.

En je vraagt je opeens af waarom de buren
zo vriendelijk zijn geworden.

Per ruimte en toepassing
zijn verschillende nagalmtijden geformuleerd.

Want als je thuis een filmpje kijkt of in een
muziekstudio aan het afmixen bent,

dan wil je een korte nagalmtijd.

Zo'n 0,3 seconden is dan fijn.

In een kantoorsetting mag het wel iets meer zijn,
anders kan het beklemmend worden ervaren.

Een halve tot 0,8 seconden is dan de norm.

In een sporthal of zwembad mag
het zelfs anderhalve seconden zijn.

Het nagalm record staat op 75 seconden,

maar daarvoor moet je naar een ondergronds
tunnelcomplex in Schotland.

en heb je een alarmpistool nodig.

Da’s iets voor een rainy day ofzo.
Weer eens wat anders dan de Efteling.

Galmpjes checken in Schotland.

En maak van akoestiek je vak en je bent

akoesticus, dan weet je ook
welke ruimte klinkt om te zoenen.

Leo Beranek oordeelde over 53 beroemde concertzalen
en daar rolde een top drie uit

het Amsterdamse Concertgebouw, de Boston Symphony Hal
en de Muzikverein in Wenen.

De heilige graal van de akoestiek zou je dan toch
hier moeten vinden?

Nou ja, de zalen delen in
elk geval hun vorm, die van een schoenendoos.

Het geluid blijkt horizontaal
goed heen en weer te kaatsen

tussen de wederzijdse muren en ook de muren
zelf werken mee.

In het Concertgebouw is de wisselwerking
tussen muren en tussenliggende pilaren en versieringen

een deel van het magische klankrecept.

Voeg precies de juiste absorptiefactor toe

tapijtje hier, pluche stoelen
daar en voila, tranen in je oren.

Zo mooi!

Daarbij maakt het wel uit of
je een lege of een volle zaal hebt,

want al dat mensenvlees, dat doet
wel iets met de akoestische variabelen.

Persoonlijk vind ik
een lege zaal veel mooier klinken.

Maargoed, de penningmeester van
hett Concertgebouw ziet dat heel anders.

Overigens is die zaal in Amsterdam al van 1888.

Tegenwoordig worden concertzalen
met de computer ontworpen.

Maar ondanks geavanceerde modellen
en meetapparatuur

is de volledig maakbare akoestische hemel
nog niet gevonden.

Wel laten ze je een beetje spelen
om de hemel per concert te benaderen.

En dat kan middels beweegbare panelen aan
het plafond of aan de zijkanten van een zaal

waarmee het klankkarakter van een zaal kan worden
voorbereid op het geweld van een orkest

of de tederheid van een harp.

De leukste akoestiek heb je natuurlijk in
een echoput.

Op internet vind je suggesties om in zo'n put
te roepen.

Wat eet de koning van Beieren?

Is er iemand daar benee?

Hoe heet de burgemeester van Wezel?

Leukere suggesties
zijn van harte welkom via:

maatwerk@omroepmax.nl

Wat is akoestiek?

Een piano kan in de ene kamer heel schel en onplezierig klinken en in een andere kamer warm en omfloerst. Die ruimte is van belang. Zo konden de Romeinen met hun amfitheaters ook de achterste rijen bereiken met hun onversterkte theater. Alles komt hierop neer: geluid bestaat uit trillingen die zich voortplanten door een medium. Dat medium is doorgaans lucht. De manier waarop trillingen en ruimte op elkaar reageren én de wetenschap die zich hiermee bezighoudt worden akoestiek genoemd.

Het woord komt het Griekse akoustikos: ‘het horen betreffend'

Sorry. Eh wat hebben

tape een slaapmatje
en een stationspiano te maken met

minimal music?

Minimal music is een muziekstijl met

veel herhaling van vaak korte
muzikale frases, met subtiele variaties

gedurende een lange tijd.

Herhaling van korte muzikale frases, met
variaties en dat gedurende een lange tijd.

Herhaling,
muzikale frases, variaties lange tijd,

herhaling van korte muzikale frases
met variaties, herhaling.

Herhaling van korte muzikale frases, met
variaties en dat gedurende een lange tijd.

Herhaling, een lange tijd

In de jaren zestig was
er een clubje Amerikaanse componisten

dat zich af ging zetten tegen de atonale

en wiskundig gecomponeerde muziek
die er in die tijd veel gemaakt werd.

‘Waarom moet muziek heel complex zijn?’

vroegen ze zich af.

Degene die wordt aangemerkt als vader van
de minimal music is La Monte Young.

In 1960 komt deze dik bebaarde componist
met een werk dat slechts uit twee noten bestaat.

Twee noten met daarbij de aanwijzing dat ze zo lang
mogelijk aangehouden moeten worden.

Nou, met dit simpele idee zette hij een
revolutie in gang.

Extreme reductie van middelen waarbij het
niet draait om de melodie, maar

om de schoonheid van de klank zelf.

Met minimale middelen

probeert de componist
een maximale luisterervaring te bereiken.

Less is more.

Het kan ook een zeer
hypnotiserend effect hebben.

