Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

EenVandaag in de klas (AVROTROS) geeft meer context bij de actualiteit. Binnenland, buitenland, politiek, economie, veiligheid, gezondheid en cultuur.

Programmaheaders

Burgerschap, mediawijsheid, welvaart en samenleving

EenVandaag in de klas

Programmalogo's

Naar de website van EenVandaag

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

De gevolgen van klimaatverandering zijn soms al heel duidelijk te zien. Want wat als je huis in zee dreigt te storten? Bewoners van huizen op hoge kliffen in het Franse Normandië maken zich grote zorgen. Want door de zeespiegelstijging brokkelen die kliffen langzaam af en lopen hun huizen gevaar. Als je het hebt over de gevaren van een stijgende zeespiegel, dan lijkt wonen zeventig meter boven zeeniveau een goed idee. Het ziet er op het eerste gezicht sprookjesachtig uit, maar opvallend genoeg merken ze juist hier in Normandië als eerste de gevolgen van klimaatverandering. 
We laten vandaag zien wat de gevolgen zijn van kusterosie. En dat heeft alles te maken met deze krijtrotsen, die er op het eerste gezicht misschien sterk en ongenaakbaar uitzien, maar die in werkelijkheid een stuk kwetsbaarder zijn dan we denken. En dat zien we al snel met eigen ogen. Een paar dagen geleden zijn de bewoners van dit huis in allerijl vertrokken en de reden, de oorzaak: die vind je hier in de achtertuin. Huis voor huis verdwijnt hier in zee. Aan de burgemeester van het dorp de ondankbare taak om ook de bewoners van dit huis te melden dat hun huis op korte termijn gesloopt zal moeten worden. 
Nou zijn ze op zich wel wat gewend aan de stormachtige kust van Normandië, maar de snelheid waarmee het nu gaat verbaast vriend en vijand. 
Hij neemt ons mee naar een andere plek in het dorp waar het een paar maanden geleden is misgegaan. 
Dat er hier echt wat aan de hand is, dat ziet iedereen. Toch zijn er nog opvallend veel mensen die besluiten om hier ondanks de gevaren een huis te kopen. 
Steeds meer mensen verklaren hem voor gek dat hij er nog steeds woont. Toch denkt hij er niet over om te vertrekken. 
En om zijn punt nog even extra te onderstrepen pakt hij, ook al laat het weer het misschien niet helemaal toe, toch nog even zijn strandstoel erbij. 
En eerlijk is eerlijk, als ik hier rondloop, zie ik mezelf hier ook wel wonen. Een huisje bovenop een klif met een fantastisch uitzicht over zee. Maar dat huis, dat kan dus wel zomaar verdwenen zijn. En daar zijn veel bewoners zich volgens de onderzoeker toch nog niet voldoende van bewust.

Kliffen in Normandië worden aangetast door erosie. Mensen die bovenop de kliffen wonen, lopen zelfs het risico dat hun huis in zee verdwijnt.

Erosie bedreigt huizen in Normandië

Hier in Westzaan staat u er wel bekend om dat u vaak met de scootmobiel rondracet. En ja. 
Dat is helemaal niet waar. Voor mij rij ik helemaal niet zo hard. Ik reed op de stoepen en ik kijk heel goed uit. 
Maar hoe komen die mensen erbij dat u rondracet? 
Snap ik ook niet. 
Marie Blommaart is al meer dan 100 jaar oud en rijdt nog steeds met haar scootmobiel door de wijk. Hoe anders is dat tijdens de Tweede Wereldoorlog. Marie heeft dan een belangrijke taak, want ze zit in het verzet tegen de Duitsers, net als duizenden andere vrouwen. Over de rol van vrouwen in dat verzet is relatief weinig bekend en historici vinden dat niet terecht. 
Via haar moeder rolt Marie Blommaert op 22-jarige leeftijd het verzet in. Als de bonkaartcontroleur om hulp vraagt bij het herbergen van onderduikers en het regelen van bonkaarten, schakelt ze haar dochter in. 
Oh, zei ze, dat doet ons Marie wel. 
Dus daar ging u. 
Ja, en daar ging ik. 
Marie vervoert illegale pakketjes en voedselbonnen over de Schelde voor het Zeeuwse verzet en verleent zo hulp aan onderduikers. Dagblad Trouw is in de oorlogsjaren een illegale krant waarin wordt opgeroepen tot verzet tegen de Duitsers. Dat deze krant ook in de rondgebrachte pakketjes zit, hoort Marie pas later. U vervoerde de illegale trouw, maar wist u dat? 
Nee, dat wist ik niet. Er stond de doodstraf op, want dat waren opruiende geschriften hè. De Trouw, dat stond gelijk aan... Ja, noem het maar spioneren of daar stond echt de doodstraf op. 
Wist u hoe gevaarlijk het eigenlijk was wat u deed? 
Nee! Welnee, wij waren zo naïef als wat. 
Over de rol die vrouwen in het verzet speelden, zoals bij verzetskrant Trouw, was weinig bekend. Reden voor Trouwjournaliste en historica Rianne Oosterom om hier onderzoek naar te doen. 
