Klas 4/5/6

Logo Omroep Human - Bont

LOGO OMROEPEN

HUMAN

Van Aristoteles tot Kant: grote denkers hebben veel invloed gehad op hoe wij de wereld zien. Maar wat was de kern van hun boodschap? Human heeft het samengevat in mooie, informatieve animaties.

Grote geesten

Grieken en Romeinen

Cultuur en geloof

Website logo human

HUMAN: Grote geesten

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Grote Geesten – Aletta Jacobs

Aletta Jacobs (9 februari 1854-10 augustus 1929) was arts, feminist en pionier in de strijd voor vrouwenrechten. Ze speelt een belangrijke rol in de vrouwenbeweging, zo zette ze zich in voor geboortebeperking en vrouwenkiesrecht. Daarnaast was ze een invloedrijke activist op sociaal en politiek gebied. Haar levenswerk veranderde de positie van de vrouw in Nederland voorgoed.

Aletta Jacobs (1854 - 1929)

Wie is Virginia Woolf?

Virginia Woolf wordt geboren in 1882, in de nadagen van de stijve Victoriaanse tijd. Het gebrek aan kansen voor vrouwen maakt haar als tiener al woedend. Waarom mogen haar broers wel studeren en zij niet? Als schrijver breekt ze met de heersende normen. Ze schrijft over sekse, en psychische problemen.

Virginia Woolf (1882-1941)

Wie is Laozi?

Laozi is een Chinese filosoof en oprichter van het Daoïsme, ook wel Taoïsme genoemd. Een Chinese filosofie waarbij het draait om meegaan met de natuurlijke stroom van het leven en niet te veel te forceren. Hij reist door het oude Chinese rijk om zijn filosofie te vertellen, wat leidt tot het ontstaan van het boek Daodejing. Eigenlijk is Laozi niet één persoon, maar zouden tientallen schrijvers meegewerkt hebben aan de Daodejing. 

Laozi (604 - 507 voor Christus)

Wie is Albert Camus?

Albert Camus (1913-1960) is een Franse filosoof, journalist en schrijver die bekend is geworden door zijn boeken ‘De pest’, ‘De val’ en ‘De vreemdeling’. Hij wordt de filosoof van ‘het absurde’ genoemd.

Albert Camus (1913-1960)

Wie is Susan Sontag?

Susan Sontag (1933 - 2004) is een New Yorkse schrijver, filosoof en essayist die schrijft over de meest uiteenlopende onderwerpen. Van filosofie, politiek en oorlog tot ziekte, fotografie en pornografie. Ze wordt 'het geweten van de Verenigde Staten' genoemd en haar werk wordt nog steeds veel gelezen. Hierdoor is haar invloed nog merkbaar, zeker ook bij de jongere generaties.

Susan Sontag (1933 - 2004)

Wie is Edward Said?

Edward Said (1935-2003) is een Palestijns-Amerikaanse literatuurwetenschapper, denker en voorvechter van de Palestijnse zaak. Hij wordt bekend door zijn boek 'Orientalism’ (1978) waarin hij kritiek uit op de stereotype kijk van het Westen op de Oosterse wereld. 

Edward Said (1935-2003)

De jonge dokter Magnus Hirschfeld is diep geraakt wanneer één van zijn patiënten uit het leven stapt. Uit de afscheidsbrief die de soldaat hem schrijft, wordt duidelijk dat hij worstelde met zijn liefde voor mannen. Vlak hierna publiceert Hirschfeld zijn eerste pamflet over homoseksualiteit met als ondertitel een quote van Nietzsche: “Wat natuurlijk is, kan niet immoreel zijn.” 
Aan het begin van de 20ste eeuw is Hirschfeld de bekendste seksuoloog van Duitsland. Homoseksualiteit geldt dan nog als zonde of geestesziekte. Volgens Hirschfeld zit dat heel anders. Hij ziet gender en seksualiteit als een spectrum. En homoseksualiteit als een van de vele variaties. “Liefde is zo gevarieerd als de mensen zelf”, zegt hij. Het zou dus geen taboe moeten zijn en al helemaal niet illegaal.  Zijn motto is: rechtvaardigheid door wetenschap.
 