Minimal music gaat dus over patronen

en herhaling.

Componist Terry Riley, een man met een muts en
een suikerspinbaard, voegde daar nog een

ingrediënt aan toe

improvisatie.

In 1964 kwam hij met een compositie ‘In C’,
bestaande uit één bladzijde

met korte motiefjes die de musici
zo vaak mogen herhalen als ze zelf willen.

Iedere uitvoering is daardoor anders.

Steeds hoor je iets nieuws.

Ook vandaag.

Een andere minimal music pionier
was Steve Reich.

Deze componist, geen baard wel een baseball cap

zat eens te experimenteren
met twee geluidsbanden

Allebei herhaalden ze steeds
hetzelfde stukje muziek, maar de één

net iets sneller dan de andere.

Deze langzaam verglijdende herhaling
verwerkte hij onder meer in

zijn composities voor twee piano's of
voor één piano en tape.

Het stuk heet ‘Piano Phase’

Philip Glass, die was zelf geen fan van
de term minimal music.

Hij omschrijft zijn composities liever
als muziek met repetitieve structuren.

Daarmee creëerde hij betoverende klankpatronen,
heel verstild en meditatief,

zoals in Glassworks.

Ja, de een noemt
‘t  “niets om het lijf muziek”

anderen komen met woorden
als “hypnotiserend”, “spiritueel”,

“nerveus”, “slaapverwekkend”.

Allemaal goed.

Met minimal music-componist
John Adams nemen we

een ‘Short ride in a fast machine’ naar Nederland.

Ook hier raakte men in de ban van
het minimalisme.

Zo kwam
Louis Andriessen in 1976 met De Staat.

In dit werk past Andriessen minimal
music toe door alsmaar herhalende en

verschuivende ritmische en
melodische patronen voor te schrijven.

De spectaculaire eerste uitvoering staat
in het geheugen van veel toehoorders gegrift.

De allerbekendste Nederlandse
minimal music-maker was Simeon ten Holt.

Zijn werk bereikt steevast de top
tien van de Klassieke Top 400.

Met zijn meditatieve Canto Ostinato

veroverde hij in 1979
de harten van het Nederlandse publiek.

“Een uitvoering van Canto is
meer een ritueel dan een concert”

dat zei Ten Holt zelf.

De musici mogen zelf weten op
welke instrumenten ze spelen

en zelf bepalen hoe vaak
ze muzikale frases herhalen.

In theorie kan
een stuk dan ook eindeloos duren.

Voor veel concertbezoekers kan het ook
niet lang genoeg zijn en die nemen

dan voor de zekerheid een
eigen slaapmatje mee naar de concertzaal.

Een pianist die in minimal music-land niet
ongenoemd mag blijven is

Jeroen van Veen.

Noem een noem een minimal music-componist en
Jeroen heeft alles van diegene op cd gezet.

Het zijn maximale hoeveelheden
cd's vol met minimale pianoklanken.

Ook in de huidige tijd slaat
het 'less is more'-principe goed aan.

De zogenoemde neoklassieke componisten
borduren voort op de minimal music-stijl

en scoren op Spotify het
ene na het andere luisterrecord.

In onze altijd drukke en hectische tijd
snakken veel mensen naar rust

en luisteren bijvoorbeeld tijdens het
studeren naar muziek van Einaudi,

Joep Beving, DeLange en
Yann Tiersen.

Tiersen, je weet wel, van dat deuntje dat
je altijd in een stationshal hoort.

Gezien mijn minimale pianokunsten

heb ik het volgens mij toch best wel, ja,
tot een goed einde gebracht? Ja.

Vond je dit een leuke video?

Geef dan minimaal vijf sterren.

Wat is Minimal Music?

Minimal music is een muziekstijl met veel herhaling van vaak korte muzikale frases, met subtiele variaties gedurende een lange tijd. Extreme reductie van middelen waarbij het niet draait om de melodie maar om de schoonheid van de klank zelf. Met minimale middelen probeert de componist een maximale luisterervaring bereiken. Less is more. De allerbekendste Nederlandse minimal music-maker was Simeon ten Holt. Met zijn meditatieve Canto Ostinato veroverde hij in 1979 de harten van het Nederlandse publiek.

Muziekstijl met veel herhaling en minimale variatie

Hey! Ja, wat hebben de Sound of Music

Guido van Arezzo en
je oren te maken met solfège?

Vraag een conservatoriumstudent
welk vak hij of zij

het minst leuk vindt en dan is
de kans groot dat het antwoord ‘Solfège’ is.

Bij de solfègeles wordt muziek geanalyseerd op melodie,

toonhoogte, intervallen, ritme
en harmonie.

En waarmee analyseer je dan?

Nou, wat dacht
je van die twee kraakbeenen microfoons

aan de zijkanten van je hoofd?

Bij solfège doe je het met je blote oren.

Leuke dingen zoals onvoorbereid de melodie

van blad zingen,

vreemde ritmes klappen en een akkoorddictee.

Solfège holadijee.

Deze challenges, die zorgen er wel voor dat
je muzikale gehoor verbetert en

je trefzekerheid bij het musiceren toeneemt.

