Klas 4/5/6

HUMAN

Van Aristoteles tot Kant: grote denkers hebben veel invloed gehad op hoe wij de wereld zien. Maar wat was de kern van hun boodschap? Human heeft het samengevat in mooie, informatieve animaties.

Grote geesten

Grieken en Romeinen

Cultuur en geloof

Logo HUMAN

HUMAN: Grote geesten

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Klas 1/2/3

René Descartes staat met die ene formulering aan de wieg van wat de moderne filosofie wordt genoemd: cogito ergo sum. Oftewel: ik denk, dus ik ben. Dat zinnetje staat voor een  nieuwe methode om onszelf en de wereld om ons heen te onderzoeken. 
Descartes stelt dat onbetwijfelbare kennis niet kan voortkomen uit traditie of gewoonte.  Zelfs onze eigen zintuigen zijn niet helder genoeg. Ware kennis begint bij een radicale twijfel aan alles wat we geloven, menen te weten of waarnemen. Pas als we aan alles twijfelen, stuiten we op iets wat onbetwijfelbaar is. Namelijk dat iets twijfelt, of denkt. Ons eigen verstand is volgens Descartes het startpunt van kennis. Vandaar:  ik denk dus ik ben. 
Met Descartes klopt de Verlichting aan de deur; niet blind een overtuiging volgen, maar kritisch nadenken. Durf te twijfelen. 
Maar, als het verstand de bron is van kennis, hoe zit het dan met ons lichaam? Volgens Descartes moeten we het lichaam beschouwen als een mechanisch systeem. Descartes maakt een scherp onderscheid tussen denken en onze lichamelijkheid. Het lichaam is te zien als een voorgeprogrammeerde machine, zonder gedachten of wil. Het denken is daarentegen vrij en bewust van zichzelf. Dit zogeheten dualisme stuit op veel kritiek, ook vandaag nog. 
Neurowetenschappers stellen dat wij niets meer zijn dan een biologische machine. Die vrijheid van Descartes is een illusie. Descartes zou hen deels gelijk geven. Ja, het lichaam is een machine. Maar over het denken kunnen we dat niet zeggen. Een machine voert immers blind zijn programma uit, maar het verstand kan twijfelen en alternatieve gewoontes ontwikkelen. ‘Iets’ in ons lichaam moet zich dan toch onttrekken aan dat gedetermineerde. Een zelfbewuste geest in de machine, in staat tot ethiek en politiek. 
Descartes woonde twintig jaar in Nederland, waar naar eigen zeggen het klimaat om te denken beter was dan in Frankrijk. Hier ontmoette hij ook de hoogbegaafde Elisabeth van de Palts. Tussen beide ontstond een wereldberoemde correspondentie, die voor Descartes de aanleiding was om De passies van de ziel te schrijven. Een studie over hoe hartstochten onze ziel beroeren.

René Descartes (1596 – 1650)

Met René Descartes kon de Verlichting beginnen. Hij bedacht een nieuwe manier om naar de wereld te kijken: door te twijfelen.