Met gelijkgestemden richt hij in 1897 de allereerste homorechtenorganisatie op. Ze strijden voor emancipatie en gelijkheid van homoseksuelen. Een petitie tegen de strafbaarheid van homoseksualiteit wordt door duizenden bekende Duitsers ondertekend. Ook sticht hij het eerste instituut voor seksuologie, waar een van de eerste geslachtsveranderende operaties wordt uitgevoerd.   
 
Hirschfeld is zelf homoseksueel en van Joodse komaf. Als de politieke situatie in Duitsland verslechtert met de opkomst van de nazi’s vertrekt hij op wereldtournee. Vanuit het buitenland moet hij toekijken hoe in 1933 zijn wereldberoemde instituut wordt geplunderd en gesloten. Vier dagen later worden de geroofde boeken en archieven publiekelijk verbrand. Hij sterft in 1935 in Frankrijk op zijn 67ste verjaardag. De volledige legalisering van homoseksualiteit laat dan nog vijftig jaar op zich wachten. De 'Einstein van de seks' maakt het niet meer mee.

Magnus Hirschfeld

Seksuoloog Magnus Hirschfeld (1868-1935) strijdt tegen het idee dat homoseksualiteit niet natuurlijk is, wat in zijn tijd het heersende idee is. Ook speelt hij een belangrijke rol in het mogelijk maken van de eerste geslachtsveranderende operaties.

Magnus Hirschfeld (1868 - 1935)

Café Gradot is de vaste ontmoetingsplek van vooraanstaande wetenschappers van de 
Verlichting. Maar niet alle genieën zijn hier welkom. Émilie du Châtelet, met haar uitzonderlijke talent voor wis- en natuurkunde, wordt de toegang geweigerd omdat ze een vrouw is. En vrouwen doen niet mee in de wetenschappelijke wereld van de 18e eeuw. Ze laat het er niet bij zitten en keert een week later terug. Dit keer verkleed als man. Hoewel iedereen haar herkent, mag ze vanaf dat moment toch meepraten. 

Ze schrijft: “Als ík de koning was zouden vrouwen wél wetenschap mogen bedrijven.” Ze vindt het frustrerend dat de talenten van vrouwen onbenut blijven, dat ze zich met nutteloze dingen als haren en nagels bezig moeten houden terwijl hun brein ligt te verroesten.

Zelf heeft ze ook braaf aan de verwachtingen voldaan: ze krijgt drie kinderen uit een gearrangeerd huwelijk. Maar op een feestje ontmoet ze de bekende schrijver Voltaire, die haar wél als gelijke ziet.  Ze grijpt haar kans en samen bouwen ze een laboratorium waar ze eindelijk haar natuurkundige experimenten kan uitvoeren.

Deze experimenten leiden tot de eerste volledige en correcte formule voor kinetische energie en haar belangrijkste eigen boek, opgezet als compleet overzichtswerk voor haar 13-jarige zoon. Theorieën van belangrijke denkers  die elkaar weerspreken rijgt Du Châtelet moeiteloos aaneen tot een kloppend geheel. In de inleiding schrijft ze dan ook aan haar zoon: alleen de waarheid doet ertoe, niet een beroemde naam.

Voor een artikelwedstrijd gebruikt ze een oude truc: ze verbergt haar vrouw-zijn en stuurt anoniem in. Zo wordt ze de eerste vrouw met een publicatie in de koninklijke Académie des Sciences.

Maar het meest bekend is Du Châtelet door haar vertaling van de Principia van Newton van Latijn naar Frans. Want ze laat het niet bij vertalen alleen. Ze is zo vrij Newtons werk aan te vullen waar nodig en verduidelijkt zijn werk met behulp van haar eigen experimenten. Zo levert ze een enorme bijdrage aan de verspreiding van Newtons baanbrekende ideeën over beweging en zwaartekracht. Voltaire omschreef haar als 'een groot man, wiens enige gebrek is dat ze vrouw was'.