Solfegiëren is het werkwoord dat erbij
hoort en betekent zowel het zingen

van toonladders als het zingen van een
muziekstuk met benoeming van de noten.

In plaats van de notennamen als:

Wordt vaak:
Do-Re-Mi-Fa-So-La-Ti-Do gebruikt.

Waar komt dat precies vandaan?

Nou, je kent vast
dit liedje uit de Sound of Music

Doe, a deer, a female deer.

Ray, a drop of golden sun.

Me, a name I call myself.

Far, a long, long way to run.

Sew, a needle pulling thread,

La, a note to follow sew,

Tea, a drink with jam and bread!

That will bring us back to

do oh-oh-oh!

Ja, dat zijn de lyrics. Maar goed.

Maar zo'n 945 jaar vóór The Sound
of Music ontwierp

de Italiaanse muziektheoreticus
Guido van Arezzo de voorloper van

de moderne muzieknotatie, waarbij de noten
op lijnen staan die de hoogte aangeven.

Arezzo kwam met 'Ut queant laxis'.
Dat zijn de eerste woorden van

het gezang dat hij schreef ter ere van
Johannes de Doper.

De beginwoorden van
regels van dat lied vormen de

oorsprong van die toonladder met
do-re-mi-fa-sol-la-si-do

die toen in de bétaversie nog
niet do-re-mi, maar ut-re-mi was

als dat klinkt toch wel anders
ut-re-mi

So that your servants may

with loosened voices

resound the wonders

of your deeds,

clean the guilt

from our stained lips,

O Saint John.

Componist Bononcini, een paar jaar later

die vond ut maar vreemd om met ut te beginnen.

Do van Dominus was beter.

Voila, Do Re Mi.

Maargoed, de beginwoorden van die
goeie ouwe hymne gaan

per regel dus een toon omhoog, precies
een Von Trappje hoger.

Net als bij de Sound of Music.

Arezzo die gebruikte het om z’n leerlingen
deze toonladder in te prenten.

Het gaat hier trouwens om
relatieve toonhoogtes

Die Do hoeft niet altijd een C te zijn.

Het kan ook net zo goed een D zijn

of een bes.

Het gaat erom dat die do altijd de grondtoon,

de thuisnoot

van een betreffende toonsoort is.

Dít kan een Do zijn dit, dit

alles kan een Do zijn.

Zo kunnen dus ook
mensen met geen absoluut gehoor,

uh niet te verwarren
met mensen met absoluut geen gehoor,

ook van blad zingen.

Het maakt namelijk niet uit op
welke toonhoogte je begint.

Het gaat om de afstand

tussen de gezongen noten.

De notennamen zoals wij ze meestal gebruiken
verwijzen naar absolute toonhoogtes.

Dit is bijvoorbeeld absoluut altijd een C.

En dit is een Cis, tenzij de piano erg vals is.

Maargoed, er zijn weinig mensen die
als ze in de partituur

een C zien staan, direct
ook precies een C kunnen zingen.

Deze mensen met zo'n absoluut gehoor

halen steevast
hoge cijfers bij het solfège-examen.

Mensen zonder dat gehoor, die hebben
het iets moeilijker.

Die hebben altijd een
referentietoon nodig.

Je ziet bijvoorbeeld vaak een
koordirigent met een stemvork in de weer.

Hm ja uh,

en die geeft dan een A aan.

Ja, en
als zo'n dirigent goed heeft opgelet

tijdens de solfègeles en altijd netjes
een groente heeft opgegeten, dan kan hij

als de zangers een C moeten zingen,
die van de A afleiden.

Een kleine terts omhoog.

Tijd voor het dictee. Erik?

Ik heb een akkoord voor je jongen.

Uh...

Oke, deze dan?

Nee?
-Lastig.

Klap eens in 28/14de.

Uh...

- Mompelt teleurgesteld

Wat is solfège?

Bij de solfègeles wordt muziek geanalyseerd op melodie, toonhoogte, intervallen, ritme en harmonie. En daarbij heb je vooral je gehoor nodig, voor bijvoorbeeld onvoorbereid een melodie van blad zingen, vreemde ritmes klappen en een akkoorddictee. Deze opdrachten zorgen ervoor dat je muzikale gehoor verbetert en je trefzekerheid bij het musiceren toeneemt.

Muziek analyseren op melodie, toonhoogte, intervallen, ritme en harmonie

Wat hebben een hamer, een batterij
kanonnen en een oorlog te maken met

slagwerk?

Onder slagwerk vallen
muziekinstrumenten die door

middel van een slagtechniek bespeeld
worden, dus met stokken of met de handen.

Je ziet de slagwerkers van een orkest

altijd helemaal achteraan staan, omringd
door een heel instrumentarium.

Van klein bijvoorbeeld een triangel, tot
aan groot, zoals pauken of buisklokken.

Je moet als slagwerker
goed beslagen ten ijs komen.

Slagwerk is onder te verdelen in
melodisch en ritmisch slagwerk.

Melodisch wil zeggen dat je op het
instrument een specifieke toonhoogte kan

spelen, waarmee je
dus écht muziek kunt maken.