Ik denk gewoon dat als het gaat om het verhaal van het verzet, dat vrouwen een bijrol hebben. Want we kennen de term koerierster. We kennen de vrouw met de krant onder de rok of in haar korset. Maar wat deden ze nou echt? Gewoon de feiten. We hebben een lezersoproep gedaan en heel veel archiefonderzoek en ook heel veel egodocumenten gekregen. Dus denk aan brieven, dagboeken. 
Want hoeveel waren er bekend van de Trouwgroep? 
Er waren er ongeveer 25 bekend in de literatuur wordt hun inzet dan beschreven en nu hebben we er 300, dus dat is. Ja, daar was ik zelf ook heel erg verbaasd over. 
Naar schatting zo'n 45.000 mensen hebben zich ingezet voor het verzet in Nederland. Hoeveel daarvan vrouw is, is onbekend. 
Als je kijkt naar bijvoorbeeld het verzetsherdenkingskruis wat in de jaren tachtig werd uitgereikt. Daarvan was ongeveer 15% vrouw. Maar ik denk dat het werkelijke aantal echt wel een stuk hoger ligt, verhoudingsgewijs. Ik denk dat je dan echt makkelijk kan praten over 35 tot 40% van de verzetsdeelnemers. Hier zien we Hannie Schaft, meisje met het rode haar en het groene truitje met naast haar Truus en Freddy Oversteegen. Dit zijn hele bekende verzetsvrouwen, maar er zijn er nog zoveel die nog niet bekend zijn. 
Historicus Mart van de Wiel deed onderzoek naar verzetsvrouwen in Noord-Holland. Uit zijn onderzoek kwam een lijst van 1650 vrouwen. 135 daarvan worden geëerd in de Janskerk in Haarlem. 
Wat ik heb gezien is dat vrouwen heel erg belangrijk waren in de wat ik altijd noem de infrastructuur van het verzet. Dus vrouwen zorgden ervoor dat informatie, koerierswerk, dat informatie werd verspreid. Vrouwen zorgden voor onderduikadressen en ze namen ook gewoon deel aan het verzet, wat mannen ook deden, zoals dus sabotage, spionage eigenlijk. In al die facetten hielpen ze wel mee. 
Marie Blommaart wordt verraden en op 12 oktober 1943 opgepakt. 
Bakker, die heeft mijn naam genoemd nadat al zijn tanden uit zijn mond geslagen waren, want dat noem ik geen verraad. Hij is erg, erg gemarteld, die man. 
Ze komt in verschillende kampen terecht waar ze vreselijke dingen ziet. In kamp Haren smokkelt ze via de vuile was geborduurde boodschappen naar het thuisfront. 
Heb alles ontvangen, hartelijk dank. Ben verhoord en met alles bedreigd, maar ken wel iemand in Goes, doch geen namen. Die zoom die werd zo vastgenaaid en die Duitsers die hebben dat, die hebben dat niet gemerkt. Want de vuile was ging naar huis. Ja. 
Ja, en dan kwam die ook weer terug met hele brieven erin. 
Dat verzet van u ging eigenlijk door terwijl u vastzat. 
Ja, ja, wij hebben, ik heb altijd in verzet gezeten. Ik heb me altijd verzet. 
Het verzet zoals we het kennen is eigenlijk het gewapend verzet. Dat werd heel lang gezien als het echte verzet. Terwijl wat vrouwen deden, zoals hulp aan onderduikers, koerierswerk, allerlei vormen van misschien meer verzorgend verzet. Ja, dat is gewoon heel erg onderbelicht gebleven. Dat werd niet als echt verzet gezien. Dat deed je erbij. Wat uit mijn onderzoek wel blijkt is dat die vrouwen toch in hun eigen familiekring hun verhalen wel gedeeld hebben, maar dat ze niet daarbuiten terecht zijn gekomen. Zoals mannen die dan soms hun doos over de oorlog naar het archief brachten, heebben de vrouwen dat denk ik op zolder laten staan.
Sprak u erover na de oorlog? 
Nee, nee, nee. Ik kwam thuis en ik wou daarover vertellen. En iedereen zei: ach, dat is voorbij. Vergeet het maar. Maar het was niet voorbij. 
Als tijdens Bevrijdingsdag tien jaar later de oorlog wordt herdacht, stort Marie Blommaart volledig in en belandt op de psychiatrische afdeling van een ziekenhuis. Wat kwam er naar boven? 
Frustratie. Ik heb niks kunnen vertellen. Ik heb het niet kunnen uiten. Al die vernederingen, al die ellende heb ik nooit kunnen uiten en dat is tien jaar later pas opgebroken. 
Door specifiek die vrouwen uit te lichten, dan pas kan je het verzet als geheel goed zien. De teller voor Noord-Holland op dit moment staat op 1650 om en nabij, maar dat is nog lang niet iedereen. Het zou me niks verbazen als er voor Noord-Holland iets van 3000 zullen zijn en voor het hele land 15, 20, 25.000. Who knows. 
Mary Blommaart is blij dat de rol van verzetsvrouwen nu beter belicht wordt. Ja, dat vind ik wel goed ja. Waarom? Nou, dat wij eindelijk ook eens meetellen. Ja, ja, dat vind ik wel prima.

