Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

LOGO'S OMROEPEN - BONT

LOGO OMROEPEN

AVROTROS

EenVandaag in de klas (AVROTROS) geeft meer context bij de actualiteit. Binnenland, buitenland, politiek, economie, veiligheid, gezondheid en cultuur.

Programmaheaders

Burgerschap, mediawijsheid, welvaart en samenleving

EenVandaag in de klas

Programmalogo's

Naar de website van EenVandaag

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Overal in het milieu zitten
chemische stoffen

die PFAS worden genoemd in de grond,
in het water en zelfs in ons lichaam.

Ze kunnen schadelijk zijn voor onze
gezondheid en we komen er niet vanaf.

Deskundigen zoeken naar manieren
om PFAS in het milieu af te breken,

maar dat is nog een grote uitdaging.

Hoe groot is dit probleem?

Ik zie het persoonlijk als een
als een echte chemische crisis.

Ik denk echt
dat dit een groot probleem is.

Een van de grote problemen die we op
dit moment hebben in Nederland, naast

een stikstof crisis, naast een immigratie
crisis, naast een woningbouw crisis.

Het zit in de lucht die we inademen
in ons eten, de bodem,

de rivieren en in de zee. PFAS.

Deze grote groep van giftige stoffen
heet niet voor niets Forever Chemicals.

Ze blijven altijd bestaan
en ga dat maar eens schoonmaken.

Maar hoe dat moet?
Weten we eigenlijk niet.

Ik denk dat we heel snel moeten stoppen
met met extra PFAS en milieu inbrengen

en vervolgens zullen we toch
onze milieu moeten gaan schoonmaken.

En hoe dat moet? Ja,
dat is nu echt de grote uitdaging.

En ik denk dat het
een chemische uitdaging is waarvoor

we nog niet eerder hebben gestaan
als mensheid.

Goede technieken om PFAS op grote
schaal te vernietigen zijn er niet.

En daarom kan het opruimen van PFAS
nog wel eens lang gaan duren.

De één heeft het over dertig jaar,
de ander over honderd jaar.

Maar aan dat soort termijnen
moet je wel denken.

Dus we komen er voorlopig nog lang
niet vanaf.

Nee, we komen er voorlopig nog lang
niet van af.

Het RIVM heeft becijferd
dat we eigenlijk als Nederlanders

allemaal meer binnenkrijgen
dan dat gezond voor ons is.

Als je dan de vraag stelt
hoe gevaarlijk is het?

Het enige wat ik dan kan zeggen
we zitten al boven onze taks.

En hoe gevaarlijk het is, gaan we
denk ik pas over 111 aantal jaar zien.

Op de Universiteit Utrecht zoeken ze
naar nieuwe methoden

om PFAS op te ruimen en af te breken.

Verschillende faculteiten zijn ermee
bezig in het levende laboratorium.

We zijn hier bij een Living lab
van de Universiteit Utrecht.

Dit is een veldje,
een voormalige brandblusplaats.

En dit veldje
is zwaar verontreinigd met PFAS.

Dus dat PFAS, dat zit in dat schuim,
dat brandblusserschuim.

En dat is hier overal terechtgekomen.
- Giel en zijn collega's hebben grassen

en planten uit het veldje getrokken
om te kijken hoeveel PFAS erin zit.

Kijk, als er iets in planten trekt,
dan trekt die plant dus PFAS

uit de grond en dat is een een
techniek die die heet fytoremediatie.

Dus schoonmaken met behulp van planten.
In België gebruiken ze hennep.

Om PFAS uit de grond te halen.
De hennepplant groeit snel

en haalt per oogst zo'n 10%
van de giftige stof uit de bodem.

PFAS is is een mobiele stof groep en die
trekt vrij snel makkelijk de grond in.

Na het experiment in België
dat daar gedaan is met hennep.

Als je kijkt naar de hennepplanten,
ja, die, die wortelen tien,

twintig centimeter hooguit diep. Terwijl
ik weet van dit veldje bijvoorbeeld.

Daar zitten PFAS makkelijk tot
een meter diep tot een meter diep.

Ga je nooit een bodem schoonmaken
met planten?

PFAS zit ook wijdverspreid
in ons water.

Drinkwaterbedrijf Oasen
in Nieuw-Lekkerland heeft

als eerste in Nederland
een filter techniek toegepast

die PFAS uit ons drinkwater haalt.
Dit is een membraan module.

Die zitten in deze witte buizen.
Normaal zijn ze een meter lang.

Er zitten er zes op een rij. Het
water stroomt er aan deze kant in.

Het zuivere water gaat er
via dit pijpje uit

en het water met alle afvalstoffen
stroomt er aan deze zijde uit.

Je haalt er ook stoffen
in de toekomst mee uit.

Stoffen die
we nu nog niet kennen weten we nu al.

Die halen we met dit systeem eruit.
Hoe kan dat?

Dat kan omdat die poriën
in het membraan zo klein zijn
dat er alleen water doorheen kan.

En al het andere moleculen op de aarde
zijn groter en worden dus tegengehouden.

Maar ook deze schoonmaak
methode heeft een keerzijde,

want na het filteren van
het drinkwater blijft de PFAS over.

Dat gaat naar de rioolwaterzuivering
en die reinigt het nog een keer.

Maar het PFAS blijft
nog steeds aanwezig

en wordt vervolgens geloosd
in het oppervlaktewater.

Het probleem is
PFAS wordt nog niet echt vernietigd

en wat we wel kunnen doen is
misschien hier en daar ergens uithalen.

Dat zie je bijvoorbeeld bij Oasen.
De drinkwaterbedrijf.

Daar wordt PFAS uit water gehaald.

Maar vervolgens moet die PFAS
ook weer ergens naartoe,

want hij is er nog steeds.
Hij is niet kapot gemaakt.

Dus het wordt ergens anders
naartoe gebracht. En de vraag is

of daar dan echt wordt vernietigd.
Als het niet echt het geval is,

ja, dan komt er ergens anders weer
het milieu in.

Dus zo pompen wij eigenlijk die
verontreiniging rond in onze wereld.

De Belgische afvalverwerker Indaver
zegt PFAS te kunnen verbranden.

Maar ook daar zijn twijfels over.

De andere manier om PFAS te vernietigen
is op dit moment verbranding.

Maar dan heb je wel een goede
hoge temperatuur voor nodig.

En de vraag is nog steeds daar
is toch onvoldoende kennis over?

Of de technieken
die nu worden toegepast,

bijvoorbeeld bij Indaver in Antwerpen of
daar echt PFAS wel wordt vernietigd of

dat er misschien juist kleinere stukjes
uit de verbrandingen naar boven komen

en dat die de de lucht in verdwijnen.
Daar zijn grote zorgen over.

PFAS is zo sterk dat
je het bijna niet kapot kan krijgen.

Een goede techniek om het op grote
schaal te kraken is er nog niet,

maar daar wordt op de Universiteit
Utrecht hard aan gewerkt.

Samen met zijn studenten zoekt Giel naar
nieuwe manieren om PFAS af te breken.

Ja, dit is
een experimentele pilot opstelling.

We proberen hier PFAS te kraken
met behulp van chemische reacties

in aanwezigheid van een katalysator.
Een specifieke katalysator.

Wereldwijd lopen
verschillende onderzoeken
naar het vernietigen van PFAS,

maar dé oplossing is nog niet gevonden.
Zit er een doorbraak aan te komen?

Dit klinkt misschien
heel pessimistisch, maar ik ik.

Op dit moment zie ik
hem nog niet gebeuren, die doorbraak.

En zolang PFAS nog niet gekraakt kan
worden, is het zaak

om zo snel mogelijk te stoppen met
de productie ervan, zeggen experts.

Chemours heeft een vergunning
om PFAS te lozen.

U moet het er weer uit halen,
vijftien kilometer verderop.

Is dat niet gek?

Dat is op zich gek. En daarom
zijn wij ook als drinkwater sector.

Streven we naar bron aanpak.
Dat wil zeggen of het niet lozen

of het bij de bron aanpakken,
zodat dat niet in het milieu komt.

Maar voorlopig mag Chemours
gewoon doorgaan met lozen van PFAS

en ziet het er niet naar uit dat de
productie binnenkort wordt stilgelegd.

En de vooruitzichten zijn somber.

Kijk, we kunnen natuurlijk al onze
pijlen gaan richten op het schoonmaken

van bodems
en richten ons eerst op de hotspots,

dus de de blus veldjes,
locaties rondom Chemours, enzovoorts.

En daar kun je misschien een heleboel
jaar kun je een heel eind komen.

Roep eens wat vijftig jaar dat we een
heel eind zijn. Maar vervolgens is toch.

We zitten ook nog in al onze oceanen
en alle rivieren.