Maar goed, instrumenten die mee
kunnen doen met de melodie of harmonie dus

zoals marimba, xylofoon,
buisklokken (tubular bells) en pauken.

Die pauken kunnen een
hoger en lager gestemd worden door

het vel strakker of losser te spannen.

Onder ritmisch slagwerk vallen
de instrumenten zonder een

specifieke toonhoogte,
zoals bekkens, trommels en het drumstel.

Uh, ‘t maakt

voor slagwerkers veel uit
welk repertoire er op het programma staat.

Want is het muziek uit de vroeg

klassieke periode, dan kom
je bijna alleen nog maar pauken tegen.

Die units werden door de componist ingezet
om bepaalde passages te benadrukken of

een symfonie groots te besluiten.

Het zou niet al
te lang dürün voor de Turken met toeters

en bellen de zaak
kwamen aanvullen, want het

Ottomaanse Rijk kwam regelmatig ongevraagd
buurten in Wenen.

Via die oorlogssferen kwam de militaire muziek van
het Ottomaanse leger in Europa terecht.

Deze marsmuziek werd gespeeld op onder
andere trommels, triangels, cimbalen,

geweren, wapenstokken
en een rechtse directe?

Nou ja, op dat laatste oorlog slagwerk na,
viel men voor de oosterse toevoegingen.

Componisten imiteerden deze muziek

graag in hun stukken, waardoor er een
Turkse stijl ontstond.

In de ouverture van Mozarts opera
Die Entführung aus dem Serail uit 1782

horen we al uitgebreid Turkse percussie-instrumenten

zoals grote trom,
triangel, ratel en allerlei bekkens.

Bij de première brak
het Weense publiek de zaal af.

De bezoekers vonden het geweldig.

Gaandeweg kregen meer slagwerkinstrumenten
een vastere rol in het orkest.

Zeker in de twintigste eeuw
bloeide de slagwerksectie op.

Denk aan de Boléro van Ravel met die

afmattende snaredrumpartij.

Steeds meer instrumenten die niet

direct in een andere sectie van het orkest
passen, maar wel steeds vaker door

componisten werden voorgeschreven, werden
vaak bij het slagwerk ondergebracht.

Denk aan bijzondere fluitjes,
sirenes, hamers en windmachines.

Tsjaikovski was er met
zijn Ouverture 1812 in 1880 al vroeg bij,

want hij voegde aan de slagwerksectie
een heuse batterij kanonnen toe.

Een ander mooi voorbeeld is
de Zesde symfonie van Gustav Mahler.

Bij een uitvoering daarvan werkte orkestrale
achterhoede zich een slag in de rondte.

Naast zes pauken, tamtam, klokken,
klokkenspel, koebellen, xylofoon,

triangel, tamboerijn, grote,- kleine trom,
bekkens schreef Mahler ook

een hamer voor.

In het laatste deel komen drie hamerslagen
voor, waarover Maler schreef:

“kort en machtig, maar zonder resonantie
en niet metalig”.

Ja, bij de première in 1906 ging
dat goed mis, want de hamerslagen

bleken totaal onhoorbaar in het orkestgeweld.

Slagwerk aan
de winkel en sindsdien zijn er allerlei

maatwerkoplossingen verzonnen om
die Hammer een beetje cachet te geven.

Thor zou er trots op zijn,

zoals die dreunen tegenwoordig klinken
dankzij allerlei houten stellages.

En als je na dit filmpje de slag te pakken
hebt, Google dan even op ‘Mahler Hammer Fail’

Om lekker te lachen.

Ook zonder het orkestrale juk staan
slagwerk instrumenten hun mannetje

vrouwtje.

In de twintigste eeuw krijgen
ze steeds vaker een solorol.

Bartók schreef bijvoorbeeld
een sonate voor twee piano's en slagwerk

en muziek voor snaarinstrumenten,
slagwerk en celesta.

James MacMillan schreef
het slagwerkconcert

‘Veni Veni Immanuel’ voor de dove slagwerker
Evelyn Glennie.

Steve Reich hield ook van slagwerk.

Zo schreef hij het ruim

een uur durende stuk ‘Drumming’ voor
maar liefst negen slagwerkers.

Voor een uitvoering van ‘Clapping Music’
zijn helemaal geen instrumenten nodig

want twee keer twee klappende
handen vond Steve Reich voldoende.

Applaus.

Jongens, er gaat een telefoon.

Wie is dat?

Oh Jan Slagter...

Sorry die moet ik even pak...

Die moet ik even aannemen.

Wat is slagwerk?

Slagwerk is onder te verdelen in melodisch en ritmisch slagwerk. Melodisch wil zeggen dat je op het instrument een specifieke toonhoogte kan spelen, zoals marimba, xylofoon, buisklokken en pauken. Onder ritmisch slagwerk vallen de instrumenten zonder een specifieke toonhoogte zoals bekkens, trommels en het drumstel of zelfs een hamer.

Muziekinstrumenten die met een slagtechniek bespeeld worden

Daar zijn we weer.

Wat he...

Oh, d’r gaat hier even iets helemaal mis.

Loop je nog?