Heldhaftige verhalen over mannen die in het verzet zaten tegen de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn er genoeg. Maar dat ook duizenden vrouwen zich hebben ingezet voor het verzet, is minder bekend. Historici proberen daarom juist die verhalen bekendheid te geven. Zoals het verhaal van Marie Blommaart, die in de oorlog illegale kranten en voedselbonnen vervoert.

Vergeten verzetsvrouwen

In een school is het logisch dat je de school binnenkomt en dan ga je zitten. De aula staat vol met tafels en stoelen. De klaslokalen staan vol met tafels en stoelen. Eigenlijk het hele systeem is zo ingericht dat we dat we heel erg passief zijn. 
Veel zitten is niet gezond en toch brengen we allemaal iedere dag veel tijd door op onze billen. Dat begint al op school, met als gevolg dat steeds meer kinderen te weinig bewegen en kampen met overgewicht. En dat is niet alleen ongezond, het kan ook op latere leeftijd grote gevolgen hebben. 
Een hoop kinderen begonnen me uit te schelden voor, jij bent de olifant, jij bent hier de dombo. Toen wilden mijn vader en moeder op zoek gaan naar een sport en dus ook gaan kijken, kunnen we onze zoon wat dunner laten maken. 
De laatste decennia is het aantal kinderen met overgewicht en obesitas enorm toegenomen. Van elke zes kinderen in Nederland heeft één kind overgewicht. 
Kinderarts Anita Vreugdenhil heeft een speciaal programma ontwikkeld voor kinderen met overgewicht. Bij veel van hen ziet ze al de voortekenen van wat later chronische ziekten kunnen worden. 
Bij meer dan de helft van de kinderen zie je al dat er suikerhuishouding , de vethuishouding ontregeld is. Hoge bloeddruk, leververvetting. En deze kinderen zullen waarschijnlijk als je daar niks aan doet op jonge leeftijd chronische ziekten ontwikkelen. 
Zitten is, nou ja, uiteindelijk, als ik het heel plat zeg, dodelijk. Mensen die lang zitten leven vijf jaar minder lang en uiteindelijk twaalf jaar minder lang in goede gezondheid. 
Als je al jong overgewicht hebt, is het heel moeilijk om daar op latere leeftijd weer vanaf te komen. 
Door de schermpjes tegenwoordig is het soms wel lastiger om te zeggen van ga lekker bewegen buiten, lekker met je vriendjes bij elkaar en dan. Ja. 
Ik geloof dat wij Europees kampioen zitten zijn. Klopt dat? Ja, dat is waar en wel triest. Wij zitten bijna 11 uur, 10,5 uur per dag. Het is de missie van Raymond Mombarg om alle jongeren meer te laten bewegen. Dat was nog niet zo lang geleden namelijk heel normaal. Maar er is iets veranderd. In mijn jeugd had je testbeeld overdag, dus je moest wachten tot een uur of vijf voordat je eindelijk tv kon kijken. Maar nu heb je het altijd. En je hebt vast wel eens gehad dat je in zo'n YouTube-filmpje zit en dat je dan eigenlijk te lang blijft hangen. En die algoritmes van die filmpjes zijn zo slim geworden dat je daar ingezogen wordt. En eigenlijk denk ik dat we dat weer het nieuwe normaal moeten zijn, dat je voldoende beweegt. Het gigantische aanbod van films en games is verleidelijk, maar door techniek hoef je ook steeds minder vaak uit je stoel te komen. 
Ik word nu 's ochtends ingehaald door middelbare scholieren op e-bikes. Er is niks op tegen als ze grote afstanden wonen, maar ze worden ook gebruikt doordat een vader of moeder een e-bike niet meer gebruikt. En dan gaan ze op hele korte afstanden. Daar word je lui van. Robotmaaiers, je kan nu je eten bestellen, ook op schoolpleinen gebeurt massaal en dat gemak zorgt er eigenlijk voor dat we minder hoeven te bewegen. Normaal moet je naar je vriendje of vriendinnetje toegaan om te vragen of hij wil spelen. Nou, dat is niet meer, want je kan even appen. 
Voetbal, tennis, hockey. Mogelijkheden genoeg om in beweging te komen, zou je zeggen. Maar niet ieder kind voelt zich thuis bij een sportvereniging waar het toch vaak om winnen gaat. Van oudsher is dat denk ik ook zo en zijn trainers wellicht ook nog veel te veel gefocust op de toppertjes. Maar we zien nu ook dat sportverenigingen juist daarin een beweging gaan maken om ook voor kinderen bijvoorbeeld met overgewicht of die om een andere reden moeilijk kunnen meekomen met de reguliere trainingen, dat daar aandacht voor komt om ook deze kinderen te helpen. 
Als je nou een jaar lang in een competitie moet zitten waar je elke week moet verschijnen en eigenlijk alleen maar kan verliezen, dan ga je dat niet doen. Deze jongeren willen keuzevrijheid hebben, willen zelf bepalen door een jaar heen wat ze willen doen en niet per se om te winnen, maar voornamelijk uit gezelligheid en samen en plezier. Dus de motieven om te sporten zijn anders dan waarop ingezet wordt. 
Hoe moet het dan wel? Hoe gaan we de pandemie van overgewicht te lijf? Wij zien hier, als je vanuit deze kant kijkt, ons assenstelsel. Op deze vmbo in Velp bij Arnhem krijgen de leerlingen wiskunde, maar niet in de schoolbankjes. Wat was een min min? Plus? Oké, welk hebben we dan nu nodig? Min min. Ja hoor. 
Bijna. Ja. Ik zie wel dat onze kinderen te weinig bewegen. Ik heb echt wel een verandering gezien ook daarin. Ten opzichte van tien jaar geleden zie ik gewoon dat motorische vaardigheden van kinderen aan het afnemen zijn. Ik zie ze ook groter worden, dus overgewicht speelt veel meer een rol. In een school is het ook logisch dat je de school binnenkomt en dan ga je zitten. De aula staat vol met tafels en stoelen. De klaslokalen staan vol met tafels en stoelen. Eigenlijk het hele systeem is zo ingericht dat we heel erg passief zijn. En wij willen daar graag wat tegenover stellen en ook laten zien dat het op een andere manier kan. 
Naast lessen buiten is er ook een beweeglokaal waarin kinderen niet in de klassieke bankjes hoeven te zitten. 
Nou, we zien hier de hoog-laagtafels. Het liefst staan ze natuurlijk altijd hoog. Daar zit een balansbord bij waar ze een beetje op kunnen wiebelen. Deze wiebelkrukken die zijn heel fijn, die staan vast op de grond, maar je kan er wel een beetje een beetje op wiebelen. We hebben natuurlijk ook de zitballen waar ze gebruik van kunnen maken. Als je heel actief motorische spelletjes doet, dan worden je zenuwbanen actiever en dan krijg je stevigere verbindingen. Heb je als je gaat op latere leeftijd komt heb je een reserve, dus je gaat minder snel dementeren. Dat is één, hersenen. Het tweede is je bloedsomloop. Als je vaten meer getraind zijn, als je hart meer getraind is, krijg je minder snel verstoppingen. Als er dan wat in de hersenen gebeurt, krijg je gewoon minder snel een hartaanval. En de derde is de stofwisseling. Als je meer beweegt, zorg je ervoor dat je wat gevoeliger bent voor suikers, sneller kan verwerken en dan krijg je minder diabetes 2.
Eén van de dingen die wij bijvoorbeeld als eerste adviseren is om een kwartiertje te gaan lopen na het eten. Niet alle kinderen hoeven gelijk een uur per dag te rennen. Sena mag beginnen. Die start in de oranje hoepel. 
En op zijn school tussendoor even met rekenen, bijvoorbeeld springen of op één been staan. 
Dat is al een stap vooruit ten opzichte van de hele dag op een stoeltje zitten. 
Zorg ervoor dat de omgeving zo ingericht is dat je eigenlijk logischerwijs wel gaat bewegen. Wij hebben in een school hier in de stad hebben de scooters een halve kilometer verderop laten parkeren en dat maakt dat je niet meer stoer met je scooter het schoolplein op kan. Maar dat maakt ook dat je in ieder geval een stuk loopt. We hebben in de kantine alle stoelen weggehaald. Leerlingen hebben daar geen moeite mee. Er staan statafels, daar kan je je telefoon inpluggen en dat maakt dan dat het heel automatisch wordt om te gaan staan en te bewegen. Verstop de lift, verstop de stoelen. 
Sem volgt nu twee jaar een programma met veel aandacht voor bewegen en gezonde voeding. Het doet hem goed. Het geeft hem echt wel meer zelfvertrouwen en dat hij ook weer het sociale aspect leuk vindt om aan te pakken. Dus het voetballen gaat volgend jaar weer starten. Ben je er blij mee? Enorm. Ja? Ja.

Te veel zitten is ongezond, en toch zitten we steeds vaker. Dat begint al op jonge leeftijd, want ook op school zit je het grootste deel van de tijd. Dit kan leiden tot overgewicht en ziektes.