En uit een oceaan ga je
die stoffen niet weghalen,

dus dat dat dat blijft eigenlijk.

Ja, ze worden niet
voor niets forever Chemicals genoemd.

Dat blijft tot in den treure,
blijft daar waarschijnlijk zitten.

Dus we komen er nooit meer van af.
Die kans is aanzienlijk, denk ik. Ja.

Drinkwaterzuivering PFAS

Ze zitten in regenjassen, pannen en zelfs in make-up: PFAS. Handig voor het dagelijks leven, maar schadelijk voor je lichaam én het milieu. En, de chemische stoffen zijn bijna niet op te ruimen of af te breken.

PFAS opruimen

Plakkaat van Verlatinghe 

Het wordt wel het geboortekaartje van Nederland genoemd, of de Nederlandse onafhankelijkheidsverklaring. Toch is het Plakkaat van Verlatinghe niet bij iedereen bekend. Daar moet verandering in komen, vinden historici.

Plakkaat van Verlatinghe

hoogspanningsmasten

Het stroomnetwerk kan overbelast raken als te veel mensen elektriciteit gebruiken. Daarom doen elektriciteitsbedrijven een oproep: doe zuinig met stroom tijdens de piekuren.

Stroom besparen tijdens piekuren

Tijdens de Tweede Wereldoorlog moeten
alle Nederlandse dokters zich houden

aan de regels van de Duitse bezetter.
Maar dat weigeren ze.

Bijna alle artsen verzetten zich
tegen de nazi's.

Op een tentoonstelling wordt het verhaal
verteld van dit medisch verzet.

Ik ga de naam van mijn grootvader
intoetsen.

Jan Roorda is een van de oprichters
van het Artsen Verzet

in de Tweede Wereldoorlog.
Medisch Contact.

Deze groep slaagt erin om vrijwel
alle artsen op één lijn te krijgen

in hun verzet
tegen de Duitse bezetter.

Hij was een heel bijzonder man.
Eventjes was hij sowieso al

een voorstander van geweldloos verzet
en oorlog in het algemeen.

En toen hier,
toen Duitsland Nederland bezette,

heeft hij dat eigenlijk voortgezet.
In verzet. richting de bezetter.

Maar er wordt
wel een prijs voor betaald.

In duizendnegenhonderddrieënveertig
worden 285 artsen gevangen gezet hier

in Kamp Amersfoort,
een berucht concentratiekamp

met een structureel systeem
van honger en dwangarbeid.

Hoe zijn jullie op het idee gekomen

om een expositie te openen
over het artsen verzet?

Er is een onderzoek gepubliceerd
twee jaar geleden.

Dat onderzoek heeft mijn collega Kees
Rodenburg en ikzelf hebben samen gedaan

en we waren eigenlijk heel erg verrast
dat het zo'n onbekend fenomeen is.

Het verzet door Nederlandse artsen
vooral ook dat het zo succesvol was.

En ook inderdaad dat Kamp Amersfoort
daar een rol in heeft gespeeld.

Want hier werden ze opgesloten,
dus dat was de directe aanleiding.

De Duitsers willen al snel
de gezondheidszorg in Nederland
onder controle krijgen.

De oprichters van het Medisch Contact
komen hiertegen in opstand

en probeert
de beroepsgroep te verenigen.

Een van de oprichters van
Medisch Contact, de geheime verzets

organisatie van artsen,
dat was Jean Bretel de la Rivière.

Dit is hem en hij was schoolarts in
Deventer en hij is dus degene geweest

die in de vroege zomer
duizendnegenhonderdeenenveertig

op zijn fiets vanuit Deventer
naar Noord-Nederland is gegaan

en allemaal bevriende artsen, allemaal
collegas van hem heeft gezegd let erop,

we gaan een organisatie beginnen.
Medisch Contact.

We gaan in verzet tegen de Duitsers.

Jullie krijgen estafette berichten,
dus richtlijnen hoe te handelen

en we doen het met z'n allen.
Dus haak niet af.

En dat lukt Bijna De
hele beroepsgroep, zo'n 6500 artsen,

schaart zich
achter het Medisch Contact.

Zij willen dus absoluut
geen beroeps inmenging door nazi's.

Ze zijn dus ook bijvoorbeeld
heel boos over het feit dat hun
Joodse collega's zo buitengesloten

en gaandeweg
steeds actiever vervolgd worden.

De eis was
natuurlijk uiteindelijk dat

je in het kader van
de nazi ideologie je optrad als arts.

Dat betekent dus ook
dat je mensen met een beperking,

of dat nou een verstandelijke
beperking of chronische ziekte,

dat je eigenlijk vindt
dat deze mensen levens onwaardig zijn

en dus eigenlijk
zouden moeten worden vermoord,

respectievelijk geen medicijnen zouden
moeten krijgen om in leven te houden?

Uhm ja, de de en natuurlijk
ook ten aanzien van de raszuiverheid

dat je daar als arts uh het nodige
van vindt en handelt.

Uhm nou ja. En mijn grootvader,
die uh was er fel op tegen.

Het Medisch Contact stuurt brieven
het land in met aanwijzingen.

Deze worden onderling doorgegeven
in een soort estafette

totdat ze worden vernietigd.
Allerlei maatregelen

die allemaal natuurlijk in het belang
van de Duitse bezetter waren.

En die zijn dus eigenlijk
allemaal gewoon botweg genegeerd.

Je moet mensen melden die schot
of steekwonden hebben.

Nou, dat was wel duidelijk,

want de Duitsers dat wilde, die
waren op zoek naar verzetsstrijders.

je moet mensen gaan keuren
voor de Duitse oorlogsindustrie.

Allerlei regels, allerlei maten.

En die hebben ze allemaal
categorisch genegeerd omdat ze steeds

zo'n brief de regio instuurde en dan
zeiden dit gaat eraan komen, Let op.

Dit gaan ze van ons vragen
en dat doen we allemaal niet.

Dus samen staan we sterk.

Naarmate de oorlog vordert,
wordt de sfeer grimmiger.

Dokters leggen uit protest
hun bevoegdheden neer als arts.

We zijn dus op dit moment
geen arts meer.

Dus kras. Het woord arts
door op recepten, brieven.

Plak het af met pleisters of

als je als het op het bord staat
op de gevel van je praktijk.

Of anders inderdaad,
haal het hele bord er maar af.

De Duitsers zijn furieus.

Zelfs Himmler
werd de allerhoogste baas van de SS,

werd er op een gegeven moment
ook mee geconfronteerd.

En die ontsteekt dan ook in woede.
En dan schrijft hij Ich bin vuur

absoluut doorgedreven oftewel
En nu pakken we ze allemaal aan.

Dus dat is
in duizendnegenhonderddrieënveertig,

bij het neerleggen van die bevoegdheid
van de Nederlandse artsen.

Dan zegt hij ook van pak er maar
een stuk of 500 op en

die gaan we dan als als artsen
inzetten in concentratiekampen.

Het hele gezondheidssysteem dreigt
in te storten.

De Duitsers staan onder druk
en halen bakzeil.

Na enkele weken
worden artsen vrijgelaten

als ze een boete van ƒ 50betalen.

Ook de grootvader van Jan Roorda
komt vrij,

maar hij zal
zijn verzet niet opgeven.

De roeping van de medicus was
om het leven te behouden

en zeker niet
om het leven te vernietigen.

Dat paste niet bij elkaar.

Het feit dat de beroepsgroep collectief
heeft geweigerd om lid te worden

van de Artsen Kamer en dus óf ging
onderduiken óf werd gearresteerd.

Dat maakt deze actie heel krachtig.

Je hoeft dus niet ook altijd gewapend
verzet te plegen. Dit was geweldloos.

Goed georganiseerd, fantastisch
gecommuniceerd naar de achterban

en dus inderdaad succesvol
tot aan het eind van de oorlog.

Dokters in verzet

Bijna alle dokters in Nederland hebben zich tijdens de Tweede Wereldoorlog verzet tegen de Duitse bezetters. Ze wilden zich niet houden aan de regels die de nazi’s hadden opgesteld.

Dokters in verzet in de Tweede Wereldoorlog

Het Mauritshuis in Den Haag
heeft veel bijzondere schilderijen.

Het topstuk
is het meisje met de parel.

Als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt,
wil het museum koste wat het kost...

...voorkomen dat het schilderij
wordt gestolen door de nazi's.

Het schilderij wordt
daarom verstopt diep onder de grond.

Al meer dan honderd jaar hangt ze
hier in het Mauritshuis:

het meisje
met de parel van Johannes Vermeer.

Alleen in de Tweede Wereldoorlog is
ze een paar jaar uit de zaal weggeweest.

Opgeborgen.

Zeker toen
de Duitsers Nederland binnenvielen.

Op tien mei waren er ook
bombardementen op Den Haag.