Benedictus de Spinoza wordt geboren in Amsterdam en is de zoon van Portugees – Joodse ouders. Hij is dus een tweede generatie allochtoon. Spinoza komt al vroeg in conflict met de joods-Sefardische gemeenschap waarin hij opgroeit. Hij stelt dat een religieuze tekst vol aannames en tegenstrijdigheden geen leidend beginsel kan zijn voor echte kennis en voor de waarheid. 
Op 23-jarige leeftijd wordt hij uit de joodse gemeenschap verbannen. Hij schrijft het Theologisch-politiek tractaat en De Ethica. Beiden zijn anoniem gepubliceerd en na publicatie verboden. Het TTP is één van de oudste pleidooien voor vrijheid van meningsuiting dat we kennen. 
In zijn belangrijkste boek – De Ethica – probeert hij antwoord te geven op de vraag “Hoe goed, of  anders gezegd, gelukkig te leven?”. Het antwoord lijkt eenvoudig. Om een goed leven te leiden, moeten we doen wat het meest kenmerkende voor mensen is. Namelijk: nadenken. Volgens Spinoza moeten we daarom kennis verwerven, de rede volgen, en ons niet laten meeslepen door emoties. 
De rede, die Spinoza zo hoog acht, staat regelmatig haaks op traditie of religie. Daarom werd Spinoza ook in het redelijk tolerante Nederland van de Gouden Eeuw gehaat. 
Daarnaast poneert Spinoza een gevaarlijke stelling. Volgens hem is God geen bovennatuurlijk wezen. Nee, God valt samen met de natuur. Alles wat gebeurt heeft een natuurlijke verklaring: er bestaan geen wonderen en geen toevalligheden. Deze God is dus onpersoonlijk en heeft ook niets met ons voor. We kunnen hem wel beter leren kennen door de wetten van de natuur te ontdekken. (In De Ethica wil Spinoza uiteindelijk vanuit het gezichtspunt van de eeuwigheid, het universum en onze plaats daarin kennen. Pas dat leidt tot het ware volmaakte geluk en tot een intellectuele liefde tot god, ofwel tot al-wat-is.)
Spinoza wordt goddeloosheid verweten. Een vriend wordt veroordeeld voor godslastering wegens een spinozistisch geschrift en sterft in het Rasphuis. Enkele jaren later ziet Spinoza hoe de gebroeders De Witt door een woedende menigte worden gelyncht. Spinoza wil een plakkaat met daarop de tekst Ultimi Barbarorum (‘De ergste barbarendaad’) ophangen. Zijn huisbaas houdt hem tegen, uit angst voor nog een lynchpartij. De rede blijkt bij mensen nu eenmaal vaak ver te zoeken. Spinoza sterft op 44-jarige leeftijd in Den Haag. 

Benedictus de Spinoza (1632 – 1677)

Spinoza was een Nederlandse filosoof. Zijn opvattingen stonden haaks op zijn joodse opvoeding: hij vond dat kennis en rede de sleutel waren tot een gelukkig leven, en niet traditie of religie. En met zijn stelling dat god geen bovennatuurlijk wezen was, maar samenvalt met de natuur maakte hij ook bepaald geen vrienden. 

David Hume is pas 28 als zijn filosofisch debuut A Treatise of Human Nature verschijnt. Een boek dat tot zijn grote teleurstelling volkomen genegeerd wordt. Inmiddels geldt het als één van de belangrijkste filosofische studies. Het traktaat is een aanval op elke vorm van speculeren of gissen.
Het belangrijkste inzicht van Hume luidt dat de menselijke natuur de grond vormt van alle kennis. Een uitspraak over hoe de wereld in elkaar zit, of over het bestaan van God, zegt vooral iets over hoe wij zelf in elkaar zitten. Neem causaliteit ofwel de wet van oorzaak en gevolg. Een uitspraak dat alles een oorzaak heeft, lijkt objectief waar. Hume betwijfelt dat. We kunnen hooguit zeggen dat de mens van nature relaties legt tussen verschillende zintuiglijke gewaarwordingen. Maar wat de mens waarneemt of denkt waar te nemen hoeft niet de werkelijkheid te zijn. Het zegt meer iets over hoe onze geest werkt. 
Hume wil de menselijke natuur begrijpen en beseft dat de rede beperkt is. De rede is een slaaf van onze hartstochten. Begeerten en emoties zijn vaak allesbepalend, die moeten we dus onderzoeken. We kunnen bijvoorbeeld allerlei abstracte theorieën ontwikkelen, maar kijk liever naar de praktijk, zegt Hume. Dan zien we hoe de mens een natuurlijke neiging en heeft om zich goedwillend te gedragen. Hume keert zich af van de populaire opvatting dat de mens in wezen egoïstisch is. 
Hume schreef veel over religie, hij probeert, als een antropoloog, te ontdekken waar de natuurlijke behoefte aan religie vandaan komt. Bijvoorbeeld uit angst voor het onbekende. 
Hume, die op zijn sterfbed geestelijke bijstand weigerde, schreef zijn eigen grafrede, waarin hij zichzelf neerzet als een man met een mild karakter. Het past bij zijn onderzoekende temperament, wars van dogma’s.