Minder zitten, meer bewegen

Niet iedereen is er even gek op: huiswerk. Maar wie een beetje handig is met chatGPT kan dat huiswerk overlaten aan kunstmatige intelligentie, AI. Het is natuurlijk niet de bedoeling en het zorgt voor hoofdbrekens bij docenten. Want hoe weten zij nou eigenlijk nog of je een stuk zelf hebt geschreven of dat het gedaan is door AI? Het is voor mij heel duidelijk dat ik werkstukken krijg die door de bot geschreven zijn. Hai, ja we gaan naar boven. Dus ik zou niet zeggen het is direct een ramp. Maar het is wel iets waar we rekening mee moeten houden en waarvan we ervan uit moeten gaan dat het er is en hoe we er dan mee om moeten gaan. En dat heeft best wel tot een soort van paniek geleid bij scholen en bij docenten. Uit een steekproef op deze school in Boxmeer bleek dat 40% van de leraren een account hebben op een chatbot. De leerlingen hebben wat dat betreft een voorsprong, want zij hebben bijna allemaal een account. ChatGPT. Ja, ja. En een betaald account? Of een.... nee. Nee, gewoon normaal Gratis. Gratis? Ja. Stel dat de gratis versie loopt af, dan krijgen we een veel betere, die kan nog veel meer, maar kost wel € 20 per maand. € 20 vind ik veel. Dat zou ik niet doen, daar zou ik ook niet voor betalen. Nee. Een bijles kost ook per uur 40, 50 euro. En als ChatGPT uiteindelijk evenveel kan als een bijlesdocent, dan is voor altijd ChatGPT voor € 20 goedkoper dan een bijles uurtje. Nou, het is elke maand € 20, per maand. Ja, maar niet iedereen kan dat natuurlijk betalen. Nee. We hebben al last van kansenongelijkheid in het onderwijs. Ik denk dat deze technologie dat wel gaat versterken. Ook op de universiteiten sloeg ChatGPT in als een bom toen studenten eenmaal ontdekten wat je er allemaal mee kan doen. Je kan gewoon alles vragen. Heb je een leuke vraag die je wilt stellen? Dan kunnen we dat nu gaan doen. Mag je ChatGPT gebruiken voor een doctoraalscriptie? De bot geeft keurig antwoord en geeft aan dat er nog geen duidelijke regels zijn. Het is essentieel om de regels en voorschriften met betrekking tot het gebruik van geautomatiseerde hulpmiddelen zoals kunstmatige intelligentie te raadplegen. ChatGPT weet zelfs dat universiteiten ermee worstelen, blijkt ook uit andere publicaties. ChatGPT is er, deal ermee. Dat is niet per se fraude. Ik was echt echt heel erg verbaasd toen ik ook een beetje wat, iets ingewikkeldere vragen te stellen, dat hij gewoon eigenlijk een soort van een groot deel van mijn scriptie al had geschreven. Toen dacht ik zo dit is echt, dit is een blijvertje voor mij. ChatGPT is dus niet officieel toegestaan, maar ook niet verboden. De vraag is ook; kan je zoiets wel verbieden? Nou, dat kan niet. Je kunt het niet verbieden, want wat mensen thuis doen, daar heb je geen invloed op. Nee? Nee. Ik denk niet dat je snel doorhebt hoe je het kan verbieden. Ik denk dat het nog wel even duren voordat het volledig verboden zou kunnen worden. Kijk, je zou de site hier op school kunnen blokkeren, maar dan kun je alsnog thuis gewoon op ChatGPT. Ja. Ik denk dat het grootste probleem met kunstmatige intelligentie is de macht en kracht die wij eraan toedichten en vooral ook de hoeveelheid taken die we eraan willen uitbesteden. Siri Berends doet onderzoek naar toepassingen van AI en die zijn er, maar het wordt nu opeens gezien als de oplossing voor alles, terwijl het gebruik van AI ook voor problemen kan zorgen. Ja, als je leerlingen al meegeeft dat schrijven vervelend is, of lezen vervelend is en dat dat een taak is die je zo efficiënt mogelijk moet uitvoeren. Ik vond het juist leuk als docenten tegen mij zeiden van ja, je kan wel een boekverslag van internet plukken maar het is veel leuker om zelf een boek te lezen en je wereld daardoor te laten vergroten. En dan kan het, dan kan het je leven veranderen als je een goed boek leest. En worden wij dan niet dommer? Nou, ik denk indirect wel, want wij gebruiken dan steeds meer data in plaats van dat je het echt leert. Ja. Je wordt steeds meer afhankelijk van technologie. Ja. Is dat erg? Ja, dat denk ik wel ja, want anders kun je niks meer zelf. Ja, ik denk dat we wel misschien minder goed kunnen schrijven. Ik ga nu wel gewoon heel vaak, als ik een bepaalde term even niet naar boven kan halen, dan vraag ik gewoon aan ChatGPT. Dus je wordt daar misschien wel wat luier van. Dus ik denk dat dat wel een risico is. Ja, ja, iedereen raakt verslaafd. Ja. En dan moet je. 
ChatGPT is er nu eenmaal. Zal ik hem even draaien? Ja. En het gaat ook niet meer weg. Docenten zoals Leonie vinden dat je het daarom maar beter kunt omarmen. Ze organiseerde daarom een workshop voor haar collega docenten. En je kunt hem natuurlijk ook vragen: wat betekent een persoonlijke schrijfstijl? Het is heel academisch. Hij maakt hele mooie volzinnen die leerlingen in ieder geval niet maken. Maar hij weet niet wat hij schrijft. Hij begrijpt het eigenlijk niet, kan dus ook dingen niet zo goed aan elkaar koppelen, kan niet de diepte in. Dus het blijven hele vlakke, gevoelloze teksten eigenlijk. En er is nog een probleem. ChatGPT liegt en zuigt ook van alles uit de duim. Hij verzint zelf dingen? Ja, als je bijvoorbeeld in een boek vraagt om een citaat, dan verzint hij een verzonnen citaat omdat hij het boek niet kent. Dus het is eigenlijk heel onbetrouwbaar? Ja, het is voor sommige dingen heel betrouwbaar en voor andere dingen helemaal niet. Zoals boeken zelf citeren is het niet betrouwbaar. Dan ging ik even checken van bestaat het? Is het een beetje van kwaliteit? Bestond het niet. Vroeg ik vervolgens: oké, dit. Dit bestaat niet. Hoe kom je hierbij? Waar heb je dit gevonden? En toen zei die 'as an AI model, I'm prone to make mistakes, my apologies'. En dan heeft ie gewoon compleet een heel artikel verzonnen. Uit z'n duim gezogen. Ja. Ook best knap van hem toch? ChatGPT is ontworpen om teksten te genereren die voldoen aan twee criteria: het moet plausible en pleasing zijn. De teksten moeten dus aannemelijk overkomen en je moet de gebruiker pleasen. Met andere woorden: ChatGPT mag de gebruiker nooit teleurstellen. Leonie, mag ik nog heel even met hun alleen praten? Dat jij er even niet bij bent? Jahoor. Want zijn er ook docenten die nog helemaal niet doorhebben dat leerlingen dit doen? De oudere generatie van de docenten, die hebben er wel moeite mee. Ja, die zullen denk ik niet doorhebben dat wij dit zo zoveel gebruiken. Niet zo snel. Nee. En dus jullie gebruiken het meer dan dat de leraren denken. Misschien. Ja, ik denk het wel. Voor sommigen wel. Ja. Ik denk dat sommige docenten wel denken dat ik het helemaal niet gebruik, maar dat ik het dan wel gebruik. En heb je wel eens iets dat je denkt van nou, het is toch een beetje cheaten. Mwah. Als je het hebt ingeleverd denk je wel van je hebt het niet helemaal via de regeltjes gedaan. Ja. Gister mijn scriptie verdedigd en ik heb een zeven erop. Nou super! Ja dank je wel. En heb je toen nagedacht over de vraag van nou ga ik dit nou wel of niet bespreken met mijn scriptiebegeleider. Dat ik ChatGPT heb gebruikt? Ja hmm is niet echt in me opgekomen lijkt me. Ja, lijkt me niet relevant. Het is gewoon een hulpmiddel geweest. Dus het is niet...het is gewoon allemaal van mezelf. Dus ja. Studenten en ook middelbare scholieren van de bovenbouw denken dat ze zelf goed kunnen beoordelen wanneer en hoe ze ChatGPT kunnen gebruiken als ondersteuning, maar ze zijn wel bezorgd over de jongere generatie. De eerste en de tweedejaars groeien nu op met ChatGPT en ik heb het nu al vijf jaar zonder moeten doen. Want er zit wel echt een enorm gevaar in dat ze al vanaf de brugklas bijvoorbeeld gaan vertrouwen op dit soort tools. En dan hun eigen basisvaardigheden een beetje ja, niet meer zo goed ontwikkelen als ze anders zouden doen. Je kunt van de eerste tot de vierde allemaal projecten doen, maar uiteindelijk op je eindexamen zal je het toch zelf moeten doen zonder Chat GPT. Er zijn al programma's op de markt waarmee leraren kunnen detecteren of een tekst is geschreven door een mens of een machine. Waardoor het ook inderdaad heel makkelijk is om te zeggen nou ja, in godsnaam, laat het dan maar door een robot schrijven. En laten we het dan ook maar als docent met een robot gaan nakijken, waar dan nu ook weer de discussie over is. Terwijl je je kan afvragen wat voor signaal geef je leerlingen als je zegt jouw werk is niet interessant genoeg om naar te kijken? Ik laat het door een robot bekijken.