Émilie du Châtelet

Wis- en natuurkundige Émilie du Châtelet (1706-1749) doorbreekt het idee dat vrouwen niet welkom zijn in de wetenschappelijke wereld van de achttiende eeuw.

Émilie du Châtelet (1706 - 1749)

Al op jonge leeftijd is Anton de Kom geïnteresseerd in de geschiedenis van zijn land en zijn volk. Gevoed door de verhalen over de grote helden van Suriname en de gruwelijkheden van de slavernij.

Als hij als assistent-boekhouder bij rubberbedrijf Balata Compagnie aan de slag gaat, ziet hij met eigen ogen hoe de onderdrukking nog steeds voortduurt. Surinaamse ‘balata bleeders’ zwoegen in het onherbergzame oerwoud, terwijl alle winst verdwijnt in de zakken van het koloniale bewind. Officieel mag de slavernij dan wel afgeschaft zijn, maar mensen worden onderdrukt door wurgcontracten en zijn dus nog altijd niet vrij.

Als hij in 1933 bij zijn ouderlijk huis een adviesbureau opent om de klachten van Surinamers te verzamelen trekken honderden mensen trekken er speciaal voor naar de stad. Dag na dag wachten arbeiders urenlang om hun verhaal te vertellen aan ‘papa De Kom’. Tot grote verontrusting van de koloniale bezetter, die ziet De Kom als staatsgevaarlijk. Nog voordat hij de klachten kan aanbieden aan de gouverneur wordt hij dan ook gearresteerd en gevangen gezet. De massale demonstratie voor zijn vrijlating die op gang komt, wordt door de politie neergeslagen en er vallen 2 doden en 22 gewonden. Anton De Kom komt niet vrij. Na 3 maanden gevangenschap (zonder enige vorm van proces) wordt hij verbannen en op een schip naar Nederland gezet.

Dat weerhoudt hem er niet van in 1934 zijn boek Wij slaven van Suriname te publiceren. Het eerste boek dat de geschiedenis van Suriname beschrijft vanuit een Surinaams perspectief. Nu gaat het over zwarte vrijheidsstrijders in plaats van over de zwarte mens als oproerkraaier. “Geen volk kan tot volle wasdom komen, dat erfelijk met een minderwaardigheidsgevoel belast blijft,” schrijft hij. 

Zodra in 1940 de Tweede Wereldoorlog uitbreekt in Nederland, verzet hij zich opnieuw tegen de onderdrukker. De bevrijding maakt hij niet mee, op 24 april 1945 sterft hij in kamp Sandbostel aan 
tuberculose.

Lange tijd verdwijnt De Kom in de vergetelheid. Totdat Surinaamse studenten in de jaren 60 in de Universeitsbibliotheek van Leiden zijn boek ontdekken. Ze verspreiden kopieën zowel in Nederland als Suriname, waar het boek gretig wordt omarmd en zuurstof geeft aan een nieuw antikoloniaal zelfbewustzijn. In 2022 maakt de Nederlandse overheid officiële excuses aan zijn nazaten. Anton de Kom wordt in ere hersteld als de verzetsheld die zijn leven op het spel zette, omdat geen mens ondergeschikt is aan een ander.

Anton de Kom

Vrijheidsstrijder en schrijver Anton de Kom (1898-1945) schrijft met zijn boek Wij slaven van Suriname als eerste over de geschiedenis van Suriname vanuit een Surinaams perspectief. Hij strijdt zijn hele leven tegen ongelijkheid, onderdrukking en racisme. 

Anton de Kom (1898 - 1945)

 ‘Wees niet ‘juffrouw de Beauvoir’, maar wees jezelf.’ Dat schrijft Simone de Beauvoir als achttienjarige in haar dagboek. Ze geeft zichzelf de opdracht om zich vooral niet sociaal wenselijk te gedragen. Ze wil zélf haar leven vormgeven.  