David Hume

Hume was een Schotse filosoof en historicus uit de tijd van de Verlichting. Volgens Hume vormt de menselijke natuur de basis van alle kennis. Hij wees erop dat wat wij waarnemen als werkelijkheid dat niet hoeft te zijn.

David Hume (1711 – 1776)

Vrijheid. Dat is voor John Stuart Mill het belangrijkste woord. In On Liberty komt hij tot de meest scherpe formulering ervan: een individu heeft het recht te doen wat hij wil, zo lang hij anderen geen schade berokkent. Dit zogeheten ‘no harm principle’ zou het liberalisme diepgaand beïnvloeden. 
Individuele vrijheid dient ons allemaal, vindt Mill. Hij verdedigt een radicale vrijheid van meningsuiting. Zelfs als iedereen dezelfde mening is toegedaan behalve één persoon, dan nog heeft de meerderheid niet méér recht om die ene het zwijgen op te leggen dan andersom. Omdat ook een enkeling de waarheid kan spreken – zelfs als die waarheid ongemakkelijk is, en wordt gecensureerd door wat Mill de tirannie van de meerderheid noemt. 
Vrijheid is bij Mill niet gelijk aan vrijblijvendheid of onverschilligheid. Vrijheid van denken en spreken komt de waarheid ten goede, en dan zijn we uiteindelijk allemaal beter af. Individuele vrijheid en maatschappelijke vooruitgang gaan bij Mill dan ook hand in hand.
Dat laatste is een duidelijke invloed van het utilisme, een ethische stroming die het algemene geluk voorop stelt. Mill kreeg het utilisme met de paplepel ingegoten. Zijn vader was goed bevriend met Jeremy Bentham, één van de grondleggers. Maar hoe belangrijk maatschappelijke progressie ook is, voor Mill ligt het einddoel ervan nooit vast. 
Omdat één individu de opvatting van de meerderheid al onderuit kan halen, is vooruitgang een kwestie van zoeken en proberen. Individuele vorming is zeer belangrijk, want van het individu hangt veel af. Ontwikkeling, emancipatie en onderwijs zijn voor Mill sleutelwoorden. Kritisch denken is belangrijker dan materiële welvaart. Liever een ontevreden Socrates dan een tevreden varken, aldus Mill.  
Mill was een strijder voor vrouwenrechten. Zijn grote liefde, Harriet Taylor, was tevens zijn intellectuele voorbeeld. Ze hadden een langdurige, intieme vriendschap – hoewel Taylor getrouwd was. Een schandaal in het victoriaanse Engeland, waar sociale druk weinig ruimte liet aan individuele expressie en liefde.

John Stuart Mill (1806 – 1873)

John Stuart Mill was een Engelse filosoof en econoom. Mill vond vrijheid het belangrijkste dat er is. De mening van 1 persoon is niet minder belangrijk dan die van een hele groep, als die een andere mening heeft. Ook was Mill een groot voorvechtster van vrouwenrechten.