Dit was het meest bedreigde deel
van Nederland op dat moment.

Het meisje en andere topstukken moeten
het Mauritshuis uiteindelijk verlaten.

Dan verdwijnt ze uit het zicht.

Dan gaat ze
naar allerlei locaties in Nederland.

Waar ze uiteindelijk terechtkomt
in deze schuilplaats in Limburg.

Samen met alle andere topstukken
uit de Nederlandse musea...

...hangt ze hier weggestopt.
Drie jaar lang.

En je ziet hier originele rekken.
Ze zijn genummerd, allemaal...

...en je ziet hier een voorbeeld hoe die
schilderijen hebben opgehangen hier.

Iedere centimeter werd benut.

Dat was toen.

Intussen hangt het meisje alweer
tachtig jaar...

...in Den Haag
tussen alle andere topstukken.

Nu hangen hier al die prachtige,
mooie schilderijen,

maar aan het begin van de oorlog was
dat hier heel anders. Of niet?

Ja, ongelofelijk. En
toen waren de zalen grotendeels leeg.

Een deel van de collectie
was wel tentoongesteld...

...op de begane grond
en verder waren er zalen leeg.

Was de kunst opgeborgen
voor de veiligheid?

Ja, wat was de angst voor
bombardementen of schade? - Heel groot.

De angst was heel groot.
En terecht, denk ik,

...want deze locatie in het hart
van Nederland bij alle ministeries.

Dit is het politieke centrum
van Nederland.

Dat was ook het meest onveilige deel
van het land.

De toenmalige directeur Willem Martin
had een vooruitziende blik,

had een kunst kluis laten bouwen
die bomvrij was,

dus die was bestand
tegen zware bommen.

En daar hingen
de belangrijkste schilderijen.

Maar hoe wist je nou als museumstaf...

...welke schilderijen als de sodemieter
in die kluis moesten worden gestopt?

Had hij heel slim
allemaal lijsten voor gemaakt.

En er was een onderverdeling
in rood wit, blauw.

De kleuren van de Nederlandse vlag en
op de achterkant van het schilderij...

...zitten driehoekjes
en dat correspondeerde met een lijst.

En de medewerkers kenden op een gegeven
moment die verdeling natuurlijk.

En wat voor driehoekje zit hierachter?
- Nou, drie maal raden.

Een rood driehoekje.

Dat betekent van het grootste belang
inderdaad onschatbare waarde.

Ik durf het bijna niet te vragen.
- We laten het even hangen.

De gekleurde driehoekjes achterop de
schilderijen, de kluis onder het museum.

Het is niet genoeg,

...want naarmate de oorlog vordert,
wordt het steeds onveiliger.

Er wordt besloten om alle belangrijke
kunststukken te evacueren.

En niet alleen uit het Mauritshuis,
maar ook uit andere Nederlandse musea.

In het Rijksmuseum
wordt de Nachtwacht van Rembrandt

...zelfs in een tapijt gerold.
Klaar voor vertrek.

Veel topstukken worden
definitief uit hun lijsten gehaald...

...en na een aantal omzwervingen
komen ze aan op hun eindbestemming,
ver weg in het land.

De grote schilderijen gingen
in stof verpakt, meer niet,

...want dat werd te zwaar en
de belangrijkste schilderijen gingen...

...in kisten, vaak meerdere in één kist.
Dus dat was wel echt voor gezorgd.

Maar er is natuurlijk een
enorme voorbereiding en je moet ook...

...een enorme boekhouding bijhouden van
wat waar is op een bepaald moment.

Maar één schilderij gaat niet met de
anderen mee. Niet in een vrachtwagen.

Het meisje met de parel
gaat alleen op reis.

En we weten van een declaratie van
Willem Martin, de toenmalige directeur,

...dat hij het schilderij
met een restaurator erbij persoonlijk...

...via de eerste klas coupé van een
trein naar Maastricht heeft vervoerd.

Maar met een schilderij van
onschatbare waarde in oorlogstijd...

- In oorlogstijd heeft hij gedaan.

Alleen hoe het verpakt was, dat weten
we niet en ik kan me voorstellen...

...dat hij er wel verpakkingsmateriaal
omheen heeft gedaan.

In ieder geval een deken. Of het
in een kist zat, dat weet ik niet.

En dan is dat een declaratie
van 1942.

Overbrengen per spoor naar Maastricht
van het meisjes kopje van Jan Vermeer

Eerste klas Den Haag Maastricht.

En hij kwam ook weer terug.
Maar zonder schilderij.

Welkom.

Hallo. Dank je wel.
- Welkom in Maastricht.

Welkom bij de Van Schaik tunnel,
de Sint-Pietersberg.

Rijksbewaarplaats nummer negen.
Hier kwam hij door naar binnen.

Harold Kloos is de man die veel
kan vertellen over de mergelgrotten...

...onder de Sint-Pietersberg
bij Maastricht. Kilometers lang.

Ooit gegraven om kalksteen te winnen.
Een ideale opslagplek.

Je ziet ook aan de grootte van de tunnel
dat je hier gewoon met vrachtwagens.

Per slot van rekening naar binnen
kon rijden om hier voor de ingang,

want hier is de ingang van de kluis
om daar de kunstschatten af te leveren.

En rijksbewaarplaats nummer negen.

In deze kleine ruimte
werden meer dan 750 schilderijen
uit Nederlandse musea opgeslagen.

Alles door elkaar.
Van Gogh naast Rubens, Van Ruisdael,

naast Hals en die opgerolde
nachtwacht van Rembrandt.

Die had zijn eigen plaats.

Hier natuurlijk
de plek van de Nachtwacht.

Die hebben ze iedere dag
een kwartslag moeten draaien...

...om het gewicht te verdelen
gedurende al die jaren.

Anders was ie bezweken
onder zijn eigen gewicht.

En dat zou natuurlijk voor een
kunstwerk dat voor een miljard gulden in...

...die tijd al was verzekerd zou
natuurlijk desastreus zijn geweest.

De schilderijen
werden continu bewaakt en de kluis...

...was volledig afgegrendeld en de
bezetter was van alles op de hoogte.

Sterker nog,
die vond het een prima plan.

En de Duitsers dachten laat
die Nederlanders maar lekker kluizen
en bunkers bouwen.

We weten waar het ligt. Na de oorlog
nemen we hem mee naar Duitsland.

Hang het ergens op een muurtje
en wij zeggen altijd Nou,

we weten dat het verhaal anders is
geweest, anders was

het een Duitstalige rondleiding geweest.
- Het meisje met de parel.

Waar is het uiteindelijk hier beland
of opgehangen? Weten we dat?

Nee, nee, dat weten we van de andere
kunstwerken eigenlijk ook niet.

Ik kan u gerust zeggen
dat het dit rek was geweest.

En dan de derde van achter. Maar ja,
dat kunnen we niet met zekerheid zeggen

omdat het gewoon ja,
je moet denken 750 kunstwerken.

Er werd zeker geregistreerd
welke kunstwerken hier waren,

maar waar ze
precies op hebben gehangen, daar

kan ik u helaas niet met zekerheid
vertellen. Dit zou wel een.

Mooie plek zijn geweest.
Ja gek hoor.

Daar hangt hij dan toch.
- There she is.

Meisje met de parel in grot in Maastricht

Wat gebeurt er met kostbare kunstwerken als het oorlog is? Veel musea brachten hun topstukken, zoals het Meisje met de parel van Vermeer tijdens de Tweede Wereldoorlog naar een grot bij Maastricht.

Kunst verstopt in oorlogstijd

We eten te weinig groente
en te veel vette en zoete producten.

Je hebt het vast al vaker gehoord,
maar artsen merken

dat steeds meer mensen ook
echt last krijgen van wat ze eten.

Zo heeft een kwart
van alle Nederlanders al problemen

met hun maag, lever of darmen.

 

Ik ben zelfs soms echt perplex

met wat er wat er wordt gegeten
en ook wat er wordt gedronken.

Van energiedrankjes tot een zoete
koek als lunch op de basisschool.

Vooral slechte voeding zorgt ervoor
dat inmiddels bijna vier  miljoenmensen

last hebben van buikklachten,
darmproblemen

of een ziekte aan de lever.
Hallo, hallo, kom verder.

Merkte ook huisarts Melanie Meijer,

die zich heeft gespecialiseerd
als leefstijl arts.

Nou neem plaats.

Klachten zijn eigenlijk voornamelijk
af en toe spontane diarree zeg maar.

Dus. En dat
is dan niet altijd van tevoren.

Soms is het na een bepaald voedsel
bijvoorbeeld koude yoghurt,

maar weer niet bij alle zuivelproducten.
Ik zie het wel steeds meer.

Ja inderdaad,
mensen met heel erg veel buikpijn,

klachten met wisselende ontlasting,
verstopping,

Opgeblazen gevoel,
winderigheid, maagzuur.

