Klas 4/5/6

Oorlogen, bewegingen en opstanden. Belangrijke gebeurtenissen uit de hedendaagse geschiedenis bewerkt uit Andere Tijden (NTR), speciaal voor gebruik in de klas.

Programmaheaders

Televisie en computer

Andere Tijden in de klas

Programmalogo's

Andere Tijden

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Kijkt u naar het lot van president Nixon, vroege jaren zeventig, die doorkrijgt dat zijn eigen inlichtingendiensten vervelende informatie over hem lekken. Sterker nog: zijn positie stap voor stap verzwakken. Laten we eens kijken hoe het gaat dat lekken, wie het doet waarom en wat een president dan doet op zoek naar een doofpot. John Dean woont in Los Angeles en is 78 jaar. Tijdens het Watergate schandaal is hij juridisch adviseur van president Nixon die werkt net twee jaar in het Witte Huis als er een paar kilometer verderop vijf mannen worden gearresteerd. Inbrekers. Ze worden betrapt in het hoofdkantoor van de Democratische Partij in het Watergate complex. Ze zijn druk bezig met het plaatsen van afluisterapparatuur op een pikant moment. Het is verkiezingstijd. Terwijl de FBI verder speurt, wordt John Dean op het Witte Huis benaderd door de vijf Watergate inbrekers. Ze willen geld, veel geld. Anders zullen ze straks in de rechtszaal wel eens vertellen wie de opdracht gaf tot het plaatsen van de afluisterapparatuur. Dean stapt gelijk naar zijn hoogste baas president Richard Nixon. In opdracht van Nixon betaalt Dean de inbrekers en stopt de zaak zo diep mogelijk in de doofpot. Intussen ruikt The Washington Post bloedt en zet twee verslaggevers op de zaak. Bob Woodward en Carl Bernstein. Vrijwel dagelijks komen ze met een primeur en ze vermoeden steeds meer dat de entourage van Nixon bij de inbraak betrokken is. De twee journalisten van de Washington Post spitten verder. Ze beschikken inmiddels over een geheime bron met wie ze geregeld afspreken in een donkere parkeergarage. En dat is niet zomaar iemand. Hij komt uit de hoogste kringen van de FBI. Hij krijgt de bijnaam Deep Throat. Behalve de journalisten en hun hoofdredacteur weet niemand wie hij is. De verdenking dat de inbraak in het democratisch hoofdkwartier gepleegd is in opdracht van het Verkiezingscomité van Nixon wordt steeds sterker. De Amerikaanse Senaat stelt een speciale onderzoekscommissie in. Ook de FBI zit niet stil. FBI-agent Minderman, wordt met een paar collega's bij zijn directe baas geroepen. Die zit net druk te bellen met de bewaking van het Witte Huis. Dean neemt een drastisch besluit. Na maandenlang de zaak in de doofpot te hebben gestopt, wordt hij nu klokkenluider van de Watergate affaire en verklaart onder ede wie er allemaal bij betrokken zijn. Hij levert ook de hoogste dader uit. Nixon zelf. Omstreeks dezelfde tijd werd John Dean, juridisch adviseur, ontslagen. Hij had Nixon ervan beschuldigd wel op de hoogte te zijn geweest van pogingen om het schandaal in de doofpot te stoppen. John Dean vertelt justitie alles wat hij weet over Watergate. Om een afzettingsprocedure te vermijden, stapt Nixon vrijwillig op. John Dean wordt veroordeeld, maar hoeft niet naar de gevangenis. Hij zit in een getuigenbeschermingsprogramma. En dan is er nog het geheimzinnige lek binnen de FBI. Deep Throat. Hij heet Mark Felt en was maar liefst de tweede ma

In augustus 1974 treedt de Amerikaanse president Nixon af vanwege betrokkenheid bij het Watergateschandaal. Machtsmisbruik, afluisterpraktijken, omkoping, corruptie, er was van alles uitgehaald. Nixon werd nooit veroordeeld, maar deze zaak gaat wel de boeken in als één van de grootste politieke schandalen in de Amerikaanse geschiedenis.

Wat is het Watergateschandaal?

Klas 1/2/3

We zijn hier op de Waalsdorpervlakte. En tijdens de Tweede Wereldoorlog werd dit door de Duitsers gebruikt als een fusilladeplaats om leden van het verzet te executeren. Er zijn hier tussen de 250 en 280 verzetsstrijders geëxecuteerd tijdens de Tweede Wereldoorlog en hier ontstaat eigenlijk één van de eerste dodenherdenkingen in Nederland. Ieder jaar staan we er weer 2 minuten bij stil. De dodenherdenking. Hoe is die ontstaan en wie herdenken we nu eigenlijk? Nu kennen wij natuurlijk de herdenking op de Dam. Die wordt op de NPO uitgezonden, maar tot eind jaren tachtig was het ook de herdenking op de Waalsdorpervlakte die op televisie te zien was en voor veel oudere mensen daarom ook echt de dodenherdenking is in Nederland. Het was natuurlijk echt een hele logische plek waar echt het verdriet ook echt gevoeld werd en waar veel mensen naartoe kwamen. En dat was traditioneel, ging dat gepaard met een stille tocht. Liepen hier tienduizenden mensen naartoe, liepen hierlangs en dat werd erg en eigenlijk ook op veel plekken in Nederland herhaald en op andere plaatsen die verbonden waren met de Tweede Wereldoorlog. Ja, het voelt echt wel als een bijzondere plek Als je hier staat en je hoort de wind ruisen en je ziet kruizen. En ja je leest die tekst, dan voel je wel dat hier ernstige dingen zijn gebeurd. Niet alleen op de Waalsdorpervlakte maar ook op andere oorlogsplaatsen worden herdenkingen georganiseerd. De eerste landelijke herdenking wordt gehouden op 31 augustus 1945. De verjaardag van Koningin Wilhelmina. En dat wordt gedaan door een bevrijdingsspel te organiseren in het Olympisch Stadion in Amsterdam. En daar worden eigenlijk allerlei scènes van de bevrijding nagespeeld. En dat, ja, dat wordt wel eens genoemd als de eerste herdenking. Of de eerste bevrijdingsviering. Maar Wilhelmina wilde dat niet aan haar verjaardag verbonden laten zijn. En dan besluit de regering om op 5 mei voortaan Bevrijdingsdag te vieren. En dan ontstaat er ook georganiseerd eigenlijk vrij spontaan door leden van het verzet de eerste dodenherdenking aan de vooravond daarvan. Op onze dodengedenkdag, elf jaar na de bevrijding is het Nationale Monument voor de gevallenen op de Dam in Amsterdam in tegenwoordigheid van duizenden mensen, onthuld door Hare Majesteit de Koningin. Stuk voort stuk werden de beelden zichtbaar vervaardigd door de beeldhouwer Jan Rekeker die de voltooiing van dit werk, dat hij in samenwerking met de architect Oud verrichtte, niet meer heeft mogen zien. Die nationale herdenking, die wordt voor het eerst openbaar. Daar kan iedereen bij aanwezig zijn. Het is gewoon midden in de stad Amsterdam. In de eerste jaren na de oorlog was de dodenherdenking. Dat werd niet met zoveel woorden gezegd, maar het was vooral een militaristische herdenking. Dus in die eerste jaren worden de Joden helemaal niet herdacht? Nee, dat is heel gek als je het bekijkt met het oogpunt van vandaag de dag. Op die dodenherdenkingen stond echt een soort van de herinnering aan het verzet centraal. Dat was een soort van positieve identificatie die nodig was in tijden van wederopbouw. En we herdachten de mensen die strijd hadden geleverd tegen die barbaarse Duitsers. En die vervolgingsslachtoffers die lijken daar niet helemaal in te passen. En eigenlijk pas in de jaren zestig, als er in de hele eigenlijk in de hele wereld meer aandacht komt voor de Jodenvervolging onder andere door het Eichmann proces, maar ook door het dagboek van Anne Frank. Nou ja, dan komt er ook in Nederland de gedachte meer vooraan te staan van dat er eigenlijk ontzettend veel Joden vermoord zijn. Dan is die verzetsmythe ook niet meer in stand te houden. Want als iedereen in het verzet heeft gezeten wie heeft dan al die Joden vermoord? En dan zie je eigenlijk tegelijk ook op die herdenkingen dat er voor het eerst ook echt concreet stil wordt gestaan bij de Jodenvervolging. En dat duurt heel erg lang. Ja, dat duurt heel erg lang. Al heel snel zie je dat er onder groepen veteranen die in Indonesië gevochten hebben en later in Korea dat die eigenlijk zeggen wij willen ook herdacht worden als militaire slachtoffers of de gesneuvelden die daar gevallen zijn. En uiteindelijk wordt, wordt de herdenking in 1961 ook uitgebreid met Ja de soldaten die in Indonesië en Korea zijn gesneuveld. Maar pas daarna krijgen die herdenkingen een ander karakter en is er aandacht voor Joden en later ook andere vervolgingsslachtoffers. Deze lamentabele gang van zaken - De televisieserie De Bezetting zorgt in de jaren zestig voor nationale opschudding. Presentator Loe de Jong confronteert Nederland met de omvang van de Jodenvervolging. Er rijden treinen naar Auschwitz. Transport na transport week na week treinen met uit ons land 60.000 joden. Eigenlijk zie je als je naar die geschiedenis van die dodenherdenking kijkt, dat dat steeds wordt uitgebreid met slachtoffergroepen. Dus eerst is er terecht aandacht voor de holocaust, voor de Joodse slachtoffers. En dan zie je ook bijvoorbeeld dat Sinti en Roma dwangarbeiders mensen die in de hongerwinter zijn omgekomen. En in de jaren zeventig zie je ook dat die dat er een soort roep ontstaat om die dodenherdenking veel breder te trekken. Ook bij de 25e herdenking van de doden uit de Tweede Wereldoorlog gingen koningin Juliana en prins Bernhard het Nederlandse volk voor. Zij plaatsten als eersten een krans bij het Nationaal Monument. Twee jongemannen die de nagedachtenis wilden eren van de in concentratiekampen omgekomen homofielen werden op buitengewoon hardhandige manier uit de buurt van het monument verwijderd. Bij de gemeentelijke herdenking diezelfde avond hebben ze de krans echter alsnog bij het monument kunnen plaatsen. Er wordt van alles bij gehaald en daar is ook van begin af aan leidt die dodenherdenking dan ook tot kritiek want dan gaan er ook stemmen op van ja, als we alles gaan herdenken dan. Dan lijkt het net of een oorlog een soort natuurramp is geweest die iedereen in gelijke mate treft. In de jaren tachtig wordt daarom ook het Nationaal Comité 4 en 5 mei opgericht en dan wordt de dodenherdenking eigenlijk gecentraliseerd. Ook vanuit die gedachte de angst dat we dat we niet meer dat het niet meer logisch is om de Tweede Wereldoorlog te herdenken. Eigenlijk wat al van begin af aan een thema is. Bij die bij de herdenking mogen er ook Duitse gasten bij aanwezig zijn. Het plan om dit jaar ook tien Duitse soldaten te herdenken in Vorden viel slecht bij Joodse organisaties. Joodse organisatie Tov is zo boos dat er een reclame vliegtuigje is ingehuurd met een tekst die niets te raden overlaat. De rechter besloot dat de herdenking door mocht gaan maar de burgemeester mag niet langs die Duitse graven lopen. Maar inmiddels is er in talloze plekken in Nederland wordt bij die lokale herdenkingen al lang Duitse burgemeesters of andere afgevaardigden uit Duitsland uitgenodigd. Lokaal wel, nationaal niet. Ja bij de Bevrijdingsdag is er ook wel eens een Duitse ambassadeur expliciet uitgenodigd, maar op de Dam nog niet. Tijdens de Nationale Herdenking herdenken we allen burgers en militairen die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord. Zowel tijdens de Tweede Wereldoorlog en de koloniale oorlog in Indonesië als in oorlogssituaties en bij vredesoperaties daarna.