Teksten voor schoolopdrachten laten maken door kunstmatige intelligentie. Is dat eerlijk? Leerlingen en docenten gaan op verschillende manieren om met de mogelijkheden van ChatGPT en andere AI-diensten.

AI in het onderwijs

Ik had mijn handen voor mijn borsten. Die foto was alleen voor hem. En toen zag de hele stad hem.
Als Anna zestien is, stuurt ze een foto van zichzelf naar een jongen die ze leuk vindt, maar daarna zien andere mensen die foto ook, wat niet de bedoeling was. Exposing en online shaming komen steeds vaker voor en het heeft veel impact. En slachtoffers durven zich bovendien lang niet altijd te melden bij de politie. Dat weet ook Stefano. Op zijn veertiende zag hij naaktbeelden van zichzelf online staan. 
Ik was veertien jaar oud. Ik ging naar de middelbare school en toen werd ik op een dag wakker en toen was er een naaktvideo van mij gelekt op op Twitter. Vervolgens zie je dan jezelf naakt voor de camera zitten en je herkent jezelf. Dat is nog het erge. En je masturbeert voor de camera. En als je dat dan ziet zonder dat je hier van bewust bent dat dat is opgenomen dan stort je wereld in. Dat gevoel dat je valt en je niet kan vastpakken. Ja, dat is verschrikkelijk. 
26 is Stefano nu. Als dertienjarig jongetje leerde hij op MSN ene Lisa kennen, met wie hij chatte. Maar Lisa bleek een fake account dat hem verleidde tot seks voor de webcam. Dat hij gefilmd werd, hij had geen idee. 
Echter weet ik niet wie dit was. Het blijft tot op de dag van vandaag nog steeds het mysterie van wie dit heeft gedaan, want uiteindelijk bleek Lisa geen Lisa te zijn. Uiteindelijk bleek Lisa geladen video's te zijn, waar ik heel naïef op heb gehandeld. 
Stefano was destijds een van de eerste slachtoffers van online shaming. Inmiddels gebeurt dit steeds meer jongeren. Uit cijfers blijkt dat van de meisjes in de leeftijd van 16 tot 18 35% te maken had met online seksueel geweld. Bij de jongens van die leeftijd gaat het om 9%. 
Dus op dat moment als veertienjarige jongen dan, weet je niet hoe je je moet voelen. Superonzeker, kwetsbaar en ja, voor mij was dat wel een moment dat ik het even allemaal heel somber inzag. 
Een topje van de ijsberg, zeggen deskundigen. Ook wraakporno, het ongewenst verspreiden van intieme beelden door je ex of onbekenden, neemt toe. De nu 28-jarige Anna kreeg ermee te maken. 
Ik was toen zestien toen ik iets had met een jongen van achttien. En ja, wij waren verliefd op elkaar. We vonden elkaar leuk en op een gegeven moment heb ik hem een fotootje van mezelf gestuurd via de webcam waarop mijn middel te zien is tot aan mijn kruin. En daarin hield ik eigenlijk mijn handen voor mijn borsten en ik heb daar toen eigenlijk verder niet per se bij stilgestaan of over nagedacht. Ik was een puber. Ik vond het leuk dat die foto wellicht zou uitlekken. 
Anna was drie jaar later al aan het studeren toen de bewuste foto plotseling online werd verspreid. Door wie weet ze nog steeds niet. 
Heel de stad waar ik vandaan kwam, die had die foto gezien. Dus ik werd in groepsapps gegooid en uitgescholden, opgewacht, gebeld, middenin de nacht met lelijke berichten als wat doe je voor geld? We willen je verkrachten, mooie tieten op straat roepen, nou, dat soort dingen. 
Nou, bij mij was het echt het uitlachen, het nawijzen, het nakijken. He, dat is hij van die video. En wat ik ook merkte, dingen naar me toe gooien, ook bespuugd. Je wordt neergezet als een dader, terwijl je op dat moment een slachtoffer bent van iets waar jij niks aan kan doen. 
Ja, dat is... Dat is echt geen fijn gevoel dat mensen je zo labelen. Ik ging bijna in die naam geloven. 
Maar niemand verandert wie ik ben. Ik ben Anna. 
Anna deed mee aan een campagne om slachtoffers te laten weten dat ze hulp kunnen krijgen. 95% van de slachtoffers houdt het stil. Zeggen niks. Vooral niet tegen hun ouders. 
Ik schaamde me vooral en ik voelde me ook echt vernederd. Verraden. Met als gevolg dat ik dacht nou, hier ga ik met niemand over in gesprek. Ik ga dit niet met mijn ouders delen. Dit is iets van mij en je voelt je ook schuldig dat je denkt, hoe kan ik zo dom zijn? Eigenlijk het hele gesprek voer je de hele tijd alleen in je eigen hoofd. 
Ik heb het heel lang verdrongen. 
En er niet over gepraat?
Niet over gepraat. Ik heb het wel eens benoemd. Als ik dan op een gegeven moment vrienden met iemand werd zei, dan benoemde ik het heel kort dat het eigenlijk niet zo erg leek. Terwijl dat is het grootste trauma in mijn leven geweest. Dat heeft ervoor gezorgd dat ik bepaalde dingen niet heb kunnen doen. Dat er een paar jaar anders ingevuld zijn geweest dan ik ze eigenlijk had willen invullen. Dus ja, verdrongen omdat je je schaamt je ook. Je denkt ook van ja, ik wil helemaal niet dat mensen dit weten. Ik wil zo snel mogelijk dat dit klaar is en dat is helemaal niet de goede oplossing. 
Niemand verandert wie wij zijn. 
Niet praten, je isoleren, angstig en depressief worden ligt op de loer. Anna vond uiteindelijk de moed om te praten, het begin van haar weg omhoog. Nu geeft ze voorlichting om het taboe te doorbreken. 
Ik geloof dat er echt iets moet gebeuren met het bewustzijn en hoe wij als samenleving reageren, ook op dit soort beelden. Want voor mij was het niet per se het uitlekken van de foto wat ik zo erg vond, maar de reactie van anderen. Eigenlijk de blaming van anderen dat maakt, ja wat het meest traumatisch voor mij is geweest en eigenlijk dat soort uitspraken. En dat begint dus wel echt bij de voorlichtingslessen. Mensen bewust maken, mensen trainen in ja, hoe ga je eigenlijk om met dit soort beelden van een ander? 
Stefano kostte het jaren het trauma te verwerken. Nu deelt hij zijn verhaal op scholen en moedigt hij slachtoffers aan het toch aan iemand te vertellen. 
We hadden seks en hij filmde het. 
Jongeren, ouders en docenten moeten inzien dat slachtoffers geen schuld hebben, maar de verspreider en dat sexting normaal is. Dat je juist een open gesprek moet voeren met jongeren hoe ermee om te gaan, zegt Stefano. 
Ik geloof dat dit een onderdeel is tegenwoordig van de seksuele ontwikkeling van jongeren, omdat...we hebben allemaal een smartphone, dus ik vind ook niet dat we het moeten verbieden. Maar hoe goed is het nou als we, net zoals dat we hen leren een condoom te gebruiken voor seks, ook preventief aan de slag gaan met: hoe zet je nou sexting in en hoe kan je voorkomen dat je geëxposed wordt? Hoe kun je de risico's inperken, mocht je dit wel interessant vinden. Met name jongens hoopt Stefano over de streep te trekken om hulp te zoeken, want ook zij worden slachtoffer, maar het taboe bij hen is nog groter. Er was een punt waarin ik dacht dat ik nooit dit verhaal ging vertellen. Nu vertel ik het voor klassen, zalen met veel jongeren. Dus ja, ik schaam me niet meer. Ik ben juist heel, het klinkt misschien gek, maar heel trots dat ik hier nu sta.