Ik heb wel het idee
dat dat wel steeds meer wordt.

Voor deze patiënt luidt het advies.

Vier weken lang geen zuivelproducten
zoals melk, kaas en yoghurt.

Dan laat je dus
al die zuivelproducten weg.

Hou je dus
bij hoe je ontlasting dan is.

En dan gaan we na die vier weken
kijken of je een effect hebt gemerkt.

Ik denk echt
dat we onszelf letterlijk ziek eten.

Ja, het hele westerse voedingspatroon

is gewoon een eigenlijk gewoon 1111
milieuramp voor ons microbioom.

Veel te veel granen
en veel te veel zuivel.

Veel te weinig groentes.
Bij darmklachten is het daarom

verstandig om 600 gram groenten
per dag te eten, zegt deze arts.

Ik denk dat dit nog maar een topje
van de ijsberg is.

Als ik zie hoe jonge kinderen
nu al in een buggy zitten

met een pakje appelsap in de ene hand
en een witte cracker in de andere hand,

denk ik dat is precies
waar het nu al helemaal fout gaat.

En dan denk ik dat arme.
Die arme darmbacteriën.

Dat wordt nu al niet gevoed
in die eerste paar jaar.

waar je juist
je hele immuunsysteem opbloeit.

Ik denk dat
er nog enorm veel aan gaat komen.

Alles heeft dus te maken met keuzes
wat eet je en hoeveel?

Maar het is niet alleen
je eigen verantwoordelijkheid,

vindt het Voedingscentrum.
Ook supermarkten kunnen iets doen.

Wat me hier opvalt is dat
als je de supermarkt binnenkomt,

dat er ontzettend
veel ongezond aanbod gelijk is.

En ook met met Mooie actieprijs.
Dus hier.

We zien hier het Sint snoep,
kruidnoten

en pepernoten
en ook vervolgens die actie.

Daar zien we een kroon,
twee stuks voor € 1.

Ontzettend verleidelijk denk ik
voor heel veel mensen.

Appelflappen komen er nu voorbij
en ik zag net ook al taart.

Mierzoet, moddervet en mega goedkoop.

Deze expert voeding en gedrag
komt ogen tekort in de supermarkt

als het gaat om aanbiedingen
van ongezonde producten.

Overigens dit ook. Ze hebben hier
ontzettend veel van die manden

waar heel veel wat
heel makkelijk te pakken is.

Ook best wel grote verpakkingen
en daarvan weten we ook als

je een grote zak in huis hebt, ga je
daar per keer eigenlijk meer van eten.

We willen niet een dief
van onze portemonnees zijn en

daarom is het zo belangrijk dat dat

wat er in de reclame is,
dat kan, mensen heel erg sturen

en op dit moment is komt
uit het onderzoek

is 83% van het aanbod in de reclame
staat niet in de Schijf van Vijf.

Dat is ongezond voedsel.
Dat is ongezond voedsel.

Maar is dat nu echt de schuld
van de supermarkten?

Of eerder van hongerige klanten
zonder ruggengraat?

Ja, eigenlijk zouden deze reclames
gewoon niet moeten kunnen.

Het helpt mensen niet als ongezond
aanbod constant in reclame

is, want dat
is gewoon veel te verleidelijk.

Wat wel helpt
is een boodschappenlijstje maken.

We weten uit onderzoek
dat als je dat doet van te voren

en echt je voorneemt
om daaraan te houden,

dat dat ook wel echt kan werken om
verleidingen om daar niet op in te gaan.

Maar alsnog wordt het je wel heel
lastig gemaakt door de supermarkt.

En dus moeten er voor supermarkten
veel strengere regels komen.

Vindt deze expert.
Wat we eigenlijk willen is dat zowel

de politiek hun verantwoordelijkheid
neemt als ook de supermarkten.

En dat de politiek met maatregelen
komt om het consumenten

veel makkelijker te maken om gezond
en duurzaam te kiezen.

Supermarkt

Bijna een kwart van de Nederlanders heeft maag-, darm- of leverklachten. Volgens artsen wordt dat voornamelijk veroorzaakt door onze ongezonde westerse voeding vol suiker, granen en zuivel. Ook supermarkten kunnen iets doen, zegt het Voedingscentrum.

We eten onszelf ziek

Lithium is een metaal dat veel wordt
gebruikt bij de productie van accu's

en batterijen.
Er is veel vraag naar,

maar de grondstof is schaars.
Veel ervan komt nu uit China.

De Europese Unie wil
minder afhankelijk worden van China.

En meer lithium van dichtbij halen.
Wat blijkt?

In onze eigen bodem zit het ook.

En er kan nog veel meer
worden gerecycled.

Hier heb ik ze uitgeprocedeerde lithium
batterijen uit alle mogelijke apparaten,

maar voornamelijk laptops,

tablets, telefoons, dat soort dingen.
We zijn een computer recycling,

dus het is voornamelijk
computer gerelateerde apparatuur.

Dit is van een telefoon.
Dit is van een tablet en.

Brandveilig opgeslagen, dus.
Brandveilig opgeslagen.

Dat is de hoofdzaak.
Dat is echt belangrijk,

want ze kunnen goed branden hoor.
Hij had dat al snel door.

Toen de Home computers dertig
jaar geleden Nederland veroverde,

zag Steef Stadelmaier dat die dingen
ook nog een tweede leven konden hebben.

Of dat ze opgeruimd moesten worden.

En zo begon een recyclingbedrijf
in Noord-Brabant.

Nu haalt u overal gebruikte
computerapparatuur op.

Wat zit hier nou in?
Neodymium zit hierin.

Waar is dat?

Neodymium is?
Is een metaal een vrij duur metaal?

En neodymium heb je nodig
om een windmolen te maken
of een elektrische auto.

Zonder neodymium geen windmolen
en geen elektrische auto.

Dit zijn gebruikte harddisks
die worden vernietigd door ons

omdat er data op staat
en daarna worden ze gerecycled.

Dat lukt op dit moment tot 96%.

Zeldzame grondstoffen.

Ze worden op
veel plekken uit de aarde gehaald

en voor het grootste deel
buiten Europa.

Maar Brussel wil minder afhankelijk
zijn van andere landen

en wil meer mijnbouw
in Europa gaan ontwikkelen.

En ook het recyclen
moet worden gestimuleerd.

Maar, zegt Steve Stade De Meyer,
daar valt nog heel wat te winnen.

Het recycling proces is voor zover ik
weet nog niet heel erg winstgevend.

Maar moet dat wel worden natuurlijk.

Het moet wel worden,
het moet wel worden.

Kijk, het is natuurlijk wel zo.
Er zitten belangrijke metalen in.

Er zit in ieder geval
lithium in kobalt en nikkel.

Van kobalt weten we dat dat spul
bijvoorbeeld komt uit Oost-Afrika,

waar het door criminele bendes en
onder verschrikkelijke omstandigheden

door kinderen gewonnen wordt, Wat
onder andere in deze batterijen ook zit.

Het zijn zeldzame aardmetalen,
dat weten we van dat er een.

Dat er een politieke afhankelijkheid
is van landen als China en Rusland.

En hier zit dan de uhm, de speaker.

Daar zitten vaak ook bijzondere
metalen in in het speakertje zelf.

Benjamin Sprenger
is industrieel ecoloog aan
de Technische Universiteit van Delft.

Hij laat zijn studenten
aan de hand van goedkope elektronica
zien hoe lastig recyclen is,

omdat spullen zo gemaakt zijn dat
ze moeilijk uit elkaar te halen zijn.

Ik denk dat we als maatschappij gewoon
heel achteloos omgaan met grondstoffen,

dus we nemen allemaal maar aan
dat het dat het er is.

We zien ook eigenlijk nauwelijks
waar het vandaan komt. Er zijn

helemaal geen mijnen in Nederland en
ook nauwelijks meer zware industrie.

Dus het het verschijnt gewoon
in de winkel.

En dan als je het niet meer wilt
dan dan gooi je het weg

en dan verdwijnt het in de afvalbak.
En dan zie je het niet meer.

En toch, iets verderop op de campus van
de TU Delft, wordt er wel op gestudeerd.

Zeldzame metalen
uit de Nederlandse bodem halen.

Ahmet Hussain deed onderzoek
naar aardwarmte projecten.

Toen zoekresultaten ook lithium in
hele diepe grondwater lagen aantoonden,
ging hij meer data verzamelen.

Zie hier de kaart van Nederland,
inclusief het Noordzee gebied

van Nederland met lithium concentraties
op verschillende locaties.

En dan zien we hogere concentraties
in het noorden,

bij Friesland en in Limburg.

En ook aan het westelijk gedeelte
van onze Noordzee.

Waarom hebben die lithium
bijvoorbeeld uit de Nederlandse bodem?