Wie herdenken we tijdens de Nationale Herdenking?

Elk jaar op 4 mei staan we er weer twee minuten bij stil: de Dodenherdenking. In het begin werden vooral de gevallen soldaten uit de Tweede Wereldoorlog herdacht. Pas jaren na de oorlog zijn we ook de vermoorde Joden gaan herdenken en er komen nog steeds groepen bij. Wat is er door de jaren heen allemaal veranderd? Historica Maud van de Reit vertelt over de geschiedenis van de Dodenherdenking.

De hongerwinter moest nog komen, maar in november 1944 komt het einde van de oorlog dichterbij. De geallieerden naderen Rotterdam al op tientallen kilometers. De bezetter wordt zenuwachtig en besluit: Alle Rotterdamse mannen van weerbare leeftijd moeten de stad uit. En zo begint de grootste razzia in de geschiedenis van ons land. Er staat heel groot: bevel. Op bevel der Duitse Wehrmacht moeten alle mannen in de leeftijd van zeventien tot en met veertig jaar zich voor den arbeidsinzet aanmelden. Hiervoor moeten alle mannen van deze leeftijd onmiddellijk na ontvangst van dit bevel met de voorgeschreven uitrusting op straat gaan staan. Er moeten meegebracht worden: warme kleding, stevige schoenen, dekens, bescherming tegen regen, eetgerei, mes, vork, lepel, drinkbeker en boterhammen voor één dag. Op hen die pogen te ontvluchten of weerstand te bieden, zal worden geschoten. Ja, hoe is t mogelijk, hè? Het gaat eigenlijk over twee dagen. 10 en 11 november. En ja, eigenlijk in het diepste geheim al op de avond en nacht van 9 november verzamelen zich allerlei Duitse troepen in de omgeving van Rotterdam. Zo'n 8000 soldaten die vanuit verschillende onderdelen zijn gekomen. En die is ook pas laat verteld eigenlijk wat er aan de hand is. En die beginnen eigenlijk de hele stad, de de buitenwijken van Rotterdam en Schiedam af te sluiten. Om een uur of 7.00u, 7.15u en ik lag nog op bed, werd er op de deur van mijn kamertje geklopt en er kwam een Duits soldaat binnen en die zei mitkommen. Dus ik heb me aangekleed en ben naar buiten gegaan. En toen kon ik nog net een jas grijpen van mijn vader en toen kwamen we op straat te staan. Ze riepen dus dat we dat je moest komen en het was ook nog niet van dien aard dat je zei nou ja, ze kletsen maar wat hè? Je wist nu moet dat gebeuren. Hoeveel mannen worden er uiteindelijk weggevoerd? Het getal wat het meest wordt genoemd is 52.000 eigenlijk. En dan moet je voorstellen op dat moment zijn in die categorie die wordt weggevoerd... Dus mannen van 17 tot 40 jaar zijn er zo'n 70.000 aanwezig in de stad. Dus dat is driekwart van de mannen in die leeftijdscategorie... de weerbare mannen wordt uiteindelijk afgevoerd. Dus Rotterdam zat in één keer zonder het grootste deel van zijn mannelijke bevolking?Ja, is onvoorstelbaar eigenlijk. De Duitsers verdelen de mannen over twaalf plaatsen in de stad, zoals het stadion, havenloodsen en de tramremise. Niemand weet wat er gaat gebeuren en hoe lang het zal gaan duren. Bij het Marconiplein werden we doorgestuurd naar een van de havenloodsen. Daar werden al die honderden mannen werden daarheen gejaagd en die moesten daar wachten. Wachten, wachten, wachten. We mochten gelijk doorlopen naar de voorkant, naar station Feijenoord. En daar werden we dus tussen twee rijen soldaten met honden de veewagens in gejaagd. We zijn naar Delft gelopen. Toen bleek dus dat daar dus wagons... veewagons klaar stonden. Een hele rij en daar gingen de schuifdeuren open en daar werden de lieden in gejaagd. Wist u waar u naartoe zou gaan? Nee. Geen idee. Geen enkel idee. Er volgt een ongekende uittocht. De mannen gaan lopend, per schip of met de trein. Naar honderden verschillende plaatsen in Europa. Van Amersfoort tot aan Hongarije toe. Was u ooit zover van huis geweest? Nee, ik denk dat mijn verste reis tot dan toe Antwerpen was geweest. Dit is de groep waarmee wij dus in Oostenrijk zaten en waarmee we dus een Berchtesgaden beland zijn na de oorlog... of aan het einde van de oorlog. En dat zijn allemaal jongens uit Rotterdam. Nou, je kunt waarschijnlijk wel zien de deftigheid van sommige mensen. Dit is bijvoorbeeld een notaris. Dit is Jack Bijl. Die had een melkfabriek. Meneer Laanen, die was een beetje onze onze voorman. Zeg maar. Automatisch een beetje de leiding van de groep overgenomen. Dit ben ik. Wij werden de wagons uitgejaagd. Kleding was wat je had van huis uit. Nou dat was niet berekend op zware kou. En eten? En eten was... Ik kreeg iedere dag... Ik kreeg geen brood, maar kreeg iedere dag een keer een keteltje soep. Aardappelsoep. De andere morgen, 5.00u, moesten we al aantreden en moesten we naar buiten lopen. Een half uur. Om in een veld ergens waar het heuvelachtig was met rotsen bodem moesten we met pikhouwelen en schoppen loopgraven gaan maken en mitrailleurs nesten. Zij konden zich niet verzetten, want verzet betekende dood. Zij deden het slavenwerk voor de dwingeland. Het Herrenvolk. Toen heb ik plannen gemaakt. Ik moet ervandoor. Ik hou dit niet. En toen kwam er een verpleger, Een Hollandse jongen. En toen heb ik een plan gemaakt met die verpleger om mijn bril kapot te maken en te vragen of ik een verlof zou kunnen krijgen om naar Enschede te reizen. En toen waarschuwde hij mij: En dan moet je terugkomen, want als je niet terugkomt, dan word je opgezocht en gevonden en je wordt geknuppeld. Je gaat naar een strafkamp. Drie Rotterdammers, elk met hun eigen verhaal over hoe ze op de been proberen te blijven. En over ontsnappen met gevaar voor eigen leven. Want voor elk van hen geldt :bij arrestatie dreigt het strafkamp van de Gestapo. Intussen rukken de geallieerden steeds verder op. Europa is bijna bevrijd. Duitsland wordt van alle kanten onder vuur genomen. Ons Holland is vrij. De Duitsers zijn verdwenen. De Tommy kwam hier. Dat weet ik nog wel, dat dat wij voor het eerst Wilhelmus hoorden. En dat was het meest ontroerende moment in die hele periode, denk ik. Het was een teken van dat je weer echt Nederlander mocht zijn. Ja, ik herinner mij heel goed dat dat zeer emotioneel was. Niet alleen voor mij, maar voor de hele groep. Een half miljoen Nederlanders kunnen naar hun vaderland terugkeren. De oorlog is voorbij. We hebben een kar... een handkar, ergens meegenomen, gepikt zeg maar. En wat we aan spullen hadden. Daarop geladen en met z'n elven zijn we richting Nederland gegaan. Gaan lopen. En daar gaan ze dan eindelijk over de grens. En ditmaal in de goede richting. Duitsland met al zijn verschrikkingen ligt achter hen. Ze rijden bevrijd het Vrije Holland binnen. 52.000 man zijn toen gedeporteerd uit Rotterdam. Dus toen die terugkwamen, had je 52.000 verhalen. Er was helemaal geen belangstelling voor. We waren bezig met de bevrijding, met de wederopbouw, met de mogelijkheden van nu zijn we vrij. En nu gaan we dus studeren en nu kunnen we veilig over straat. We kunnen om 8.00u tot 10.00u buiten zijn. Dus die euforie, die had de overhand. Ik ben dus verder weer naar naar naar school gegaan en heb nooit daar verder aandacht aan besteed. Hoeveel van deze hele groep van 52.000 zijn er eigenlijk niet teruggekomen? Nou, wat onderzoek zegt is zo ruim 400 eigenlijk die als gevolg van van de razzia zijn overleden. Dus dan heb je het over door het werk, ziektes, maar ook bij aanvallen van de geallieerden. Want heel veel werden te werk gesteld aan de spoorwegen. Nou die waren regelmatig het doelwit van geallieerde jachtbommenwerpers bijvoorbeeld. Dat was heel gevaarlijk. Dus ja dan. Ja, ruim 400 zijn dus daarom niet teruggekeerd.

In november 1944 krijgen alle mannen van 17 t/m 40 jaar in Rotterdam en Schiedam een bevel om zich melden voor de arbeidsinzet. De mannen hebben geen idee waar ze heen gaan en komen op allerlei plekken in Europa terecht. Van Duitsland tot Hongarije. Hier worden ze te werk worden gesteld in fabrieken en bij spoorlijnen. Van de ca. 52.000 opgepakte mannen, keren er 400 na de oorlog niet terug.