Filosoof, wiskundige, essayist en politiek activist Bertrand Russell is een van de meest markante en veelzijdige intellectuelen van de twintigste eeuw. Russell is uitermate kritisch over religie. 
De argumenten voor het bestaan van God deugen niet en godsdienstige dogma's zijn niet te bewijzen, zo toont hij met zijn zogenoemde 'theepotargument'. Iemand die beweert dat zich tussen Aarde en Mars een theepot bevindt, die je zelfs met de sterkste telescopen niet kan zien, wordt voor gek verklaard. Maar als het in een religieus geschrift zou staan, moeten we het dan opeens wel geloven? Onzin, stelt Russell. Voor hem is er tussen God en deze bovennatuurlijke theepot geen verschil. 
Als filosoof levert hij belangrijke bijdragen aan de logica. De paradox van Russell is de meest bekende. Het klassieke voorbeeld van de barbier uit Sevilla illustreert dit. Stel, een barbier zegt dat hij uitsluitend alle mannen scheert die zichzelf niet scheren. Scheert hij dan zichzelf, of niet? Zo ja, dan scheert hij dus weldegelijk ook mannen die zichzelf scheren. Zo nee, dan scheert hij niet alle mannen die zichzelf niet scheren. Hoe dan ook eindig je in een paradox.  
Naast logicus is Russell een essayist en een uitgesproken politiek activist. Zijn Geschiedenis van de Westerse filosofie is nog steeds een veelgelezen inleiding tot de wijsbegeerte. Albert Einstein roemt de kostelijke frisheid van het werk. In 1950 ontvangt Russell de Nobelprijs voor Literatuur.
Zijn pacifisme brengt hem gedurende zijn lange leven meerdere malen in de problemen. Aan het einde van de Eerste Wereldoorlog belandt hij vijf maanden in de cel wegens protesten tegen de Britse deelname. In 1967 organiseert hij met Jean Paul Sartre het eerste zogeheten Russell-tribunaal om mensenrechtenschendingen aan de kaak te stellen. Bijzonder aan dit tribunaal, is dat het een initiatief van burgers is. Om het tribunaal te financieren, richt Russell de Russell Peace Foundation op. Ook na zijn dood blijven de Russell-tribunalen voortbestaan.

Betrand Russell

Russell was een Britse filosoof. Hij had weinig op met religie, en vergeleek God met een bovennatuurlijke theepot. Maar behalve denker was hij ook een uitgesproken politiek activist en pacifist: hij zat zelfs even in de gevangenis omdat hij zich uitsprak tegen de Eerste Wereldoorlog.  

Bertrand Russell (1872-1970)

In 1947 publiceert Martin Heidegger zijn Brief over het humanisme, op uitnodiging van de Franse filosoof Jean Beaufret. Heidegger is op dat moment een besmet figuur. In de jaren dertig sympathiseerde hij met de nazi’s. Toch werd zijn kritiek op de moderniteit gretig opgenomen door Franse denkers als Jean Paul Sartre. 
In de ogen van Heidegger heeft de moderne filosofie, en in haar kielzog de wetenschap en techniek, de mens en de wereld uit elkaar gedreven. De mens staat tegenover de wereld. Die wereld wordt vervolgens voorgesteld als een verzameling dingen die wetenschappelijk verklaard en technisch beheerst kan worden.
Neem bijvoorbeeld een rivier. In onze, moderne tijd zien we de rivier als iets dat ons wat kan opleveren. Met een stuwdam kunnen we bijvoorbeeld elektriciteit opwekken. Maar we vergeten dat die rivier ook een meer oorspronkelijke betekenis heeft voor een gemeenschap, die eromheen woont. Voor hen is die rivier geen te beheersen object, maar ten diepste bepalend voor wie ze zijn.
Heidegger spreekt eerder al, in zijn hoofdwerk Sein und Zeit, van ‘zijnsvergetelheid’.  We vergeten een manier van zijn, die voorafgaat aan de technische kijk op de wereld. Namelijk dat we ons niet tegenover, maar in de wereld bevinden. In een even vanzelfsprekende als zinvolle betrokkenheid tot alles om ons heen. Bijvoorbeeld een rivier.
Volgens Heidegger is ook het humanisme onderdeel van die moderne, technische visie, met de nadruk op individuele autonomie, rationaliteit, en maakbaarheid. Heidegger is daarom zeer kritisch over het humanisme.
Maar Heidegger wijst de legitimiteit van de technische of wetenschappelijke blik beslist niet af. Alleen is ze allesoverheersend geworden. In 1947 niet zo’n vreemde opmerking. Twee jaar eerder bleek de verwoestende kracht van techniek, toen een atoombom Hiroshima verwoestte.

Martin Heidegger (1889-1976)

Heidegger was een Duitse filosoof. Omstreden omdat hij openlijk sympathiseerde met Hitler’s ideeën. Toch vormde hij een grote inspiratiebron voor vele filosofen na hem.