Samen met studiegenoot en grote liefde Jean Paul Sartre,vormt ze al gauw de kern van de groep existentialisten die elkaar ontmoeten elkaar in rokerige cafés in Parijs. Deze groep filosofen gelooft dat elk mens verantwoordelijk is voor zijn of haar eigen leven. Er valt niets af te schuiven op een god of andere mensen. Met elke levenskeuze die we maken, bepalen we zelf onze toekomst. De Beauvoir voegt daaraan toe dat de situatie waarin je leeft zer nogal toe doet. De een is veel vrijer in het maken van keuzes dan de ander. 

In die tijd worden getrouwde vrouwen nog gezien als handelingsonbekwaam: ze mogen niet werken, geen bankrekening openen en niet op reis zonder toestemming van hun man. De Beauvoirs boek De Tweede Sekse uit 1949 slaat dan ook in als een bom. Ze schrijft hierin: “Je wordt niet als vrouw geboren, je wordt tot vrouw gemaakt.” Een zin die later wereldberoemd zou worden. Meisjes worden volgens haar van jongs af aan aangemoedigd om zich klein te blijven en zich aan te passen. Als voorbeeld somt ze ook de bekende sprookjes op, waarin alle vrouwen mooi zijn, niets doen dan wachten en worden gered door een man. Ze spoort vrouwen aan het heft in eigen handen te nemen.

In haar eigen leven doet ze dat ook. Met Sartre sluit ze een vooruitstrevend verbond. Ze zijn elkaars liefde voor het leven, maar behouden hun eigen leven en zijn vrij om seks te hebben met anderen, zolang ze het maar eerlijk  vertellen. Dat levert heus ook jaloezie op. Want wat betekent de vrijheid van de één voor de vrijheid van de ander? Maar het hebben van hun eigen leven doet niets af aan hun liefde. Na de dood van de Beauvoir in 1986 worden de twee in hetzelfde graf begraven.  

Simone de Beauvoir

Filosoof Simone de Beauvoir (1908-1986) verzet zich tegen de traditionele rollen van vrouwen. Ook kijkt ze vernieuwend naar monogame relaties. 

Simone de Beauvoir (1908 - 1986)

Stel: een schoonmoeder vindt haar schoondochter maar vulgair. Ze praat zo hard en kleedt zich ordinair. Maar haar zoon is ontzettend verliefd. De schoonmoeder twijfelt aan zichzelf: ben ik misschien jaloers, bekrompen of ouderwets? Ze werpt een nieuwe blik op haar schoondochter, wat welwillender. En ziet nu: het meisje is niet plat, maar eenvoudig. Niet onbeleefd, maar spontaan. Niet kinderachtig, maar speels. Het is een bekend voorbeeld uit het filosofische werk van Iris Murdoch. En het geeft eigenlijk meteen al antwoord op de belangrijkste vraag in haar werk: hoe ben je een goed mens? 

Murdoch heeft haar eigen filosofische stem kunnen ontwikkelen tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen veel mannen naar het front waren. Haar stem wijkt nogal af van de abstracte manier van filosoferen die dan heerst. Filosofen focussen vooral op het waarneembare gedrag, de buitenkant. Alleen wat je ziet is volgens hen een bewijs van iemands juiste keuze of goede bedoelingen. Murdoch vindt dat nogal een beperkte kijk op het goede. Wat je denkt, voelt en verlangt, doet er wel degelijk toe. 'Het is niet stil en duister binnenin,' schrijft ze. 

Ze verwijt haar collega's dat ze de ziel kapot hebben gemaakt. De schoonmoeder bijvoorbeeld blijft steeds even beleefd. Aan haar gedrag is niet te merken dat ze een innerlijke draai heeft gemaakt. En waarin zit dan de morele groei? Die schoonmoeder, zegt Murdoch, durft voorbij haar eigen vooroordelen te kijken. Als we aandacht schenken aan de ander, zonder met onszelf bezig te zijn, leren we iemand kennen zoals die echt is. Die empathische houding noemt ze liefde en is de motor van onze groei.