De razzia van Rotterdam

Een partij die een bevolkingsgroep apart zette. De Centrumpartij van Hans Janmaat, vroege jaren tachtig. Die werd werkelijk met alle middelen bestreden, tot geweld aan toe. En als ik zeg: Nederland is voor de Nederlanders. Wij houden van dit land en van deze cultuur, dan kan geen kamer en geen parlementaire meerderheid en geen grondwet me dat verbieden. Wanneer je hele grote groepen binnenlaat die dus alleen maar benadrukken: ik wil geen deel uitmaken van deze samenleving, die vind ik onrein. Wat jullie eten is onrein, Wat jullie dragen is onrein. Dat is dan dus die die hoe heet dat? Interculturele botsingen. Ik denk dat gaat helemaal fout. Die aantallen die dit ging zo hard en je ziet die wijken zo snel veranderen. Eind jaren zeventig zag je gewoon een hele andere bevolkingssamenstelling. Je zag echt dat er gewoon onrust kwam in die wijken. Ik vind het gewoon... Op een gegeven moment moet er iemand toch zijn die het zegt. Hè wat, wat...wat de massa denkt. Ik kom hier alleen maar om shags te halen en voor de rest doen ze niks. Ik denk als je die dan wel d'ruit gooit dat je er wel meer werk zou zijn in Nederland. Wat mij aansprak dat waren gewoon de de punten hè. Dus drugscriminaliteit, het vreemdelingenprobleem wat toen helemaal uniek was, want je had een hele sterke linkse stroming hier in Nederland. Een linkse kerk die overheerste alles en iedereen, want je werd eigenlijk door iedereen voor gek versleten. De angst in de samenleving was echt groot aanwezig, juist omdat je niet wist... met de oorlog in het achterhoofd... waar het naartoe zou gaan. Je wist niet hoe groot het zou worden, je wist niet hoe gewelddadig men zou worden, je wist niet, enzovoorts. Een organisatie zoals wij hadden en wij waren van van de kraakbeweging, werd ook nog een keer een flinke groep daarin die bereid was verder te gaan in t algemeen met verzet. En ook de confrontatiepolitiek niet schuwde. De Nederlandse bevolking is door de eeuwen heen altijd gastvrij geweest. Dat zijn we nog, maar dat worden we natuurlijk niet meer op t moment dat grote aantallen mensen met andere culturen hun culturen nogal luidruchtig aan ons gaan opdringen. Als je op de Centrumpartij stemt, ben je racist. Nou, ik ben geen racist. Die meneer zegt altijd: Buitenland, buitenland, buitenland. Daar zijn we niet. Ja, ja, ja. Je kunt het wel zeggen. Als ik die mensen die zich gekwetst voelen tegenkom nou ja, dan wil ik zeggen van ja maar we hebben tien punten. Kijk maar dat punt van de... Nederland is geen immigratieland, dat is niet uit vreemdelingenhaat. Nee, dat heeft een ecologische basis. Nederland, die kan hooguit 8 miljoen mensen herbergen. Dat kan je opkrikken met filters en met techniek en allerlei tot 12 miljoen. Maar meer dan 12 miljoen kunnen wij niet aan. Toen we steeds meer op het tiende punt Nederland is geen immigratieland. Uh, zoveel weerstand hebben dat de mensen niet in dialoog met ons wilden gaan, zei ik Hans, is het niet beter dat we dat punt even laten rusten en laten zien naar buiten toe dat we geen één partijprogramma zijn? En toen zei Hans Janmaat Als je dit punt nu laat vallen, dan eindigen we als DS70. Een hele fatsoenlijke, integere partij waar op een gegeven moment geen hond op stemt. In de volksbuurten is de opnamecapaciteit nu ook over. Het zit daar vol. Janmaat blijft hameren op het vreemdelingenvraagstuk. En met succes. In 1982 verovert hij met de Centrumpartij één zetel in de Tweede Kamer. Het Binnenhof stroomt vol. Fascist! Fascist! Janmaat werd als nieuwkomer achteraan gezet. Wie zaten er naast hem? De voorzitter die dus nooit naast hem zat. Dat was u. Dat was ik. En dan nog één lege plaats, want er waren 151 zetels, één meer dan nodig. Dus hij heeft vier jaar lang hier alleen gezeten. Wat betekende voor Nederland de zetelwinst van Janmaat? Uh, schaamte. Mensen hadden niet verwacht dat dit zou gebeuren in Nederland. Het was een schok. En waar werd die schok door ingegeven? Door het feit dat het voor het eerst in het parlement een extreemrechtse partij kwam. Voor het eerst sinds de NSB kun je zeggen hè. Wij zijn gewoon voor Nederland. Al die buitenlanders d'r allemaal uit. Je weet niet wat je doet! Nooit bang zijn hoor, Nooit bang. Vuile tuig!De associatie met de Tweede Wereldoorlog, de vreselijke dingen daar. Het gebruik van die associatie, dat noem ik populistisch, dat gekrijs. Ook in de jaren tachtig tegen ons. Dat is niet ingegeven door een bezorgdheid van de Tweede Wereldoorlog dat dat weer komt. Dat is manipuleren van angstgevoelens. Ik kan me niet één collega parlementariër herinneren die echt gezellig met hem omging of of uitvoerig met hem sprak. Hij was heel eenzaam. Meneer de voorzitter. In sommige fracties was uitdrukkelijk afgesproken om hem te negeren. Die druk, die is ook enorm geweest. Dat is gigantisch geweest hè. We werden gewoon elke avond... moest ik de telefoon de stekker eruit trekken. Want anders dan werd je gewoon zoveel keren per nacht bedreigd en verrot gescholden. Stenen door de ruit. Op een gegeven moment kon ik niet meer verzekerd worden hè? Het was gewoon volstrekt onleefbaar. En dat zonder beveiliging hè? Want dan zeiden ze gewoon van: dan moet je maar niet zulke uitspraken doen. Alle inhuldigingen zullen we maar zeggen installaties, die leidden wel tot een bepaalde tegenreactie. In Almere was het zo dat er een flinke groep uit het Amsterdamse heen ging om daar te demonstreren. Toen de raadsvergadering begon, toen zaten er tachtig actievoerders en die begonnen dusdanig hard te schreeuwen en dat er van enige orde geen geen sprake meer was. Toen gaf de burgemeester opdracht om die zaak te ontruimen en het was een uitgang. Die was zo breed, die was een meter breed. Dus al die lui, die moesten dus een voor een die die zaal uitgeslagen worden. Standaard ging het helemaal verkeerd met die installaties. Je kreeg niet de kans om te groeien eigenlijk, want er waren steeds veel te weinig mensen die hun nek wilden uitsteken. De zaken waar men voor veroordeeld is, daar zou je tegenwoordig overigens niet meer voor veroordeeld worden, want dat roept nou zo ongeveer iedereen hé. Of veel mensen roepen dat Nederland vol is, want daar is Janmaat destijds voor veroordeeld. Stonden die rechters toentertijd onder invloed van de publieke opinie. Ja, en dat is heel goed ook dat dat gebeurt. Als je nu kijkt naar wat wel kan en niet kan, ligt dat heel anders dan in het eind van de zeventiger en tachtiger jaren. Dus zo'n rechter probeert altijd een antenne op te zetten en en de maatschappelijke context te proeven en nou ja, en dan zie je dus in dit dossier dat er tegenwoordig veel meer kan dan dan vroeger. De uitspraken die Geert Wilders nu doet, zouden die toentertijd tot vervolging hebben geleid? Ja, absoluut. Ja, zeer zeker. En ook meteen tot veroordelingen. Uh hè, Want die uitspraken zijn natuurlijk veel heftiger dan wat Janmaat ooit heeft gedaan. Opbouw en werk van deze bevolking op dit grondgebied geeft ons de grootste rechten.

In de jaren ’80 komt er een nieuwe politieke partij in de Tweede Kamer. De Centrumpartij van Hans Janmaat. Het is voor het eerst sinds de NSB dat er een extreemrechtse partij in de kamer komt en dat roept veel weerstand op. Janmaat en zijn partij worden uitgekotst en genegeerd. Maar de extreme uitspraken waar Janmaat toen voor werd veroordeeld, zijn nu heel normaal geworden, in de politiek en daarbuiten.