Waarom zouden die nodig moeten hebben?
Op termijn willen we alle auto's

die we in Nederland verkopen
dat batterijen auto's zijn.

En batterij hebben lithium nodig.
Lithium moet je ergens vandaan halen.

Als je het wilt recyclen uit
oude auto's van bijvoorbeeld benzine

of dieselauto's, dan gaat dat niet.
Er zit geen lithium.

Inderdaad, want er zit geen lithium in.

En daarvoor heb je dan
een nieuwe aanwas nodig van lithium.

In een ideaal scenario zouden
we dus een paar duizend ton lithium

per jaar uit onze bodem kunnen halen.
Genoeg voor een flink aantal batterijen.

Volgens Ahmad Hussein hoeven we daar
ons landschap niet voor te verminken.

Met enorme vlaktes
waar lithium van het grondwater

wordt gescheiden,
zoals bijvoorbeeld in Chili.

En dan heb je
qua ruimte wat je nodig hebt.

Voor die stadswarmte kun je denken
per locatie ongeveer een voetbalveld,

een grote parkeerplaats ongeveer. En
als je dat kunt combineren met lithium,

heb je nog wel ruimte nodig
voor de fabrieken.

Waarbij lithium
uit het water haalt. Maar

het zijn geen grote zoutvlaktes waar
je aan moet denken van Zuid-Amerika.

Maar Benjamin Sprenger
is niet zo optimistisch.

Ook al kunnen Nederland en Europa op
termijn 10% belangrijke grondstoffen

uit eigen bodem halen,
ook al gaan we meer recyclen,

dan nog zullen we erg afhankelijk
blijven van andere landen zoals China.

Stel dat die relaties
nou slechter worden.

Hebben wij dan een probleem te pakken?
Ja, we hebben een heel groot probleem.

Ik bedoel, het is sowieso al
een probleem dat je.

Voor onze economie
dat heel veel spullen niet meer

worden geproduceerd in in Europa.
Bijvoorbeeld nu.

Europese elektrische auto's
zijn gewoon heel slecht leverbaar,

maar Chinese elektrische auto's
zijn heel erg goed leverbaar. Waarom?

Omdat de Chinezen de volledige controle
hebben over die supply chain.

En Europese bedrijven hebben dat niet.
Het is een beetje een sluipend proces,

maar wat je ziet is dat langzaam
maar zeker steeds meer economische

activiteit uit Europa wegtrekt
en gaat naar landen als China.

Gewoon puur omdat daar het veel
makkelijker is om een fabriek te hebben

omdat je toegang hebt
tot al die grondstoffen.

Steef Staderlmaier
doet intussen gewoon zijn ding.

Computerapparatuur
en batterijen ophalen.

Dit is lithium accu's.
Dit is 24 volt 200 ton per uur.

De accu's worden opgeknapt óf
het lithium eruit wordt hergebruikt.

Alle kleine beetjes helpen.

We zien dat Computer recycling
eigenlijk heel erg succesvol is. En ik?

Ik heb toch goede hoop dat het met
lithium batterijen ook goed gaat komen.

Weet je, het worden er steeds meer
hè? We zien het hier ook.

Er komen elke keer meer lithium
batterijen hier hè.

Het is. We zijn.
We zijn ermee begonnen.

En toen hadden we. Na een heel jaar
hadden we zo'n klein doosje.

Met lithium batterijen.
En ja, het wordt steeds meer.

Het metaal lithium wordt veel gebruikt voor batterijen. Nu komt het nog vooral uit China, maar er zijn manieren om het van dichterbij te halen: recycling en mijnbouw in Nederland.

Lithium uit Nederland

Boeren gebruiken natuurlijke mest
om hun planten te laten groeien.

Het zit vol voedingsstoffen
zoals stikstof en kalium.

Maar teveel mest is slecht
voor het milieu.

Daarom mag er niet
teveel worden uitgereden op het land.

Met de nieuwe techniek
kunnen boeren van dierlijke mest

een concentraat maken vol
met de juiste voedingsstoffen.

Nuttig, maar er zijn ook bezwaren.

Dit is het toekomstige zwarte goud.

Dit is de meststof die we maken
uit dierlijke mest.

We zijn er al jaren mee bezig,

maar we willen het heel graag
uitbreiden over heel Nederland.

Hier gaat het allemaal om kunstmest,
gemaakt uit dierlijke mest.

Dit is het pure spul,
de mest direct uit de koe.

Maar van dit pure spul
hebben we veel te veel.

Vraag is of dat op te lossen is

door van die overtollige mest
direct kunstmest te maken.

Deze vrachtwagen komt
van een varkenshouder hier
in de buurt uit Beltrum.

Die heeft net een half uur geleden
varkensmest uit de kelder gehaald

en pompt dat hier in de voorraad silo
waar daarna de vergister ingaat.

Dagelijks komen ongeveer tien vrachten
mest van regionale boeren binnen

en die wordt verwerkt tot en met
mineralen concentraat en biogas.

We zijn een.
Beltrum, de Achterhoek.

Dit is het domein van Arjen Prinsen,
boer en pionier.

Het oude denken is
van een koe die schijt

en ik rijd op het land en ik rij uit.
Zoveel mogelijk en we zien wel.

En het nieuwe denken is van ik ga
bemesten bij de behoefte bij de plant

en ik ga de meststof ook op maat
maken zodat ik optimaal kan bemesten.

En dat op maat maken doen ze hier
in deze mineralen fabriek.

Eerst pompen ze de mest in de mest
vergister.

Je ziet het omhoog borrelen
omdat de gasbelletjes ontstaan.

Hier is gewoon heel veel activiteit.

Al dat gas pompen ze vanaf hier naar de
fabriek van FrieslandCampina in Borculo.

Wat je dan overhoudt is dit.
Hier is het gas uit

en hier kan het verder het proces in
om gescheiden te worden.

Dik en dun
wordt vervolgens uit elkaar getrokken

en wat uiteindelijk overblijft
is een mineralen concentraat.

Ik heb hier het eindproduct.
Hier gaat het allemaal om.

Hier gaat het om.

Dit is het product wat we graag
erkend zien als er een nieuwe meststof

en extra perspectief kan zijn
voor de regionale landbouw.

Renier Zo heet het spul Recovery
nitrogen maneuver, oftewel.

Het terugwinnen van stikstof uit mest
en zodanig

dat de kwaliteit goed genoeg is
om ingezet te worden als kunstmest.

Hier in de Achterhoek
mogen ze er bij wijze van proef
al 7000 hectare land mee bemesten,

maar tot nu toe verbiedt
de Brusselse Nitraatrichtlijn

het gebruik van retour
op grote schaal,

want in die richtlijn staat dus maximaal
170 kg stikstof per hectare per jaar.

En dat alle producten
uit dierlijke mest die je maakt

dat de dierlijke mest blijft dat
altijd en dat is een bottleneck.

En daar zitten we tegenaan te hikken.

Want het mag niet van Brussel.
Maar daar zit verandering in.

Na intensieve lobby van Nederland
wordt bekend dat de Europese Commissie

met plannen komt om kunstmest gemaakt
uit dierlijke mest toch toe te laten.

Er zijn zoveel protesten
denk ik van boeren,

Ze willen meer ruimte hebben,
meer mogelijkheden.

Dat men in Brussel toch
eens gaan nadenken van hoe kunnen

we het is versoepelen in de zin zonder
dat het milieukundige effect heeft.

Kunstmest is vaak duur en moeten
we uit het buitenland importeren.

Heeft een hoge CO2 voetafdruk.

Mohammed Sahin is Europarlementariër
voor de Partij van de Arbeid.

Hij is blij dat de Europese Commissie
rumoer wil toestaan.

Maar, zegt hij,
dat betekent niet dat

de veehouderij in Nederland
mag blijven zoals hij is.

Ik denk dat krimp van de veestapel
in Nederland onvermijdelijk is

en dat er nog geen oplossing is

om vooral intensieve veeteelt
in Nederland te houden.

En zelfs als je dat zou willen,
dan lukt het nog niet,

zo rekent Oscar Schuurmans
ons hiervoor.

Als je al die extra mest die
de boeren niet mogen uitrijden wil
omwerken naar kunstmest, dat Renier

Dan moeten er zestig fabrieken bijkomen
die twee keer zo groot zijn als deze.

Dan zit je met vergunningverlening,
al dat soort trajecten,

dat staat er niet binnen twee
of drie jaar.

En wie wil dat in zijn achtertuin?
En wie wil wilde het in zijn achtertuin?

De krimp en alle problemen
die we hebben, die gaan gewoon door.

Stikstof pionier Arjen Princen
denkt niet

dat grootschalig toestaan van Renour
de acute mestprobleem oplost.

Ook niet op
zijn eigen melkveehouderij.

