Groep 6/7/8

André Kuipers laat zien hoe het heelal in elkaar zit en op aarde duikt Bart Meijer in de wereld van supertelescopen, marslanders en satellieten!

Programmaheaders

Aarde, zon en maan

Ontdek de Ruimte

Naar de interactieve schoolplaat

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Klas 1/2/3

Laten we beginnen bij de planeet die het dichtst bij de zon staat. Mercurius. Mercurius lijkt wel een beetje op onze maan. Het is een kale bol zonder dampkring waar niets overleeft. Overdag is het daar ruim vierhonderd graden Celsius. Ook op Venus is het extreem heet en de druk is heel hoog. Deze planeet is helemaal bedekt met wolken van zwavelzuur. Kortom: geen plek om je tent op te zetten. Onze aarde. Hier zijn de omstandigheden voor leven perfect. Het is er niet zo warm dat je verschroeit. Of zo koud dat je bevriest. En er is voldoende water. De belangrijkste bouwsteen van leven.
Mars. Daar gaat de zoektocht naar leven dus door.
Tussen Mars en Jupiter vind je de planetoïdengordel. Deze stukken steen konden nooit een planeet vormen. De planetoïden zijn te klein om een dampkring vast te houden, maar sommige bevatten wel ijs.
Verderop in ons zonnestelsel staan de reuzenplaneten: Jupiter en Saturnus. Ze hebben een ding gemeen: het zijn grote bollen van gas. Leven op deze gasreuzen is zeer waarschijnlijk niet mogelijk.
De manen van de reuzenplaneten zijn wel interessant. Zoals Europa bij Jupiter en Enceladus bij Saturnus. Onder een dikke ijslaag vind je er oceanen van water. Wie weet wat daar allemaal rondzwemt…Tot slot Uranus en Neptunus. Dit zijn de ijsreuzen. De naam zegt het al, ze staan zo ver bij de zon vandaan dat het er ijs en ijskoud is.

Is er leven mogelijk op andere planeten?

Op aarde zijn de omstandigheden voor leven perfect. Maar hoe zit dat met de andere planeten in ons zonnestelsel? André Kuipers gaat de planeten een voor een langs.

Te koud, te heet, te ver

We beginnen dicht bij huis… op de planeet Mars. Nou ja, dichtbij…. De kortste afstand tussen de aarde en Mars is ongeveer 55 miljoen kilometer. Met de raketten van nu is het zo’n negen maanden vliegen. Mars is een fascinerende planeet. Hij is een koude, rode rotswoestijn… en toch lijkt hij op onze aarde. Mars had lange tijd zeeën en oceanen vol met water. Wetenschappers hebben sporen hiervan ontdekt in de rotsachtige bodem. Mars was een logisch startpunt voor onze zoektocht naar buitenaards leven. Daar konden we satellieten heen sturen om beelden te maken van het oppervlak. En om onderzoek te doen naar de dunne dampkring. Maar we wilden ook dichterbij komen. Zien of er iets bewoog tussen de rotsen, in de kloven, van de Rode Planeet. We stuurden onbemande verkenners die konden landen op Mars. En zelfs karretjes die over het oppervlak konden rijden. Het is niet eenvoudig om op Mars te landen. Toch is het de Amerikanen al zeven keer gelukt. De laatste grote missie was Curiosity. Deze ruimtejeep werd in 2011 gelanceerd en kwam in 2012 aan bij Mars. De missie kostte meer dan twee miljard euro. Het was dus zaak om hem zachtjes te laten landen. De ingenieurs van NASA bedachten hiervoor een spectaculair systeem. De capsule met aan boord Curiosity remde af op de ijle dampkring van Mars. 
Een grote parachute bracht de snelheid nog verder terug. 
Als laatste kwam een ruimtekraan in actie: de sky crane. 
Met een kabel zette die de Marsauto zachtjes op de grond. 
Curiosity ontdekte al vroeg in de missie organische moleculen op Mars. En ook andere metingen wijzen erop dat er ooit leven mogelijk was op de Rode Planeet.

Is er leven op Mars?

Mars staat redelijk dichtbij de aarde. Het is dus logisch dat onderzoekers daar zijn begonnen met de zoektocht naar leven in het heelal. Er zijn onbemande voortuigen heen gestuurd om de planeet te verkennen. Zij hebben aanwijzingen gevonden dat er ooit leven was op de rode planeet. Maar marsmannetjes zijn er nog niet gevonden.

Missies naar Mars

Hoe lanceer je een raket?

Wat je ook wil doen in de ruimte, je hebt er altijd een raket voor nodig. Bart ontdekt dat het nog niet zo makkelijk is om een raket heelhuids in de lucht te krijgen.