Extreemrechts in de Nederlandse politiek

De eerste Nederlandse stad ooit die van A tot Z op de tekentafel werd bedacht. Lelystad. De geschiedenis van een stad van de toekomst, die veranderde in een probleemwijk in de polder. We komen nu aan en het eerste wat je ziet... dat zijn die gevangenis en een station dat niet is afgebouwd. Je hebt niet een soort heroïsche entree van de eerste bedachte stad van Nederland. Hier is dat station. Dat is dus nooit afgebouwd. En hier is de gevangenis. Ja, toen wij hier aankwamen, ik was een baby, toen was het natuurlijk echt spiksplinternieuw. En alles mooi afgewerkt, maar het is nu gewoon vervallen! Wij waren dus nog bij de eerste 500 mensen die hier kwamen wonen. De huizen waren groot, het was een plaats in wording en er werd gigantisch gebouwd.  Dus er was werk zat voor hem natuurlijk! Dus wij hadden zoiets van: Nou ja, dat doen we gewoon! Nou, we wonen nog steeds hier. -Dat dat zag er goed uit, dacht u toen? Ja, toen wel! -Moest Lelystad een mooie stad worden? Ja, dat is een gewetensvraag voor u eh voor mij. Want ik had een bepaalde opvatting die ik altijd uitdrukte: Lelystad is om in te wonen en niet om naar te kijken. -Mooi hoefde het niet te worden. Nee, het moest functioneel zijn. Maar zij dachten werkelijk dat dit genoeg was. Dat je hier mensenlevens in kon persen.  Dat mensen hier tevreden mee zouden zijn. Alsof het dat genoeg is ofzo. Ik denk: juist op zo'n plek moet er ook iets monumentaals zijn... een ziel, een geest, waar mensen trots op kunnen zijn. Ja, het is natuurlijk ook heel typisch dat Nederland uiteindelijk niet tot meer in staat is geweest... dan dit! Op een plek waar ze alles hadden kunnen maken, is dit verrezen. De aantrekkelijkheid van Lelystad als vestigingsplaats... wordt voor een belangrijk deel bepaald door de kwaliteit van de woningen. Deze hebben onder andere alle centrale verwarming...   en zijn aangesloten op de centrale  tv-antenne. De huurprijs is zeer laag gehouden   Dit was mogelijk door kortingen en subsidies, kortweg rimboe-toelagen genoemd. De woningen zijn niet in straten, maar rond hoven gegroepeerd. Deze hoven worden door een Ringweg met elkaar en met de autowegen buiten deze woonwijken verbonden.  De bedoeling was dat eigenlijk de tuintjes open zouden zijn...   en bovendien dus ook met bij twee of  drie samen één leuke tuin zouden maken. Maar dat is dus, kan u zien hier, mislukt door wat wij  dan de gamma-schuttingen noemen. En die zakken dan scheef en die worden weggehaald. Dan krijg je dus een soort rommelige chaos die heel jammer is.  De deuren worden wijd op gezet om bedrijven en kantoren naar Lelystad te lokken. Er is volop ruimte en men krijgt vestigingssubsidies. Maar de economie is omgeslagen. De investeringen lopen hard terug. Men durft de stap naar de polder niet meer te nemen. De afstand is te groot. Toen in de jaren '80 was er een recessie.  En toen kwamen er dus geen nieuwe bedrijven...   en kwamen er dus ook minder nieuwe bewoners en  kwam leegstand. Nou en toen had Amsterdam tegelijkertijd door de stadsvernieuwing mensen over. En die konden dus naar Lelystad komen. We woonden in de Bijlmermeer... en toen uiteindelijk naar de polder weggegaan... en dat is in eerste instantie heel erg zwaar gevallen. Niet goed gerealiseerd van tevoren dat je je familie je kennissen en alles achterlaat. En ergens daar midden in zo'n nieuw Flevoland eh ja...   We voelden ons eenzaam, hadden weinig geld en doordat je helemaal naar Amsterdam moest om  te werken... was het best heel zwaar in het begin, ja. Ik vind het zo gemeen dat er een woningnood is. Dat wij maar ergens in een polder gestopt worden onder het mom van een mooie woning...   en goedkoop. Maar mijn neus! Het was helemaal niet goedkoop. In verhouding is het veel duurder dan in Amsterdam, door allerlei dingen die erbij komen.  De werkeloosheid verdubbelde in 2 jaar tijd en in Lelystad zelf kom je nauwelijks nog aan het werk.  Hij is toen ook bij huis gekomen. -U bent uw baan toen ook kwijtgeraakt? Ja, want er werd hier niet meer gebouwd! Ik ben inderdaad ontslagen en ik loop op het ogenblik in de wwv. Er is voor een stukadoor geen werk meer in Lelystad? Nee, praktisch niet.  Niet leuk, dat was niet leuk.  Nee, want toen waren dus de kinderen dusdanig...  dat ze dus eigenlijk allemaal naar de middelbare school gingen. En dat geef ik dan ook vooral mijn dochters na, dat ze zeiden: "Mam, hoe heb je het kunnen doen?" Dit is al de derde generatie bouw die hier wordt neergezet. En ja het geeft natuurlijk ook een soort permanent heden waar je in terecht komt ofzo. Die geschiedenis die zo onaangenaam was en die ze het liefst ook willen vergeten... die lijkt ook voortdurend te worden uitgewist in Lelystad. En dat is ook eigenlijk helemaal niet nodig, volgens mij. -Heeft toen wel eens gedacht van: dit komt niet meer goed? Nee, nee. Ik heb altijd gedacht dat er op een gegeven moment wel een kentering in zou komen. Dat is ook gebeurd. Ja, heel duidelijk eind jaren '90. Mijn man z'n bedrijf is hier naartoe gekomen. Hetzelfde voor mij, ik werk op de Bataviawerf.  En nu vind ik het zo geweldig dat die nieuwe polder er is, want ik heb er... in die 30 jaar zo positief aan  kunnen meebouwen en ik woon hier...   zo ontzettend fijn nu en ik ben zo blij dat  die polder toendertijd hier drooggelegd is. Op een zeker moment heeft hij wel weer werk gehad hierzo. En is hij wel weer aan het werk gekomen. Ja, je kinderen zitten dan op de middelbare school ... en die wil je dan niet zo allemaal maar verhuizen naar een andere plaats of wat ook.  Is voor die kinderen ook niet zo geslaagd. Ja, en op dit moment wonen de kinderen nog allemaal hier in Lelystad. Die hebben dus toch ook hun stek wel  gevonden, hè. Dus waarom zou je dan weggaan?

Het was een experiment, de eerste stad geheel van de tekentafel: Lelystad. Als je er ging wonen, kreeg je vestigingspremies of een “rimboe-toeslag”. Wat kwam ervan terecht? Schrijver Joris van Casteren leidde Andere Tijden in 2008 rond in de stad waar hij opgroeide. De geschiedenis van een stad van de toekomst, die veranderde in een probleemwijk in de polder.

Lelystad: De stad van de toekomst?