Als tiener loopt Karl Popper opgewonden door het Wenen van 1919. De voorspelling van Einstein dat licht afbuigt, is door een experiment bevestigd. Tijdens een lezing van Einstein raakt Popper nog enthousiaster. Hier is een wetenschapper aan het woord die bereid is zijn theorie te onderwerpen aan cruciale experimenten en zo nodig te verwerpen. In tegenstelling tot de bekendste Weense wetenschapper uit die tijd: Sigmund Freud. Later zou Popper zeggen dat psychoanalyse eerder mythologie is dan wetenschap. 
De jonge Oostenrijker is dan nog een overtuigd communist, maar breekt daar resoluut mee als de communistische partijtop arbeiders aanzet tot het bestormen van een politiebureau waar enkele kameraden gevangen zitten. De politie opent het vuur en twaalf mensen sterven. Popper vindt dat de partijtop verantwoordelijk is; je kunt niet zo maar levens opofferen voor een hoger doel.
Beide momenten zijn beslissend voor het latere denken van Popper. In zijn filosofie speelt de mogelijkheid van falsificatie een allesbepalende rol. Ideeën, wetten of theorieën moeten altijd openstaan voor kritiek, ook als dat betekent dat ze worden verworpen. Sterker nog: verwerping, en niet bevestiging is vooruitgang. 
Dat geldt voor zowel wetenschap als politiek. Communisme vergoelijkt geweld en onderdrukking door te verwijzen naar een einddoel. Popper verzet zich hevig tegen historicisme – de idee dat de geschiedenis zich voltrekt volgens een ijzeren logica.
In de jaren dertig ziet Popper hoe Europa buigt voor fascisme. De Anschluss van Oostenrijk bij Nazi-Duitsland noopt hem te vluchten naar Nieuw-Zeeland; hij is van joodse afkomst. Hij is inmiddels een bekend wetenschapsfilosoof, maar de politieke gebeurtenissen brengen hem ertoe een pleidooi te schrijven voor de open samenleving en vrijheid van denken en spreken. The open society and its enemies is één van de belangrijkste politieke werken van de twintigste eeuw. Na de oorlog vestigt Popper zich in Londen. 
Poppers idee van falsificatie oogt pessimistisch: kunnen we dan niets ooit zeker weten? In een lezing aan het einde van zijn leven zegt hij juist het tegenovergestelde. Omdat de toekomst open is, zijn wij zelf degenen die beslissen hoe ze eruit gaat zien. Daarom is optimisme een plicht.  

Karl Popper (1902 – 1994)

Popper was een Oostenrijks-Brits filosoof. Hij is een groot bewonderaar van tijdgenoot Einstein: wetenschappers moeten openstaan voor kritiek, want alleen dan kan er vooruitgang zijn. In zijn filosofie speelt die falsificatie een allesbepalende rol.