Hier heeft hij een kleinschalige
installatie staan die ammoniumsulfaat

kunstmest maakt
uit zijn eigen koeienmest.

Hij biedt voor dit bedrijf een stukje
verlichting, alleen niet voldoende.

Wij kunnen, als
we deze technologie toegelaten is,

meer mest circulair toepassen,
dus we hoeven minder aan te kopen.

Alleen qua verdienmodel biedt ons dat
heel weinig. Waarom?

Omdat de techniek kost ook geld.

En kunstmest aankopen
is relatief goedkoop.

En de techniek is nog duurder
dan de goedkope kunstmest.

Ja, als we het duidelijk bekijken
is kunstmest gewoon te goedkoop

en verdringt het innovatiekracht
in de nieuwe meststoffen.

Kunstmest productie
wordt nu maar heel beperkt belast.

En kunstmest blijven
altijd nodig houden.

Maar we mogen
het wel wat duurder maken.

Koeienstal

Boeren gebruiken mest om hun gewassen te voeden, maar door milieuregels mogen ze niet alles op het land uitrijden. Een nieuwe techniek zet dierlijke mest om in kunstmest — een mogelijke oplossing, al ligt Europa nog dwars.

Kunstmest uit natuurlijke mest

Ja natuurlijk bang. Je bent allemaal bang. Het is zoiets verschrikkelijks geweest. Als vee bijeengedreven. Met een mitrailleur in je rug om ergens naartoe te gaan waarvan de bestemming onbekend was. Maar dat maak je dan allemaal mee als jongen zijnde, van zeventien. En wist u wat er ging gebeuren? Niks. Niemand niet. Niemand. En dat hebben we tot de laatste dag dat we getransporteerd werden niet geweten. Rinus Zuidweg herinnert het zich nog als de dag van gisteren. Hij is zeventien jaar oud als hij in 1944 bij een razzia wordt meegenomen door Duitse soldaten. Samen met 52 andere Rotterdamse mannen wordt hij naar Duitsland gebracht om te werken. Het is een van de grootste razzia's in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en nu is er een monument gemaakt voor de slachtoffers. In heel Rotterdam is er eigenlijk niets wat herinnert aan die verschrikkelijke gebeurtenis. Dus we dachten daar moet eigenlijk een herinneringsbeeld, een monument voor komen. Vanuit Rotterdam gezien had je eigenlijk gewoon een heel groot gat. Dus al die vrouwen, kinderen, familie die gewoon alleen achtergelaten werden. Ik vind het gewoon ook een van de meest heftige dingen is gewoon dat het gewoon vergeten werd. Het is zo brutaal, echt zo immens, zo massaal. Gewoon zoveel mensen eigenlijk uit het leven rukt. Mensen die eigenlijk bij elkaar horen uit elkaar, rukt. Als je dat gewoon, weet je je je ziet dan de getallen en ik wou het eigenlijk terugbrengen naar wat het dat het mensen zijn.
Van de ene dag op de andere dag stond ik op eigen benen. In de meest ellendige omstandigheden. En dan moest je je eigen maar zien te redden. 
Driekwart van alle Rotterdamse mannen tussen de zeventien en veertig wordt tijdens de razzia afgevoerd. Ze moeten naar een verzamelplek, bijvoorbeeld op het veld van het Feyenoord-stadion, in het belastingkantoor en in het beursgebouw. Vanaf hier werden in de omgeving alle mannen afgevoerd richting verzamelpunten en een van die verzamelpunten was het beursgebouw in Rotterdam aan de Coolsingel. Dit is die hal waar de mannen vanaf die trappen naar binnen kwamen. Het is gemoderniseerd en fantastisch aangekleed nu. Maar ik denk dat de basisstructuur hetzelfde was en dat die mannen daar tot en met de eerste, tweede verdieping naar boven werden gedreven. Bij dat beeld heb ik een man en een vrouw geboetseerd. Ik maak beelden van klei. Dat is gewoon mijn taal. En ik heb twee beelden geboetseerd bij elkaar en dan heb ik dat gedaan wat bij de razzia ook gebeurd is, heb ik een groot mes gepakt en ik heb ze uit elkaar gesneden en uit elkaar gerukt. Je hebt hier grote oranje vlaktes en het zijn eigenlijk de snijvlaktes waar ze ooit bij elkaar waren. Het zijn de wonden die in al die mensen en de levens van die mensen is geslagen en die maak ik nu zichtbaar. Vanuit de verzamelplek gaat de reis verder per veewagon en vrachtschip naar Duitsland. Eten is er nauwelijks en je behoefte kun je doen in een emmer. Wie probeert te ontsnappen, wordt doodgeschoten. Als ze dachten dat ze wat zagen langs de trein. Dan werd er al geschoten. Maar toen waren we dus op een gegeven moment in Duitsland en daar knalden we, middenin de nacht knalden we boven op een andere trein. Dertig doden. In Duitsland moeten de Nederlandse dwangarbeiders onder andere werken aan het spoor dat constant onder vuur ligt van de geallieerden. Ik heb met groot alarm heb ik gelopen zo hard als dat mijn benen me konden dragen om weg te gaan van de plek waar we werkten. Dat was het spoor, want daar was alles op gemikt van de geallieerden. Hoe je je eigen voelde. Armoedig. Verschrikkelijke tijd. René Versluis is initiatiefnemer van het razzia-monument. Na het overlijden van zijn vader en moeder vindt hij een dagboekje van zijn vader. En dat is het boekje. En op 10 november begint mijn vader ineens te schrijven. Ook hij moet werken in Duitsland. In de steden waren nog wel schuilkelders waar ze al dan niet in mochten. Maar op die buitengebieden bij de spoor daar, daar was natuurlijk geen schuilkelder. Dus ze moesten zich behelpen met een putje of met een keldertje, maar dat is niet geschikt voor een directe treffer. En dan verloor mijn vader daar heel veel kameraden in die bombardementen. De bevrijding hangt in de lucht, maar ruim 500 mannen zouden nooit meer terugkeren, verzwakt door honger en ziektes of omgekomen door bombardementen. Sommigen lukt het om te vluchten, maar er is weinig belangstelling voor de verhalen van de dwangarbeiders. Ik kan me niet herinneren dat het thuis bij mij, toen ik nog thuis was, dat er een moment geweest is dat mijn vader of mijn moeder zei van ga nou eens zitten en vertel nou eens wat je hebt meegemaakt. De gemeente Rotterdam had een speciale folder gemaakt voor de vrouwen en die zeiden; ja, praat er maar niet te veel over. Kijk vooruit, wees blij dat je het allemaal overleefd hebt. Ga de wederopbouw in en geniet van dat we nu weer vrij zijn en dat de oorlog is afgelopen. En laat het verder allemaal maar zoveel mogelijk rusten. En dat is ook het beste. Ja, hij moet iets verder naar links. Beeldend kunstenaar Anna Wenzel is zelf van Duitse afkomst. Het geeft het monument een extra lading. Kijk, ik kan niet iets veranderen wat twee generaties voor mij gedaan is, maar de enige wat ik kan doen is gewoon daaraan werken dat dat nooit meer gebeurt. We moeten gewoon terugkijken naar de geschiedenis om gewoon te leren, zodat wij dingen niet in de toekomst, niet nog dezelfde fouten, niet nog een keer weer doen. Leren we dan nooit dat er met geweld weinig op te lossen valt? Wel een hoop kapot gemaakt. Dat heb ik gezien.

Bij de grootste razzia die ooit is geweest in ons land, zijn meer dan 50.000 mannen uit de regio Rotterdam meegenomen naar Duitsland, om daar te werken. Nu is er een monument om de razzia van 1944 te herdenken. Slachtoffers vertellen over hun ervaringen, en de kunstenaar vertelt over het maakproces van het beeld.