EenVandaag in de Klas

Anna en Stefano zagen tot hun schrik een naaktfoto en naaktvideo van zichzelf online staan. Ze voelden zich slachtoffer, maar werden door hun omgeving gezien als een dader. Hun ervaring is: als je zoiets meemaakt, praat erover.

Je naaktfoto’s op internet: en nu?

Op de Canarische Eilanden zie je twee verschillende werelden. Aan de ene kant de luxe en comfortabele toeristenwereld waar mensen genieten van het strand, all-inclusive resorts en restaurants. Maar aan de andere kant: de eilandbewoners. Die leven voor een groot deel in bittere armoede. De zuidkust van Tenerife. 
Plaatsnamen bekend van de websites van de all-inclusive aanbieders. Los Cristianos, Playa de America, Adige, Los Gigantes. Onbeperkt eten en drinken. Een armbandje dat recht geeft op alles. Maar dat heeft een hoge prijs en die prijs wordt niet door de miljoenen toeristen betaald. Hier vinden de werkende armen een thuis. Velen van hen zijn kamermeisjes. Ze verdienen ongeveer 1300 euro in de maand, maar onder de € 1.000 kun je hier niets huren. 
La Laguna in het noorden van Tenerife. Hier lopen de vuilnismannen af en aan. Het stadje op de Werelderfgoedlijst moet wel aantrekkelijk blijven voor toeristen. Hier woont ook de president van de eilanden. 
Afgelopen jaar bezochten 16 miljoen toeristen één van de acht Canarische Eilanden en als die trend zich doorzet, zijn het er binnen enkele jaren 17 miljoen. 
Veel groei is niet meer mogelijk, maar terugdringen van het toerisme is niet gewenst, vindt Cala Vigo, want volgens hem zijn de eilanden volledig afhankelijk van de toeristen uit Europa. De omzet van de toeristische industrie op de eilanden is € 20 miljard per jaar, maar de Canarische Eilanden zijn de op één na armste regio van Spanje. Het gemiddelde inkomen ligt op ongeveer 1500 euro per maand en veel jongeren wonen thuis tot hun dertigste. Maar de toeristen krijgen daarvan niets mee. Zij zijn heilig verklaard door de industrie en de regering van de eilanden. De nadelen voor de eilanders zijn veel groter geworden dan de voordelen. Carmen Pena Curbelo, lid van de kleine oppositiepartij Drago, denkt dat het omslagpunt is bereikt. Het model werkt niet meer, het massa-is-kassamodel, meer is beter. Op Tenerife, Gran Canaria, Lanzarote en Fuerte Ventura komen de inwoners in opstand.

De Canarische Eilanden trekken jaarlijks miljoenen toeristen, die genieten in luxe all-inclusive resorts. Maar een groot deel van de lokale bevolking leeft in armoede. Volgens actiegroepen op de eilanden kan dit niet langer zo doorgaan.