De laatste regel van De woorden en de dingen uit 1966 luidt dat de mens zal verdwijnen, zoals een gelaat in het zand aan de rand van de zee. Het boek, en de aankondiging van de ‘dood van de mens’ maken Foucault einde jaren zestig tot een beroemdheid. Het gaat Foucault niet om het daadwerkelijk uitsterven van de mens. Wat hij wel bedoelt, is dat een bepaalde manier van spreken van de mens over zichzelf verdwijnt. Namelijk het verhaal van de mens als rationeel wezen, het centrum van de wereld. De mens die vooruitgang boekt, zowel op het gebied van de rede als van de moraal. Dit mensbeeld is volgens Foucault een eindig verschijnsel.
Foucault meent dat de mens geen authentieke kern bezit, maar dat het karakter van de mens is opgebouwd als een ui: als je de rokken een voor een verwijdert op zoek naar de kern, dan zie je dat de kern leeg is. De ui bestaat uit die schillen. Op vergelijkbare manier wordt de mens wie hij is door de structuren waaraan hij deelneemt en waarvan hij onderdeel uitmaakt: de taal, de geschiedenis, de maatschappij.
Foucault analyseert hoe door de eeuwen heen over en door de mens is gesproken. Hij doet dit op verschillende terreinen, zoals de seksualiteit, de psychiatrie en het gevangeniswezen. Hij concludeert dat elk tijdvak zijn eigen discours kent. Niet iedereen mag en kan zomaar alles zeggen en het is de taal die ons zelfbewustzijn bepaalt. Foucault laat zien dat de geschiedenis niet een perfectionering is van wat we weten. Ze is verbrokkeld, steeds weer komen andere verhalen en waarheden bovendrijven.                 
We denken dat moderne gevangenissen beter zijn dan de vroegere lijfstraffen. Maar volgens Foucault staat onze tijd in het teken van verregaande controle over de mens en zijn lichaam. Zo is het hedendaagse model van de gevangenis het panopticum of koepelgevangenis: de totale zichtbaarheid van de gevangene. 
Waarheid en rationaliteit zijn voor Foucault niet de beloften van de vooruitgang, maar machtsmiddelen; manieren om de mens en zijn lichaam te disciplineren. Het denken over het goede leven wordt volgens Foucault bepaald door rechten en plichten, commercialisering, medicalisering en andere vormen van disciplinering. 
De laatste jaren van zijn leven onderzoekt hij de mogelijkheden van een tegenmacht, die hij zelfzorg noemt. Hoe kunnen we vormgeven aan het eigen bestaan? Waarom zou niet iedereen van zijn leven een kunstwerk maken? Maar dan in een levende vorm, van scheppen en herscheppen. Altijd open staan voor verandering en vernieuwing, biedt weerstand aan een disciplinerende macht. Door zijn vroege dood aan AIDS in 1984 heeft Foucault zijn werk niet verder kunnen voltooien.


Michel Foucault

Foucault was een Franse filosoof. Zijn belangrijkste thema is de relatie tussen macht en kennis en de taal waarin de heersende kennisopvattingen worden uitgedrukt. Doordat hij vroegtijdig overleed aan Aids kon hij zijn werk nooit afmaken.


Michel Foucault (1926 – 1984)

Romanschrijver en filosoof Ayn Rand emigreert in 1925 vanuit de Sovjet-Unie naar Amerika. Individuele vrijheid is de leidraad in haar leven en werk, het communisme vindt ze daarom verwerpelijk.
In 1957 verschijnt haar roman Atlas Shrugged, door de lezers van Time Magazine  uitgeroepen tot het één na belangrijkste boek van de twintigste eeuw. Alleen de Bijbel is belangrijker. De boektitel verwijst naar de Griekse mythe, waarin Atlas de wereld op zijn schouders draagt. Rand ziet de scheppers van de welvaart als moderne Atlassen, en beschrijft welke drama’s het op gaat leveren als zij in staking zouden gaan. 
Voor Rand is egoïsme een morele deugd. Altruïsme maakt volgens haar passief. Wie hulp accepteert, onderwerpt zichzelf immers aan wat een ander wenst te geven en onderneemt zelf niets meer. Dat gaat ten koste van creativiteit, en betekent het einde van een welvarende samenleving. Dat klinkt meedogenloos, maar voor Rand is het volkomen rationeel.
Ayn Rand wordt zowel gehaat als bejubeld. Zij inspireert door haar optimisme over de mogelijkheden van de mens. Zij doet een beroep op eigen verantwoordelijkheid en creativiteit. Wie verantwoordelijkheid neemt voor zichzelf neemt verantwoordelijkheid voor de samenleving.
Rand ontkent dat haar filosofie – die ze objectivisme noemt – de samenleving zou verwoesten, vanwege doorgeschoten egoïsme. Integendeel: alleen een samenleving van trotse individuen, die hun eigen levensgeluk najagen en verstand verkiezen boven vals sentiment, is rechtvaardig en harmonieus. Alle andere vormen leiden tot geweld. 
Volgens Rand dient de staat een minimale rol te spelen. Slechts het beschermen van enkele individuele rechten – zoals lijfsbehoud en bezit  - is moreel toegestaan. Alle verdere bemoeienissen gaan ten koste van ondernemerszin en creativiteit. Bemoeienis met de vrije markt is uit den boze.