Kunstwerk voor de grootste razzia in ons land

Plastic afval kan technisch gezien worden gerecycled tot nieuw plastic, maar in de praktijk wordt dat gerecyclede plastic maar weinig gebruikt. Fabrikanten gebruiken liever nieuwe grondstoffen en dus gaan plasticrecyclebedrijven failliet. Deskundigen vinden dat een slechte zaak. Machines die draaien niet. Nee, het is angstvallig stil hier. Ja, hoe komt dat? Ja, het zou hier nu een rumoer moeten zijn van draaiende machines en korrels die door buizen heen vliegen. Maar ja, geen afzet. Dus dan zet je de installatie maar stil. Ze willen uw product niet meer hebben. Nee, helaas niet. Terwijl het een mooi gerecycled product is wat uit de afvalstromen van de grotere gemeentes in Nederland komt, bewerkt wordt, eerst in Amsterdam en dan hier en vervolgens is er geen afzet. Ton van der Giessen is commissaris van een bedrijf dat het niet heeft gered. Umincorp haalt plastic uit het huisafval van de vier grote steden en maakt er uiteindelijk weer dit van: kleine granulaatkorreltjes. De grondstof waarmee opnieuw plastic bakjes kunnen worden gemaakt. Hoogwaardig tweede generatie gerecycled plastic. De verpakkingsindustrie gaat nu weer voor een eerste generatie schoon, nog nooit eerder gebruikt plastic? 
Dat is in de afgelopen 1,5 jaar gemiddeld zo'n 50% in prijs gedaald door de overproductie die uit voornamelijk vanuit buiten Europa ook wordt aangevoerd, vanuit China, vanuit Amerika. En daardoor staat er meer aanbod dan vraag. Dan krijg je marktwerking en dan gaat de prijs naar beneden. Maar voor ons als recyclers is die kostprijs, eigenlijk alleen maar gestegen. We hebben inflatie, lonen, energiekosten, verzekeringen. En ja, dan kan je op enig moment niet meer mee. Nee. En als het businessmodel niet werkt, ja, dan moet je stoppen. Plastic. We verzuipen er zo langzamerhand in. Het zit om ons voedsel. Het zit om onze pakketjes. We gebruiken het overal voor. Het is een materiaal, zegt onderzoeker Maarten Bakker, dat eigenlijk niet meer is weg te denken uit onze maatschappij. 
Plastic is een materiaal wat echt fantastisch is voor heel veel producten. Daarom verbruiken we het ook zoveel. Ja, het scheelt ook in gewicht. Het maakt het ook dat het energetisch dat je minder transportkosten hebt en dat soort dingen dus op allerlei manieren is fantastisch. Maar er wordt ontzettend veel van gebruikt en er wordt nog meer, zeg maar geproduceerd. Dat neemt alleen maar toe in de toekomst. Als we dat niet zouden recyclen, maar alleen maar verbranden dan feitelijk, dan ben je eigenlijk direct weer olie aan het verbranden. Dus wat je wint als je het recyclet is dat je niet meer energie erin in nieuwe olie hoeft te stoppen om daar plastic van te maken. Het is al plastic, je bespaart eigenlijk en je bespaart heel veel energie en CO2 daarmee. 
Recyclen is dus goed. En Unincorp is zo'n bedrijf dat de afgelopen jaren een prachtig proces heeft ontwikkeld om zoveel mogelijk plastic te recyclen. Een kostbaar, maar rendabel bedrijfsmodel, ook omdat de maatschappij meer en meer om duurzame oplossingen vraagt. Maar omdat de grondstof voor nieuw plastic uit Azië en Amerika zo goedkoop is geworden, kiezen veel verpakkingsfabrikanten toch liever voor nieuw plastic. En dus gaan hier bij Umincorp deze week de deuren dicht. Die prijsontwikkelingen op de grote markt, ja, dat is omdat de fossiele energie nog steeds gewoon ruim voorradig is. Niet in Europa, maar wel in Amerika met al die fracking van die olie wat bijna voor niks naar boven komt. Schalie-olie. Ookk in China. Nu hebben ze fabrieken neergezet om daar veel meer plastic en kunststoffen te gaan produceren. Ja, dat komt allemaal tegen hele lage kosten deze kant op. Maar Nederland en Europa willen juist duurzamer worden. Minder verkwisting en minder vervuiling. Dus hoe kun je ervoor zorgen dat deze fabriek, die nog vrij nieuw is, toch open kan blijven? 
Als je de doelen wil gaan halen, zoals ook in Europa die gesteld worden, 2030, dan zal er een 30% gerecycled plastic moeten worden toegepast. Alleen als we nu in die tussentijd niet iets gaan veranderen, dan hebben we wel dat doel en die wetgeving in 2030, maar zijn er geen recyclers meer. Dus we zullen dat veel meer stapsgewijs moeten gaan aanpakken. Het zou veel beter zijn als we op Europees niveau dit gaan vervroegen. Bijvoorbeeld beginnen per 1 januari '25 met 5% en dan elk jaar 5% erbij. Ik leef zonder wegwerpplastic. Anja Haga is Europarlementariër voor de ChristenUnie. 
Eten, drinken, badkamerartikelen. Allemaal zonder plastic. Maar dan ben je de helft van de dag bezig met boodschappen doen. Nou, het is een kwestie van organiseren. Haga probeert vanuit Brussel het aandeel van plastic in onze maatschappij terug te dringen en ze vindt dat Europa een veel strenger beleid moet voeren als het gaat om wegwerpplastic. Ja, dat is heel jammer dat een goed bedrijf wat mooie recyclebare producten maakt omvalt omdat we goedkope Chinese plastic importeren. Dat moeten we dus verbieden en dat kan heel goed op Europees niveau. Daar maak ik mij hard voor. Wegwerpplastic in Europa verbieden, maar ook de import verbieden. Dat kan bijvoorbeeld met de koolstofgrenscorrectie. Die hebben we ook al op staal, cement. Daar kan je ook plastic aan toevoegen, zodat bedrijven die laagwaardig plastic willen invoeren daar gewoon een, ja, die gaan betalen voor die CO2-uitstoot die er bij hoort. Extra heffing. Een extra heffing, dat willen ze niet en dan worden ze gestimuleerd om dat niet meer te doen. Ideeën genoeg, maar die komen voor het bedrijf Umincorp te laat. Wat een mooi idee was van hoogwaardig afval weer even hoogwaardige verpakkingen maken. Volgens Maarten Bakker was het bedrijf misschien wel te gespecialiseerd en dus kwetsbaar. 
Grote bedrijven die bijvoorbeeld de afvalstromen die halen niet alleen de kunststoffen eruit voor hoogwaardig recycling, maar die doen ook drankenkartons recyclen, die doen ook metaal recyclen of die zijn zelf gekoppeld met een ophalen van afval en dat soort achtige activiteiten. Daar is nog wat geld mee te verdienen en dan kun je dat hoogwaardiger ernaast doen. Ja, ja, maar dit was echt gespecialiseerd om direct hoogwaardig te bewerken. Dus ja, dan zit je meer in een smalle niche en dan is het wat moeilijk laveren. Dus waar ik echt op hoop is dat iemand de kwaliteit van deze technologie ziet en en ook de mensen erachter en zegt joh, dat willen wij wel toevoegen aan onze lijn. Ze werken prima, maar ze zullen wel in onderdelen ergens anders gaan terechtkomen, maar niet meer op deze manier voor dit product worden ingezet. Wat zonde. Jammer. Ja, daar kan je een traan om laten. En het hoogwaardige plastic afval. Dikke kans dat een groot deel daarvan weer in de verbrandingsovens verdwijnt.

Het gaat niet goed met bedrijven die plastic afval recyclen tot nieuwe grondstof. Want er is te weinig vraag naar gerecycled plastic.

Hoe maken we plastic recyclen rendabel?