De gevolgen van massatoerisme op de Canarische Eilanden

Om te weten wat er in een bakje ijs zit, kun je natuurlijk kijken op de ingrediëntenlijst. Maar hoe weet je nou eigenlijk of het gezond is of juist ongezond? Daar moet de nutriscore bij helpen. Het is een kleurcode die jou laat zien wat nou eigenlijk de juiste keuze is. Wetenschappers vinden dat systeem hoognodig, maar het is niet perfect. 
We hanteren daar vooral dan de schijf van vijf, de richtlijn de schijf van vijf, waarin je eigenlijk alle voedingsmiddelen kunt indelen in gezond en ongezond. En dan, als je zo naar de supermarkt kijkt, dan is 80% van wat er in de supermarkt ligt is ongezond. 
80% van het voedings aanbod in supermarkten is op basis van de schijf van vijf ongezond te noemen. Wil je als consument een gezonde keuze maken, dan is dit een behoorlijke zoektocht. 
Het is voor heel veel mensen echt: waar ligt die 20%? Waar moet ik op letten? Dus ja, dat is echt wel een valkuil. 
Leroy van der Ree is diëtist en eigenaar van het Insta-kanaal Voedingsweetjes. Het probleem zit volgens hem bij het aanbod van de supermarkten. 
Ik denk dat de supermarkten ook een hele belangrijke rol hebben om hun aanbod eens een keer te gaan herzien en misschien meer richting 50-50 gaan. Of juist 80-20 andersom. 
Wat gezond eten is of ongezond is niet alleen een vraagstuk van nu. Op de vroegere huishoudschool werd hier ook al serieus les over gegeven. 'Omdat alle beschikbare stoffen die voor de voeding van belang zijn zo nuttig mogelijk gebruikt worden, worden er speciale kookcursussen gehouden waarbij de nieuwste recepten worden toegepast.'
Wij worden overspoeld met ongezonde voeding en je kunt wel zeggen dat de ongezonde keuze de gemakkelijke keuze is op dit moment. En eigenlijk zou je willen dat de gezonde keuze de gemakkelijke keuze is. 
Om de consument te helpen gezondere keuzes te maken is de nutriscore het officiële voedsellogo voor Nederland. Een stoplichtsysteem waarbij direct duidelijk is welk product gezond is en welk product ongezond. Zo is een product met een donkergroene A gezond en een donkerrode E ongezond. De score wordt gebaseerd op de hoeveelheid gezonde en ongezonde bestanddelen in een product. Veel zout, suiker of vet zorgt voor een lage score. Vezels, eiwitten, weinig suiker en vet zorgen voor een hogere score. Goed en slecht worden tegen elkaar afgewogen en dat levert de totaalscore op. 
De nutriscore is een oplossing voor consumenten om hen het gemakkelijker te maken gezonde keuzes te maken. Op twee manieren. Aan de ene kant: de consument staat in het schap en ziet alle producten en weet dan dat de groene A een gezondere keuze is dan de rode E. En aan de andere kant producenten, die voelen zich gestimuleerd om een zo gezond mogelijke nutriscore op hun verpakking te krijgen en zullen dus hun best doen hun product te innoveren en gezonder te maken. 
Annet Rodenburg is kritisch op de nutriscore. Als lector Voeding en Gezondheid aan de HAS Green Academy heeft ze zo haar bedenkingen over het functioneren van het logo. Er zijn talloze voorbeelden dat fabrikanten wel toevoegingen doen. Maar wordt het daar ook echt gezonder van? 
Ja, nou dat is nog een goeie, want daar zit dan ook net een probleem met nutriscore. Dat een fabrikant eigenlijk een product op twee manieren kan innoveren om een gezondere A of B te krijgen. En dat is of zout en suiker, dus dat wat daar uit moet, eruit te halen of wat anders toe te voegen, zoals bijvoorbeeld vezels of wat extra eiwitten. 
Doet die fabrikant dat dan uit een soort van verantwoordelijkheidsgevoel voor de consument? Of doet die fabrikant dan omdat die denkt nou, en dan krijg ik een A, dat staat beter in het schap. 
Ja, de fabrikant doet dat vooral omdat je dan een A krijgt en hij verwacht dat dat beter verkoopt. 
De nutriscore is een Europees voedingslogo, ooit bedacht in Engeland, later verder uitgewerkt in Frankrijk en nu ook ingevoerd in België. Het is een vrijwillig logo, maar uiteindelijk is het wel de bedoeling dat alle Europese landen de nutriscore gaan gebruiken. In Nederland wordt sinds 2019 met het logo geëxperimenteerd. Na kritiek van wetenschappers en diëtisten is het algoritme aangepast. Maar nog steeds werkt het systeem niet feilloos. 
Het zegt niks over de gezondheid, het zegt iets over de samenstelling. E dan een A is de meest gezonde samenstelling en de rode E is dan de minst gezonde samenstelling. 
Maar nou heb ik begrepen dat bijvoorbeeld vetten niet alleen maar slecht zijn. 
Nee, klopt en daar zit ook wel het probleem dat je bijvoorbeeld deze zalm hebt. Daar zit natuurlijk superveel vet in, maar ook de gezonde vetten waarvan het voedingscentrum zegt eet één keer per week vette vis. Daar zitten vetten in die goed zijn voor je brein. Maar de nutriscore kijkt heel sec naar het vetgehalte en die concludeert dat dat een minder gezonde keuze is. Dus een D he. 
Ja. D. Ja dus, de consument denkt hé, dit is eigenlijk helemaal niet zo gezond en het Voedingscentrum zegt ja, dit is wel gezond omdat er gezonde vetten in zitten. 
Omdat het algoritme achter de nutriscore te vaak een afwijkende score gaf, is de rekenmethode aangepast en geëvalueerd door de Gezondheidsraad. Volgens vicevoorzitter Marianne Geleijnse is het systeem nog niet feilloos, maar geeft het nu in ieder geval beter aan welke producten een ongezondere samenstelling hebben. 
Nou, bepaalde voedingsmiddelen die voor Nederland heel belangrijk zijn, zoals brood. Ja, dat maakt dat nu het nutriscore logo niet goed onderscheid tussen witbrood, bruinbrood, volkorenbrood. Terwijl we ook wel weten op basis van allerlei andere wetenschap dat je juist dat volkorenbrood moet hebben. Dat is een voorbeeld, maar ja, dat kan je echt wel schoonheidsfouten zien. Het is natuurlijk een puntsysteem dat gebaseerd is op veel meer nutriënten dan alleen de vezel en dat kan net onhandig uitpakken. Het hangt ook af van wat er verder nog in zo'n voedingsmiddel zit en hoe zwaar je dat weegt. Dus daar zitten haken en ogen aan. 
Een logo is dan één oplossing, maar niet voldoende. Je moet veel meer doen. Je moet...Wat? Nouja, eigenlijk alles wat je zou kunnen doen moet je aanpakken. Dus suikertaks, btw-verlaging van groente en fruit. Als wij dit soort dingen niet doen, dan blijven we dweilen met de kraan open. Als je kijkt naar gezondheidszorgbudgetten die vele miljarden zitten, terwijl preventiebudget, preventie tegen overgewicht en obesitas voor de helft teruggedraaid wordt. Het is echt ongelooflijk. We blijven maar dweilen met de kraan open als het om dat soort dingen gaat.

Hoe gezond is een product? Dat kun je aflezen aan de nutriscore, een kleurcode op de verpakking. Maar op die score is volgens voedingswetenschappers wel wat aan te merken.

Hoe betrouwbaar is de nutriscore?