Los van de zwaartekracht

De reuzenplaneten werden voor het eerst van dichtbij bekeken door ruimtesondes. Voyager 1 & 2 maakten in de jaren zeventig en tachtig een unieke reis langs de planeten. Dat leverde prachtige beelden op en veel kennis over de samenstelling ervan. 
De Voyagers hadden voor die tijd geavanceerde apparatuur aan boord. En een heel bijzondere gouden plaat. Op de plaat staan foto’s, geluiden en muziek. En een groet in 55 verschillende talen. Bedoeld... voor buitenaards leven. Een grapje van de wetenschappers natuurlijk. En toch… je weet maar nooit waar hij uiteindelijk terechtkomt.
De Voyagers zijn nu aan de rand van ons zonnestelsel. Was dat het dan? Eindigt de zoektocht naar buitenaards leven hier?
Absoluut niet! 
Er zijn tien triljard sterren in het heelal. Sterren net als onze zon. Rond de meeste van die sterren draaien ook planeten, net als bij ons. We noemen die: exoplaneten. Denk daar eens aan, de volgende keer dat je ‘s nachts naar de hemel kijkt… rond bijna elke ster die je ziet, draaien ook planeten.
In het heelal zijn dus méér planeten dan dat er sterren zijn!!! Met zoveel planeten… dan moet toch ergens leven zijn?!

Jupiter en Saturnus

Jupiter en Saturnus zijn de grootste planeten uit ons zonnestelsel. Omdat ze bestaan uit gas, is er geen leven mogelijk. Maar de ruimtesondes die erheen zijn gereisd, zoeken verder naar leven op exoplaneten.

De reuzenplaneten

Er is nog nooit een mens op Mars geweest. Maar we sturen er wel robots naartoe, om onderzoek te doen. Die robots worden ontworpen en getest bij Estec in Noordwijk.

Robots doen het werk

Zijn we alleen in het heelal? Op die vraag zoeken mensen al heel lang een antwoord. Maar waar moeten we zoeken? Hoe moeten we zoeken? En waar zoeken we eigenlijk naar? Vanaf de aarde zoeken we al tientallen jaren naar gezelschap in het heelal. We luisteren met grote radioschotels naar signalen uit de ruimte. 
Als ergens intelligent leven is - of ooit is geweest - dan zouden ze ons toch wel een boodschap sturen?
Er zijn mensen die ufo’s hebben gezien, unidentified flying objects. Unidentified. Ze weten dus niet precies wat ze hebben gezien. Sommige mensen zeggen dat het buitenaardse ruimteschepen zijn, maar tot nu toe is er geen hard bewijs voor gevonden. Toch betekent dat niet automatisch dat we alleen zijn in het heelal…
Zo zien ruimteschepen eruit in films en sciencefictionboeken. Ik verslond ze toen ik jong was. In mijn fantasie waren de kantoorgebouwen in mijn buurt enorme ruimteschepen. Die vlogen af en aan, op doorreis tussen de sterren. Op zoek naar buitenaardse beschavingen.

Is er buitenaards leven?

Al jaren fantaseren we over buitenaards leven. Maar er is tot nu toe geen hard bewijs gevonden. Maar dat betekent niet dat we alleen zijn, vertelt André Kuipers.

Geen hard bewijs

Dierenbescherming met satellieten

Er zijn diersoorten die met uitsterven worden bedreigd, zoals de schildpad. Door dieren uit te rusten met een gps-tracker kunnen onderzoekers diersoorten in kaart brengen en beschermen. Bart test hoe dit werkt met roofvogel James.

Dieren in kaart brengen met gps

Wat kunnen satellieten ons vertellen over de aarde?

Satellieten meten voortdurend hoe het gaat met de aarde. Zo houden we vanuit de ruimte de poolkappen in de gaten en weten we dat de ozonlaag zich herstelt.

De staat van de zeespiegel en ozonlaag

Vroeger werden satellieten vooral gebruikt om de vijand te bespioneren. Daarna kregen ze ook andere toepassingen. Het Amerikaanse leger bouwde satellieten voor navigatie en communicatie. En er kwamen wetenschappelijke satellieten, die onderzoek deden naar de aarde en het heelal. Satellieten heb je in alle soorten en maten. Maar een paar onderdelen vind je op elke satelliet. Zonnepanelen voor de energie, kleine stuwraketten om hem bij te sturen... schotelantennes voor de communicatie met de aarde... en natuurlijk de instrumenten waar-ie z’n werk mee kan doen. De taak van de satelliet bepaalt zijn plek in de ruimte. Op 36.000 kilometer boven de aarde, hangen de communicatiesatellieten. Ze vliegen net zo snel als de aarde om zijn as draait. Zo blijven ze steeds boven dezelfde plek van de aarde hangen. Via deze satellieten kan je signalen kaatsen. Van een voetbalwedstrijd in Australië naar je televisie in Nederland bijvoorbeeld.
Navigatiesatellieten draaien iets lager rond de aarde. Op 22.000 kilometer hoogte. Een netwerk van deze satellieten helpt ons op aarde om de weg te vinden. Onmisbaar voor auto’s, schepen en vliegtuigen. Nog lager, tussen vierhonderd en achthonderd kilometer hoog, is de baan van satellieten die onze aarde onderzoeken. Hoe staat het met ons klimaat? Wat is de weersverwachting? 
Dankzij weersatellieten weten we ook ruim van tevoren waar het gevaarlijk wordt. Waar extreem noodweer komt bijvoorbeeld. De meeste satellieten die de aarde in de gaten houden, draaien in een bijzondere baan. Die baan gaat over de Noord- en Zuidpool. Dat werkt zo: 
De satelliet scant de aarde met z’n meetinstrumenten. Omdat de aarde zelf ook draait, ziet de satelliet steeds een nieuwe strook. Uit al die verschillende stroken, maakt hij één totaalbeeld van de hele aarde. Elke dag opnieuw.
Als deze satelliet aan het eind van z’n leven is, wordt-ie afgeremd. Hij valt terug naar de aarde en verbrandt in de dampkring. Uiteindelijk blijft er helemaal niets van over.