Vlak over de grens bij Vaals in Zuid-Limburg liggen sporen van een bijzonder stukje geschiedenis. Bijna niemand kent het, maar hier heeft honderd jaar lang het ministaatje Moresnet gelegen. Het land ontstaat in het jaar 1816 en eigenlijk kwam het door een vergissing. Het drielandenpunt bij Vaals, nog altijd een geliefde bestemming voor schoolreisjes. Philip Dröge ziet als hij vanaf dit punt kijkt, nog een vierde landje dat niet meer bestaat, maar waarvan de sporen nog wel zichtbaar zijn. Daar ligt Duitsland aan de bosrand. Maar dit zijn de grenzen waar het mij om te doen is, de oude grens van Moresnet. Je kan het prachtig zien liggen, die inkeping tussen de bomen. Dat is ook nog deel van het grindpad dat ze ooit hebben gemaakt om het makkelijker te kunnen controleren, want er werd hier ontzettend veel gesmokkeld en ook rechts zijn de bomen gekapt ooit door de Nederlanders, ook om het smokkelen tegen te gaan. En die punt, dat is Moresnet en dat loopt dan achter die heuvel loopt het weer verder. Dit vredige heuvellandschap was ooit een wildwestachtig mijnstadje, zonder regels en zonder wetten. Honderd jaar lang hoorde het helemaal nergens bij. Het was allemaal het resultaat van een uit de hand gelopen onderhandeling. Moresnet is eigenlijk ontstaan door De Kift, door onenigheid tussen twee koningen. Je moet je voorstellen 1815 Slag bij Waterloo. Napoleon was verslagen. De grenzen van Europa moesten opnieuw worden getrokken. Dat opnieuw tekenen van de kaart van Europa gebeurde op het congres van Wenen, waar behalve onderhandeld ook vooral veel gedronken en gedanst werd. Eigenlijk, ja, hebben ze daar een paar fouten gemaakt in die verdragstekst die er uiteindelijk is gekomen. En één van die fouten, dat is dat een klein stukje land ten zuiden van Vaals, ten zuiden van het huidige drielandenpunt, zowel aan Pruisen als aan Nederland was toegewezen. Omdat ze er niet uitkwamen, hebben ze een uniek besluit genomen. Ze hebben gezegd van het is noch van Duitsland, noch van Nederland. Het is neutraal zoals dat werd genoemd. Een klein landje is nog een groot woord voor het voormalig neutrale Moresnet. Het is op de kaart een minuscuul taartpuntje tussen Nederland, Duitsland en België. Vergeleken met Luxemburg is het een stipje en zelfs vergeleken met ministaatjes als Liechtenstein en Andorra is het een dwerg. Vaticaanstad en Monaco zijn de enige landen met wie je het in omvang kan vergelijken. En waarom gunden Nederland en Pruisen elkaar dit stukje land niet? Omdat er een enorme hoeveelheid erts lag van een revolutionair nieuw metaal; zink. Ideaal voor het maken van daken. Er werd aan die zinkgroeven die daar lag heel erg veel geld verdiend. En de twee koningen van Nederland en Pruisen wilden vooral niet dat de ander die groeven kreeg. Dus daarom hebben ze dat besluit genomen. Dan is het van geen van ons twee. Dus was Moresnet van niemand. Maar wat dat betekende wist men aanvankelijk niet. De oorspronkelijke inwoners waren helemaal niets. Die werden de neutralen genoemd en dat gaf al aan: mensen wisten eigenlijk niet tot welk land ze worden, want ze behoren eigenlijk tot geen enkel land. Moresnet kent geen dienstplicht, geen belasting, geen regels. Er komen al snel van heinde en verre avonturiers op af. Deserteurs, mensen uit gestichten, trouwens ook dieven, mensen die uit gevangenissen waren ontsnapt en een heleboel mensen met met iets op hun kerfstok. Die vonden dit een een plek waarvan ze dachten hier ben ik vrij. Het landje had geen staatshoofd, had geen president of koning, want het had een burgemeester en je moest als Belgische gendarme of als als Duitse veldwachter moest je eerst naar de burgemeester. En dan moest je zeggen van ik heb het vermoeden dat meneer zo en zo in dit land is, in jouw land is en dan mocht je pas de grens over en dan mocht je hem gaan zoeken. De bevolking groeide als kool van 400 naar uiteindelijk ruim 4000 mensen. De zinkmijn, maar ook de prostitutie, het gokken en het drankwezen maakten een enorme bloei door. En ook al was er geen staat, er ontstond toch wel degelijk een soort nationale identiteit. Er kwam een eigen vlag, een postzegel en sommige idealisten wilden Moresnet zelfs een eigen taal geven. Ze wilden hier Esperanto tot nationale taal gaan maken en er is een heel programma opgezet dat iedereen moest Esperanto gaan leren. Er moesten bordjes komen in het Esperanto, in winkels en daar waren ze best ver mee. En ook als hier, als de Eerste Wereldoorlog niet tussenbeide was gekomen, wie weet wat hier wel niet was gelukt.

Het drielandenpunt in Limburg is meer dan 100 jaar lang een vierlandenpunt geweest. Want we hadden in de 19e eeuw nóg een buurland: Moresnet. Het ministaatje dat is ontstaan na de val van Napoleon stond bekend als gokparadijs en smokkelroute.

Moresnet, ons vergeten buurland

Mijn wereld is zo vergroot en zo mooi geworden. Dan denk ik mensen, gaan jullie ook naar school? Die...Want er zijn er nog 2,5 miljoen in Nederland en probeer het en word net zo gelukkig als ik. Ria heeft pas goed leren lezen en schrijven toen ze 55 jaar oud was. Daarvoor was ze laaggeletterd, net als 2,5 miljoen andere mensen in Nederland. Veel van hen schamen zich daarvoor en houden het daarom geheim. Ria hoopt dat het taboe op laaggeletterdheid wordt doorbroken en dat mensen alsnog gaan leren lezen. Want het maakt het leven zoveel makkelijker. Weet jij of je die medicatie hebt of niet? Ja, dan moet je het wel lezen. Ja. Inderdaad. Maar wat we zien is dat mensen als ze een taaltraject hebben doorlopen. We zien ongeveer dat de helft binnen een week of 15 betere ervaren psychische gezondheid krijgt want die problematiek is weg. We zien dat een 40% zelfs een betere fysieke gezondheid krijgt, durft meer te doen, gaat meer naar buiten, wordt actiever en we hebben ooit een een kosten-batenanalyse gemaakt. En dan zien we dat er eigenlijk een reductie is in kosten van de zorg, want mensen maken veel minder gebruik van de zorg bij huisartsen of bij ziekenhuizen omdat ze zelf dingen regelen en opzoeken. Dus dat scheelt enorm. 
Jij hebt een auto en een rijbewijs, dus voor jou is de rijvaardigheid telt mee. Het is even na 18 uur 's avonds. In een klaslokaal in Eindhoven is de 71-jarige Ina druk bezig met haar wekelijkse taalles. 
Dat is een bijsluiter inderdaad. En ik zie jou een gezicht trekken hè. 
Ina en haar vier klasgenoten zijn laaggeletterd. Bij Ina ontstond dat omdat ze vroeger veel in het huishouden moest helpen en weinig naar school ging. In deze les werken ze aan haar taalvaardigheden. Die je eigenlijk nodig hebt om goed te kunnen lezen. Ook om goed te kunnen schrijven. Goede zinnen maken, moeilijke woorden leren. Want dan weet je of jouw klacht bij het medicijn past. Ik heb net een les gegeven over een bijsluiter en dan leren ze dus om scannend teksten te lezen. En dat is dus een vaardigheid die ze moeten leren. Maar die leer ik naar aanleiding van een praktisch voorbeeld, zodat dat direct hun zelfredzaamheid verhoogt. In Nederland zijn er zo'n 2,5 miljoen miljoen laaggeletterden, maar vanavond zitten er hier maar vijf in de klas. Alleen Ina wil in beeld, de rest niet. De schaamte is de grootste uitdaging. We zagen net ook een vrij kleine klas, terwijl hier in de omgeving van Eindhoven een veel hoger aantal mensen moeite heeft met de basisvaardigheden. En hoe komt dat? Die mensen durven vaak die stap niet te zetten naar school. Het zijn mensen die in het verleden vaak ook geen positieve ervaringen hebben met onderwijs. Goed zo. De 70-jarige Ria kan daarover meepraten. Ze kan inmiddels goed lezen en schrijven, maar dat was een groot deel van haar leven niet zo. Ook bij haar kwam dat door een nare ervaring op school toen ze een sollicitatiebrief schreef. Die gaf ik blauw en die kreeg ik rood onderstreept terug. En toen dacht ik; jullie hebben mij zo'n pijn gedaan, zo'n pijn gedaan. Ik denk ik ga niet meer schrijven, dan is het opgelost, is het uit de wereld.
En dat hield ze veertig jaar vol. 
Ik ging met mijn vriendinnen naar een restaurant en dan zei ik gewoon van wat pak jij? Oh, doe mij dat ook maar. 
Dat ging goed tot haar vijfenvijftigste. Ze verloor haar stem voor langere tijd en toen moest ze wel leren lezen en schrijven. 
Mijn wereld is zo vergroot en zo mooi geworden. Dan denk ik mensen, gaan jullie ook naar school? Die...want er zijn er nog 2,5 miljoen in Nederland en probeer het en word net zo gelukkig als ik. En met 2,5 miljoen laaggeletterden ziet deze hoogleraar dat er nog een wereld te winnen valt. Maar dan moet de overheid het probleem wel serieus nemen. In de afgelopen twintig jaar is tweederde van het budget wegbezuinigd. En waarschijnlijk heeft men toch het idee dat op andere manieren die problematiek op te lossen is. Terwijl wij zelf zien dat als je investeert in de volwasseneneducatie, dat het net zo effectief als re-integratie kan zijn voor deze groep en veel minder kost. Ondertussen blijven ze hier in Brabant hard doorleren nu ze zien wat het oplevert. Net zoals digitale vaardigheden moet je vaak ook formulieren invullen en zo. En dat gaat me goed af. Het is niet meteen fijn, maar je wordt wel gelukkiger. Na een half jaar kunnen ze zeggen ja, je hebt gelijk, want dan heb je het, dan heb je het. Dan denk je goed hé?

Meer dan 2 miljoen mensen in Nederland hebben moeite met lezen en schrijven. Dat kan lastig zijn in het dagelijks leven, en daarom zijn er taalklassen voor ouderen. Ria was 55 toen ze eindelijk leerde lezen: “Mijn wereld is zo vergroot!”

Leren lezen na je vijftigste

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

Strooigoed en pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

EenVandaag in de klas

Type videos