Hoe raken in een paar jaar tijd 10.000 man verslaafd aan heroïne? In één stad, ons eigen Amsterdam, de jaren '70. We nemen u mee naar de vernietigende drugsepidemie van toen. De epidemie van de jaren '70 kent een lange voorgeschiedenis. Vóór heroïne is er een andere harddrug. Eentje waar niemand zo de ernst van inziet. Het is begonnen met opium. Bij de Chinese bevolking. In Amsterdam... in de buurt van de restaurants, de Binnen Bantammerstraat... daar had je nogal wat mensen die opium schoven. En dat was eigenlijk de eerste opium, in de jaren '50 denk ik dat het begonnen is. Het is goedkoop en de werking is wat milder dan die van heroïne. De Binnen Bantammerstraat was eigenlijk een soort hele kleine Chineese gemeenschap. En eigenlijk werd dat toch min of meer gedoogd dat daar hele oude Chinezen... op een rij lagen met zo'n opiumpijp... en die zat er dan te lurken. En ik zie dat beeld ook nog wel. -U bent daar binnen geweest? Ik ben daar binnen geweest, ja. en dat werd eigenlijk in die tijd werd dat niet aangepakt. Dit is zo'n opiumkit, waar een vreemde natuurlijk nooit wordt toegelaten. Nederlandse wetten gelden niet in dit kleine stukje China. Je kon daar niet bij een gelegenheid aankloppen en naar binnen lopen... maar wat je deed was: je ging naar de Bantammer... je trok er een uur, want zolang duurde hert vaak, voor uit... je wachtte totdat de een of andere man bereid was naar buiten te komen... en jou een plak of een paar plakken opium te verkopen. In 1972 waren er een reeks invallen... in gelegenheden in de Bantammerstraat... met als gevolg dat de verkoop van opium stokte. En de mensen die dat dagelijks nodig hadden... onder kwamen te zitten. In dat ontstane gat doken mensen die heroïne importeerden... en via die Bantammerstraat wisten af te zetten. De nieuwe handelaren komen rechtstreeks uit het verre Oosten. Jarenlang hebben ze Amerikaanse soldaten in Vietnam voorzien van drugs. Vooral heroïne, al dan niet gemengd met marijuana... blijkt het ideale middel om de angst en pijn van een oorlog te onderdrukken. Maar aan die rijke Amerikaanse markt komt begin jaren '70 een einde. Door het einde van de Vietnamoorlog, waar veel Amerikaanse soldaten verslaafd waren... keken kennelijk Chinese gangs, maffiagroepen, de zogenaamde triades... naar een nieuwe afzetmarkt en richten hun ogen op Amsterdam. Hoe kwam dat? Ja, misschien doordat daar een opiumkit was, doordat daar een kleine Chinese gemeenschap zat. Niet alleen de oude opiumspuiters raken in 1972 in de ban van heroïne. Ook een deel van de duizenden jongeren die zich elke zomer in het Vondelpark verzamelen... begint te experimenteren met de splinternieuwe wonderdrug. Aanbod en vraag ontmoeten elkaar in Amsterdam. Ik heb in het Vondelpark gewerkt, had een informatiekeet onder de Vondelparkbrug... en het trof mij dat daar zich Amerikanen ophielden die daar met wit poeder en lepeltjes in de weer waren... en dan spuitjes maakten. Dat waren Vietnamveteranen. Nou ja, ik wist wel dat het heroïne was. Maar het beeld van drugs in die jaren was eigenlijk onschuldig, voorbijgaand. Nou ja, dat zal dan wel ofzo. En het heeft verder geen impact. En het gaat over. Die heroïne die uitgezaaid is kon je terugvinden in alle oude hippiesteden. Amsterdam is daar een voorbeeld van, maar ook Kopenhagen, ook Stockholm, ook Vancouver. Het verschil met onze situatie is dat door de Surinaamse migratie... dat je hier een heel groot aantal heel slecht gehuisveste Surinamers had... waarvan met name de jongere mannen afdreven naar de rosse buurt... naar de meisjes kijken, kijken of je kan hosselen. Je komt een toerist tegen, die wil wat hash kopen. Dat regel je, al dan niet in de vorm van paardenstront... En verdomd er zijn ook een aantal mensen die wel heroïne willen hebben. Nou dat kan je ook verkopen! Je had toen de meest sterke, dat is de witte heroïne. Die is toen op de markt gekomen. Dat werd dus in feite gedistribueerd door de Chinezen aan de Surinamers, enkele Nederlands ook... maar het was merendeels de Surinamers... omdat die hier ook, zeg maar, huishielden op de Zeedijk. En die mensen die zijn het zelf gaan gebruiken, die zijn eraan verslaafd geraakt... zonder dat ze door hadden dat ze verslaafd werden. Want zij spoten immers niet ze rookten het alleen... in tegenstelling tot die gekke Hollanders die spoten die maakten hun lijf kapot... zij niet, zij waren trots, ze waren fysiek gezond en zuinig op hun lijf, zeg maar. Het was niet altijd even duidelijk wie daar goede heroïne verkocht. Er drongen zich allerlei mensen aan je op met minder eh goede heroïne of gewoon eh namaakhandel. En het kwam er vrij agressief en link toegaan. En toch ging je, omdat dat de enige plaatsen waren waar je het kon kopen. Als je pech had, kon je je geld kwijtraken doordat iemand je gewoon bedreigde... en het afpakte en dan hoefde je niet op veel steun van de andere aanwezigen te rekenen. Toen ik in 1975 aan de Warmoesstraat kwam als chef recherche... heb ik de eerste maand daar met verbazing rondgekeken. Met verbazing! Nou, het was het was een gigantische puinbak! En weet maar dat wij dag in, dag uit... tientallen verslaafden aan het bureau Warmoestraat hadden, in de cellen 's nachts... schreeuwende verslaafden die aan het afkikken waren. Je weet niet half wat een drama dat was. In de gevangenis heb ik voor het eerst heroïne gebruikt. Maar het werd steeds heftiger en heftiger... dat je, zeg maar, meer en meer ging gebruiken en minder deed aan verkoop... dus ik heb gezien dat ik van dealer gebruiker werd. En daar had ik zo gezegd geen controle over, omdat omdat je steeds dieper en dieper geraakte in de verslaving. Eind jaren '70 is het zo dat je in heel Europa het beeld hebt van: heb je iets met heroïne, dan moet je naar Amsterdam gaan... want daar is heroïne goed, het is goedkoop en je wordt niet lastig gevallen, zeg maar. Dus dat betekent dat je in 1970 dus nul heroïneverslaafden had... en in 1980 had je er 10.000. Dit is een ware volksziekte geweest. Die keer dat het bij mij bijna misliep, dat het heel kritiek was... had ik het geluk iemand of een aantal mensen in mijn buurt te hebben die bijtijds ingrepen. -Heel kritiek? Ja, dat zij eh ontdekten dat ik bezig was te bezwijken... aan een overdosis. Op die manier ben ik een paar keer net op tijd in het ziekenhuis beland. Het beeld van de heroïne was toch altijd: "Daar ga je echt kapot aan"... en in het uitgaansleven in de jaren '80 kwam toen de flow van cocaïne, de nieuwe drugs. Totale verandering, ook voor de stad. Daarmee zakte toch de heroïne weg, omdat het aantal versaafden... heroïne werd not done. Raakte uit. Ja, dat zijn wonderlijke dingen, die dan ontstaan. Waarom dan? Dat is dan toch een cultuur. Het is een soort norm, die men met heroïnegebruik op heeft gedaan.