Ayn Rand

Rand was een Amerikaanse filosofe en romanschrijfster. Ze vond dat iedereen voor zichzelf moest zorgen. Volgens sommigen een doorgeschoten vorm van egoïsme, maar volgens Rand de ultieme vorm van individuele vrijheid.  

Ayn Rand (1905-1982)

Friedrich Nietzsche wil aan de mens een vitalisme en waardigheid teruggeven die is kwijtgeraakt sinds de Klassieke Griekse cultuur. Toen dwongen grootse prestaties, autonomie en dominantie nog bewondering af. 
Bij het Christendom wordt al het grootse juist verdacht gemaakt.  Het Christendom is een techniek van de middelmatige massamens om de aristocratische vrije geest te knechten, vindt Nietzsche. Hij spreekt van een slavenmoraal. Alles wat zich onderscheidt, moet terug de kudde in.
Nietzsche is een antihumanist. Gelijke rechten voor alle burgers, is het doel, maar voor Nietzsche biedt dat slechts een schijnzekerheid, niet veel anders dan het zogenaamde hiernamaals van christenen. 
In zijn boek De vrolijke Wetenschap lachen zogenaamd Verlichte burgers een ‘dolle mens’ uit, die zegt God te zoeken. ‘God? Die hebben we niet meer nodig’, roepen ze. Maar de dolle mens begrijpt veel beter wat vrijheid betekent nu God dood is. Een totale desoriëntatie,  een volkomen verlies van wat goed of kwaad is. 
We moeten eerst leren leven met het tragische besef dat niets vaststaat, ook idealen niet. Pas dan kunnen we zelf waarden scheppen, ons durven onderscheiden. Dat is gevaarlijk, we kunnen falen. Maar ook van ellende moeten we houden. Je eigen falen of ongeluk afschuiven op anderen, of op een god, is er niet meer bij. Amor fati noemt Nietzsche het: heb uw lot lief.

Friedrich Nietzsche (1844 – 1900)

Nietzsche was een Duitse filosoof die vooral bekend is geworden door zijn afkeer van het geloof. In zijn ‘De vrolijke wetenschap’ verklaart hij God dood.

In 585 voor Christus vindt een zonsverduistering plaats op 28 mei, die volgens de overlevering exact op die datum was voorspeld door Thales van Milete. Het is de geboortedag van de filosofie en de wetenschap. Eerder was een zonsverduistering een straf of teken van de goden. Thales laat zien dat je met de juiste kennis over de beweging van hemellichamen gewoon kunt uitrekenen wanneer de maan voor de zon schuift. 
Thales is de eerste uit een reeks van filosofen uit Milete, een bloeiende Griekse handelsstad aan de kust van Klein-Azië. Het bijzondere van deze denkers is dat ze natuurverschijnselen niet langer interpreteren als willekeurige ingrepen van grillige goden, zoals de dichter Homerus nog deed. Ze proberen de chaos aan verschijnselen om ons heen terug te voeren op eenvoudige, algemene principes, gestaafd door argumenten. Bovendien veronderstellen ze een materiële oorzaak voor alles. Een tastbare oerstof zet alles in beweging, en niet een goddelijke hand. 
Voor Thales is die oerstof water. Alles wat leeft, groeit immers door water. Vergeleken met onze moderne kennis van moleculen en atomen is het een wat grove verklaring, maar het is wel een eerste poging de natuur rationeel te doorgronden. 
Water is bovendien wat de havenstad Milete verbindt met de andere Griekse steden overzee. Water is dus niet alleen de oerstof, maar ook het verbindende element van alle Griekse steden en eilanden. Met de filosofie van Thales begint daarom ook het Griekse zelfbewustzijn. De rede emancipeert zich langzaam maar zeker uit de mythische wereld van de goden, en bovendien herkennen de Griekse steden zich meer en meer als deel van eenzelfde beschaving. Een beschaving zonder welke de onze niet denkbaar was. 
Over Thales gaat het verhaal dat hij eens zo opging in het turen naar de sterrenhemel, dat hij in een put viel. Deze anekdote over Thales leert ons nog een belangrijke les: denk na over de wereld en het universum, maar vergeet niet dat je met beide benen op de grond moet blijven staan.