Ok, uh, wat hebben Karel
de Grote een duif en de dood

te maken met een mis?

Een mis kan je zien als

de dienstregeling van
een kerkdienst in een katholieke kerk.

Het woord komt van de tekst: ‘Ite, missa est’,

hetgeen betekent: ‘Gaat, dit is de wegzending’.

Met die oude woorden besluit de priester in
de rooms-katholieke liturgie de eredienst.

Tijdens de mis
-de eucharistieviering- herdenkt men de

kruisdood van
Jezus met een maaltijd van brood en wijn.

Wijn is rood. De hostie is een brood.

De mis heeft een vaste structuur van gezangen
en rituelen op een Latijnse tekst.

Het zogenaamde ordinarium.

Om mis-verstanden te voorkomen.

Het ordinarium bestaat uit de volgende vaste
gezangen: het Kyrie Heer, ontferm U, het Gloria,

eer aan God in de hoge, Credo, geloofsbelijdenis

het Sanctus, heilig, heilig, heilig met Benedictus.

‘Gezegend Hij die komt’

en het Agnus Dei, Lam Gods.

Al sinds de middeleeuwen schrijven componisten
muziek voor de mis.

De muzikale misontwikkeling had veel invloed op
de westerse muziekgeschiedenis.

Al in de zesde en zevende eeuw hadden
veel kloosters hun eigen zangboeken.

Karel de Grote wilde in niet mis
te verstane woorden duidelijk maken

dat de liturgie overal in zijn rijk
hetzelfde moest zijn.

Om dit te bereiken gebruikte hij een legende.

Er werden afbeeldingen verspreid
met daarop paus Gregorius, die door een duif,

het symbool van de Heilige Geest, een aantal
gezangen ingefluisterd krijgt.

Roekoe!

En voilà, de vaste liturgie was geboren.

Die Gregoriaanse liturgie werd genoteerd
in een bètaversie van ons huidige notenschrift:

De neumen.

In de elfde eeuw werd voor de mis in
de Notre Dame in Parijs

de eerste meerstemmige muziek
geschreven door Perótinus of Perotìnûs.

Geleidelijk ontstond de gewoonte om
Gregoriaanse melodieën als uitgangspunt te nemen

en daar andere stemmen aan toe te voegen.

De eerste complete missen werden in de veertiende
eeuw gecomponeerd door Guillaume de Machaut.

En in de vijftiende en zestiende eeuw
volgen Mis Masters Jacob Obrecht, Johannes

Ockeghem, Josquin
des Prez en Giovanni Pierluigi da Palestrina.

Al deze componisten hadden een
zeer belangrijke functie binnen de katholieke kerk

de vorstelijke beloning uit de collectezak die
deze heren ontvingen was bepaald niet mis.

De eerste missen waren louter bedoeld
voor kerkelijk gebruik, maar

de composities vonden langzaamaan ook
de weg naar de concertzaal.

Ze waren niet te missen:

Bachs Hohe Messe,
Mozarts Krönungsmesse, Beethovens Missa solemnis

en werken van Haydn, Schubert, Bruckner,
Gounod, Liszt, Rossini, Stravinsky en Berlioz.

De mooiste muziek is
misschien wel geschreven voor de dodenmis.

Het Requiem.

Het is nagedachtenismuziek
voor wie de doden mist.

Requiem æternam betekent: eeuwige rust.

Van het ordinarium.

De gewone gedeelten van de mis worden
het Gloria en het Credo niet gezongen

en de andere delen worden toegevoegd.

Het In Paradisum, mogen de engelen
u geleiden naar het paradijs

dat gezongen wordt bij het naar buiten dragen van
de kist en het Libera me,

Heer, bevrijd mij van de eeuwige dood.

Dat gezongen wordt vlak voor het zakken van
de kist.

Die worden ook vaak verklankt als deel van het
requiem, al horen ze er strikt genomen niet in.

Bij het Dies Irae gaan componisten vaak
helemaal los.

En dat is logisch ook, want het gaat over de dag
des oordeels.

Het overweldigende Dies Irae uit het Requiem
van Verdi, dat een mooi voorbeeld en nogal luid.

Het is niet geschikt voor de mis-ofone medemens.

Duizenden componisten hebben inmiddels een
requiem geschreven.

Wie als de dood is voor dit soort
muziek moet vooral niet naar Requiemsurvey.org,

want daar vind je een catalogus met ruim 5700
requiems van dik 3500 componisten.

Ja, das nie mis-selijk he.

Er zullen ongetwijfeld wat misbaksels
tussen zitten, maar de publiekslievelingen,

die noem
ik even: Requiems van Mozart, Fauré en Brahms.

En ik doe er ook even een persoonlijke geheimtip
bij: het Requiem van Duruflé.

Ik hoop dat ze dat in de hemel ook op
het repertoire hebben staan.

Hedendaagse parels om niet te missen zijn die van

Andrew Lloyd Webber, Karl Jenkins en Joey Roukens.

Je hoort het: de dodenmis is springlevend.

Wat is een mis?

