Groep 6/7/8

André Kuipers laat zien hoe het heelal in elkaar zit en op aarde duikt Bart Meijer in de wereld van supertelescopen, marslanders en satellieten!

Programmaheaders

Aarde, zon en maan

Ontdek de Ruimte

Naar de interactieve schoolplaat

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Klas 1/2/3

De zon verlicht niet alleen de aarde. Ook de maan staat in de schijnwerpers. Door de zon ziet onze maan ziet er steeds weer anders uit. Soms is het een sikkel of een halve bol en soms is hij helemaal vol. Dat komt omdat de zon de maan steeds vanuit een andere hoek belicht.
Een paar keer per jaar beweegt de aarde precies tussen de zon en maan door. De schaduw van de aarde valt dan op de volle maan. Een beetje zonlicht kan de maan via onze dampkring nog bereiken. Hierdoor krijgt de maan zo’n mooie rode kleur. Een maansverduistering.
Twee weken na de volle maan is de volgorde omgekeerd. De maan staat tussen de zon en de aarde in. Nieuwe maan. We zien de maan helemaal niet, want hij staat overdag aan de hemel. We kijken tegen zijn donkere kant aan. Tenzij….Zo heel af en toe gebeurt iets bijzonders. De maan kruipt precies voor de zon langs. De zon is vierhonderd keer groter dan de maan. Maar hij staat ook vierhonderd keer verder weg. Daarom past de maan precies voor de zon. En dat levert een prachtig effect op. Een zonsverduistering! Helaas, op de volgende volledige zonsverduistering moeten we in Nederland nog heel lang wachten. Nog 120 jaar. Een schaduw trekt over de aarde, het wordt helemaal donker. En dan…. op het hoogtepunt… zie je de corona. De hete atmosfeer rondom de zon die zich uitstrekt over miljoenen kilometers. 
Het unieke samenspel van de zon, de maan en de aarde blijft indrukwekkend en levert adembenemende beelden op.

De zon en de maan

De zon en de maan zorgen samen voor mooie plaatjes aan de hemel. Als de maan tussen de zon en de aarde in staat, zien wij dat als een zonsverduistering. En als de aarde tussen de zon en de maan in staat, is er een maansverduistering.

Zonsverduisteringen en maansverduisteringen

Klas 4/5/6

Auto’s op zonne-energie

Studenten van de TU Eindhoven bouwen auto’s die rijden op zonne-energie. Bart zet zelf een skelter op zonne-energie in elkaar. En dat gaat nog best wel hard!

De auto’s van de toekomst

De Hubble heeft verschillende plekken op de foto gezet. Met sterren in alle leeftijden. Zo ontdekten astronomen hoe sterren worden gevormd en hoe ze uiteindelijk ook doodgaan. 
Toen onze zon werd geboren uit een gaswolk, zaten in die wolk ook resten van oudere sterren. Een deel van dat oude materiaal kwam in een grote schijf rond de zon terecht. Door de zwaartekracht klonterde het aan elkaar. Hieruit ontstonden de kometen, manen en…. de planeten. Recycling in de ruimte!
Al heel lang worden sterren in het heelal geboren en gaan ze dood. Ook onze eigen ster, de zon, houdt een keer op met branden. Wat er dan gebeurt? Schrik niet… als de zon is opgebrand, dan zet-ie uit en slokt daarbij de planeten Mercurius en Venus op. Ook de aarde overleeft dit niet. Daarna krimpt de zon tot een kleine dwergster die heel langzaam afkoelt en uitdooft.
Gelukkig is het voorlopig nog niet zo ver. De zon brandt al 4,5 miljard jaar heel constant. En we denken dat hij ook nog zo’n vijf miljard jaar blijft branden.

Wat gebeurt er als de zon ophoudt met branden?

Alle sterren gaan een keer dood. De zon ook. Maar wees niet bang: dat duurt nog miljarden jaren. André Kuipers laat zien wat er gebeurt als het zover is.

Het einde van de aarde

De zon is een van tien triljard sterren in het heelal. Niks bijzonders dus. Als je op een heldere avond naar de sterrenhemel kijkt, zijn al die flikkerende puntjes zonnen. Allemaal brandende gasbollen, heel ver bij ons vandaan.
Dit is het sterrenbeeld Orion. De oude Grieken zagen hier een dappere jager in. Je kunt het ‘s winters goed zien en meteen herkennen aan drie sterren die strak op een rijtje staan. De gordel van de jager. Net onder de gordel vind je een kleine vlek. Je kunt hem met een goede verrekijker vanaf de aarde zien. De Orionnevel.
Maar veel beter zie je het met de Hubble. De enorme ruimtetelescoop die al 25 jaar rond de aarde draait en de meest bijzondere en haarscherpe foto’s van het heelal maakt. Ook van de Orionnevel. Als  je goed kijkt, zie je allemaal jonge sterren in een groepje bij elkaar. 
En nu nog steeds worden in die wolk van gas en stof nieuwe sterren geboren. Net als onze zon 4,5 miljard jaar geleden. De Orionnevel is een kosmische kraamkamer. 
Er zijn nog veel meer plekken in het heelal waar sterren worden geboren. Dat is een proces van miljoenen jaren.