Thales van Milete (ca. 624 v.Chr. – 545 v.Chr.)

Thales van Milete was een Griekse filosoof. Toen de mens nog niet over de kennis beschikte om bijzondere natuurverschijnselen te verklaren, werden zonsverduisteringen toegeschreven aan de goden. Thales was een van de eersten die de natuur door middel van verstand probeerde te begrijpen.  


Socrates ziet men wel als ‘de bron van wijsheid’. Hij was de eerste die de mens centraal stelde als onderwerp van de westerse filosofie. Hij spoorde mensen aan om zelf na te denken en niet domweg op het oordeel van anderen af te gaan. 
Het grootste deel van zijn leven bracht Socrates door op straat en op de markt van Athene. Hij moedigde zijn stadgenoten, aan om kritische vragen te stellen over hun goden, hun waarden en zichzelf. Hij praatte met iedereen. 
Dankzij hem draait de huidige filosofie om menselijke vragen en problemen. Socrates noemde later zijn gesprekstechniek wel de vroedvrouwtechniek: hij zag het als zijn opdracht om mensen te helpen zelf het juiste inzicht te ‘baren’. Hij vond dat echte inzichten alleen van binnenuit kunnen komen. Die kunnen niet door anderen worden geleerd of opgelegd.
Hij bestookte zijn gesprekspartner urenlang met lastige en prikkelende vragen waarop hij zelf het antwoord ook niet wist. De vasthoudendheid die hij daarbij liet zien, leverde hem de bijnaam ‘de horzel’ op. 
Met deze werkwijze dwong Socrates zijn gesprekspartner zijn verstand te gebruiken en zelf na te denken over leven en gewoonten, over goed en kwaad. Vaak zag die ander na verloop van tijd in dat zijn eigen ideeën niet klopten. 
Hierdoor werd Socrates door de machthebbers gezien als een irritante man, die de staat ondermijnde. Op zijn 70ste werd Socrates beschuldigd van het ‘niet geloven in de goden van de staat’ en van het ‘misleiden en bederven van de jeugd’. Hij moest ophouden met zijn werk, of anders wachtte hem de gifbeker. 
Hij weigerde in te binden en stond erop dat zijn familie en vrienden niet om zijn leven zouden smeken. Hij dronk rustig de gifbeker leeg en voerde daarna met zijn vrienden een laatste filosofische discussie. 
Socrates zelf heeft nooit de moeite genomen om zijn ideeën vast te leggen. Wat we van hem weten heeft zijn beroemde leerling Plato opgetekend. (Zo zal het altijd een raadsel blijven wat Socrates echt heeft gezegd.)   


Socrates

Socrates was een Griekse filosoof uit de Klassieke Oudheid. Hij wordt wel beschouwd als de een van de stichters van de westerse filosofie. Dankzij hem draait de huidige filosofie op menselijke vragen en problemen. We kennen Socrates voornamelijk via zijn leerling Plato. 

Socrates ( 469 – 399 v. Chr.)

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

De Tweede Wereldoorlog in het kort

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Grote geesten

René Descartes (1596 – 1650)

Benedictus de Spinoza (1632 – 1677)

David Hume (1711 – 1776)

John Stuart Mill (1806 – 1873)

Bertrand Russell (1872-1970)

Martin Heidegger (1889-1976)

Karl Popper (1902 – 1994)

Michel Foucault (1926 – 1984)

Ayn Rand (1905-1982)

Friedrich Nietzsche (1844 – 1900)

Thales van Milete (ca. 624 v.Chr. – 545 v.Chr.)

Socrates ( 469 – 399 v. Chr.)

HUMAN: Grote geesten

Hallo! Welkom terug

Vind alles voor een leuke les!

Met een account kan je

Grote geesten

Type videos