De mis heeft een vaste structuur van gezangen en rituelen op een Latijnse tekst. Dit bestaat uit de volgende vaste gezangen: het Kyrie, het Gloria, het Credo, het Sanctus met het Benedictus en het Agnus Dei (Lam Gods). De eerste missen waren louter bedoeld voor kerkelijk gebruik. Later waren de composities ook te horen de concertzaal. En daarna kwam ook de dodenmis: het requiem. 'Requiem æternam' betekent 'eeuwige rust'.

De dienstregeling van een kerkdienst in de katholieke kerk

Wat hebben Barbapappa, Nissan en een tropisch eiland
te maken

met een fuga?

Die kennen we allemaal.

Het Is de fuga uit Bachs Toccata en Fuga in d klein.

Maar wat is zo'n fuga nou eigenlijk?

Eerst het woord, dat komt uit het oud-Noors.

- Ik heb net een enorme fuga gedraaid.

Nee hoor, het komt gewoon weer uit ‘t Latijn.

Ja, het werkwoord ‘fugere’ betekent vluchten.

De fuga is dus eigenlijk een muzikale vlucht.

Een fraai staaltje muziektechniek
dat in de 18e eeuw tot volle bloei kwam

en waarin het begrip contrapunt op
expertniveau kan worden geanalyseerd.

Maar laten we ‘t simpel houden.

Ik speel het begin van een fuga van Bach.

Dit is het Lego steentje waar we hier mee werken.

Een van de vele fuga's uit
het Wohltemperierte Klavier van Bach.

Dit was het fugathema, ook wel subject of dux genoemd.

Het thema begint doorgaans op de tonica:

de grondtoon van de toonsoort.

In dit geval C Groot.

Ik laat het nog een keer horen,
die eerste stem en dan speel ik door.

En wat er dan gebeurt:

Inderdaad, Adam, die eerste is niet langer alleen.

Hier kwam Eva.

Musicologen spreken over dux,
het eerste thema en comes

dux de leider, het hoofdthema, comes de metgezel.

De kopie van dux.

Maar dan op een andere toonhoogte.

Want dux begon hier

en comes begon hier.

Hmmm mooi.

Kijken wat er nog meer in verschiet zit.

Ah, fantastisch!

Dit was dus nummer drie.

Uhh het is een beetje alsof je

op de fiets zit of in de auto en bij het optrekken
steeds een volgende versnelling kiest.

Mensen, gaat ie misschien nog naar vier?

Mensen die Bach toch he.

Ja, die versnellingen.

Oh, als je dat helemaal in de sfeer wil doen, dan koop
je een Nissan Fuga.

Maar die is alleen met een automaat geleverd, dus die

auto bepaalt zelf de inzet van de volgende fugastem.

Een gezonde fuga, die heeft minstens drie stemmen.

Maar het kan altijd gekker.

De echte pro, die componeert er een met tien stemmen.

Ik moet er niet aan denken.

Daar zou ik dus echt een fugue van krijgen.

Dit Bach-exemplaar

is vierstemmig, dat kan
je horen door goed naar dat begin te luisteren.

En al stuk voor stuk
hoor je de binnenkomst van die verschillende stemmen.

De expositie is dat.

En als al die stemmen binnen zijn, dan gaan ze aan
de wandel.

Je kan van alles met zo'n thema: horizontaal spiegelen,

achterstevoren spelen, uitrekken, versnellen, versneld
laten inzetten.

Ja, zo'n fuga thema wordt eigenlijk een
muzikale Barbapapa. Mmm.

Toch maar terug naar Bach.

Zijn techniek nam zo'n hoge vlucht dat
hij moeiteloos ook vocale fuga's schreef.

Zoals hier in de Johannes Passion.

En als je niet van zulke stemmige stuff houdt,
dan valt er nog steeds veel te genieten hoor.

Neem de finales uit
Mozarts Jupiter symfonie en Bruckners Vijfde.

Dat is echt huub huub, Barbatruc.

Ja, geweldig.

Maar je wordt al moe als je er naar luistert.

Even bijkomen door je op een tropisch strand ter
grootte van Texel, maar dan bij de Filipijnen.

Parelwitte stranden, geen files
en een volstrekt gebrek aan 5G.

Je vindt het allemaal op Fuga.

Inclusief koraalriffen.

Maar los van zo'n koraal ben je even
helemaal bevrijd van fugagefriemel.

Tenzij je Emerson, Lake and Palmer meeneemt
naar het eiland, want volgens het internet hebben zij

de beste fuga ever.

Staat op het album Trilogy en heet ook Fugue.

Ja, dat is inderdaad een héle gave fuga.

Uh, even over die zomervakantie jongens.

Ik heb gekeken
wanneer de vluchten naar Fuga vertrekken.

Ik denk dat ik gewoon nuga.

Wat is een fuga?

Het woord fuga komt van het Latijnse fugere dat vluchten betekent. De fuga is dus een muzikale vlucht. Elke fuga begint met een eenstemmig fugathema. Aan het einde van het thema zet de tweede stem diezelfde melodie in maar dan op een andere toonhoogte. Een doorsnee fuga heeft minstens 3 stemmen. Stuk voor stuk hoor je de binnenkomst van de verschillende stemmen, de expositie. Daarna gaan ze aan de wandel. Je kan van alles met zo'n thema. Achterstevoren spelen, uitrekken of versnellen bijvoorbeeld.