Maar dat is nog niet zo eenvoudig voor ons, egoïstisch en stijfkoppig als we zijn. Het 'dikke vette ego' staat in de weg. We zitten gevangen in ons 'web van zelfverheerlijkende en troostende wensen en dromen', schrijft Murdoch. Wie het goede wil ontdekken, moet volgens Murdoch leren boven zichzelf uit te stijgen. En goed verschilt van dat betreft niet eens zoveel van god. Je moet er alleen niet voor naar boven kijken. Maar opzij. Naar anderen. Of naar beneden. Er is nog een hele wereld onder je voeten. ook kunst kan een handje helpen om van het ego weg te blijven. De schoonheid van een roman of van muziek. Of je gaat zoals de flamboyante Murdoch het liefst naakt een eindje zwemmen in de rivier, om de werkelijkheid te ervaren zoals die is, in al haar aspecten.

Iris Murdoch

De Britse filosoof en schrijver Iris Murdoch (1919-1999) legt in haar boeken uit hoe je kunt leren om je 'dikke vette ego' los te laten. Om zo een beter mens te worden en vooroordelen los te kunnen laten.

Iris Murdoch (1919 - 1999)

‘Dit onwetende land heeft jou in een getto gestopt, met in feite de bedoeling jou daar te laten creperen,' schrijft James Baldwin in 1963 in een openbare brief aan zijn 15-jarige neefje. Alleen wie zijn ogen ervoor sluit kan beweren dat het wel meevalt met de raciale ongelijkheid, 100 jaar na afschaffing van de slavernij. Iemand met een zwarte huidskleur is in het land van de vrijen nog altijd niet veel meer dan iemands bezit.   

Baldwin spreekt uit ervaring. Net als zijn neefje is hij opgegroeid in Harlem, een arme, zwarte buurt in New York. Al op zijn tiende wordt hij door agenten gewelddadig gefouilleerd en bespot om zijn homoseksualiteit. Vrienden hangen in portieken met een fles wiskey, ruziend, huilend, vloekend. Of ze strijden verbeten tegen de witte onderdrukker. Maar die beschikt over de rechters, de, jury's, de vuurwapens. En dus is het resultaat steeds hetzelfde: broeders die eindigen in de gevangenis.

Om te ontsnappen aan de ‘koude woestenij’ van Amerika, waar zwarte mensen en homoseksuelen zondebokken zijn, vertrekt Baldwin naar Parijs en later ook naar Istanbul. Hier proeft hij voor het eerst wat vrijheid betekent. Hier kan hij mens zijn. Hij ontmoet er de liefde van zijn leven en heeft genoeg afstand om zich te ontwikkelen tot schrijver. 

Al blijft hij qua onderwerp wel dichtbij huis: zwart zijn in Amerika. Dat is verre van eenduidig. Dus stopt hij in zijn dialogen zo veel mogelijk verschillende stemmen. Hij ziet zichzelf als een getuige van de waarheid en die dwingt hem uiteindelijk weer terug te keren naar het onvrije vaderland. Want de strijd is nog niet gestreden en schrijven alleen is niet genoeg. Net als Martin Luther King wordt Baldwin een ware inspirator voor de geweldloze burgerrechtenbeweging. Ook na de moorden op King en Malcolm X blijft verzoening tussen zwart en wit de basis van Baldwins filosofie. Want wie anderen veracht, veracht zichzelf. 


James Baldwin

Schrijver James Baldwin (1924-1987) vecht tegen het hokjesdenken. Hij schrijft over zijn eigen ervaringen als zwarte homoseksueel in Amerika en vecht voor gelijke rechten. Later wordt hij ook activist om zich uit te spreken tegen racisme en ongelijkheid.

James Baldwin (1924 - 1987)

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

Strooigoed en pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Grote geesten

Type videos