Eind jaren 70 wordt Amsterdam geteisterd door een epidemie. Onze hoofdstad is een afzetmarkt voor een nieuwe drug geworden: heroïne. Het straatbeeld verandert, er ontstaat overlast van rondhangende junks, dealers en diefstallen.

De heroïne-epidemie van de jaren 70

Hier Radio Oranje, de stem van strijdend Nederland. Goedemiddag, luisteraars in Nederland in Oost en West op zee of waar ook ter wereld. De studio van de BBC, het gastvrije bolwerk van het vrije woord, bood onderdak... aan uitgeweken verzetstrijders. Voor Nederland was het Radio Oranje dat vanuit de bomvrije kelders... onder broadcasting house dagelijks die inspirerende uitzendingen verzorgde... die in de harten der Nederlanders de vlam van hoop en verzet tegen de onderdrukking aanwakkerde. Het was een verfrissend bad vaak als je naar Radio Oranje luisterde... want dat was het enige tegenwicht dat je had tegen het geweld van de Duitse propaganda... die door Goebbels werd gestuurd tenslotte. Geachte luisteraars Hare Majesteit de koningin: het verheugt mij bijzonder dat dit Nederlandse kwartier... in de uitzendingen van de Britse radio is ingelast. Kijk, de positie van koning Wilhelmina in Londen was een soort moeder Des Vaderlands. En het feit dat ze gehoord werd dat ze gehoord kon worden, dat was voor veel Nederlanders... echt een geweldige opsteker. Want men kreeg daarmee de indruk dat er in ieder geval nog een sprankje hoop was: ergens in Engeland zat onze Koningin. En die zou ongetwijfeld werken aan voorbereidingen van de bevrijding. Zij zijn de wegbereiders voor een vrije toekomst voor een herboren Nederland... en voor een betere wereld. In de eerste zitting van de Nederlandse regering te Londen installeerde Professor Gerbrandy... de nieuwe minister van Marine. Je moet je voorstellen dat in die kringen van de Nederlandse gemeenschap in Londen... grote verwarring heerst over wat er nou eigenlijk moest gebeuren. Er was een kleine groep mensen die voornamelijk uit de politiek kwamen en uit de ambtenarij... en die wisten helemaal niet hoe je radio moest bedrijven. Dus de Radio Oranje de eerste medewerkers Dat waren Dus de eerste medewerkers waren mensen die toevallig wel eens wat met radio hadden gedaan. Dat was dan de journalistieke bagage die men meebracht. Dus de eerste jaren van Radio Oranje waren buitengewoon saai... gouvernementeel en eigenlijk niet om aan te horen. Ik herinner me nog levendig dat ik een speech heb gemaakt... waarin ik heb geschreven dat de moffen in de nacht ons Vaderland hadden overvallen En al die speeches moesten worden voorgelegd aan een commissie van drie ministers. En ik kwam bij minister de Geer en... dat ging er netjes uit hè, want ik mocht niet zeggen dat de moffen ons Vaderland... Zelfs tegenover de Duitsers moest ik objectief blijven. En dat was ook de indruk die het verzet kreeg van Radio Oranje in de eerste jaren: een zender die slecht geïnformeerd was die veel te veel luisterde naar de autoriteiten... en veel te weinig opzwepende taal gebruikte om het verzet een hart onder de riem te steken. Bijvoorbeeld als er eind februari 1941 een staking uitbreekt. Over die hele Februaristaking heeft Radio Oranje, waar ze wel degelijk van op de hoogte waren, gewoon gezwegen. Ze kregen bij de BBC een hele goede opleiding wat de uitspraak betreft. Ik heb er ook later wel eens wat over gelezen. Eerst waren er nog vrouwelijke nieuwslezers... maar dat ging niet die kwamen niet door de storingen heen, dus dat moesten mannen worden... die zo duidelijk spraken dat je zelfs door al dat lawaai in je koptelefoon nog kon horen waar ze het over hadden. Goedenavond luisteraars in Nederland, in oost en west of waar ook ter wereld! Als je kijkt naar het programma van Radio Oranje, dan zie je dat het geven van het nieuws echt de belangrijkste taak was. En daarnaast was er ook satire op Duitsers en op NSB'ers vaak in liedvorm: beroemd cabaret De Watergeus van Jetty Paërl. Lijkt het nieuws soms wat benard... nooit zien wij te zwart, denk nou maar: na regen, komt altijd zonneschijn. en na deze donkere tijd En na deze donkere tijd van willekeur, van schande en terreur, zal er een dag van vreugde en van weerzien zijn. Wij zijn trots en vol moed, want het volk van Nederland houdt zich goed... Ik werkte op een kantoor en kreeg vrij om zo'n liedje te gaan zingen. En Londen is behoorlijk groot, zoals u weet. En wij zaten in de city, echt in de city. Ik heb de City ook steeds kaler zien worden. We zagen St Paul's vanuit ons kantoor steeds beter omdat al die gebouwen gebombardeerd waren. En dan zei ik tegen de Chef van het kantoor: "Ik moet...", "Nou, moet je nou alweer!?!" Zo ging het dan. Die zaterdagavonduitzendingen met Jetty Paërl, die had een stem! Ach daar was ik meteen weg van. Die zong hele stoute liedjes tegen de tegen De moffen, dat hoorde ik uiteraard graag. En die kwamen heel goed door op de grote golf ook wel. Dus daar heb ik echt wel van genoten. Het was niet om nieuws echt te beluisteren en te vermenigvuldigen, maar meer om het moreel op te op krikken. En dat was natuurlijk in die tijd toen het zo slecht ging met de oorlog hard nodig. In het Cambridge theater in Londen waren op initiatief van Vrij Nederland enige duizenden Hollanders... bijeengekomen om van dichtbij kennis te maken met de stemmen die door de radio onze landgenoten in... het tijdelijk bezette Vaderland moed inspreken. Was u zich bewust van het effect van uw liedjes in Nederland? -Nee. Dat kon ook niet, maar dat dat kwam wel want zoals je weet: de Engelandvaarders... die mochten als ze in Engeland waren een boodschap uitzenden en die waren dus in de studio. En ik heb een keer, ik weet niet welk jaar dat was, zei één van die jongens tegen mij: "Wat doe jij hier?" Ik zeg: "Nou, ik zing liedjes". En toen zei hij: "Wat bedoel je, zingt liedjes?". Ooh ben jij dat?! En ze kenden al die teksten van die liedjes uit hun hoofd! Ik niet! Ik had ze van papier allemaal gelezen. En toen was het opeens dat ik dacht: "We doen het niet voor niks". Voor het eerst luisterde ik naar Radio Oranje in 1940. Toen was het nog echt een regeringszender... waar alles dat werd uitgezonden door een zeef ging in Londen. Dat waren nogal vlakke uitzendingen. Het werd pas veel beter toen er een fusie tot stand kwam met de Brandaris.. waar ik veel liever naar luisterde om kwart voor 12 's morgens... dat was voor de zeevarenden. Want daar waren mensen die fantasie hadden. Dus Radio Oranje is uiteindelijk geworden een fusiezender tussen de Brandaris en de oude Radio Oranje. En die zender werkte veel beter. Vooral door de teksten van A. den Doolaard die van een buitengewoon hoog gehalte waren... die echt ook heel persoonlijk tot de mensen sprak, die in het verzet werkten... en ook de Duitsers op een buitengewoon beledigende manier benaderde. Behouden Vaart en goede wacht Behouden vaart en goede wacht! Leve onze Koningin! Leve het Vaderland! Leve de victorie! De grote kracht van Radio Oranje zat hem vooral in het feit dat mensen begonnen door te geven... wat ze hadden gehoord. Er waren een beperkt aantal luisteraars... Maar diegenen die hadden geluisterd, die gaven de berichten door aan buren... familie, kennissen. Die gaven het weer door aan anderen en zo als een golf verspreidde het zich over Nederland. Luisteraars, hiermede is onze bijzondere Oranje-uitzending geëindigd.