Sterren en sterrenbeelden

Er zijn tien triljard sterren in het heelal. Er worden voortdurend sterren geboren en er gaan sterren dood. Met de ruimtetelescoop de Hubble kunnen we dat proces goed waarnemen.

De Orionnevel

Zonnepanelen in de ruimte

Satellieten hebben zonnepanelen om ze te voorzien van energie. Die worden gemaakt in een speciaal lab in Leiden. Daar zijn ze ook aan het onderzoeken of we zonne-energie uit de ruimte naar de aarde kunnen transporteren.

Energievoorziening van satellieten

De zon gaat al miljarden jaren mee. Laten we teruggaan naar de tijd dat-ie er nog niet was.
De zon werd zo’n 4,5 miljard jaar geleden geboren uit een grote wolk van gas en stof. Die wolk viel in elkaar door de zwaartekracht. Hij werd steeds kleiner en dichter. De druk binnenin liep zo hoog op… en het werd er zo verschrikkelijk warm... dat er een scheikundig proces op gang kwam. De zon ging branden!
De zon is een gasbol. En niet zoals de aarde een vaste bol van ijzer en steen. In het binnenste van de zon gebeurt iets heel bijzonders. Diep in de kern botsen deeltjes tegen elkaar. Door de hoge druk wordt waterstof omgezet in helium. Kernfusie!
Bij kernfusie komt extreem veel energie vrij. De zon produceert elke seconde net zoveel energie als een miljard atoombommen. Een miljard!
De zon blaast zijn energie alle kanten op de ruimte in. Ook naar onze aarde. Vooral in de zomer kunnen we dat goed voelen. Mensen kunnen niet dicht bij de zon in de buurt komen. We zouden de extreme hitte en gevaarlijke straling niet overleven. Toch weten we al best veel over de zon. Dankzij ruimtetelescopen.
In 2010 lanceerde NASA de SDO, de Solar Dynamics Observatory. Deze ruimtetelescoop onderzoekt wat de invloed van de zon is op onze aarde.
Dat leverde al veel spectaculaire beelden op.
Binnenin de zon gaat het er ruig aan toe. Het is er zo’n vijftien miljoen graden. Naar buiten toe wordt het steeds kouder. Nou ja, kouder. Aan het oppervlak is het nog altijd zo’n 5.500 graden! Sommige plekken op het oppervlak zijn net iets koeler. Vierduizend graden. Dat levert mooie zonnevlekken op. De vlekken worden veroorzaakt door het magnetisch veld van de zon. Ze werden voor het eerst ontdekt door de sterrenkundige Galileo Galileï. Hoe het precies werkt, weten we nog niet… Maar de activiteit van de zon varieert. Om de elf jaar is er een zonne-maximum. Dan slingert de zon vlammen met heel veel energie de ruimte in. 
Zo nu en dan zijn er enorme zonuitbarstingen. Dat kan gevaarlijk voor de aarde zijn. In een zonnevlam zit zoveel energie dat satellieten en radio-apparatuur op aarde ervan kapot kunnen gaan.
Maar de uitbarstingen hebben ook een mooie kant. Die kan je op aarde goed zien en vanuit de ruimte nog veel beter.
In 2012 woonde ik in het internationale ruimtestation ISS. Vanuit de uitkijkkoepel Cupola zag ik heel goed het effect van de zon op onze aarde.
Bij de noordpool en zuidpool buigen deeltjes van de zon af. Dat komt door het magnetisch veld van de aarde. Als de deeltjes vervolgens de dampkring raken, geeft dat een heel mooi effect. Een groene gloed die danst door de lucht... Het poollicht.

Hoe werkt de zon?

Binnen in de zon is het verschrikkelijk heet: zo’n 15 miljoen graden. Dankzij ruimtetelescopen weten we steeds meer over hoe de zon werkt. Maar toch is de zon nog best onvoorspelbaar.