Soorten satellieten

Boven ons hoofd zweven duizenden satellieten. Ze hebben verschillende functies. Er zijn satellieten die ervoor zorgen dat je televisie kunt kijken, maar ook satellieten die ons vertellen of het morgen gaat regenen.

Voor communicatie, navigatie en het weer

Het internationale ruimtestation is een grote satelliet. Net als al die andere draait hij in een baan rond de aarde. Ik woonde en werkte er in 2004 en 2012. Aan boord deed ik allerlei experimenten voor wetenschappers op de grond. Zodra ik vrij was ging ik naar mijn favoriete plek in het ruimtestation: de Cupula. Vanuit deze uitkijkkoepel had ik een schitterend uitzicht op onze aarde. Maar vanaf daar zag ik ook hoe onze planeet langzaam verandert. Vooral 's nachts zag ik hoeveel energie wij met z'n allen gebruiken. Al dat licht in de steden en langs de wegen. Het hangt als een spinnenweb over onze planeet. 
Dagelijks komen er op de aarde ruim 200.000 mensen bij. Dat is een complete stad... elke dag opnieuw! 
Overdag zag ik hoe het regenwoud verdwijnt. De longen van onze aarde. Mensen kappen de bossen voor het hout. En om plaats te maken voor plantages. Hierdoor verdwijnt het leefgebied van veel diersoorten. Als we zo doorgaan sterven ze uit. Als het bos verdwijnt krijgt de regen vrij spel. Er ontstaat erosie. De grond verandert in één grote modderstroom. Ook zag ik ‘s nacht duizenden lampjes op de oceaan. Allemaal vissersschepen, die met z’n allen de oceaan leegvissen. Het voortbestaan van verschillende vissoorten wordt ernstig bedreigd.

De aarde vanuit het ISS

Vanuit het ISS kon André Kuipers goed zien hoe de aarde verandert. Regenwoud dat verdwijnt en vissersboten die de oceanen leegvissen. Hoe ziet dat er vanuit de ruimte uit?

Onze planeet verandert

Klas 4/5/6

Satellieten testen

Satellieten moeten tegen een stootje kunnen. Daarom worden ze voor lancering onderworpen aan tests, om te kijken of ze kunnen omgaan met hete straling en gebrek aan lucht. Daarna kan de satelliet de ruimte in.

Hoe doe je dat?

Rond de aarde draaien honderden werkende satellieten. Met allemaal hun eigen taak. Op aarde heb je dagelijks met die satellieten te maken. Denk alleen maar aan de navigatie op je mobiele telefoon. Het is bijna niet te geloven, maar zestig jaar geleden was de ruimte rond onze planeet leeg. Op aarde waren de Amerikanen en Russen verwikkeld in een strijd: de Koude Oorlog. Wie was het machtigste land ter wereld? Daar ging het om. Beide landen bouwden kernraketten die een steeds grotere afstand konden afleggen. Om zo de overzeese vijand uit te kunnen schakelen. Op 4 oktober 1957 kregen de Amerikanen de schrik van hun leven. Er zweefde iets boven hun hoofd. Het was Spoetnik, een Russische satelliet die maar één ding kon: piepjes uitzenden. Spoetnik stelde niet zoveel voor, maar zijn lancering leidde wel tot grote angst bij de Amerikanen. Als hun vijand de ruimte kon bereiken… was Amerika dan nog wel veilig? Spoetnik is er al lang niet meer. Maar met de lancering van deze eerste opmerkelijke satelliet begon het tijdperk van de ruimtevaart.

De ruimterace tussen Amerika en Rusland

In de jaren zestig van de vorige eeuw waren Amerika en Rusland met elkaar in strijd. Ze wilden allebei het machtigste land ter wereld zijn en ze gebruikten ruimteprogramma’s om elkaar daarin te overtreffen. De Russen lanceerden de eerste satelliet: de spoetnik.

Wie lanceert de eerste satelliet?

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Ontdek de Ruimte

Type videos