Hoe zwaar het is geweest om gevangen te zitten in een concentratiekamp tijdens de Tweede Wereldoorlog, dat kunnen niet veel mensen navertellen. Maar David Groenteman kan dat wel. Hij is inmiddels 99 jaar oud en heeft Auschwitz overleefd, het grootste concentratiekamp van de nazi's. 
Er zijn toch 1,5 miljoen mensen even doodgemaakt in Auschwitz. 1,5 miljoen mensen vergast. De schoorsteen rookte de hele dag waren ze mensen aan het verbranden. Dag en nacht. Je kon de rook uit de schoorsteen zien komen van het crematorium. 
David Groenteman, 99 jaar oud. Hij raakte bijna alles kwijt wat hem lief was. Hier in deze stad Amsterdam. Op deze brug begint het, mei 1940. Je moet hier rechtsaf. Het ergste wat mij trof was toen die Duitsers binnenkwamen. Ik stond op de Berlagebrug. Daar kwamen de gemotoriseerde soldaten binnen en daar zag ik mensen uit de buurt staan om ze te begroeten met hun handen omhoog. Het is niet te geloven. Al mijn vriendjes hebben hier gewoond. Allemaal vrienden van school, niemand meer over. Helemaal uitgestorven. Ja, daar, dat is mijn kamer. 
David Groenteman, zoon van een diamantbewerker, staat al jong op de schaats. Hier met zijn zes jaar jongere zusje. David wordt succesvol ijshockeyer, speelt voor het Nederlands Nationaal Team. Tot de bezetting. 
Mochten niet meer in cafés. Joden verboden, Joden verboden overal. Ja, maar ik had jongens van ook van ijshockey. Wij waren in de ondergrondse en we deden veel ondergronds werk na 20 uur 's avonds op een fiets. Krantjes rondbrengen, papier rondbrengen. En toen zijn wij ook verraden. 
Het gaat mis als David met drie verzetskameraden naar Engeland wil reizen. 
Dus zijn we in elkaar geramd in de Doelenstraat, bij de, bij de Hollandse SS. En toen namen de moffen over. Toen werden we ondervraagd in de Euterpestraat, hebben we daar weer een pak slaag gehad en toen voor het gerecht alle vier ter dood veroordeeld. 
De doodstraf. Smeergeld voor de Duitsers van een vader van een van de terdoodveroordeelden zorgt ervoor dat het vonnis verandert in vijftien jaar tuchthuis. 
Toen werden we allemaal naar kampen gestuurd in Duitsland. 
Het wordt een lange reis. Na zeven maanden cel. Een reis die begint in Kamp Vught en eindigt in Auschwitz. 
Ik kwam in Auschwitz aan en daar was een...Moesten we alles uitdoen in de badkamer en dan kregen we dat nummer getatoeëerd. Zei ik. Ben jij Hollandisch? Ja, jij ook, zei ja, ik ook. 
Het is een Nederlandse medegevangene die dit nummer tatoeërt. 
Ze zei ik doe het een beetje netjes zo. Ik heb een heel klein nummer gekregen. Ik zei en hoe is het hier? En hij zegt joh zorg dat je je werk doet, dan laten ze je nog een beetje met rust, maar het is heel gevaarlijk, zegt hij. 's Morgens aantreden, om 6 uur. En 's avonds 18 uur kom je terug, maar met de helft van wat je wegging, de rest werd allemaal doodgemaakt onderweg. Zodra je ophield met werken kreeg je een kogel in je hoofd en weg, karretje kwam het lijk wegbrengen. Een hoop mannen zal ik maar zeggen. Daar bedoel ik mee mensen boven de veertig of zo. Die hadden er genoeg van en gingen 's avonds even aan het draad, dood. 2000 volt zit erop en 's morgens switchten ze dat af af en dan moesten wij die lijken er allemaal uithalen van het draad weghalen. Dat moest je doen. Ja, allerlei werken deden wij, alles. We hebben mensen moeten ophangen ook. 's Avonds op appèl hadden ze een grote tafel met een galg erboven met zes draden, touwen en de jongens hadden bijvoorbeeld een poging gedaan om te vluchten of iets en die hadden al 24 uur tussen de draad gestaan, dus die waren al helemaal duf en dan moesten ze, die moesten op die tafel gaan staan en die hoes om hun nek doen. En als je het niet doet dan hing je ernaast. 
En als u moet schatten hoeveel mensen heeft u zien sterven? Honderden, honderden. David overleeft, want na twee maanden buitenwerk weet hij via een Nederlandse medegevangene werk binnen in een fabriek te krijgen. Als de Russen januari '45 Auschwitz naderen, evacueert de SS het kamp. David moet naar Mauthausen. 
Met open gaten in mijn been en mijn nek op mijn achterwerk. Allemaal open wonden die niet dichtgingen. 
De Amerikanen bevrijden Mauthausen. Ze verzorgen David en hij werkt een tijdje voor ze als vertaler. Maar hij wil terug naar Holland. Via Parijs komt hij in Antwerpen en koopt een fiets. 
Daar ben ik doorgefietst naar Amsterdam. 36 kilo woog ik. 
Davids moeder en oma leven nog. Zijn vader en zusje, ze blijken vermoord. Alle huizen van de familie Groenteman zijn ingepikt. 
Kon geen woning krijgen en kon geen werk krijgen. Amsterdam na de oorlog. Het voelt als een koude douche. 
Ik heb een vriendin waar ik mee op school was, die was ook in Auschwitz geweest en die stond in de rij in de Rijnstraat bij de bakker. Toen hoorde ze de vrouw achter zich zeggen kijk, die hebben ze nog vergeten te vergassen. Maar dat was de mentaliteit hier. 
Gedesillusioneerd emigreert David naar Australië, waar hij een gezin sticht en ook zijn kleinkinderen nu ijshockey spelen. 
Dit is prachtig. Schitterend. Ze hebben geluk, weten niet van oorlog of misère of ellende en dat is het mooie. Maar wij hebben het in ons systeem zitten. Het zit helemaal in je. Onbewust heb je er moeilijkheden mee. Het is anders geworden. Hele outlook op het leven is anders geworden. Je mist toch de mensen die je lief hebt gehad. Die komen nooit meer terug.

David Groenteman heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog gevangen gezeten in verschillende concentratiekampen, waaronder Auschwitz. Hij overleefde die kampen, en kan daarom zijn verhaal navertellen. Na terugkomst in Nederland voelde hij zich allesbehalve welkom.

David overleefde vernietigingskamp Auschwitz

Het slavernijverleden beïnvloedt nog altijd het leven van Anaisa en haar moeder Ilse. Pesterijen, onderschatting, uitsluiting, veel mensen met een donkere huidskleur zeggen ermee te maken te hebben. Volgens sommigen is dat een indirect gevolg van het slavernijverleden, dat nog altijd effect heeft op de Nederlandse samenleving.

Vooroordelen door slavernij

Doordat er steeds meer satellieten en raketten de ruimte in worden gestuurd, ontstaat er ook meer ruimtepuin: brokstukken van de ruimtevaart. Op termijn wordt dat ook op aarde een groot probleem.

Steeds meer ruimtepuin

Permanent bevroren grond in de bergen van de Alpen kan door de opwarming van de aarde gaan smelten. En dat heeft grote gevolgen voor de inwoners van Zwitserse dorpen. Er kunnen aardverschuivingen ontstaan.

Permafrost smelt in de Alpen

Volgens sommige historici is Johan van Oldenbarnevelt de belangrijkste staatsman die Nederland gekend heeft. Toch is hij redelijk onbekend. Wat heeft hij allemaal gedaan voor de vorming van de Republiek?

Johan van Oldenbarnevelt

Pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

EenVandaag in de klas

Type videos