Energie uit een enorme gasbol

Lang geleden dachten mensen dat alles om de aarde draaide. De aarde was het centrum van het heelal, het allerbelangrijkste in de ruimte.
De maan draait om ons heen. En ook de zon zagen we elke dag langs de hemel glijden. De aarde als centrum. Dat klonk heel logisch...
Maar toen kwam de astronoom Copernicus. Hij liet zien dat niet de aarde, maar de zon in het midden staat.
Onze aarde draait om de zon! Net als de zeven andere planeten in ons zonnestelsel. De wereld stond op z’n kop!
Voor ons lijkt de aarde ontzettend groot. Maar bekijk het eens van een afstand. 
Vanuit de ruimte. Dan zie je dat de aarde in feite maar een heel kleine blauwe bol is.
De middellijn van de zon is ruim 100 keer die van de aarde. Als je de inhoud vergelijkt, dan past de aarde 1,3 miljoen keer in de zon!
Mensen gebruiken de zon al eeuwenlang. Om de tijd te bepalen met zonnewijzers… Voor navigatie op open zee. En voor zijn energie die we hier op aarde goed kunnen gebruiken...

Onze zon

De aarde draait om de zon. Maar vroeger dachten mensen dat het andersom was. André Kuipers vertelt waarom we niet zonder de zon zouden kunnen.

Het centrum van ons zonnestelsel

Zweven tijdens een paraboolvlucht

Ook op aarde kun je ervaren hoe het is als er geen zwaartekracht is. Bart stapt aan boord van een vliegtuig en maakt een paraboolvlucht: eerst vliegt hij steil omhoog en daarna weer steil naar beneden. Even is hij gewichtsloos!

Even geen zwaartekracht

Het mooiste moment van een raketlancering is het moment dat de motor uitgaat. Dan is het opeens helemaal stil. Er is niets dat aan je trekt en er is niets dat duwt. Je valt... je zweeft! Samen met mijn collega's vloog ik naar het internationale ruimtestation, het ISS. Op deze bijzondere plek heb ik ruim 200 dagen gewoond en gewerkt.
Het ruimtestation werd in vijftien jaar tijd gebouwd door veel verschillende landen. Ook Nederland heeft belangrijke bijdragen geleverd. Het station is zo groot als een voetbalveld. Het is 109 meter breed en 73 meter lang. 
De bouw kostte 100 raketlanceringen. Elke raket bracht nieuwe onderdelen omhoog. Zoals de zonnepanelen... de laboratoria om in te werken... en de modules waar we kunnen eten, sporten, naar de wc gaan en slapen.
Laten we even binnen kijken.
In de ruimte voel je niet wat boven of onder is. Soms zweef je ondersteboven een module binnen. En zitten de lampen ineens op de vloer, in plaats van op het plafond. Je kan er behoorlijk van in de war raken. En zelfs verdwalen...Hier slapen we. Elke ruimtevaarder heeft zijn eigen slaapcabine. Het is geen ruime kamer, maar dat is ook niet nodig. Als je zweeft, voelt alles veel ruimer.
Eten doen we hier. We zweven rond de tafel. Overal zitten zakjes en blikjes vast met klittenband en elastiek. Anders zweven ze weg. We eten geen beschuit met hagelslag. De kruimels en de hagelslag zouden overal heen vliegen.
Al het eten is een beetje plakkerig. Je warmt het op in een soort broodrooster of je doet er heet water bij. Sommige gerechten lijken wat op kattenvoer, maar het smaakt prima…Dit is Columbus, mijn belangrijkste werkplek. Het barst van de wetenschappelijke experimenten. Dat is waarom we het ruimtestation hebben. Het is  gebouwd om onderzoek te doen in gewichtloze omstandigheden. Onderzoek dat je op aarde dus niet kunt doen.
Na een lange dag werken gaan we hier naartoe: de fitnessruimte. De loopband zit op de muur. Dat maakt niet uit, want alles zweeft. Je moet je goed vastmaken met een harnas, anders zweef je weg bij de eerste stap die je zet. Er is ook een apparaat om spieroefeningen te doen en een fiets... zonder zadel. Want dat heb je in de ruimte niet nodig.Als je de hele dag zweeft, worden je spieren en botten slapper. Daarom moeten we in de ruimte twee uur per dag sporten. Doen we dat niet? Dan komen we als een slappe dweil terug op aarde. Aan boord van het ruimtestation doen astronauten ook onderzoek naar botontkalking. De uitkomsten daarvan zijn niet alleen belangrijk voor ons. Veel oudere mensen op aarde hebben ook last van botontkalking. Als ik een beetje tijd over heb, zweef ik hier naartoe, de Cupola. Door deze uitkijkkoepel heb je het mooiste uitzicht op de aarde.

Aan boord van het ISS

André Kuipers heeft 200 dagen doorgebracht in het ISS, het Internationale ruimtestation. Op 400 kilometer hoogte bestudeerde hij samen met andere astronauten de aarde. Maar er moest natuurlijk ook gegeten en geslapen worden. Allemaal zwevend, want in het ISS is geen zwaartekracht.

Leven zonder zwaartekracht

Wat doen G-krachten met je lichaam?