Als Nederland capituleert na de inval van de Duitsers in mei 1940, vluchten koningin Wilhelmina en onze regering naar Londen. Vanuit daar steekt verzetszender Radio Oranje de achtergebleven bevolking een hart onder de riem. Iedere dag, een kwartier lang, luistert bezet Nederland in het geheim naar de stem van strijdend Nederland. Eerst braaf, later ondeugender, met satire tegen Duitsers.

Radio Oranje

De Slag om Arnhem, die kennen de meeste mensen wel. Wat minder bekend is, is dat 250.000 inwoners van Arnhem en omstreken gedwongen werden om in het heetst van de strijd hun huis te verlaten. Nooit eerder slaan er zoveel mensen tegelijkertijd op de vlucht in Nederland. Aan de bevolking van Arnhem. Op bevel van de Duitse Wehrmacht moet de gehele bevolking van Arnhem evacueren. Te weten: Beneden de spoorlijn heden zondag. En boven de Spoorlaan. Uiterlijk maandagavond 25 september. Als evacuatie-richting wordt aanbevolen richting Apeldoorn en richting Ede. In 1944 vecht het geallieerde leger zich door Frankrijk en België heen. In september staan ze voor de Nederlandse grens. Parachutisten worden ver in bezet gebied gedropt. Zij moeten de bruggen over de Maas, de Waal en de Nederrijn veroveren. Arnhemmers staan op de daken uit de ramen te kijken en denken Yes, de bevrijding is nabij. Maar tegelijkertijd zijn er bombardementen in de stad op Duitse doelen. Dus de vreugde slaat om. Ze moeten de kelder in. En daar blijven ze vervolgens een week lang zitten omdat een week lang Arnhem onder vuur ligt. De bewoners aan de invalsroute, de westelijke invalsroute, die vluchtten eigenlijk al meteen, want die denken van nou dit, dit gaat niks worden. Het slaat om. De vreugde slaat om. Ze zien de Engelsen komen en denken Oh yes, we worden bevrijd. Maar even later zien ze de Duitsers komen en zien ze de Engelsen teruglopen. En dan denken ze: oh, dit gaat toch niet zo lekker als wij verwacht hadden. De Slag om Arnhem voor de Arnhemmers is afgelopen op het moment dat ze moeten evacueren. En dat is 24 of 25 september. Nou, het besluit was om dus Arnhem te laten evacueren. De Duitsers die verwachtten dus een groot offensief die eigenlijk helemaal niet gekomen is. Iedereen moet weg. Maar dat wisselde ontzettend, want 's morgens zijn mijn vader en 's middags zei hij oh nee, toch niet en 's avonds weer wel. Maar toen was het zondag en het regende heel erg, dus zegt die we moeten een paar dagen weg en toen begon mijn moeder spulletjes te pakken en toen zijn we inderdaad vertrokken. En wat doet mijn moeder? Die pakt een tijk. Een tijk was een omhulsel van een matras en die werd vroeger met strozakken gevuld. Die nam ze mee, want wat deed ze? Ze deed de lakens slopen. Een verlovingscadeau, een koffiemolentje. Ze nam alles mee. Toen zei mijn vader: neem toch niet zoveel mee. Het is maar voor een paar dagen. Toen zei ze nee, ik neem alles mee. Dus die werd nog boos ook. Nou toen heeft mijn vader die zak tussen het frame van de fiets kunnen douwen en daar was het dan. Het transportmiddel dat we dan meenamen. Nou, toen was het de straat uit. Via Sonsbeeksingel naar de Apeldoornseweg en daar liep die stoet al. Sommige kinderen liepen als Michelin mannetjes in de stoet, want die hadden vijf paar kleren aan en een kaartje om hun nek. Wie ze waren en bij wie ze hoorden. Ze werden tegemoet gekomen bij Beekbergen, ongeveer halverwege, door mensen uit Apeldoorn die kinderen op de fiets meenamen. Of boeren uit de omgeving die ze op wagens laadden zodat ze in ieder geval verder konden, want mensen waren bekaf. Sommigen lieten zich onderweg gewoon in de heide vallen van laat mij maar liggen, ik kan niet meer. En daar hadden we toch wel spoortjes bloed wat daar lag, waar we doorheen liepen. En als je aan de rechterkant in de berm. Daar zagen we dan de mensen liggen die geraakt waren en geschreeuw en gekerm. Ik had nog nooit een dode gezien, dus het was een heel angstig gevoel dat je kreeg. Een beetje paniekerig, maar de komen moest wel doorlopen. Honderdduizenden mensen zijn in de herfst van 1944 op drift. Ze worden een dag, een paar dagen, een week bij mensen opgevangen. Maar vaak moeten ze dan weer verder op zoek naar nieuw onderdak. Zo ook de familie van Klazien. Ik herinner me nog dat ik dacht nou na een uurtje lopen. Uren gelopen in de stromende regen en toen kregen we het koud en honger en dorst. Het was niet leuk meer. Nou dat was echt afzien. Zo klein als je was. Ik. Je begreep het ook niet. Waarom moet je nou weg als alles goed is? Ergste stuk van onze reis. Het lopen had ons al veel energie gekost, maar toen kwam er nog bij dat we dus ternauwernood eten kregen. Mijn vader werkte bij die boer op de boerderij en mijn moeder. Die deed het huishouden. Maar wat eten betreft, de aardappelen schillen kreeg mijn moeder. Die kon ze dan wel koken en de botten van het vlees, dan kon ze nog wat soep van maken. En heel soms, als de boerin een goede bui had, dan bakte ze het spek uit. Dan krijg je zo'n wittige witte spul en dat vond ik heerlijk. Ik weet dat ik al mijn boterhammen wel met dat witte spul erop wilde hebben als uitgebakken spek. Ze had soms van die lekkere donkere randjes aan. Dat vond ik wel lekker. En heel soms kregen we nog wel een kapje van een ei. Nou, dat was dan een feestdag, vond ik. En dan hadden we toch wel spoortjes bloed wat er lag, waar we doorheen liepen. En aan de rechterkant in de berm, daar zagen we dan de mensen liggen die geraakt waren.En geschreeuw en gekerm. Ik had nog nooit een dooie gezien. Dus het was een heel angstig gevoel, wat je kreeg. Beetje paniekerig. Want de colonne moest we doorlopen. Honderdduizenden mensen zijn in de herfst van 1944 op drift. Ze worden een dag... een paar dagen... een week bij mensen opgevangen. Maar vaak moeten ze dan weer verder. Op zoek naar nieuw onderdak. Zo ook de familie