Een muzikale vlucht

Wat hebben het Paard van het Jaar

Star Trek en het geheim van een goeie relatie

te maken met contrapunt?

Contrapunt:

Punctus contra punctum.

Ja, inderdaad weer zo'n Latijnse term:
Noot tegen noot.

Maar het contrapunt is: hoe leg

je zo'n complex begrip uit in stervelingentaal?

Nou, voilà.

De Amerikaanse musicoloog John Rahn die zei:
“Het is moeilijk om een mooi liedje te schrijven.

Het is nog moeilijker om
meerdere mooie liedjes te schrijven die, wanneer

ze tegelijkertijd worden gezongen, samen ook
nog eens mooier klinken.

Ja, en de interne structuur van elk liedje moet
dan weer bijdragen aan de gezamenlijke structuur,

die op zijn beurt de losse stemmen weer versterkt
en belicht.

De manier waarop dat wordt bereikt is contrapunt”.

Nou, thanks John!

Ik zou nu kunnen stoppen, maar het is ook
zo zielig voor de piano.

Die is anders voor niets naar bed gekomen.

Contrapunt draait om de relatie tussen twee of
meer onafhankelijke stemmen.

Soms worden de begrippen contrapunt en
polyfonie door elkaar gebruikt.

Maar er is een verschil:

Polyfonie draait om meerstemmigheid, contrapunt om
de relatie

tussen die meerdere stemmen en de manier waarop
je die relatie als componist kunt vormgeven.

Wil je echt een contrapunt master worden?

Nou, knoop dan deze twee zaken in je oren.

Enerzijds moeten de verschillende stemmen
een duidelijke harmonische relatie

hebben, dus eigenlijk verticaal
bekeken op één moment in de tijd.

Harmonische relatie, welke samenklank er is.

Anderzijds moeten de stemmen ook een
individuele kwaliteit en ontwikkeling hebben, dus

horizontaal gezien in het verloop van
de tijd, als losse melodie.

Ja, het klinkt misschien plat

maar John Rahn die houdt vooral
van horizontaal denken

Overigens verticaal en horizontaal: eigenlijk hebben
het hier over het recept voor een toprelatie.

Ja, want je leeft in harmonie
met je partner en je laat

ruimte voor zelfstandigheid
en individuele ontwikkeling.

In de muziekwereld zou je ook zo'n echtpaar kunnen
zien in de muziekwetenschapper en de componist.

Die wetenschappers, die hameren vaak op
het verticale aspect, terwijl

de componist meer geïnteresseerd
is in onderlinge melodische ontwikkelingen.

Leuk is dat die componist
met z'n schrijverij zoveel macht heeft dat de

wetenschap de contrapuntwetten
steeds meer moet aanpassen aan de contrapuntmode.

Maar goed, het blijft complex stuff.

Er zijn boeken volgeschreven over contrapunt.

Het is oprecht monnikenwerk om als componist

alle mogelijkheden van deze westerse
muziektechniek in de vingers te krijgen.

Letterlijk monnikenwerk zelfs

want al in de middeleeuwen verschenen
verhandelingen over contrapunt.

Al in de 9e eeuw zetten kloosterlingen
de contrapuntjes op de i en dat klonk toen zo:

Punt tegen punt.

Het klinkt heel erg vintage.

Zo klonk het dus in die eeuw waarin Karel de Grote zorgde voor de Europese verspreiding van Gregoriaans.

En monniken hetzelfde deden voor de wijnbouw.

Leuke is dat de term contrapunt pas
in 1336 werd geformuleerd

dus deze 9e eeuwers, hadden geen idee
waar ze eigenlijk mee bezig waren.

Maar goed is echt contrapunt:
punctus contrapunt punctum

1 noot tegen 1, dat is even
leuk, maar je raakt er op uitgeluisterd.

Guido van Arezzo, die kwam uit de 11e
eeuw met suggesties voor vrijere stemverhoudingen.

Een eeuw later, was men zover:

Naja, ‘men’, niemand minder dan Perotinus
de Grote componeerde deze klanken omstreeks 1200.

Hij was één van de eerste die drie- en
vierstemmige stukken componeerde, waarbij

die stemmen contrasteren
qua metrum, ritme, zinslengte en herhalingen.

En je voelt ‘m al aankomen:
de eeuwen hierna werd dit weer verfijnd met

syncopen, accentverschuivingen en
andere ritmische trucs.

In de Renaissance is men zo ver:

Dit is van Franco-Vlaamse trots Josquin des Prez:

Ja, vlak voor 1500 klonk dat dus zo.

Het middeleeuws ritmisch harmonische,
dus verticale contrapunt.

Een een soort hiërarchie tussen
de stemmen raakt uit de mode.

Hier in de Gouden Eeuw van het contrapunt is
de zaak horizontaal.

Gericht op de melodische lijnen.

If you wanna party like it’s 1499, luister
dan eens naar Johannes Ockeghem, Orlando di Lasso,

Giovanni Pierluigi da Palestrina en Josquin dus.