Astronauten krijgen op een ruimtereis te maken met enorme G-krachten. Bart Meijer stapt in een simulator om te ervaren hoe astronauten zich voelen.

Bart test een raketsimulator

De ruimte begint waar onze dampkring ophoudt. Ongeveer honderd kilometer boven de aarde. Dat is van Den Helder naar Den Haag, maar dan recht omhoog!
In de ruimte komen is niet zo moeilijk. Daar blijven is een ander verhaal. Je kunt met een raket recht omhoog vliegen. Maar zodra de raket is opgebrand, val je als een baksteen terug naar de aarde. Daar zorgt de zwaartekracht wel voor.
Vlieg je met een boogje, dan kom je verderop neer. Ook dat is niet genoeg. Raketten moeten zo hard met een boog vliegen, dat ze achter de horizon vallen. En blijven vallen. Om de aarde heen! Om in de ruimte te blijven moet je minimaal 28.000 kilometer per uur vliegen. Dat is 25 keer sneller dan een passagiersvliegtuig. 
Het geheim van een succesvolle ruimtereis is dus niet hoe hoog je vliegt. Het gaat erom hoe snel je vliegt.
Vanuit Cape Canaveral in Florida vertrokken Mike Collins, Buzz Aldrin en commandant Neil Armstrong in 1969 naar de maan. Met de Saturnus V. Een slim ontworpen raket.
Hij bestond uit drie op elkaar gestapelde raketten. Trappen noem je die. Zo’n drietrapsraket wordt nog steeds gebruikt om mensen naar de ruimte te lanceren.
Als de brandstof van de eerste trap op is, valt dat stuk raket terug naar de aarde. Kleiner en dus lichter gaat de rest van de raket verder. Na een tijdje is ook de tweede trap opgebrand. Opnieuw valt een stuk raket weg. 
Zo ging het toen ook, in 1969. Met de laatste rakettrap vloog de bemanning eerst naar een baan rond de aarde. Ze controleerden alle systemen en zetten de motor daarna weer aan voor de lange reis naar de maan.
Daar gingen ze, die Amerikaanse astronauten aan boord van de Apollo 11 capsule, samen met de maanlander Eagle. Drie dagen lang zaten ze in een ruimte zo groot als een bestelbusje. Op weg naar het grote onbekende...
Neil Armstrong en Buzz Aldrin namen plaats in de maanlander. Om af te dalen naar het oppervlak. Michael Collins bleef achter in de commandomodule en draaide rondjes om de maan. Een paar uur later was het zover. Neil Armstrong zette voor het eerst in de geschiedenis voetstappen op een andere wereld. Twaalf mensen hebben op de maan gelopen. Het was een geweldig avontuur dat in de hele wereld werd gevolgd. De laatste maanreis was in 1972. Daarna zijn er nog vierhonderd astronauten de ruimte ingegaan, maar nooit meer zo ver. Nooit meer naar de maan.

Hoe kom je los van de aarde?

Als je naar de ruimte wil, heb je een raket nodig. Maar niet zomaar een raket. André Kuipers legt uit waarom een raket nooit recht omhoog gelanceerd wordt. En hoe het ging bij de eerste ruimtemissies naar de maan.

Met een raket van 28.000 km per uur

Waarom verlaten mensen de aarde en reizen ze naar de ruimte? Die vraag krijg ik heel vaak. Het antwoord is simpel: omdat het kan! Mensen beklommen de hoogste en gevaarlijkste bergen, zoals de K2 en Mount Everest. We voeren de oceanen over, op zoek naar nieuwe continenten. We verzonnen het vliegtuig en veroverden daarmee de lucht. De logische volgende stap was….de ontdekking van de ruimte. De ruimte is geen fijne plek voor mensen. In de zon loopt de temperatuur op tot zo’n 150 graden boven nul. Terwijl het in de schaduw 150 graden onder nul kan zijn. En alsof dat nog niet genoeg is… In de ruimte is geen lucht om adem te halen. En er is veel straling die voor mensen dodelijk kan zijn. Al die omstandigheden moet je overwinnen om te kunnen reizen naar de ruimte. Dat lukt alleen met de juiste technologie. En: een flinke portie doorzettingsvermogen. Als kind zag ik op televisie hoe astronauten naar de ruimte werden gelanceerd. Het was alsof ik naar sciencefictionfilms zat te kijken. Maar dit was echt! De Amerikanen en Russen waren verwikkeld in een ruimterace. Met als ultieme doel: een landing op de maan.

Reizen naar de ruimte

De ruimte is geen fijne plek voor mensen: er is geen lucht en het kan er heel heet en koud worden. Toch zijn we ontzettende nieuwsgierig naar de ruimte. Daarom is André Kuipers ook astronaut geworden.

Gevaarlijk en spannend

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Ontdek de Ruimte

Type videos