van Klazien. Ik herinner me nog... ik dacht nou ja een uurtje lopen. Uren gelopen in de stromende regen. En toen kregen we het koud. En honger. En dorst. Nee dat was niet leuk meer. Nee. Dat was echt afzien. Zo klein als je was en je begreep het ook niet. Waarom moet je nou weg als alles goed is? Het lopen had ons al veel energie gekost, maar toen kwam er nog bij dat we dus ternauwernood eten kregen. Mijn vader werkte bij die boer. Op de boerderij. En mijn moeder deed het huishouden. Maar wat het eten betreft: de aardappelschillen die kreeg mijn moeder. Die kon ze dan koken. En van de botten van het vlees kon ze dan soep maken. En heel soms, als de boerin een goede bui had... dan bakte ze het spek uit en dan kreeg je dat wittige spul en dat vond ik heerlijk. Ik weet dat ik al mijn boterhammen wel met dat witte spul erop wilde hebben. En dat uitgebakken spek: daar zaten soms van die donkere randjes aan. Dat vond ik wel lekker. En heel soms kregen we nog wel een kapje van een ei. Nou dat was dan een feestdag voor ons. Toen kwam de lente natuurlijk. Mijn moeder voelde zich geroepen om iets te gaan doen, want de voeding was schaars. Ik was de oudste, maar ik voelde me toch wel een beetje dat ik ook iets moest gaan doen. En toen zijn mijn moeder en ik de boer opgegaan. Schooien om een paar aardappels. En er waren ook goeie boeren bij die bijvoorbeeld soep maakten. En dan zagen we in de ooghoeken een schuurtje waar aardappels lagen. En dan 's avonds ging ik daar aardappels jatten. En dan heb je nog eens iets. Mijn oom die lette dan op. En dan zei hij: ga er maar naartoe, ik let wel op. In het voorjaar van 1945 is het dan eindelijk zo ver. Geallieerde soldaten verdrijven de bezetter uit Nederland. Arnhem is 14 april al bevrijd. Er is van Arnhem eigenlijk bijna niks meer over. De huizen liggen compleet in puin. Er zijn 3000 panden gewoon compleet vernietigd. Er zijn 1050 panden zwaar beschadigd, 23.000 panden licht beschadigd. Door alle bombardementen zijn alle ruiten gesprongen. Overal ligt steen en puin en zo komen mensen terug. Wij treffen dus ons huis heel vies kapot aan. Ramen eruit, vloerbedekking eruit getrokken, gordijnen kapot half van de rails. Uiteindelijk waren we dan bij het huisje. Mn vader stond daar op te wachten. Ja, wat we aantroffen: een ingetrapte deur. Er zat een gat in het dak waar de granaten in waren gevlogen. Dus we gaan het huisje in en dan kom je in de kamer en die was helemaal leeg, totaal leeggeroofd, geplunderd. Potten en pannen uit de keuken. Alles was weg. Ze hadden zelfs de vloer opengebroken. Kennelijk hebben ze gedacht dat er ook nog wat onder de vloer zou zitten. Het had een verschrikkelijk aanzien. En daar staan we met z'n drieën. Dan hou je toch niet meer droog? Ik denk dat de volwassenen stonden op. Vooruitkijken, niet terugblikken. Als je terugblikt en verdriet kreeg, dan hadden de Duitsers alsnog gewonnen. Dus je moest vooruitkijken. Je moest opbouwen. Je moest weer aan het werk. Je moest je gezin weer huisvesten... je moest door. Nog steeds heb ik de angst dat ze me alles af zullen nemen. Dat is iets... ze hebben zoveel van me gepakt en dan denk ik ook van waarom? Die angst blijf ik houden en de angst dat mensen me ontnomen zullen worden. Angst voor kinderen die de oorlog in moeten. Dus dat Oekraïne, dat heeft weer alles opgerakeld. Herinneringsbeelden die ik dan toch als kind gezien heb. Die komen zo. Je ziet ze, ik voel ze.

Arnhem op de vlucht!

In het najaar van 1944 vrezen de Duitsers voor een groot offensief van de geallieerden rondom de stad Arnhem. De bezetter roept de inwoners van Arnhem om de stad te verlaten. 
Het is de grootste evacuatie uit de recente Nederlandse geschiedenis.

In de vierde nota van de ruimtelijke ordening extra wordt in 1991 het plan van de Vinexwijken uitgevouwen. De spreiding van nieuwe woonkernen verspreid over Nederland wordt losgelaten. Nieuwe wijken met veel koophuizen worden voortaan aan de rand van de stad gebouwd. Moderne wijken waar mensen kunnen wonen en werken. 

Vinexwijken

In Gennep wonen de laatste paters van de Congregatie van de Heilige Geest. Het zijn voormalig missionarissen. ‘Spiritijnen’ worden zij ook wel genoemd. Jarenlang verkondigden zij het katholieke geloof, vooral in Afrika en Brazilië. Ze zijn er met duizenden wereldwijd, en honderden vanuit Nederland. Nu zijn daar nog maar zo’n twintig van over.

Missionarissen in Afrika

In 1972 brengt de Club van Rome het rapport ‘Grenzen aan de groei’ uit. In het rapport wordt voorspeld dat de grondstofvoorraden binnen enkele decennia zullen zijn uitgeput. Het rapport is niet opgesteld door milieuactivisten, maar door politici, managers uit het bedrijfsleven en wetenschappers.

Milieudenken in 1972

Na de Tweede Wereldoorlog moet Nederland weer worden opgebouwd. De wederopbouw staat in eerste instantie in het teken van het herstel van de industrie. Pas in de loop van de jaren 50 wordt er ook gebouwd aan huizen om de woningnood aan te pakken. Dat gebeurt door middel van systeembouw waarbij aan de lopende band portiekwoningen uit de grond worden gestampt.

Systeembouw in de jaren 50

Wist je dat Schooltv ook onderdeel van de publieke omroep is?                     

Laat Schooltv niet wegbezuinigen! 

Narcis in de knop

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Andere Tijden in de klas

Wat is het Watergateschandaal?

Wie herdenken we tijdens de Nationale Herdenking?

De razzia van Rotterdam

Extreemrechts in de Nederlandse politiek

Lelystad: De stad van de toekomst?

De heroïne-epidemie van de jaren 70

Radio Oranje

Arnhem op de vlucht!

Vinexwijken

Missionarissen in Afrika

Milieudenken in 1972

Systeembouw in de jaren 50

Andere Tijden

Hallo! Welkom terug

Vind alles voor een leuke les!

Met een account kan je

Andere Tijden in de klas

Type videos