Het mooie aan deze periode is
dat individuele stemmen met hun eigen ritmische en

melodische kenmerken tóch samenvloeien
tot één samenhangend, welluidend weefsel.

Dit melodische contrapunt wordt ook
wel Stile Antico genoemd, de antieke stijl.

En dan zal er ook wel een moderne zijn.

Inderdaad, de Stile Moderno.

Actie en reactie, dat gaat ook hier op.

Men wilde vrij zijn van die contrapunt
beperkingen.

Claudio Monteverdi was een van de voormannen.

Men zocht naar mogelijkheden om
meer dramatische contrasten aan te brengen.

Het was in een periode waarin de opera en
het oratorium, verschillende

vormen van muziekdrama, zich snel ontwikkelden.

Daarnaast draaide het om klankkleur en een
vrijere omgang met dissonanten.

Een spannende tijd waarin in Stile Antico, en
Stile Moderno naast elkaar bestonden en kiekeboe:

Daar komt ook weer Baas B. om de hoek kijken.

De man die begin 1700 al fusion componeerde:

Johann Sebastian Bach.

En in ‘Die Kunst der Fuge’ en ‘Das Musikalisches
Opfer’ trekt Bach z'n 15e eeuwse werkkleding aan,

maar gebruikt
wel nieuwerwetse harmonische gereedschappen.

Ja, natuurlijk is Bach de Max Verstappen van
de fuga, maar

die fuga verdient een eigen aflevering in
deze serie.

Kan wel toch?

-Joe! ja.

Dat is toch een beetje de Bassie en Adriaan in
de ontwikkeling van de wereld.

En daar zijn we weer, in de overgang van de barok

met Bach, Händel en Scarlatti
en een klassieke periode met Mozart en Haydn

contrapunt raakt een beetje uit de mode.

Men gebruikt de oude wetten
nog wel, maar vooral als er in de

oude stijl gewijde kerkelijke stukken worden
gecomponeerd.

Verder is het vooral een
melodie met begeleidende stemmen.

En grappig genoeg gingen verschillende componisten
uit de klassieke periode wel door

een contrapunt-crisis...

...wanneer ze achter
de verdiensten van hun oude voorgangers kwamen.

Mozart bijvoorbeeld gebruikte in
zijn grote opera's contrapunt om

de zanglijnen van verschillende personages
goed uit de verf te laten komen.

En Haydn?

Die voorzag
zijn latere strijkkwartetten van fuga's.

En later kwam ook Beethoven op het contrapuntpad

mede door zijn adoratie voor een
oude barocker, namelijk Händel.

Hoe later in de tijd, hoe vroeger
de inspiratiebronnen

want ver in de 19e eeuw grepen
Richard Wagner weer terug op De Palestrina en

zijn Stile Antico en Brahms
en Mendelssohn, die waren in de ban van de barok.

Daarbij combineerde met het goede van vroeger met
de nieuwste inzichten.

Richard Strauss die mengde verschillende eerder
gecomponeerde stukken en liet ze in een

later stuk samenkomen, bijvoorbeeld in Ein
Heldenleben.

Ja, en vlak ook Mahler niet uit hè.

Gustav Mahler en Contrapunt, die komen
geweldig samen in de

aflevering ‘Counter Point’ van Star Trek Voyager.

‘s Mans Eerste symfonie speelt
een cruciale rol, lichtjaren hiervandaan.

In de 20e eeuw was het weer tijd
voor actie en reactie.

Los van alle Schönbergiaanse
ontwikkelingen had je

mensen als Anton Webern
die renaissancetechnieken gebruikten.

Richard Strauss, die in Elektra
meerdere toonsoorten simultaan liet klinken

en Stravinsky die een barokke dubbelfuga stopt in
zijn Psalmensymfonie.

Ja, contrapunt werd
ook in abstractere vorm gebruikt in

de samenhang tussen instrumentgroepen

en klankvelden, zoals Edgar Varèse nodig vond

in Intégrales.

Tja, en dan lees ik ook
dat in het strenge contrapunt dissonanten

nooit storend mogen zijn.

Nou, het is
eigenlijk net als in het echte leven: dissonanten

die horen erbij, als ze maar oplossen.

Da's het punt.

- Wacht even, je had het over een paard?

Oh ja, het paard van het jaar. Natuurlijk!

Uhm. Amerikaanse Horse of
the Year 1951 heette Counterpoint.

- Hoezo?

Weet ik veel.

Geen idee.

Kun je niet Googlen of zo?

Wat is contrapunt?

Contrapunt komt van 'Punctus contra punctum': noot tegen noot. De Amerikaanse musicoloog John Rahn omschreef het als volgt: "Het is moeilijk om een mooi liedje te schrijven. Het is nog moeilijker om meerdere mooie liedjes te schrijven die, wanneer ze tegelijkertijd worden gezongen, samen ook nog eens mooier klinken. De interne structuur van elk liedje moet bijdragen aan de gezamenlijke structuur, die op zijn beurt de losse stemmen weer versterkt en belicht. De manier waarop dat wordt bereikt is contrapunt."

De relatie tussen twee of meer onafhankelijke stemmen

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.